Мемлекет басшысы Н?рс?лтан Назарбаев халы??а арна?ан со??ы Жолдауын «?аза? елі аталатын боламыз» деп ая?тады. Б?л ар?ылы Президент Жолдауын шала-шарпы т?сініп
, к?пе-к?рінеу халы??а насихаттай кететіндерді? ?атарына ?осыл?ым келмейді. Т?сіне білсек, б?л идеяны? салма?ы да, жауапкершілігі де ?те жо?ары.Бізді? ?о?амда б?лінушілік к?п. Осы уа?ыт?а дейін бірт?тас ?лт болып ?йысуымыз?а кері ?серін тигізген бірнеше себеп бар. Олар: этнос?а, ж?зге, ру?а б?ліну мен жершілдікке салыну. ?зге этнос ?кілдерін айтпа?анда ?аза?тарды? рухын м??гілік т?уелсіздік идеясы да оята алмады.
Патриотты?ты ?сіре ?лтшылды? деп т?сінетін-дер аз емес. ?аласа? та, ?аламаса? та бізде ?рт?рлі этнос-тардан ??рал?ан бір ?лт ?алыптасып келеді. Б?ны біз, ?аза?тар бірінші болып ?абылдауымыз керек. XXI ?асыр адам санасында ?алыптас?ан ??ымдарды? т?бегейлі ?згеруіне ы?пал етті. ?азіргі кезе?де «?лт» дегеніміз – «этнос», «?лтшылды?» с?зі – «этносты с?юді» білдірмейді. ?аламда ?азір «?лтты?» деген с?з «мемлекеттік» болып ?абылданады. Я?ни, ?лтты? компаниялар, ?лтты? телеарна тек ?аза??а ?ана т?н емес, мемлекетке тиесілі. Сол сия?ты ?лтты? м?дде деген бар.
?аза?стан басшылы?ы ?зге елдегі ?ріптестерімен кездескенде келісс?здерде ?лтты? м?ддені ?ор?айды. Тек ?аза?ты? м?ддесін емес, мемлекетті? м?ддесі негізге алынады. К?зі ашы? бір азаматты? «?лтты? музыкалы? арна деп аталса да эфирден ыл?и ?ара н?сілдерді? рэптері беріледі» деп кейігені бар еді. Сонымен ?атар, бізді? басылым ал?аш жары? к?ргенде архаикалы? негізде ойлайтындар атына заты сай емес деген пікір айтты… Б?л – негізсіз ренжу.
Демократиялы? жолды та?да?ан кез келген ?лт (мемлекет) діни сенімі, шы?у тегі жа?ынан біркелкі болуы тіпті де міндетті емес. Е? негізгі біріктіруші фактор – орта? тіл, м?дениет пен экономикалы? м?дде.
Бізді? таным-т?сінігімізде унитарлы, я?ни бір орталы?тан бас?арылатын мемлекет – ?лтты? (Мысалы: Т?ркия, Франция, т.б.), федеративті елдер – к?п?лтты (Ресей, А?Ш). Ал, сол Т?ркияда 80-ге жуы? этнос ?мір с?ретін к?рінеді. Б?л елді? конституциясында Т?рік елін мекендейтін ?рбір азамат т?рік болып есептелетіні туралы аны? жазыл?ан. Я?ни, т?рік тіліні? аясында азаматты? ?лт ?алыптас?ан.
Д?л сол сия?ты т?жірибе Франция мен Германияда да бар. Атал?ан елдерді? барлы?ында мемлекет??раушы ?лтты? тілін білмей ?зге ?лт ?кілдеріне азаматты? алу не?айбыл. 1998 жылы футболдан ?лем чемпионы атан?ан Францияны? ?лтты? ??рамасыны? ала??а шы??ан 11 футболшыны? 7-уі ?зге ?лт ?кілдері болды. Со?ан ?арамастан ?зін француз санайтын ?рбір ойыншы барын салып Францияны? ?ш жола?ты туын аспандатты. Б?ларды? да басын то?айластырып, жасыл ала?да тіл табыстыр?ан – француз тілі.
Ал, федеративті елдерді алып ?арайтын болса?, А?Ш-ты? ?ыры? ??рам хал?ыны? мемлекетшілдік рухы ?те жо?ары де?гейде. Америкалы?тар мемлекетшілдік рухты? атрибуттары саналатын р?міздерге ??рмет, сол елді? за?ына бас иіу ж?не орта? бір тілді? т??ірегіне шо?ырлан?ан. Ол елде ?лт жо? емес, бар. Ж?не олар ?лтты? м?ддені жо?ары ?ояды. ?алыптас?ан америкалы? ?лт сонысымен ?мірше?.
