Маңғыстау облысында Қазақстандағы төртінші мұнай өңдеу зауытын салу жоспарлануда
Елбасы өткен жылы Үкімет алдына республикадағы төртінші мұнай өңдеу зауытын салу үшін орын, мерзімі мен қаржыландыру көздерін қарастыру міндетін қойған болатын. Осындай құрметке ие болу құқығына бірден бірнеше облыс атсалысты. Нәтижесінде, жеңісті Маңғыстау иеленді. Энергетика министрлігінде осы мәселе бойынша жұмыс тобы құрылды, ал облыс әкімдігі алғашқы жұмысты бастады. Нақтылай айтқанда, жергілікті билік ирандық әріптестері – мұнай министрлігі өкілдерімен, Иран ұлттық мұнай компаниясымен, мұнай терминалы бар көршілес Мазендеран провинциясының әкімшілігімен кездесті. Сонымен қатар, облыс аумағында жұмыс істейтін қытайлық CNPC, Citic мұнай компанияларымен мұнай өндіру мен құрылысты жүргізу жайын талқылады.
– Екі жақтың да келісімін алдық. Сондай-ақ, ол Иранның сыртқы істер министрлігінің екі ресми нотасымен ресми деңгейде расталған. Қытай компаниялары осы жылдың басында еліміздің Энергетика министрлігіне төртінші МӨЗ-ді инвестициялау мен құрылысын салу жөнінде жазбаша ұсыныс білдірді. Бұдан басқа, шілдеде қытайлық компаниялар Қазақстан Премьер-Министрімен кездесу кезінде МӨЗ ТЭН-ін әзірлеу мен зерттемелерін қаржыландыруға да ресми ұсыныс жасады, – дейді Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары Рахымбек Әміржанов «Тумба»-ға берген сұхбатында.
Иран жобаға неліктен қызығып отыр? Қазақстан сияқты, Иран да әлемдегі жетекші мұнай өндіруші елдердің бірі болып табылатынына қарамастан, қазіргі кезде ол мұнай өнімдерінің жартысын дерлік сырттан импорттайды.
– Егер Қазақстанда бұл тапшылық 30 пайызды және физикалық көлемі 1,5-2 миллион тонна мұнай өнімдерін құрайтын болса, онда, Мұнай министрлігінің ақпараты бойынша, Иран Ислам Республикасы жағдайында ол кемінде 10 миллион тоннаны құрайды. Көбіне бұл біз бастан кешіп жүргендей, географиялық жағдайға байланысты орын алады. Онда халықтың көп бөлігі елдің солтүстік бөлігінде тұрады, ал МӨЗ оңтүстіктегі шығанақ маңында орналасқан. Осыған байланысты біз Иранның елдің оңтүстігінен солтүстігіне мұнайдың бүкіл көлемін тасымалдау үшін тоннасына шамамен 35 доллар жұмсауға мәжбүр болатындығы жайлы алдын ала ақпарат алып отырмыз, – дейді Р.Әміржанов.
Өз кезегінде осының барлығы Иранның Қазақстанмен және Түрікменстанмен Каспий бойынша Нека порты арқылы своп-операциялар (алмастыру операциясы) жасауға бастамашы болуына жағдай жасайды. Яғни, Қазақстан Ақтау порты арқылы ирандық портқа шикі мұнай (2010 жылы көлемі 5 миллион тоннаға дейін жетті) жеткізіп отырды, ал Иран оның орнына оңтүстігінде импорттың орнын басатын коэффициенті бар өздерінің «қара алтынын» қазақстандық мұнайшыларға берді. Осылайша Иранға елдің ана шетінен мына шетіне мұнай тасымалдау қажет болмай қалады.
– Маңғыстау облысындағы мұнайдың айтарлықтай үлесі қытайлық компаниялар иеленетін мұнай кен орындарының есебінен өндіріледі. Сондықтан осы сызба есебінен мұнайды өз кен орындарынан біздің МӨЗ-де өңделетіндігі олардың осы жобаға деген қызығушылығын туғызды, ал, біз осы жерден мұнай өнімдерін алатын боламыз. Оның ішінде бір жарым миллион тоннасын ішкі нарыққа жібереміз, Иран осы мұнай өнімдерін солтүстіктегі Ақтау порты арқылы өздеріне жеткізеді, ал оңтүстіктегі қытайлық компаниялар оның орнына Қытайдың оңтүстігіндегі мұнай өңдеу зауыттарына Ираннан мұнай алғысы келеді. Мәні жағынан бұл Президентіміздің ҚХР-дың негізгі мемлекеттік «Жаңа Жібек жолы» саясатымен үндесетін «Нұрлы Жол» бастамасын жүзеге асырудың бір жолы болып табылады, – деп атап көрсетті облыс әкімінің орынбасары.
