Өндіріс пен технология дамып, азық-түлік өндіруде әртүрлі заттар көбірек пайдаланылған сайын, ауру түрлері де көбейіп бара жатқаны бүгінгі күннің ащы ақиқаты. Әсіресе, адам денсаулығы үшін орны бөлек ағза – жүректің сырқат түрлері көбейіп барады екен. Соның ішінде стенокардия, қазақтың тілімен айтсақ – жүрек талмасы сырқатының өсуі ерекше байқалады.
– Жүрек – адам бойындағы сорғылық айдау (насостық) қызмет атқаратын бірегей мүше. Ол тәулігіне орташа 100 мың рет соға отырып, 170 литр қанды айдап, оның бүкіл дене бойынша айналуын қамтамасыз етеді. Жүрек – күрделі жүрек-қан тамырлары жүйесінің ең негізгі мүшесі, салмағы орташа 300 грамды құрайды. Жүректің жиырылуы кезінде оның оң жақ қарыншасы қанды оттегімен қамтамасыз ету үшін оны өкпеге қарай айдайды. Ал сол жақ қарыншадан оттегіге қаныққан қан адам денесінің барлық мүшелеріне тарайды. Жалпы, қан тамырлары жүректің оттегімен үздіксіз қоректендірілуін, осы жұдырықтай ағзаның бұлшық етіне онсыз жүрегіміз қалыпты қызмет атқара алмайтын оттегіні тұрақты жеткізуді қамтамасыз етеді. Жүрек ауруларының түрлері көп, соның ішінде ең көп тарағаны, әрі тым қауіптісі – ишемиялық жүрек ауруы (ИЖА). Оның жиі кездесетін түрі стенокардия немесе жүрек талмасы ауруы, – дейді Алматы қалалық кардиология орталығының бөлім меңгерушісі, медицина ғылымдарының кандидаты, жоғары дәрежелі кардиолог Абай Баймаханов.
Әрине, кез келген ауру өз-өзінен ешқандай себепсіз пайда болмайды. Оған қандайда бір жағдай немесе оқиға әсер етеді. Жүрек талмасының пайда болу себептерін сұрағанымызда, Абай Әнуарұлы созылмалы стенокардияның негізгі себебі жүрек қан тамырларындағы қан ағысының бұзылуы екенін айтты. Оны мына жағдайлар туғызуы мүмкін екен: ауыр дене қозғалысы (тез жүріс, басқышпен көтерілу, ауыр салмақ көтеру); эмоциялық стресс: метереологиялық жағдайлардың кенеттен өзгеруі (аяз, шамадан тыс дымқылдық, күшті жел, ауа райының кенеттен жылынуы); артериялық қысымның көтерілуі (қан қысымы); шамадан асыра тамақтану; алкоголді көп мөлшерде қабылдау. Ал жүрек талмасын қалай анықтауға болады? Кеуденің жүрек тұсының шаншуы – бұл аурудың негізгі белгісі екен. Бұл шаншу сол жақ иық аумағына, мойын және арқаға таралып, қысылу, жансыздану сияқты сезімдермен қатар жүреді. Сонымен қатар ауаның жетіспеуі, жүрек қағуы сезілуі мүмкін. Бірақ көп жағдайда классикалық стенокардиясы бар науқастарда ұстама шаншусыз өтеді. Олардың саны тәулігіне болатын шаншулы ұстамалардан 3-4 есе артық. Осылайша стенокардияның шаншулы және шаншусыз өтетін түрлері бар. Науқастардың орташа 10 пайызында «мылқау» стенокардия, яғни ешқандай шаншусыз өтетін жүрек талмасы байқалады.
Егер қалған 90 пайыз науқаста ауру мойынға, иыққа, қолға тарайды десек, сол ауруды бәсеңдету, емдеу үшін не істеу керек?
Дәрігердің айтуынша, мұндай жағдайда нитроглицирин қабылданады. 3-5 минут өткенде ауру жоғалады. Бірақ қатты әлсіреу, тамырдың жиі соғуы, қорқыныш сезімнің пайда болуы, артериялық қысымның кенет өзгеруі 20-30 минуттан артық созылған ауырсыну кезінде міндетті түрде дәрігерге қаралып немесе жедел жәрдем қызметін шақыртқан жөн. Мұндағы негізгі мақсат – ауырсынуды жою, ишемиялық жүрек ауруының дамуын бәсеңдету.Өйткені стенокардияның арты көп жағдайда инфарктқа әкеп соқтырады. Кейде хирургиялық емдеуді қажет ететін жағдайлар болады. Ондай кезде жүрекке қан жеткізетін тамырларға кардиохирург дәрігерлер ота жасайды.
– Қазіргі кезде отандық медицинадағы кардиохирургияның мүмкіндіктері өте үлкен. Мысалы, ангиопластикалық әдіс, бұл – баллоншаларды үру арқылы қан тамырының тарылған жерін кеңейту, ұзақ уақыт қан тамырын кеңейтіп, қалыпты қан ағысымен қамтамасыз ететін арнайы түтік орнату, сонымен қатар аортоконорарлы тамырластыру. Операцияға байланысты мәселені тек кардиолог пен кардиохирург арнайы кешенді зерттеу (корнография) өткізгеннен кейін шешеді. Бірақ ешбір ота стенокардиямен ауыратын адамды құлан-таза жаза алмайды. Сондықтан науқастар өздерін жақсы сезінген күннің өзінде қосымша ем қабылдаулары керек, – дейді Абай Әнуарұлы.
