Жалғыз тіл білу жеткіліксіз, сана-сезім қазақы болуы тиіс!

Расул ЖҰМАЛЫ, саясаттанушы:

– Қазір түркі бірлігі мәселесі көте­ріліп жатыр. Ел ішінде Орта Азия ел­де­рі одағы туралы қызу пікірталас сая­быр­си бастады. Бұл біздің жалпы азия­лық деңгейден жалпы түріктік, одан қалса, кешегі Тұрар Рысқұлов ар­мандаған тұрандық деңгейге көтеріл­генімізді аңғарта ма?

– Өкінішті, алайда шынында да біз Орталық Азия елдері одағы туралы тәтті арманнан кейін шегініп бара жатырмыз. 1990 жылдардың екінші жартысы, 2000 жылдардың басындағы жылымықтың өзі қазір арманға айналды. Өзара сауда айналымы көңіл көншітпейді, кедергілер азаюдың орнына, тіпті көбейіп кетті. Одан бөлек өзбек пен тәжік, өзбек пен қыр­ғыз арасында қанды қақтығыстар да бой көрсете бастады. Тұрмыстық деңгей деп қабылдасақ та саяси мәні бар қақты­ғыстар да көбейіп барады. Тіпті өзара тү­сіністікті қалыптастырушы ортақ ақ­па­рат­тық кеңістік те жоқ. Бұл тұрғыда, мә­селен, Қазақстанның нақты үлесі ре­тінде жалпыаймақтық телеарна ашуға болар еді. Ол үшін барлық ұйымдас­ты­ру­шылық, қаржылық мүмкіндіктер жетерлік. Сөзіме тиек, осыдан он бес жыл бұрын шынашақтай Катар мем­лекеті жалпыарабтық «Әл-Жазира» атты ғарыштық телеарнаның тұсауын кесті. Бүгінде осы телеарна Батыстың ең белді деген CNN немесе BBC арналарынан асып кеткені былай тұрсын, араб қауым­дастығының бірігуінің, тұтастығының маңызды факторына айналып отыр. Бізде ше? Орталық Азияға ғана емес, жарты әлемге тарайтын жалғыз ғана ға­рыштық телеарнамыз бар. Оның маз­мұндық не сапалық жағын былай қо­я­йық, ұзақ жылдар бойында ол Қазақ­стан­ға еш қатысы жоқ «Caspіonet» деген атау­мен жұмыс істеп келді. Таяуда ғана оның атауы өзгертіліп, ендігі ретте телеарна «Kazakh TV» деп аталатын болды. Бірақ бұл да қате, өйткені «Қазақ» атауы ағыл­шын тілінде «Qazaq» деп беріледі. Осы­ның өзі көп нәрсені аңғар­тады. Егер ар­наны керегінше жасақтап, кәсіби отан­дық ұлтжанды мамандарды жұмыл­дыратын болса, Қазақстанмен қатар бүкіл аймаққа игі қызмет атқарар еді. Бұл – бір. Екіншіден, біздің аймақты күл­лі әлемге танытудың мықты тетігіне айналар еді. Үшіншіден, Ресей БАҚ-тарының жетегінде жүрмей, өзіміздің сапалы да бәсекелестікке қабілетті ақ­па­раттық кеңістікті құруға септігін тигі­зер еді.
Бұдан басқа іргелес Ауғанстандағы ушығып тұрған жағдайды алыңыз. 2014 жылы НАТО әскері осы елден кеткенде, ауғандар ғана емес, бүкіл аймақ үшін іс насырға шабуы ықтимал. Сыртқы аран­датушылық күштер тағы бар. Олар түркі әлемінің бірігіп кетуіне қарсы. Орталық Азия үшін алып державалар арасындағы мүдделер тартысының ушығуы – біздің елге үлкен қатер төндіріп тұр. Олай бол­са, төнген қауіптің алдын алу үшін ел бас­шылары тарапынан саяси талпыныс керек.

– Саясаттанушылар «Орталық Азия елдерінің бір-бірімен табыса алмай отыр­ғанына саясаттанушылар, журна­листер кінәлі. Олар қазақ пен ұйғыр, өз­бек немесе қырғыз бен өзбек арасын­дағы тұрмыстық деңгейдегі түсін­бес­тік­терге саяси рең беруге асығып тұра­ды» десе, саясаттанушы Айдос Сарым: «біз оларды бөле-жармай бауырымызға тартайық» дейді.