Ресей Федерациясында 21 республика, 11 автономды округ болса да, конституциясыны? бірінші бабында «Ресей республикалы? бас?ару ?лгісіндегі демократиялы?, федеративті, ???ы?ты? мемлекет» деп к?рсетілген. Я?ни, республикалы? бас?ару ?лгісі ар?ылы унитарлы елдерді? ?дістерімен ассимилиациялау ?рдісін ?детіп ба?уда. Міне, ?лемдегі ?лгі боларлы? елдердегі мемлекет??раушы ?лтты? м?ртебесі осылай аны?тал?ан.
Осы м?селеге ?атысты бізді? ?алымдарымыз білсе де тіс жармайды, ал ?рбір о?и?а?а пікір білдіріп отыратын сарапшы ?ауым жіті т?сіндіре бермейді. ?лтшыл-патриоттар м?селені тым біржа?ты ?арап, к?рделендіріп жіберді. Оларды? айтуынша, ?аза? америкалы? ?ндістерді? та?дырына душар болады. М?селе ел ретінде бірлікті са?тап ?алу?а тірелген ?азіргідей заманда азаматты? ?лтты? ?алыптасуы ?ажет деп есептеймін. Я?ни, ?аза?стан азаматтары – бір ?ана ?лт?а т?н. Онсыз да ірі халы?аралы? жарыстарда топ жар?ан спортшыларымызды? ?ай ?айсысын болса да ?лем ?аза? деп таниды.
Елімізде ?азір ?мір с?ріп жат?ан ?зге этностар ?у баста?ы ?аза? ?лтын ??ра?ан рулар мен тайпаларды? де?гейінде деп ?ара?анымыз ж?н. ?йткені, олар уа?ытша к?нелтіп жат?ан жо?. Біз к?рген ?иыншылы?ты бірге к?ріп, бас?а сал?анына к?ніп келеді. Мені?ше, ж?зді? ?зі туысты? емес, бас?ару ?шін жасал?анын ескерсек, б?л ??ым?а жа?а к?з?арас керек. Я?ни, біздегі санынан адам шатысатын этностастар ру, ал барлы?ыны? жиынты?ы ж?з сия?ты ?абылдануы шарт.
Сонда ?ана «?аза?» ??ымы біздегі к?п этноспен ?атар т?р?ан жерінен ?лт де?гейіне к?теріледі. Бірт?тас ?лт?а айналуымыз?а ?зіміз кедергі келтіріп ж?ргендей к?рінеді кейде. ?йтпесе, ?аза?ты? к?к туын ?лемдік ареналарда абыроймен ас?а?татып ж?рген Илья Ильин, Геннадий Головкиндер ?здерін «?аза?пын» деп ж?ргенде Серік С?пиевті? на?ашы ж?ртын ?азбалаймыз…
?лемде ?лтты ?йыстырып, мемлекетшілдік рухты к?теруді? т?рлі т?сілдері бар. Бізге оны? ?айсысы жа?ын, ?айсысы тиімді бола алады? Б?л м?селені ерте бастан реттемесе, к?ннен-к?нге саны ?сіп, талабы к?шейіп келе жат?ан мемлекет??раушы ?аза?тар пен этникалы? азшылы?тар арасында ?зге елдердегі сия?ты ?леуметтік-саяси сипатта?ы кере?арлы?тар орын алуы ?бден м?мкін. М?ндай жа?дай?а жол бермес ?шін ?лбетте, халы?ты? тегіне, н?сіліне, дініне ?арамастан ?лтты? (мемлекетшілдік) рух ас?а? болуы шарт. Біз ?аласа? та, ?аламаса? та «?аза?станды? ?лт» ?алыптасады.
Оны? атауы д?л солай болмайды, о?ан ?о?ам наразы. ?гізді де ?лтірмеу, арбаны да сындырмау принципіне с?йену ?шін мемлекетіміз «?АЗА? ЕЛІ» аталуы шарт. ?йтпесе, ?о?ам?а с?йкімсіздеу «?аза?станды?» деген тіркестен арыла алмаймыз. Жа?а ?лтты біріктіретін ?АЗА? ТІЛІ ?о?амны? кез келген саласында ?олданыс?а енгізілуіне атсалысуымыз керек.
Б?лкім б?л ойыммен к?пшілік келіспес, тіпті ?арсы у?ж айтушыларды? ой-пікірін жариялау?а ?зірміз. ?лт м?селесін «?лт Times» басылымында бірге тал?ылайы?!
http://www.ulttimes.kz/
Жар?ын Т?СІПБЕК?ЛЫ
