?РПА? СУИЦИДКЕ ?РЫНБАСЫН

Ресми деректерге с?йенсек, жер бетiнде жыл сайын миллионда?ан адам ?зiне ?ол ж?мсап, ?мiрiн ?ияды. 19 млн адам сондай пи?ылда ж?редi. ?рине, б?л ресми тiркелгендерi ?ана. Ал, сот-сараптама ?ызметкерлерi жыл сайын 4 млн адам ?зiн-?зi ??рбанды??а шалатынын айтып отыр. ?Р Бас прокуратурасыны? м?лiмдеуiнше, ?зiне ?ол ж?мса?ысы келген балаларды? орташа жас м?лшерi 14 пен 17 жас аралы?ында. ?лемде ж?ргiзiлген сауалнаманы? ?орытындысына с?йенсек, жас?спiрiмдердi? 80 пайызы ?иынды??а тап бол?анда ?зiн-?зi ?лтiрудi ойлайтын к?рiнедi. Б?л жас?спiрiмдерге ?атысты, ал ересектерге ?атысты статистика к?рсеткiші б?дан бiрнеше есе к?п болуы м?мкiн.

?ор?ынышты «?аралы тізім»

Осыдан біраз уа?ыт б?рын Д?ниеж?зiлiк денсаулы? са?тау ?йымы суицид бойынша ?лем елдерiнi? тiзiмiн жариялады. ?аза?стан ?аралы тiзiмдегi т?ртiншi орынды иеленген. Литва, Белоруссия ж?не Ресейден кейiнгi орын?а табан тiреген елiмiзде 100 мы? адамны? отызы ?зiн-?зi ?лтiредi екен. Ал Египет, Гаити, Ямаика секiлдi елдерде м?ндай ?ай?ылы о?и?а аз, тiптi, кездеспейдi де.
Мемлекет к?п жа?дайда м?ндай деректердi ??пия ?стауды ж?н к?редi. ?сiресе, Германияда суицидке ?атысты а?парат ?шыраспайды. Италия баспас?зде ?зiн-?зi ?лтiру туралы хабар тарату?а 1928 жылы тыйым салды. Кешегi келмеске кеткен Ке?ес ?кiметi кезiнде де б?л туралы с?з ?оз?амады. Тек 1989 жылы ?ана м?селенi? шетi шы?ты. Шынды?ына келгенде, ?азан т??керiсiнде де, азамат со?ысында да, 1937-47 жылдар аралы?ында да ?зiне- ?зi ?ол ж?мсаушылар саны ?те к?п бол?ан. Тiптi, суицидтен он жыл бойы бiрiншi орынды бермеген Венгриядан кейiнгi екiнші орын?а шы??анымыз ендi айтылуда.
Со??ы он жыл iшiнде жастар арасында?ы суицидке ?рыну ?ш есеге артыпты. Оны? алпыс пайыздан астамы жаз ж?не к?з айларында орын ал?ан. Тек жастар емес, ересектердi? де м?ндай «?ара ?лiм» жолын та?дауы отанды? ?алымдарды ойлантуда.

Сегіз ж?з себеп, сексен ?діс

Психолог мамандар ?зiне ?ол ж?мса?ан адамдарды психологиялы? к?йзелiске ?шыра?андарды? ?атарына жат?ызады. Гарвард университетiнi? зерттеушiлерi медицина мамандарына ?зiн ?лтiрген жандарды? ауру кiтапшасына диагноз ?оюын с?ра?ан. Д?рiгерлердi? то?сан пайызы «психологиялы? ауру» деп толтыр?ан. Зерттеулер ?зiн ??рбанды??а шалуды? 800 себебi барын аны?тап, оларды? 41 пайызы – ?мiтсiздiктен, 19 пайызы – ?ор?ыныштан, 18 пайызы – рухани к?йзелiстен, 18 пайызы – отбасылы? кикiлжi?нен, 6 пайызы – к?рiлiктен, 3 пайызы – а?ша жо?алтудан, 1,4 пайызы – ?мiрден т??iлуден, 1,2 пайызы дене бiтiмiнi? кемiстiгiнен болады дейдi. Б?л себептердi? на?тылы?ы к?м?ндi. ?йткенi, ?зiне ?ол ж?мсаушылар к?п жа?дайда себебiн айтпай кететiнi белгiлi. ?йтсе де, ?мiрден кетудi? 80 ?дiсi бар екен. Ж?не б?л ?р адамны? т?р?ылы?ты жерiмен тiкелей байланысты десек те болады. М?селен, ?ндiстанны? Пенджаб штатында ?зiне ?ол ж?мсаушыларды? жартысынан к?бi ж?рiп келе жат?ан пойызды? астына т?седi екен. Шри-Ланкада суицид жаса?андарды? 91 пайызы т?рлi д?рiлердi ?олданады. Америка ??рама Штаттарында жан кешкендердi? 60 пайызы суы? ?аруды пайдалан?ан. ?йткенi, м?нда екiнi? бiрiнде ?ару-жара? бар. ?аруды за?сыз са?тау?а, пайдалану?а тыйым салын?ан ?лгiндей «ажалды ?дiстi» пайдаланушылар Канадада 30 пайыз болса, Австрияда 4 пайызды ??райды екен. ?ытай т?р?ындарыны? сексен пайызы медициналы? препараттарды пайдалану ар?ылы ?мiрмен ?оштасады. ТМД елдерiнде жо?ар?ы ?абаттан секiру, машинамен со?ты?ысу, жiпке асылу, сірке су iшу, есiрткiнi шамадан тыс ?олдану… т.б жолдары ар?ылы д?ниеден баз кешiп жатады.