Бүгінгі таңда өзімізде өндірілетін мұнай көлемінің шамамен 80 млн. тонна екендігіне қарамастан, Қазақстан мұнай өнімдері тапшылығын сезінуде. Ол қазіргі уақытта Павлодар зауытының 30 пайыз ғана жүктелуінен туындап отыр, Шымкент зауыты негізінен Құмкөл кен орнына жұмыс істейді. Бұл МӨЗ-дер әуелде Батыс Сібір мұнайына жұмыс істейтін болады деп болжанған болатын. Алайда, облыс әкімі орынбасарының сөзінше, қазіргі уақытта ресейлік мұнай компанияларына мұнайды Қазақстанға өңдеуге беру жүйесі тиімсіз.
– Түрлі бағалаулар бойынша, жақын уақытта Ресей Федерациясында отын тапшылығы шамамен 2 миллион тоннаны құрайтын болады. Сонымен қатар, мен жағдайдың бұдан да әрі тереңдей түсетіндігіне назар аударар едім. Ресей сыртқы істер министрлігінің нұсқауы бойынша, келесі жылдың 1 қаңтарынан (ресейлік компаниялардың үлгермеуінен бұл мерзім келесі жылдың жазына ауыстырылды) бастап Ресей аймағында ресми түрде барлық төмен өнімдерге тыйым салынатын болады. «Еуро 5» отынына өту де жоспарлануда. Бұл біз үшін нені білдірмек? Ол біздің тұтынушыларымыз үшін бензин жетіспеушілігі мен оның құнының өсуін білдіреді, – деп нақтылады ойын Рахымбек Әміржанов.
Қазақстанда отын жетіспеушілігінің басты себептерінің бірі мұнай кен орындары мен МӨЗ-дердің бір-бірінен алыс орналасқанына байланысты болып отыр.
– Екі цехы соғыс кезінде Бакуден көшіріліп әкелінген Атырау МӨЗ-дің технологиялық жағынан жоғары маркалы өнімдер шығаруға мүмкіндігі жоқ. Және осыған дейін ол негізінен маңғыстаулық мұнайға жұмыс істеді. Мұнай өнімдерін сатудың негізгі нарықтары – бұл тұрғындары тығыз орналасқан еліміздің оңтүстігі және негізгі ауылшаруашылық өндірістері орналасқан Қазақстанның солтүстігі, – деп атап өтті облыс басшысының орынбасары.
Таяу уақыттарда облыс жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін жүзеге асыруды бастауға дайын. Сонымен қатар, оны жүзеге асыру үшін мемлекеттік қаржылар тартылмайды. Ол о бастан инвестициялық жоба ретінде қарастырылған.
– Егер қазақстандық компанияларда қаржылар мен қызығушылықтар болса, біз оларды шектемейміз. Бірақ мұнда тікелей шетелдік инвестицияларды тарту жоспарланып отырғаны белгілі. Біз өзіміздің бюджеттік қаржыларымызды үнемдеп отырмыз. Барлық тәуекелдерді өз мойнына инвесторлар алады. Бірақ, ең бастысы, кәсіпорын Қазақстан жерінде – Маңғыстау облысында орналасады, біздің мұнайымыз қарапайым шикізат ретінде сатылмайды, осында өндірілетін болады. Осының есебінен біз облысымыз үшін қосымша құн, қосымша салықтар мен жұмыс орындарының айтарлықтай өсуін жоспарлап жатырмыз. Сонымен қатар, біздің республикамыз үшін отын мен мұнай өнімдерінің біршама жетіспеушілігі мәселесін де шешеміз, – деп нақтылады ойын Рахымбек Әміржанов.
Қытай тарапы осы жылдың басында, Энергетика министрлігінің хатына сай, зауыт қуаттылығын 6 миллион тоннаға тең деп болжамдаған, ал құнын 5 миллиард долларға бағалаған. Ал Иран тарапы одан да ірі зауыт құрылысының мүмкіндігін қарастырып жатыр. Соған сәйкес, инвестициялар құны да артады. Сонымен қатар, қытайлық компаниялар «Еуро 5» және «Еуро 6» жоғары мұнай өнімдерін өндіру үшін, мүлдем жаңа құрал-жабдықтар әкелуге дайын.