– Олармен ішінара болса да ке­лі­семін. Мүмкін тым бадырайтып көрсе­те берудің де қажеті жоқ шығар. Қы­тай­дан немесе Ресейден жұмыс күшін тасыған­ша өзбектен немесе қырғыздан тасыға­нымыз да дұрыс шығар. Мәдени байла­ныстар шеңберінде де біраз жұмыстар атқару қажет. Бұл біздің ха­лықтары­мыздың бір-бірін жақсы та­нуына жол ашар еді. Бірақ мұның бә­рін мемлекеттік келісімдер шеңберінде өр­кениетті түрде қолға алу қажет. Бізге көр­шілерімізді жете білу қажет. Иә, та­рихымызда бейбіт араласқан шақтары­мыз да, найза түйістіріп шайқасқан кездеріміз де болды. Алайда бұл біздің тарихымыз, оған құрметпен қараған абзал. Бірақ тарих тағылымы дегеніміз оған жүгініп, кекшілдікке, жікшілдікке бой алдыру емес. Қайтадан Еуропаны мысалға алайық. Жаратылысынан бері сан ғасыр олар бір-бірімен керісіп, со­ғыс­тан көз ашпай келді емес пе?! Тіпті өткен ХХ ғасырда 80 миллион адамның өмірін жұтқан Бірінші, одан кейін Екін­ші дүниежүзілік соғысты айтса да жет­кілікті ғой. Солай бола тұрса да, Еуропа өткенінен тиісті сабақ алып, әлемнің ең дамыған, ең қуатты әрі қауіпсіз аймағына айналып отыр.

Көршілерімізді әлбетте білуіміз ке­рек, оларға менменшілдікпен емес, сый­ластықпен қарағанымыз абзал. Тіпті әлеуетіміз молырақ болғандықтан, жо­март­тық танытып, кейде қол ұшын бергенді орынды деп санаймын. Біздің ел ЕҚЫҰ төрағасы болып тұрған кезде қырғыз бауырларымызға бірінші болып көмек қолын создық. ЕҚЫҰ төрағасы емес, түбі, тегі бір бауыр ретінде. Мұны әлемдік қауымдастық көріп, біліп отыр. Өмір болғаннан кейін арада түрлі даулы мәселелердің пайда болуы заңды нәрсе. Оларды одан әрі ушықтырмай, керісінше жалпының мүддесінен шығатын ше­шімдерді іздеу керек. Саяси ұмтылыс болса, өзара сенім ұяласа, қандай да қиын­дықтардың алдын алуға құдірет­тіміз. Біріміз бай, біріміз кедей, бі­реу артық, біреу кем дегеннен түк шық­пайды. Әркім көрпені өзіне қарай тарта бергеннен тасымыз өрге домала­майды. Бір-бірімен түсінбеушілік ұлттар ғана емес, бір анадан туған бауырлар ара­сында болады. Бірақ оның бәрі сырт­қа шықпай, қара шаңырақ аясында ше­шіліп жатады. Сондықтан, біз – Орталық Азиядағы бес мемлекет түсінбестікті емес, татулыққа үндейтін шуақты тұс­тар­ды көптеп айтуымыз керек. Ең бас­ты­сы, туыстас халықтардың ара­сына іріткі салуға бейім тұратын сырт күш­тердің дегенін жүзеге асыруына өзіміз себепкер болмасақ деймін.

– Мүмкін алдағы уақытта Орталық Азия елдері журналистерінің, саясат­танушыларының альянсын құрудың кезі келген шығар. Сіздің өзбек елінде немесе қырғызда ашық-жарқын әңгіме құра алатын саясаттанушы, журналист досыңыз бар ма?

– Өзбектерде, қырғыздарда доста­рым да, әріптестерім де жетерлік. Арала­сып тұрамыз. Алайда әр елдің өзіне тән ерекшеліктері болады ғой, солардың ішінде мәселен, саясаттану саласында өзбек ағайындар ресми насихатқа бұ­рылып тұрады. Түрiкмен әріптестерім­нен де соны байқаймын.

– Құранда «әуелі анаңды, еліңнің пат­шасын сыйла» дейді. Олар мүмкін сол үрдістен аса алмайтын шығар. Мұ­ны теріс деп кім айта алады?

