СЕРІК ӨМІРГЕ НЕГЕ ӨКПЕЛІ?

Оны  бірден тани кеттік.  «Қа­зақстан» ұлттық арнасындағы «Ай­туға оңай», КТК арнасындағы «Наша правда» хабарларына   қатысып,  туған анасын сотқа беріп, анасынан   бес миллион теңге мо­ральдық шығын талап етіп жүрген   қаламыздағы №3 балалар үйінің тәрбиеленушісі
 Жүзі  жүдеу, сіріңкедей арық Серік редак­циямызға жөргегіне ораулы күйінде перзентханаға тастап кеткен анасына деген өкпесін ғана емес, қоғамға деген қара қазандай қайнаған ренішін де қоса арқалай келіпті. 

Әңгімесі ширақ, өзінің құқын жетік білетін  Серік Жақсылықұлы бізді де сауалдың астына алды.  «Маған айтыңызшы, жылына әскер қатарына балалар үйінен шыққан қанша бала қабылданады? Жоғары оқу орындарына, Ұлттық университеттерге  қанша жетім бала  оқуға түседі? Олардың жұмыспен қамтылуы, жетім қалған балалардың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі қалай?» деген сұрақтарды жаудырған тұста  жауап таба алмай сасқалақтап қалғанымыз рас.  «Міне, көрдіңіз бе, сіздер де бейхабарсыздар.  Өйткені,  балалар үйі мен жетім балаларға арналған мектеп-интернатынан шыққан  жетім балалар тағдыры ешкімді қызықтырмайды.  Туған ата-анамызға керек болмаған біз қоғам үшін де  керексізбіз. Ал қылмыс жасап, түрмеге түсіп жатқандар туралы деректерге көз жүгіртсеңіз, олардың көбін балалар үйінен шыққан жасөспірімдер мен жастар құрайды. Олардың не  үшін қылмысқа барғанына ешкім мән беріп жатқан жоқ. Бізді жоғары оқу орындарына қабылдамаса да  орта білімді мамандар даярлайтын  кол­ледждер мен кәсіптік мектептерге қабылдауды ұйым­дастырса,  ең болмағанда жұмысшы мамандығын игеріп, өз нанымыз­ды өзіміз тауып жеуге  мүмкіндік  алар едік. Балалар үйлерінде тәрбиеленген   жас жігіттерді  денсау­лығына қарамастан  әскер қатарына қабылдаса, олар өмір көріп ысылып, мына қиындығы көп өмірден өз жолдарын тауып, адаспаудың амалдарын үйренер еді деп ойлаймын. Жөргегімізде жетім  қалған бізді жеткізген  мемлекетке алғысымыз шексіз, бірақ, ержет­кен бала­сының ертеңін де мемлекет өз қамқорлығына алса ғой, – дейді өзімен қоса бізді де көп ойдың астарында қал­дырып,  мұңлы көзімен жүрегімізді тесе қараған   Серік.

 

Алты жыл далада жүрдім

2008 жылдан бері қаламыздағы «Жанұя» үйінде тұрып келе жатқан Серік қазір жиырма төрт жаста.  Туған­нан тілінің аздаған мүкісі бар ол  №3 балалар үйін­де тәрбиеленіпті. Балалар үйінің заңы бойынша кәмелетке толып, он бірінші сыныпты бітірген соң жетім балалар өз күнін өздері көруге міндетті.  Он сегіз жыл бойы  жетім атанғанмен тамақ пен киім-кешектен таршылық көрмей өскен   олардың көбі  ұясынан ұшып шыққан бетте, өмір  өзенінде қалай жүзерлерін білмей тұншығып қалып жатады.  Сүйенетін, сенетін адамы жоқ екенін, өмірдің күрес екенін түсіне білетіндер қабілеттеріне қарай өз орындарын тауып, адам болуға,  жетім тірлікке қарсы күресуге тырысады. Ал жеңіл өмірге бойлары үйрен­гендер жеңіл өмір іздейміз деп жүріп, өз орталарынан  адасып қалып жатады.  Еңбек етуге ерініп, ұрлық-қар­лыққа барып, кісі тонап, кісі де өлтіріп қылмыскер  болып кететіндері де бар.

