Украина билігінің мінберіне көтерілген екі адамның бірі міндетті түрде ұлтжанды болып келетінін Киевке көшіп келген үш айымда анық сезіндім.
Мен қазақтілді тілшімін. Мемлекеттік тіл мәселесі, тілдің қолдану аясын кеңейтуге қатысты шаралар кешені – басты назарымда болатыны ақиқат. Киевке келген алғашқы күннен-ақ елдің киноөндіріс саласы, әсіресе, украин тіліне қатысты Заң жобалары мен биліктің мемлекеттік тілге деген қамқоры мені ерекше тәнті етті. Жалпы, Украинаның «Кино мен мәдениет туралы» заңы 1999 жылдан үнемі реформаға ұшырап келеді. Алғашында мемлекеттің барлық кинотеатры кез келген шетел өнімін көрермен назарына тек орыс тілінде ұсынып келген. Бертін келе тілге қатысты саясат түбірімен өзгеріп, Украина Радасында болған талай төбелестің нәтижесінде киноөндіріс саласы украин тілінде сөйлеуге көшті. 2007 жылдан бастап, киноға қатысты Заңға өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, әлемдік прокаттағы шетелдің кез-келген киносы украин тіліне аударылып, ұсыныла бастады. Атап өту керек, мемлекеттің орыстілді шығыс және оңтүстік аймақтары мұндай заңға қарсылық танытып бақты, бірді-екілі шерулер де болып өтті, алайда билік айтқанын істетті, қазіргі күні украинадан орысша кино көрсетілмейді.
Материал жазу барысында құрылғанына 80 жылдан асқан, Киевтегі ең көне «Жовтень» кинотеатрының директоры Людмила Горделадземен сұхбаттастық. Оның айтуынша, қазіргі күні елдегі барлық шетел киносы 100 пайыз украин тіліне аударылады.
– Бірақ «жаппай аударылсын» деген заң жоқ. Мемлекет шетелдің киноөнімін кинотеатрларда украин тіліне көрсеткені үшін жеңілдетілген салық түрін ұсынады. Бұл дистрибьютор мен кинотеатр үшін де өте ұтымды әрі тиімді жол, — дейді кинотеатр директоры.
Бастапқыда қарсылық болған да шығар, бірақ кейін, мәдениет, салық туралы заң үнемі мемлекеттік тілге қолдау танытқаннан кейін фильмді украин тіліне дубляждау пайдалы бизнес көзіне айналды. Бұл бір жағынан отансүйшіктік рух, екіншіден дубляж өте сапалы жасалғандықтан, Украина актерлерінің сұранысқа ие болып, мәртебесін өсірген.
Атап өту керек, осыған ұқсас заң Қазақстанда да бар. 2012 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанға әкелінетін фильмдер аударылып, дубляж жасалып, көрерменге қазақ тілінде ұсынылуы тиіс еді. Алайда отандық кинопрокат шетел өнімін қазақ тіліне аударуға салғырт қарап келетіні рас, тіптен елдегі кинотеатрлар қазақ тіліндегі фильмдер өзін ақтамайды деген жалған пікір қалыптастыруда. Осындайда, Бекболат Тілеуханша: «Қазақтың қамын жемеген, Нанын да жемесін!» деуге дәті шыдайтын, айтып қана қоймай, табанды түрде күресіп, істі біржақты етер қайраткер қашан шығады екен дерсің? Расында, ұлттық намыс, азаматтық құқық осылай таптала бере ме? Мәліметтерге сенсек, бүгінгі күні киноға барушылар саны 70 мыңға жуық болса, алдағы бірнеше жылдың ішінде үш есеге өсіп, 200 мыңнан асады деген сарапшылардың болжамы бар. Қазақстандық кино аудиториясының 80 пайызын 30 жасқа дейінгі көрермендер құрайды екен. Бүгінгі жастардың 75 пайызы қазақ тілінде сөйлейтінін ескерсек, өлі заңды тірілту – мемлекеттік тілге қамқорлық емей немене? Мемлекеттік мүдде осындай қарапайым қадамнан көрінбей ме?
Айтпақшы, тағы бір байқағаным, украин жастарының арасында мемлекеттік тілде сөйлеу сәнге айналған, өйткені тілге сұраныс жоғары. Метро, қызмет көрсету орындары, қаржы құрылымдары, мектеп, жоғары оқу ордалары тек украин тілінде. Енді6 міне, кинотеатры мемлекеттік тілде «сөйлей» бастады. Айтпақшы, шетел тілшісі ретінде тіркеліп, көшіп келгеніме небәрі үш айдан енді асса да, киноға бару үшін, жалпы өзімді қоғамның толыққанды мүшесі ретінде сезінуім үшін еріксіз украин тілін меңгеруге бел будым.
…Ал Қазақстан қашанғы орыстың тілінде сөйлейді?!
Аида Хаметжан, Украин