– Олар бір-бірімен қоян-қолтық жұ­мыс істеудің кезі келгенін, бұл біздің ха­лық­тарымыздың болашағына қызмет ететінін, біздің елдеріміздің болашағы аймақтық интеграцияда, бұған балама жоқ­тығын біледі. Мысалы, қырғыз сая­сат­танушылары интеграцияға балама жоқ десе, тәжіктер оған тым жақын емес. Өзбекстандық әріптестеріміз бір-бірімізден кете алмайтынымызды түсін­ді. Олар бізді «ортақ интеграция ға­на дағдарыстың да, сыртқы экспансия­ның да тырнағынан алып шыға алады» дейді. Бірақ бір кедергі бар. Осыдан ешкім аттап кетсе болмайды. Мүмкін бұл ретте журналистердің көмегіне жүгінуге тура келетін шығар.

– Енді аймақтық мәселеден өз елі­міз­ге оралайықшы. Саясаттану­шы­ла­рымызды «әртараптандыру» мәселесіне қалай қарайсыз? Бізде ғарыш мәселесі­не де, дін тақырыбына да, тіпті ішкі саясат тақырыбына да түсініктеме бере беретін саясаттанушылар тобы қалып­та­сып келе жатыр. Бірақ тым аз. Ал Ре­сей­де әр саланың өз маманы бар. Мы­салы, Юрий Солобозов Алексей Власовтың қорасына түспейді. «Бұл менің тақырыбым емес» деп сыпайы түрде сұрағыңызға жауап беруден бас тартады. Мұндай ұстанымды гру­зин, армян, түрік саясаттану­шы­ларынан да байқадым.

– Саясат ең алдымен мүмкіндіктер өнері болып табылады. Ол мүмкіндіктерді зерделеп, терең сараптап барып шешім қабылдаса, бағың жанады, керісінше болса, ұтыласың. Сондықтан да ертеңін ойлайтын ел саясаттану сала­сын да­мы­туға, ащы болса да, шындықты айта­тын, дер кезінде кеңестері мен са­рап­­тама­ларымен бөлісетін орталық­тарды құруға зор көңіл бөледі. Сондай-ақ ол ор­та­лық­тардың барынша тәуелсіз бо­луы­на жағдай жасайды. Себебі тәуелді сарап­шы ешқашан өз ойын ашық айта ал­майды.

Рас, Қазақстанда мемлекет қаржы­лан­дыратын бірқатар зерттеу орта­лық­тары бар. Бірақ бағанағы тәуелділік де­мекші, кей кездері олар шынайы әрі әділ бағасын бергеннен гөрі, бастықтардың құлағына жылы естілетін шаруалармен шектеледі. Дос Көшім, Айдос Сарым, Досым Сәтпаев, Андрей Чеботарев сынды мықты саясаттанушыларға кел­сек, олардың жазғандары, құнды пікір­лері мен ұсыныстары, әдетте, билік тара­пынан елеусіз қалады.

Мәселен, Ресеймен арада Кедендік одақ құрудың алдында отандық сарап­шылар оның келеңсіз тұстары жайлы қанша ескертті. 1990 жылдардың өзінде діни экстремизмнің бой көтеріп келе жатқаны, лаңкестік қауіп-қатердің төнетіні төңірегінде қаншама құлаққа­ғыс жасады. Сондағысы жай ғана ескер­тіп қоймай, тәуекелдердің алдын алатын оң­тайлы жолдарды, ұтымды әдістерді ұсынды. Өкініштісі, сол сөз жүзінде қал­ды. Бұдан сабақ алуымыз керек. Ендігі бір осал жағымыз – Орталық жиі отандық емес, шетелдік саясаттану­шылар, журналистер не имидж-мей­кер­лердің сөзіне ден қояды. Соларды кере­мет, ақылды, Қазақстанды қазақтан артық біледі деп санайды. Оларды тарту­дағы қаржы мәселесін былай қойғанда, ұсынылатын саяси ақпараттар мен тал­дау­лар үстіртін, шындықтан алыстау, бір­жақты болып жатқан себебі де сол.

– Саяси науқан қарсаңында елдегі сая­саттанушылар: «саяси элитаны жаң­ғырту қажет, үкімет, саяси элита тың күштермен толығу қажет» деген пікірлерді жиі айта бастайды. Мұндай қажеттіліктің Ресейде де өзекті екенін ресейлік сарапшы Алексей Власов та мойындайды. Елдегі саяси реформа және саяси элитаның тың күштермен толығуы қалай жүруде?