Серіктің айтқан сөзінің жаны бар, басында үйі, паналар туысы жоқ жетім жасөспірімдер тіршілік үшін қандай әрекетке болса да бейім келетін шығар. Серік те   аз қиналған жоқ. Тұратын жері, пәтер жалдауға қаражаты болмаған ол жылу жүйелерінің астын, тұрғын үйлердің жертөлесін, автобекеттерді,  әуежайлардағы күту залдарын паналаған күндері болған.  Осылай алты жылдай әр жерде жүріп күнін көрген оның жайлы төсекке жамбасы  әрең жеткен еді.  Қазір де  тұрақты жұмысы жоқ болғандықтан,  бір күн тоқ, бір күн аш.  Қолынан   ағаш ұсталығы, электрлі заттарды жасау, тоқ жалғау келгенмен, жұмыс күнде табыла бермейді.  Оның үстіне қазір   нарық зама­ны, бәсекелестік басым.  Серік­тен мықты шеберлер көп, дегенмен  жақсы адамдардың арқасында  Серік  нәпақа­сыз қалып көрген емес. Тұрақты мекен-жайы жоқ, еш жерде тіркелмегендіктен, оны жұмысқа  да қабылда­майды.  Серік адамдардың жандүниесін  әбден  зерттеп  алған.  Есігінің алдында бала емес, арлан ит қана жүгіріп жүрген  талай байдың босағасынан аш қайтқан ол, қарапайым   адамдардың жомарттығын тамсана айтады.  «Кедей жомарт» деген сөзді бабаларымыздың текке айтпағанын мойындайды.  Алты жыл далада жүргенде талай хан сарайларының есігін қаққан ол жылы сөз естіп көрмесе керек.   Қазіргі адамдар бойында мейірім мен қайырымдылықтың  азайып кеткеніне жас жігіт қатты налиды.

Соның бірі, менің анам Кенжебекова Перизат шығар.  Өзім далада қаңғып жүр­сем де,   Қазақстанды шарлап жүріп анамды іздеп тауып алуға тырыстым. Ақыры анамды таптым да, бірақ, ол менен бас тартты. Кішкентай кезімде аяғына тұсау бол­ған шығармын, ал қазір қандай ауыртпа­шылығым бар? Тек бауырына басып, аналық мейірімімен жағдайын айтып түсіндірсе, мен кешірер едім.  Менің бар арманым – ана­лық махаббатты сезініп, осы уақытқа дейін тілімнің ұшын­да күрмеліп жүрген  «мама» деген сөзімді   соған ғана айтқым келген. Қазір анам Жамбыл облысында тұрады. Мені өмірге әкелгенмен,  анам менен  екінші рет жеріп, «менің қазір  басқа отбасым, бала-шағам бар, сен үлкен жігіт болдың, енді  мені іздеме, өміріме бөгет болма» дегенде не дерімді білмедім. Өміріне  бөгет боларымды әу баста неге ойламады екен.  Ондай боларын біліп тұрып неге мені жарық дүниеге әкелді, маған несіне өз әкесінің тегін жаздырды екен деп жылай­мын.  Мен туғалы бері анамды аңсап жы­лап келемін ғой, менің сол сезімім анама жетпегені ме?   Шешем­нің екінші күйеуі, оның балалары жаман емес, мені қабыл­дағылары келген, бірақ, анамның өзі менен бас тартты. Мүмкін анамның мен біле бермейтін сыры бар шығар, қалай дегенмен де өзегін жарып шыққан перзентінен бас тартқан анамды өмір бойы түсіне алмай өтетін шығармын, — дейді Серік күрсініп.