– Сонымен қатар, облыста осы жобаны жүзеге асыру «Қазақстан темір жолы» АҚ жүзеге асырған басқа бір мемлекеттік жобаның тиімділігін жоғарылатуға мүмкіндік береді – бұл шығыстан еліміздің батысына негізгі жүк ағымын қарастыратын Жезқазған-Бейнеу теміржол магистралі. Ал кері қарай батыстан мұнай өнімдері Астана немесе Алматы бағытында тасымалдануы мүмкін. Осыған сәйкес, біз осы теміржол бойындағы жүктің айналымын көтереміз – бұл мемлекеттік қаржыға жүзеге асырылған жобаның тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді, – дейді Р.Әміржанов.
Жобаға Әзербайжан Республикасы да қызығушылық білдіріп отыр. Өйткені, бұл елде де жоғары мұнай өнімдерінің жетіспеушілігі байқалады. Әзербайжан да Иран секілді своп операциясын жүзеге асыруды ұсынып отыр. Ондай жағдайда біздің мұнайшылар МӨЗ-ге қазақстандық мұнайды бере алады, ал Әзербайжан оның орнына Жерорта теңізіндегі Жейхан порты арқылы өзінің шикі мұнайын беруге дайын. Бұл қазақстандық мұнайшыларға әлем нарықтарына өз мұнайын сату үшін көліктік бағыттарды әртараптандыру мүмкіндігін береді.
– Бұл жобаның терең тарихи бастауы бар екенін атап кеткім келеді. КСРО Министрлер кеңесінің қаулысымен 1989 жылы Маңғыстау облысы үшін МӨЗ құрылысы құжаттарын әзірлеу ісі басталған, ТЭН жасалып және шамамен 35 миллион доллар қаржы игерілген. Бірақ экономикалық жағдайға байланысты жоба тоқтап қалған еді. Іс жүзінде біз оны бүгінде қайта жандандырғымыз келеді. Кеңес өкіметі кезінде жобалау институттары үлкен жұмыстар жүргізіп, экономикалық мақсатқа сәйкестігі негізделген-ді. Мәселен, бізде, ішінара, Бозашы түбегінде өндірілетін мұнай ауыр болып табылады. Ал оны алыс қашықтарға тасымалдау үлкен шығындар әкеледі. Сонымен қатар, құбыр жолдары компаниялары, мысалы, қаражанбастық болып табылатын ауыр созылмалы мұнаймен жұмыс істеуге мүдделі емес. Сондықтан өз кезінде осы МӨЗ дәл Бозашы мұнайын өндіру үшін жоспарланған, – дейді әкімнің орынбасары.
Егер Маңғыстау өз мұнайын қайта өңдеуді бастаса, онда мұнайшылар тоннасына шамамен 40 доллар пайда таба алады. Сондықтан жоба сонымен қатар, біздің қазақстандық мұнай компанияларына мұнай өндірудің рентабельділігін жоғарылату жағынан да пайдалы болмақ.
– Осы жобаны жүзеге асырудағы қытайлық та, ирандық та тараптардың ықыласы негізінен әлеуметтік-саяси себептерге байланысты болып отыр. Бұл орайда Иран Ислам Республикасы үшін өз елінің ішіндегі тапшылықты 40 пайызға жабу міндеті тұрса, осындай міндет біздің алдымызда да тұр – біз мұнай өнімдері нарығын тұрақтандырып, халықтың оған қисынды баға бойынша қол жеткізуін қамтамасыз етуіміз керек. ҚХР мүддесі шикі мұнайды Қытайдың өз нарығына тұрақты және кепілді жеткізуді қамтамасыз етуде болып табылады. Сондықтан жоба экономикалық жағынан мақсатқа сай, – дейді Рақымбек Әміржанов.
Болашақ МӨЗ-ді салу орны туралы мәселе әзірге ашық күйінде тұр, ол ТЭН аясында қаралмақ. Әзірге оның кен орындары мен порттарға жақын болуы қарастырылып отыр, өйткені мұнай өнімдерінің негізгі көлемі экспортқа кетеді.
Мереке ТАҢАТАРОВ.
http://egemen.kz/