– Бүгінде кеңестік дәуірдегі ұлттық мәселе төңірегінде номенклатуралық элитаның қоғамдық-саяси қызметіне сараптамалық талдау жасау, кеңестік режимнің идеологиясы мен саяси іс-тәжірибесінің астарлы қырына көңіл ау­дару және қазірде сол дәуірден мұра­герлікке қалған мәселелердің мәнін те­реңнен тануға мүмкіндік береді. КСРО-да орын алған осы ұлтаралық қа­ты­нас­­тардағы үрдістерге саяси баға беруде зерттеушілер арасында ортақ көзқарастардың жоқтығы қиындықтар туғызуда. Аталған мәселеге екі түрлі, тіптен қарама-қайшы көзқарас кең таралған. Оның біріншісі: «Коммунистік партияның ұлттық саясаты, негізінен, КСРО-дағы барлық орыс емес ұлт өкілдерінің этникалық ерекшеліктерін жоюға бағытталып, мазмұны жағынан бұған дейінгі патшалық Ресейдің им­периялық пиғылының жалғасы еді» десе, екінші көзқарасты жақтаушы «КСРО-ның ұлттық арнадағы саясаты, интернационалистік ұранның басым­ды­ғына қарамастан, ұлтшылдықты одан әрі күшейте отырып, кейбір жағдайларда тіптен ұлттардың қалыптасуына алғы­шарттар қалады» дейді. Саясаттану ғылымында аса өзекті тақырып төңіре­гінде зерттеушілер арасында осындай мазмұнда ортақ көзқарастың жоқтығы, ұлт терминімен анықталатын ұғымның феноменін әртүрлі мазмұнда түсінушілік жатыр. Сондықтан да ұлттық мәселені теориялық негізде талдауда мұндай әртүрліліктің болуы және өткен ұлтара­лық қатынастардың казіргі күнде саяси-әлеуметтік жағынан өзектілігінің өсе түсуі – бұл тақырыпты жан-жақты талдау жасауды талап етеді. Кез келген өркениетті елде саяси элита сайлау арқылы, парламенттегі дискуссиялар ар­қылы жаңғырып отыру керек. Тіпті демократияландыру саласындағы мешеу Қытайды алып қараңыз, соңғы жарты ғасырда ондағы басшылардың бесінші толқыны келді билік басына. Орталық Азия елдерінде бұл үрдіс кешеуілдеп жатыр. Алға жылжушылық болса да, кон­сервация басым әзірге. 1990 жылы билік басына келген жастарды дағдарыс менеджерлері деп айтуға болады. Олар­дың қатарында Ораз Жандосов, Сауат Мыңбаев, Өмірзақ Шөкеевтер бар. Екін­ші толқын қатарында Қайрат Келім­бетов, Нұрлан Қаппаровтарды, ал үшін­ші толқын өкілдерінен «Нұр Отан» ХДП Төрағасының Бірінші орынбасары Бауыржан Байбекті айтуға болады. Әзірге үшінші толқынның көшін Бауыр­жан Байбек бастап тұр. Олардың қатары тым аз. Олардың қатары алдағы уақытта жаңа есімдермен толығатынына сенемін. Себебі үшінші толқынның көші енді басталды.

– Осыдан үш-төрт жыл бұрынғы Ас­тана – аймақ ротациясы болды. Со­ның нәтижесінде аймақтық деңгейдегі басшыларымыз Нұрлан Нығматулин, Асқар Мәмин, Серік Ахметов, Бақытжан Сағынтаевтар ел таныған тұлғаларға айналды. «Болашақ бағдарламасы» – Ақ Орда ротациясы «Нұр Отан» ХДП Төрағасының бірінші орынбасары Бауыржан Байбектің жолын ашты. Бұл – саяси элитаны жаңғыртуға бағыттал­ған реформаның жемісі. Солай емес пе?

– Реформалар тым бәсең, батылдық тапшы. Билік басына келген тұлғалардың бәрі саясатты айқындамайды, көбісі – менеджер. Олар өздерін саяси қызмет­кер емес, Елбасымыздың көмекшісі, орын­даушы ғана деп таниды. Демек, біздегі саяси элита қоғам алдындағы саяси-әлеуметтік жауапкершіліктерін толыққанды сезініп үлгермеген тәрізді. Жаңсақ болса да, қоғамда сондай түсінік қалыптасып қалған. Өмір бір орында тұрмайды. Демек, сөз жүзіндегі емес, іс жүзіндегі ілгерілеу қажет, әйтпесе артқа шегінеміз. Сонымен қатар саясаткердің қоғамдағы орны жасымен өлшенбейді. Бір-бірін толықтырып отыратын мүмкін­дік тапқан дұрыс.

