Оны ?алыптастыру ?шін ?осымша шаралар ?абылдау ?ажет
?аза?станда жылына 120-150 мы? тонна ма?та талшы?ы ?ндіріледі. Еліміздегі же?іл ?нерк?сіпті? ??лдырауыны? салдарынан ?німні? 90 пайызы шетелдерге шикізат ретінде экспортталады. Егер 1 тонна ма?та талшы?ы Ливерпуль биржасында 1800 А?Ш доллары болса, оны иірілген жіп (пряжа) етіп сатса, ба?асы екі есе артады, мата то?ып экспорттаса 4-5 есе, дайын киім ретінде сатса табыс 8-10 есеге дейін к?бейеді.
Ма?таны ??дегенде алынатын жанама ?нім – линтті? 1 тоннасы 90 мы? те?ге т?рса, одан алынатын ма?та целлюлозасыны? тоннасы 180 мы? те?ге, медицинада ?олданылатын гигроскопиялы? ма?таны? тоннасы 327 мы? те?ге болады. Ал бір тонна ма?та целлюлозасын ?айта ??деуден алынатын карбоксиметилцеллюлозаны? тоннасы 528 мы? те?гені ??райды, я?ни ма?таны? жанама ?німі саналатын линтті? ?зін ?айта ??деп, карбоксиметилцеллюлоза етіп сатса, табыс 6 есе артады. Б?л ?з кезегінде бюджетке т?сетін ?осымша ??н салы?ыны? еселеп артуына ?келеді.
Б?гінгі та?да, ?кінішке ?арай, осындай «?осымша ??нды» шетелдіктерге «сыйлап» жатырмыз. Осы кемшіліктерді жою ж?не елімізде то?ыма кластерін дамыту ма?сатында республика Президентіні? Жарлы?ымен 2005 жылы Шымкент ?аласында «О?т?стік» арнайы экономикалы? айма?ы ??рыл?ан болатын. О?ан 200 га жер б?лініп, инфра??рылымдарды дамыту?а республикалы? бюджеттен 8,2 млрд. те?ге ?аржы ?арастырылды. Арнайы экономикалы? айма?та ?ажетті барлы? инженерлік инфра??рылым объектілері ??рылып, ж?мыс?а ?осылды.
?ткен жылдарды? ішінде айма?та Мемлекеттік ?демелі индустриялы?-инновациялы? даму ба?дарламасы аясында жалпы ??ны 10,3 млрд. те?гені ??райтын 3 инвестициялы? жоба іске асырыл?ан болатын. ?азіргі к?нде сол 3 к?сіпорынны? тек ?ана біреуі – ма?таны? жанама ?німі – линтті ?айта ??дейтін «Хлопкопром-Целлюлоза» ЖШС ж?мыс істеп т?р. Ал 2010 жылы іске ?осыл?ан кешенді автоматтандырыл?ан жіп иіру фабрикасы «Oxi Textile» ж?не 2011 жылы пайдалану?а берілген ж?ннен то?ыма б?йымдарын шы?аратын «Шымкент-Кашемир» ЖШС-лері ?рт?рлі себептермен ж?мыстарын то?тат?ан.
Жалпы айт?анда, арнайы экономикалы? айма?та барлы?ы 23 ?атысушы тіркелгенімен, ма?та талшы?ын ??деп, одан дайын ?нім шы?ару, елімізді? то?ыма кластерін ?алыптастыру туралы Елбасыны? берген тапсырмасы б?гінгі та?да орындалмай отыр.
Бізді? пайымдауымызша, Мемлекеттік индустриялы?-инновациялы? даму ба?дарламасы ?шін жауапты ж?не арнайы экономикалы? айма?тарды? ж?мысын ?йлестіру мен ба?ылайтын министрліктер к?бінесе жобаларды ба?дарлама тізіміне енгізіп, олар?а б?лінген ?аржы?а ?кімшілік жасау, к?сіпорын іске ?осылды деп рапорт беруге к?бірек м?н беріп, ал б?л к?сіпорындар инновация?а жата ма, оларды? ?німдері б?секеге ?абілетті ме, о?ан с?раныс бола ма, жо? па, б?л жа?ын зерттеп, зерделемейді. Атал?ан ба?дарлама аясында елімізде ??рыл?ан бір?атар к?сіпорындарды? то?тап т?руы осыны? ай?а?ы.
Арнайы экономикалы? айма?ты? ж?мысымен танысу барысында облыс ж?не ?ала ?кімдіктері айма??а отанды? ж?не шетелдік инвесторларды тарту?а барынша ?рекет жасап жат?андарыны? ку?сі болды?. Дегенмен, айма?та жергілікті ат?арушы органдар шеше алмайтын проблемалар да баршылы?.
М?селен, елімізде ?ндірілетін ма?та талшы?ынан техникалы? сапасына с?йкес Германия, Италия, ?ытай, ?ндістанда?ы сия?ты сапалы к?йлектер шы?пайды. Біра? та, бізді? ма?тадан ?она? ?йлерде, ауруханаларда, профилакторий-санаторийлерде, ?й ішінде пайдаланылатын халаттар, ?лкенді-кішілі с?лгілер, ?рбір адам?а ?ажетті ?демі то?ыма киімдер тігуге болады. ?аза?станда шетелдік инвесторлармен ж?мыс істейтін немесе шетелге барып олармен жиі кездесетін елімізді? лауазымды адамдары осы салалармен айналысатын инвесторларды айма??а тарту?а к?мектессе.
Екіншіден, арнайы экономикалы? айма?та то?ыма ?нерк?сібін дамыту?а арнал?ан жобаларды ?аржылай ?олдауды? е? тиімді тетіктеріні? бірі саналатын ?ндіріске ?ажетті машина ж?не ??рал-жабды?тарды лизинг ?дісімен беру ?ол?а алынса. Сондай-а? арнайы экономикалы? айма?ты? ж?мыс істеуін ?амтамасыз ету ?шін бас?арушы компания ??ру ?ажеттілігі ?арастырылса.
Осы орайда, ?олданыста?ы Салы? кодексі бойынша «О?т?стік» АЭА-та?ы негізгі ?ызметті? 9 т?рі, республика Президентіні? «О?т?стік» арнайы экономикалы? айма?ты ??ру туралы» Жарлы?ында – 16, ал ?кіметті? 2009 жылды? 13 мамырында?ы №703 ?аулысымен айма?та?ы негізгі ?ызметті? 21 т?рі белгіленген. Осы за?намалы? актілерді бір-біріне с?йкестендіру ?ажет.
Сонымен ?атар, арнайы экономикалы? айма?тар институтын дамыту ?шін «?аза?стан Республикасында?ы арнайы экономикалы? айма?тар туралы» За??а ?згерістер мен толы?тырулар енгізу ?ажет деп санаймын.
Е? со?ында айтарым, «О?т?стік» арнайы экономикалы? айма?та ?алыптас?ан жа?дайды ?кіметте арнайы ?арап, елімізді? то?ыма кластерін ?алыптастыру ?шін ?осымша шаралар ?абылдау ?ажет. Осы ж?мыстар ат?арылмаса, атал?ан сала мешеу к?йінде ?ала бермек ж?не сырт?а шикізат сатып ?ана е?се тіктей алмасымыз аны?.
Роза??л ХАЛМ?РАДОВ,
М?жіліс депутаты.