Тәжірибелі маманнан жүрек талмасымен ауыратын науқастарға қандай кеңес бересіз, деп сұрағанымызда, ол: «Әрбір нақты жағдайда дәрігермен келесі еңбек режимінің кестесі туралы ақылдасып алған жөн. Тіпті миокард инфарқтін басынан өткізгендер дұрыс жүргізілген реабилитация шараларының арқасында бұрынғы қызмет орындарына оралуларына мүмкіндік алды. Бұл көрсеткіш 70 пайызды құрайды. Аурудың күрделілігіне қарай емдеуші дәрігер науқасқа қауіпсіз пульс аймағын анықтауға көмектеседі. Дәрігердің кеңесі бойынша және ұзақ мерзімді іссапарлардан, түнгі және кешкі кезекте жұмыс істеуден, салқын жерде еңбек етуден бас тарту керек. Денсаулықты сақтау үшін дұрыс жасалған күн тәртібінің де маңызы зор. Ұйқының қанық болғаны, яғни 7-8 сағаттан кем болмағаны дұрыс. Ұйқының бұзылуы жағдайында өз бетінше ұйықтатын дәрі-дәрмекті қабылдауға болмайды. Гимнастикамен шұғылданып, ұйықтар алдында серуенден, тынығу өте пайдалы болмақ. Кезекті демалысты өзіңіз тұратын аймақ көлемінде өткізген дұрыс. Табиғатқа көбірек шығу керек», – деп жауап берді.
Маман дәрігер біздің көптеген азаматтарымыз қыс мезгілінде табиғаты ыстық шетелдерге, керісінше жазғытұрым ауа-райы салқын сырт аймақтарға шығып демалуды әдетке айналдырып алғанына қынжылыс білдірді. Бұл, әсіресе, егде адамдарға болмайтынын, олардың ағзасы туған жердің ауасы мен аурасына әбден қалыптасып қалғанын, сондықтан ем алуды да, демалуды да өздері жасайтын аймақта өткізу анағұрлым пайдалы әрі нәтижелі болатынын ерекше атады. Оның ойынша бұл экономикалық жақтан да тиімді. Себебі аз шығын кетеді және сол шығынның өзі ел экономикасына жұмсалады. Ең бастысы, хал-жағдайды жақсарту үшін науқастар белгілі бір қимыл-қозғалыс режимін сақтап, арнайы емдік жаттығулар жиынтығын жасағаны жөн. Кейбір дене жаттығуларының есепсіз жасалуы стенокардия ауруын асқындырып жіберуі мүмкін екенін де естен шығармау қажет. Баяу желе жүгіру, ертеңгі гимнастика, жаяу жүру, велосипед, коньки, шаңғы тебу, жүзу – бұлардың бәрі пайдалы. Дегенмен олар әркімнің жеке ерекшеліктеріне байланысты орындалғаны жөн. Дене жаттығуы емдеуші дәрігердің немесе емдік жаттығулар маманының белгілеуімен және қауіпсіз пульс аймағының анықталуымен орындалуы керек. Ол былайша анықталады (220 – жас мөлшері) х (0,5..0,75). Мысалы, сіз 50 жастасыз. 220–50 =170х(0,5..0,75). Сонда сіздегі пульс аймағы 85..128. Яғни қауіпсіз пульс аймағы төс аумағында ауырсыну мен ауырлық сезімнің болмауы жағдайында жүректің соғуы минутына 85-128 рет болуы керек. Дегенмен бұлай есептеп шығару стенокардия аурулары үшін әркез пайдаланыла бермейді, негізінен ол дені сау адамдарға арналады. Кеуденің шаншуы, тыныстың тарылуы, әлсіздіктің пайда болуы жағдайында жаттығуларды тоқтату керек. Жүрек талмасынан зардап шегетіндер үшін оттегінің маңыздылығы ескеріле отырып, оларға аэробикалық жаттығыулар орындау ұсынылады.
«Жалпы, ұзақмерзімді жаттығулар жүрек талмасымен ауыратын жандардың денсаулығына әр жақты оң әсерін тигізетінін айту керек. Олардың қан қысымы төмендеп, тамыр соғуы азаяды, май алмасуы жақсарып, дене салмағы қалпына келеді, көңіл-күйі көтеріліп, сауығуға деген сенім артады. Ал сенім – кез келген аурудан айығудың негізі. Мың да бір шүкір, ел басшылығының денсаулық сақтау саласына деген ерекше қамқорлығының арқасында, қазір біздің елімізде жүрек ауруларын емдеуге толық мүмкіндік бар. Ел көлемінде он аймақта кардиологиялық орталықтар жұмыс істейді. Бір ғана Алматы қаласының өзінде 5 денсаулық сақтау мекемесі сапалы кардиологиялық қызмет көрсете алады. Мен жүрек талмасымен ауыратын жандарға өздерінің бір сүйікті ісін табуға кеңес етер едім. Өзіңе өте ұнайтын нәрсемен айналысу – ол да бір сауықтыру амалы. Өте бір маңызды нәрсе – күнделікті өмірдегі түйткілдерге аса бір қайғырып, уайымға берілмеу керек. Адамдар аса сабырлы болғаны жөн. Ұлы данышпан Сенека айтқандай: «Егер дұрыс пайдалана білсеңіз, өмір – ол айтарлықтай ұзаққа созылатын нәрсе». Сондықтан жүрегіңіз талмасын, атыңыз жолда қалмасын, өмірдегі арман-мұраттарыңа жетемін десеңіз, сабырлы болғаныңыз жөн», – дейді жоғары дәрежелі кардиолог дәрігер Әнуар Баймаханов.
Құтмағамбет ҚОНЫСБАЙ