– Сіз өткен аптада фейсбуктегі парақ­шаңызда «30 жасқа толар-толмас уа­қыт­та маған лауазымды қызметтер ұсынды.  Араб елдерінде дипломатия­лық корпуста жұмыс істедім. Бірақ өкінбеймін» деген ойыңызға кейбір заман­дастарыңыз «Әрине, өкінесіз. Бұл айтып отырғаныңыз – ностальгия» деп жауап беріпті. Мемлекеттік қызмет­тен ертерек қол үзгеніңізге өкініш жоқ па?

– Жоқ. Бұл менің өз таңдауым. Бір жағынан көңілім қалды, екінші жағынан туған елге оралып, бір азаматтың ісін тындырып жүрмін деп санаймын. Еш­кімге кіріптар, тәуелді емеспін, мұны да зор дәулет деп білемін.

– Жалпы, бізде тәуелсіз саясат­тану­шыларды кім қаржыландырады? Мыса­лы, сіз мемлекеттің балансындағы инс­титут­тарда жұмыс істемейсіз. Сіздің қаржы көзіңіз қайдан келеді?

– Шүкір, жағдайым ешкімнен кем емес. Кейде отбасыма, жеке басыма уақыт бөлуге мұршам болмай қалады. Қазір бір үлкен еңбекке кірісіп кеттім. Одан бөлек, студенттерге сабақ беремін. Қазіргі басты дүние саяси тәуелсіз­дігім­ді белгілі бір күштерге кіріптар болудан сақтап қалу. Барлығымыз үшін елдің тәуелсіздігі бәрінен қымбат. Өз басым қандай да сыртқы күштердің де, халықаралық қорлардан да тәуелсізбін.

– Қазаққа, оның тіліне, ұлттық құн­дылықтарына қарсы шығатындардың саны күн өткен сайын азайып келеді. Бірақ «мылтықсыз майдан» жағдайына көшкені аңғарылып тұрады. Ел аузында «Ресей ТМД кеңістігіндегі БАҚ-ты қар­жылан­дыруға біраз қаржы бөлді» деген сөз гулеп жүр.

– Сырт көзге солай көрінетіні рас. Бірақ тіл, ұлттық құндылықтар турасын­дағы мәселе мылтықсыз майдан жағ­дайына көшті. Ал БАҚ-тағы керітартпа мақалалар – түрлері қазақ, іштері «қуыс» мәңгүрттердің соңғы жанайқай­лары. Біз оларға биік рухымыз арқылы ғана тойтарыс бере аламыз. Қазақ тілі Қазақстанда үстемдік құрса, өздерінің ешкімге, ештеңеге керегі жоқ боп қала­тынын олар жақсы біледі. Бұл басқаларға да аян. Меніңше, орыстілді қандастардың ана тілін білмеуіне кезіндегі олардың тәрбиесі, араласатын ортасы ықпал етті. Ол үшін олар кінәлі емес. Алайда тәуел­сіздік алған 21 жылда туған жерінің тілін меңгермегені – олардың үлкен қателігі. Жалғыз тіл білу жеткіліксіз, сана-сезім қазақы болуы тиіс. Жүрегің «қазақ» деп соғуы керек. Ұлтына топырақ шашатын­дардың саны азаймай, қазақылыққа бет бұрмауы – бойларындағы қазақы сезім­нен айырылып қалғандығының көрінісі. Шыңғыс Айтматовша айтсақ, мәңгүрт­тене бастауы. Қазір елімізде шет мем­ле­кеттерден қаржыландырылатын және сол елдердің сойылын соғатын бұқара­лық ақпарат құралдары бар. Олар ұлт­тық құндылықтарын мойындағысы кел­мей­тін мәңгүрт қазақтарды пайда­лана отырып, қазақ қоғамын іштен ірітуді, қазақ тілінің дамуына кедергі жасауды мақсат тұтады. Сақ болсақ, осыған сақ болайық.

– Сіз бір сұхбатыңызда «Бірақ бізді алаңдататыны – мәңгүрттердің кесір­лігі емес. Өйткені ерте ме, кеш пе өмір ондай керітартпаларды сабасына түсі­реді. Алаңдайтынымыз, отандық ақпа­рат кеңістігіндегі ахуал» деген едіңіз.