Жаз?ан хаттан не пайда?

Осыдан екі жыл б?рын Астана ?аласында жо?ары ?абаттан секiрiп, ?айтыс бол?ан ?ыз хат жазып ?алдыр?ан. ???ы? ?ор?ау ?ызметкерлерi осы хат ар?ылы оны? ?зiн-?зi ?лтiргенiн аны?тады. Онда ?й-iшiмен ?рсысып ?ал?аны айтыл?ан екен. Жалпы, ?зiн ?лтiретiндердi? 44 пайызы артына хат жазып ?алдырады екен. Оларды? 20 пайызы барлы? адамдар?а, 12 пайызы тума-туыстарына, 8 пайызы басшылар?а арнап жазады.
?зiн ?лiмге ?иятын ?ай маманды? иелерi дегенге келсек, ?алымдар б?л м?селенi де зерттеген. Балды? ж?йе ар?ылы есептегенде, бiрiншi орында – музыканттар, екiншi орында – медбикелер, ?шiншi – тiс д?рiгерлерi, т?ртiнші – ?аржы саласыны? ?ызметкерлерi, бесiншi – психиатрлар, алтыншы – кiтапханашылар, одан кейiн сатушылар т?р.
Суицид туралы отанды? баспас?зде жариялан?ан бiр ?ылыми ма?алада ?зiн ??рбанды??а шалатындар к?бiне кедей мемлекеттерде кездеседi делiнген. Алайда, бiздi? бiлуiмiзше, бай мемлекет санатында?ы Швеция кезiнде суицид ж?нiнен ал?аш?ы ?штiктi бермеген.

Ескерткіш ?ою д?рыс па?

?зiн-?зi ?лтiру о?и?асы жайында е? ал?аш 1777 жылы Дэвид Пен кiтап жазып, жиырма жыл ?ткеннен кейiн ?ана жары??а шы?арды. Бiра?, сол кезде ол таралу?а тыйым салын?ан кiтаптар тiзiмiне енiп, халы??а жетпей ?алды. Айтайын дегенiмiз, «?атыгез ?лiм» туралы кiтапты? таралуына тыйым салын?анда, кейбiр елдер ?зiн ?лiмге ?и?ан жандарды? ??рметiне ескерткiш орнат?ан. Ескерткiш к?бiне а?ын-жазушылар?а, ??лама ?алымдар?а, ?о?ам ?айраткерлерiне болаша? ?рпа?ы ?мытпасын, ?лгi алсын деген ниетпен ?ойылады. Ал, Бельгия ?зiн-?зi ?лтiрген адамны? ??рметiне арнайы ескерткiш та?та орнатыпты. Ол фашистiк Германияны? елiне шабуыл жаса?анын естiген бойда ?зiн ?лтiрген адам екен. Сондай-а?, Каунаста жас жеткiншекке арнал?ан тас м?сiн бар. Ол елдегi ?атал режимге ?арсылы? таныта отырып, ?зін дар?а ас?ан. Кейiннен мемлекет жас баланы? б?л ?рекетiн жо?ары ба?алап, ескерткiш ?оюды ж?н санапты. Не десек те, абыройсыз ?лiмнi? алдын алу ?шiн ?о?амны? барлы? м?шелерi болып к?рескен ?лде?айда тиiмдiрек .

Г?лмира АЙМА?АНБЕТ

www.astana-akshamy.kz