[:kz]
Өткен жылы желіге «Тау-кен байыту комбинаты» қысқа сериалы шықты. Обухов тау-кен байыту комбинатының шынайы оқиғасы оқиғаның өзегіне айналды. Сериал нағыз Қазақстанды қысқартпай көрсетті. Жергілікті шенеуніктердің немқұрайлылығына, жеке бас мүддесіне адами мейірім мен имандылық қарсы тұрған ел.
1990-ші жылдардағы рэкетшілер мен бандиттердің орнын әкімдік, прокуратура, полиция, судьялар ұсынатын жергілікті билік басқан ел. Олар қазіргі Қазақстанда рейдерлікпен айналысады. Сериалда еліміздің көрнекті әртістері ойнады. Жан Байжанбаев, Сергей Уфимцев, Анатолий Креженчуков, Данагүл Темірсұлтанова нағыз Қазақстанда жиі кездесетін мұңды да, азапты да таныс кейіпкерлердің бейнесін ашты.
Бұл – Заң мен ішкі адамгершілік мұраттар мен моральдық құндылықтар негізінде емес, «Зейнетке шыққанша тыныш отырыңыз, биліктің жолын кеспеңіз» деген ұстаныммен шешім қабылдайтын сотталғандар. Бұл билік пен өз пайдасын көздеген жемқор шенеуніктер. Олар өз елінің азаматтарының жұмыссыз, дастарханда нансыз қалғанын ойламайды.
Бұл – абайсызда пара алатын прокурорлар мен полиция қызметкерлері. Бірақ сериалдан намысы мен абыройын жоғалтпаған қарапайым қазақстандықтарды, Қазақстанның игілігі үшін еңбек етуге деген құлшынысын да көреміз. Олардың бейнесі жан дүниесінде жарқын болашаққа үміт ұялатады.
Михар Саджленің өндірістік жобасы адамның жеке мүддесі мен ашкөздігін зерттеп, ауыр сұраққа жауап беруге тырысты: «Отан қанша тұрады?». «Ел-жайсыздықтың құны қандай?» деген сұраққа жауап бергісі келеді. Кез келген қиянаттың негізіне немқұрайлылық механизмі қатысады. Өз Отанына деген немқұрайлылық қайғылы нәтижеге әкеледі. Бірен-саран санасы тар шенеуніктер пайда табу үшін ел байлығын, зауыт-фабрикаларын, кәсіпорындарын иемденуге болады деп ұйғарады.
Елімізде сыбайлас жемқорлық – адамдардың қанына, санасына сіңген жиі кездесетін құбылыс. Ұрлық азаматтардың тіршілігіне, өмір салтына айналуы сұмдық. Ол үрейлендірмейді және жиіркенішті тудырмайды. Және бұл халықта тұрақты әдет пен байсалды көзқарасты тудырады. Сыбайлас жемқорлық кедейлікке әкеледі. Адамдардың мәдени, адамгершілік және адамгершілік мұраттарын тоздырады. Кедейлік жабайылыққа апарады. Әлеуметтік агрессия деңгейі өсуде. Радикалды көзқарастар қызып барады.
Ел неғұрлым бай, бақуатты болса, халық соғұрлым сабырлы, тұрақты және мейірімді болатыны дәлелденді. Сыбайлас жемқорлық деңгейі төмен Финляндияда білім мен әлеуметтік қарым-қатынас жоғары деңгейде. Финдер өмір деңгейі мен сапасымен мақтана алады. Ел жыл сайын ең бақытты мемлекеттердің бестігіне кіреді.
Ал сыбайлас жемқорлық тоқырауға, өсу мен дамудың болмауына әкеледі. Халық азайып барады. Ал шенеуніктер заңмен санасуды доғарады. Жемқор елдерде заң жұмыс істеуді тоқтатады. Демократиялық институттар тамыр жаймайды. Жемқорлық «ТКБК» сериалында жақсы көрсетілген.
Жемқор аймақ мысалында адамдар арасындағы қарым-қатынастың тепе-теңдігінің қалай бұзылатынын көреміз. Өзін-өзі құрметтейтін мансапшылар көтерілу үшін басқалардың аяқ киімін сүйіп алуға дайын. Билік өз түрлеріне адами көзқараспен қарауды қойды. Мұндай қоғамда адам адамға қасқыр. Мейірімділік көрсетпейді. Ал мейірім жоқ жерде адамдық тамыр жаймайды.