– Барлық орыстілді БАҚ-ты кінә­лау­ға болмайды. Тек Отанының мүддесіне қайшы келетін ақпарат беруге құмар орталарды ғана тәртіпке шақырған жөн. Бұл – әлемдік тәжірибе. Осы жерде биліктің де кінәсі бар. Себебі Ата заңға қарсы шығатын, ұлтаралық татулыққа нұқсан келтіретін, әлеуметтік араздықты тудыруға тырысатын БАҚ өкілдерін, әсіресе, басшыларын заңды түрде жауап­қа тарту арқылы тәубесіне кел­тіруге би­лік аса құлшынбайды. Қа­зақстандық БАҚ-тың сіз айтқандай екіге бөлінуі – ұлт мәселесін көтеретіндерге күйе жа­ғып, арандатуға күш сала­тындардың әре­ке­тінен айқын көрінеді. КСРО кезінде ұлт зиялыларының көпшілігінің болашақты көре білмеуінің салдарынан осындай олқылықтарға тап болдық. Меніңше, 30-жылдардағы нәубеттегідей «баласы әкесі үшін жауап беруге міндет­ті» емес. Балаларына ұлттық тәрбие бе­ру­ге әке міндетті. Демек, ұядан ұшқан­нан кейінгі ұлттық мәселеге, тіл мен ділге қатысты ой айтуда баланың іс-әрекетіне әкесі жауап беруі тиіс.

– Сіз Алматыда туып-өстіңіз? Қай тілде білім алдыңыз?

– Бір кездері бүкіл Алматы бойынша төрт-ақ қазақ мектебі бар еді. Оның екеуі – ауылдағы шопандардың бала­ларына арналған мектеп-интернат. Мені қазақ мектебіне бергісі келгенде әкем қанша қиындыққа тап болыпты. «Қазақ мекте­біне берме, болашағы болмайды» деп қы­сым да жасалған. Бірақ табан­дылық танытқан әкем қалалық мектепте орын жетпегеннен кейін мектеп-интер­натқа әрең орналастырды. Сондықтан болар, көптеген ақын-жазушыла­ры­мыздың баласын орыс мектебіне неге бергенін түсіне алмаймын. Олардың балалары енді әкелерінің шығармаларын түп­нұс­қадан емес, аударма арқылы оқуға мәж­бүр. Ұят нәрсе. Мектептің аздығынан орысша оқуға мәжбүр болғандардың бойында ұлттық болмыс, ұлттық сана-сезім қалыптасса, ұлтқа қарсы сөз айт­пас еді.

– Елбасы халыққа Жолдауында қа­зақ ұлты мемлекетті ұйыстырушы ұлт екенін мойындағысы келмей жүрген­дер­дің есіне салды. Алдағы онжылдық­тарда Қазақстан емес, Қазақ елі ата­на­ты­нымызды айтып қуантып қойды.

– Тәуелсіздігіміздің 21 жылында Елбасымызды қазақ ұлтының мемлекетті ұйыстырушы ұлт екенін тағы бір еске салуға жеткізбеуіміз керек еді. Елбасы осы сөзі арқылы «Қызым саған айтамын, келінім сен тыңда» деп сыртқа қарап жүргендерге ой салды. Қазақстанның мемлекет ретінде айбынын көтеретін қазақтың тілі мен мәдениеті. Бұл – әлемдік үрдіс. Мысалы, Францияда сол елдің азаматтары француз тілі мен мәдениетінің аясында топтасқан. Гер­манияда, Ұлыбританияда, Жапонияда, Ресейде барлық жерде дәл солай. Бізде неге басқаша болу керек? Біздің неміз кем? Айтпағым, бізде де сондай үрдістер жүру керек. Сол кезде ғана қазақ тіліне қатысты сөз бен істің арасында сабақ­тастық орнайды. Бізде бәрі керісінше, барлық бөлінушілік тек қазақ ұлтының төңірегінде ғана орын алып отыр. Мы­салы, аймаққа бөлінушілік – солтүстік, оңтүстік, батыс немесе шығыстық деген терминдер пайда бола бастады. Орыстіл­ді қазақ немесе қазақтілді қазақ, қала қазағы немесе ауыл қазағы. Тіпті шеттен келген қазақтарға да «оралман» деп ен тағып үлгердік. Мұндай жікке бөлінуші­лік тек қазаққа ғана зиян екенін, біздің бірлігімізге, тіпті мемлекетіміздің бір­тұтас­тығына үлкен қауіп төндіретінін түсінер кез келіп жетті. Ол үшін билік қа­зақ тіліне немесе қазақ ұлты мәрте­бесіне байланысты барлық мәселелерді өз жауапкершілігіне алу керек. Қазақ­тың болашағын қазақ елінің бола­шағы­нан бөле-жара қарауға болмайды.

– Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан
Гүлбаршын АЙТЖАНБАЙ