 

Өзге көкек аналарға сабақ болсын деп анамды сотқа бердім

 

1991 жылдың  29 қыркүйегінде Алматы қаласындағы №2 перзентханада өмірге келген  Серіктің жүрегіндегі  жетімдіктің тоңын  анасынан басқа ешбір аялы алақан  еріте алмасын  ана жүрегінің сезінбеуі өкінішті, әрине.  Туған баланың туған ана­сын сотқа беруі де қазақы  болмысымызға келе бермейді. Анасын сотқа бергенін қош көрмегенімізді сезген Серік,  «Анамды сотқа бергенімнің дұрыс еместігін жақсы білемін, бірақ,  анам менен бас тартты ғой. Ал мен оны жазалау үшін емес,  мені жетім атандырып, өмір бойы жасытып кеткені үшін моральдық шығын  талап еттім.  Бас­тап­­қыда бес миллион талап еттім. Тараз қалалық соты өткен 2014 жылдың 12 қыр­күйегінде анамның отбасылық жағдайын ескере отырып маған  300 мың теңге өндіріп берген еді.  Шынымды айтсам, мен ақша үшін анамды сотқа берген жоқпын,  менің анам секілді ойнап жүріп от басып, ойлан­бай өмірге бала әкеліп,  оны тастап кетіп жүрген өзге де көкек аналарға сабақ бол­сын деген мақсатпен берген болатын­мын. Бірақ, Тараз қалалық соты да ата-баба­лары­мыздың  айтып кеткен «жетім көрсең жебей жүр» деген  өсиетін ескер­мейтін секілді. Бір жыл болып қалды, Тараз қала­лық сотынан да, анамнан  да хабар жоқ.  Ал ол жаққа барып келуге өзімнің мүм­кіндігім болмай тұр.

 

Заңгер болғым келеді, бірақ, колледжге жиырма үш жастан  кейін  қабылдамайды  екен

 

Серіктің заңгер болғысы келеді. Сол мақсатымен  Алматы заң колледжіне, Қонаев университетінің колледжіне бірнеше рет құжат тапсыр­ғанмен оқуға түсе алмап­ты.  Ал өткен жылы оның құжатын қабыл­дау комиссиялары қабылдамай тастапты.  Колледжде оқитын жастан жасы асып кетіпті.

– Алматы заң колледжінің директорына кіріп жағдайымды айтып көріп едім, ол кісі мені мүлде жанына жуытпады.  Мен біреуді жамандайын деп отырған жоқпын,  тек адамдардың сені жетім деп қорлайтынына, көңіл бөлмейтініне, сені керексіз адам санайтындарына жаным ауырғандықтан айтып отырмын.  Өзгеге кеңпейіл қазақ өзіне келгенде неге кейде тасбауыр бола қалады?  «Жетімін жылатпаған, жесірін қаңғытпаған» ұлтпыз деп мақтанамыз, ал қазір төңірегіңізге қараңызшы, жылап жүрген жетім де, жесір де көп.  Сонда  «жетім көрсең, жебей жүр, жетімді жылатпа, жесіріңді қаңғытпа» деген сөзді  не үшін айтамыз.  Ата-анасы бас тартқан бала жалғыз мен ғана емеспін,  оны да жақсы білемін, бірақ,  «жерде бір жетім қуанса, көкте жүз періште қуанады» деген тәмсілді   көп адамдар ұмытпаса екен деймін.  Мүмкін жетімдер көп шығар…  Серік өңешіне тығылған  өксігін жасыра алмай, жанарына жас ірікті. Жап-жас жігіттік шақтың жиырма төртінші терезесін қағып тұрған оның көзіндегі жасты көргенде не деп жұбатарымызды білмедік. Жылы сөзден артық қолдан келер көмегіміз де жоқ екені белгілі.  «Тамақ ішпегеніме үш күн болды. «Жанұя» үйінен алған бір бөлмем үшін айына он үш мың теңге төлеймін.  Оны жинастырып, төлеп біт­кенше,   осылай аш жүре тұруға тура келе­ді», – дейді  өзінің  жүрегіндегі қайғысын айтып жеңілдеп қалғандай болған  Серік  күлімсірегендей болып. Бірақ, оның  жұқалау жүзіне үйірілген бұл күлкінің астарында анасы  өзінің туған  әкесінің аты-жөнін берген  Кенжебеков Серік Жақсылықұлының жас та болса басынан көп қиындықтарды өткерген  тағдырының  сыры жасырынып жатқанын сезіндік.  Жанымыз ашып кеткендіктен  оны ауылға баруға үгіттеп көрдік.  Қалаға қарағанда  ауыл­дың пейілі кеңдеу ғой,  бір туысымызды паналатсақ, бауыр басып кетер деп ойлағанбыз.  Бірақ, алға қойған мақсаты биік Серік  кіндік қаны тамған Алматы­сынан ешқайда кеткісі келмейтінін білдірді. «Адамдардан көрмеген жылылықты мен осы Алматының жанға жайлы ауа райынан  табамын. Алматы мейірімді қала», – дейді  анасына жүрегі жылымағанмен, туған қаласына деген жылы лебізін   ақтарған Серік.