Сериал шыққаннан кейін бірдеңе өзгерді ме?
Нағыз ТКБК бүгінгі күнге дейін жауынгерлік режимде. Бір жылдан кейін оның өмірінде аздаған өзгерістер болды. Қазақстан тұрғындары 2020 жылы «Тиолайн» компаниясын зорлық-зомбылықпен басып алған оқиғадан таң қалды. Қызметкерлерді соққыға жыққан. Біреу ұсталды. Батыл және шарасыз ТКБК-шылар кәсіпорынды өздеріне қалдыру үшін аштыққа ұшырады.
Жергілікті билік органдарымен өзара іс-қимылдың күрделі тарихына қарамастан, ТКБК дамып келеді, ал қызметкерлердің орташа жалақысы ай сайын өсіп келеді. 2022 жылдың шілде айында кәсіпорын 2 780 тонна цирконий концентратын өндірді. Сыйақы 164 %-ға дейін өсті. Мемлекеттік органдардағы орташа жалақы 449 мың теңгені құрады. Ұпайлар көтерілді.
Құмар Ақсақалов басқаратын Солтүстік Қазақстанда 49 мың теңге жалақы қалыпты деп есептелсе. Бұл не деген геноцид және адамдарды біркелкі мазақ ету. Бірақ тақырыпқа жақынырақ болайық.
2022 жылдың маусымында ЖШС-ға қатысты қайтадан қылмыстық іс қозғалды, денонсация жазылды, компанияны жоғалтудың жаңа қаупі пайда болды. Башқұртстан президенті Хабировтың Тоқаевпен кездесуі Обухов ТКБК үшін алаңдатарлық қоңырау болды.
«Хабиров башқұрт компанияларының Қазақстанда жұмыс істеуін сұрады және біздің Обухов кен орнында жұмыс істеуге рұқсат беруді сұрады. Мұны бәріміз де болжай білдік. Сондықтан жиынға 10 күн қалғанда Хабировтың атына наразылық хат жолданған едік. Бүгін республиканың даму вице-министрінен жауап алдық. Біз бүған қызықпаймыз деп жазылған. Бұрын да қызығушылық болған жоқ және олар БСК-ның Плугинаны білмейді. Хабиров біздің президенттен БСК үшін сұрайды. Ал ірі шенеунік олардың мүддесі жоқ деп жазады. Өтірік!», — деді маусым айында ЖШС директоры Виктор Долгалев.
Виктор Иванович атап өткендей, Башқұртстан шенеуніктерінің кез келген талаптары бойынша ТКБК қызметкерлері оларға вице-министрдің ресми жауабын беруге дайын. «Башқұрт сода компаниясы» кәсіпорны өзімшіл мақсаттарынан бас тартпақ емес. БСК қандай жағдайда болса да Қазақтың ТКБК-тын тартып алуға тырысады.
Лас әдістер мен манипуляциялар қолданылады. Бұл судьяларға пара беру және зорлық-зомбылық әрекеттері. Жазда Виктор Иванович YouTube желісіндегі парақшасында Солтүстік Қазақстан облысының әкімі Құмар Асқақалов Тау-кен байыту комбинатының мәселелерін жасырын қадағалауды жалғастырып жатқанын атап өтті.
Ол әкімді өз компаниясын ұмытып, БСК тұлғасында қарсыластарына көмектесуді тоқтатуға шақырды. Долгалевтің қарсыласы Федоренко ондаған құзырлы органдарға «Тиолайн» компаниясының басшысы Бас прокурор Дукарттың көмекшісін балағаттап жатыр деп жазды. Долгалевтің ренжітуге ешқандай уәжі болмаса да, облыстық прокуратура тау-кен байыту комбинаты директорының үстінен бірден қылмыстық іс қозғады.
«Қызық, біздің облыстық прокуратураның не кінәсі бар? Федоренконың достары қатысқан рейдерлік істер 6 жылдан бері ашылмаған. Ақшаны ұрлау фактісін ешкім тексермейді. Пяткин басқарған жылдары 25 миллион доллар ұрланған. Қылмыстық істер қайда?», — деп сұрайды Долгалев.
Қысымға қарамастан, Долгалев өзінің және оның адал қызметкерлердің «батальоны» жеңіске жететініне сенімді. Жақсы әңгімелерде жақсылық әрқашан зұлымдықты жеңеді. Бұл да солай болады деп үміттенеміз.
[:]