 

Марат Абайұлына рахмет

 

Серікті тыңдай отырып, оған жұмыс табуға көмек­тескіміз келді. Алматы қалалық Жұмыспен қамту орталығына хабарласып, мән-жәйді түсіндіргенбіз. Орталықтың жауапты қызметкері Марат Абайұлы Серікті орталыққа шақырып, қаламыздағы ірі бір жеке кәсіпорынға  жұмысшы етіп орналастыруға уәде берді. Мараттың бұл сөзіне адамдардан әбден көңілі қалған Серік сеніңкіремеген еді.  Үш күннен кейін Серік бізге   көтеріңкі көңіл күйде телефон соғып, жұмысқа орна­ласқанын, бастапқы кездегі айлығының 45 мың теңге болатынын, егер жұмысты жақсы істесе басшысының тағы ақша қосуға уәде бергенін айтып,  бізден Марат Абайұлына  деген рахметін жеткізуді  өтінді.  Серікпен бірге біз де қуанып қалдық.  Газетіміздің сөзін жерге тастамаған орталық қызметкерлеріне риза болдық.

 

Түйін.

Еліміздегі жетім атанып, балалар үйлерінде тәрбиеленіп жатқан  балалар саны 99 мыңды құрайды екен. Осындай бір балаға мемлекет тарапынан айына 180 мың теңге жұм­салады екен.  Бұл қаражат балалар­дың мұң-мұқтажсыз өсуіне, білім алуына толық жетеді.  Бірақ,  Серік айтпақшы, осынша қаражат шығарып, өсіріп жеткізген бала­лардың одан кейінгі  тағдырына  да қам­қорлық көрсетіп, оларды әскер қатарына қабылдануына, жұмысшылар даярлайтын оқу орындарына түсулеріне жағдай жаса­сақ, сүрініп кетіп, тағдырларын бүлдіріп алып жүрген жастары­мыздың саны азаяр ма еді?  Алматы қаласында  алғашқы болып бой көтерген  «Жасөспірімдер үйі», «Жанұя» секілді үйлердің санын көбейтсек,  Серік секілді  далада қонып, далада ер­жетіп жүрген жетім­дерімізді жаман жолға түсуден қорғап қалар едік.  Баспана беруді қимасақ, шағын отбасылық жатақ­ханалар салып, әлеуметтік жағынан аз қорғалған және осындай жетім өскен балаларға арналған жастарға арнап жатақхана салсақ, жетім балаларды қинайтын көп мәселенің түйіні шешілер еді. Әр балалар үйлері мен мектеп-интернаттар өздерінен тәрбиеленіп  шыққан балалардың санын алып, қада­ғалап, бағыт-бағдар беріп отырса, бол­маса, қорғансыз қалған жастарға арналған  психологиялық орталықтар ашуды ойлас­тырсақ та артық болмас.

Содан кейін  некесіз өмірге  бала әкелген қыздардың балаларына қыздың туған әкесінің тегін жазу деген сұмдықты алып тастау керек.  Туған әкесі өзінің туған қызының баласына қалай әке болады?  Серіктің анасы да Серікті өзінің әкесінің атына жаздырыпты.  Әкесі деген жерде Перизаттың әке­сінің аты-жөні, ал шешесі деген тұста  Перизат Жақсылық­қызы Кенжебекова деп өзінің  аты-жөні жазылып тұр. Бұдан өткен сорақылық бола қоймас.  Ал осының кесірінен   әкесі­нің үйі болғандықтан Серік жетім бала ретінде тұрғын үй кезегіне тұрғызылма­ған. Перизат ұлын тастап кеткенімен қоймай, оның болашағының да жолын осылай жауып кеткенін біле  ме екен. Әй, қайдам.  Білсе, баласы іздеп барғанда құшағына басар еді. Сол себепті  білім  беру және әлеуметтік қорғау органдарына қарасты балалар үйлері мен мектеп интернаттарда тәрбиеленіп шыққан жетім балалардың тағдырына қатысты мәселе­лерде абай болып,  олардың балалар үйі­нен кейінгі өмірлеріне де қамқор болатын бір мемлекеттік бағдарлама  жасауды қолға алсақ деген ойымыз бар.  Онсыз да шет ел асып, жат бауыр болып кеткен ба­лаларымыз,  түрмелерде жастық шақтарын өткізіп жүрген  жасөспірімдеріміз аз емес қой, ағайын. Серік бізбен қоштасарда  «апай, менің телефонымды  газет­ке жария­лауға бола ма, мүмкін маған көмектескісі келетін адамдар шығып қалатын шығар, мейірімді қала Алматыда мейірімді адам­дар бар шығар» деген соң  телефонының нөмірін жазып алып қалған едік. Шынында, бір жарым миллионнан астам  тұрғыны бар қаладан Серікті бауырына басар бір жанашыр табылар деген үміттеміз. Серік­тің телефоны: 8-702-380-07-57. 

Біз Серіктің әңгімесінен кейін Алматы қалалық Білім басқар­масына хабарласқанбыз. Басқарма қызметкерлері Алматы қаласында жетім балаларға барынша қамқорлық жасалып отырғанын, олардың бірінші кезекте тұрғын үймен қамтамасыз еті­летінін жеткізді. Соңғы бес жылда 140 жетім бала пәтер кілтін алыпты. Серік те осы тізімде болса, пәтер алар еді. Бірақ, ол жетімдер үйінде өскенмен жетім емес. Туу ту­ралы куәлігінде анасы, әкесі бар деп жазылған.

 

КЕРЕК  ДЕРЕК

Қазіргі уақытта Алматы қаласындағы №1 Балалар үйінде 120 бала, №2  Балалар үйінде 75 бала  және «Жанұя» жетім  және ата-анасының қамқорлығынсыз  қалған  балалаларға арналған мектеп-интернатында 91  бала тәрбиеленуде.

2014-2015  жылдың қорытындысы бойынша 31  балалар үйінің тәрбиеленушісі   қаламыздағы    колледждерге оқуға түссе, 3  тәрбиеленушісі жоғары оқу орнына түскен.

«Жанұя» мамандандырылған кешеніне  тәрбиеленушілер  Алматы қалалық психологиялық-медициналық педагогикалық кеңестің жолдамасы арқылы орналасады.

«Жастар үйі»  әлеуметтік  мекемелердің түлектерін  қолдау және бейімдеу орталығына Балалар үйлерінің түлектері жағдайларына байланысты 18  жастан бастап орналаса алады.

Алматы қаласында соңғы бес жылда 140 жетім бала мен  ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған  балаларға пәтер берілген.

2015 жылы  тұрғын үйге мұқтаждар есебінде 1491 бала есепке алынған.

Нұржамал ТЕГІНБАЙҚЫЗЫ

http://almaty-akshamy.kz/