Ораз?лі БАЙМ?РАТ
Б?л к?н бая?ыда-а? санамыздан сызылып тасталуы тиіс еді. Біра? ??дай?а ш?кір, к?нені? б?рін ескіні? сар?ынша?ы деп к?зт?рткі ?ылатын кешегі ке?ес заманында отыр?ан жо?пыз. ?йтсе де, ?азіргі кезе?дегі к?нені к?ксеушілерді? ?ылы?ы тап б?гін еріксіз тілге орал?ы боп т?р. Айт?андай, осы ке?ес заманын да бізге ?рандатып алып келген сол ?азан т??керісі емес пе еді? Ал енді ?арашаны? жетісінде ?азан т??керісіне 95 жыл деп, бір желпініп ?алды?. Ла?ынет айту?а болатын к?нді мына заманда сонша ?спеттейтіндей, басымыз?а не к?н туды? К?нені неге к?ксей береміз? К?не бол?анда да, б?л а?ыр ая?ы к?рсо?ыр саясат?а алып келген т?рі – б?тен т??керіс еді. Сонды?тан да біз ?шін б?л к?нді еске ал?анны? да ж?ні жо?. Біра? елде еске алдыратындай жа?дайларды? болып жат?аны ?кінішті.
Ке?ес кезінде алаулатып-жалаулатып атап ?тетін осы т??керіс ?аза??а не берді дегенге келсек, алды?ыздан кіле? ж?йке?е тиетін, «?ап!» деп ?кіндіретін, ?ткен ?асыр басында?ы Алаш арыстарын жо?тап жылататын м?ліметтер шы?ады. Шыны керек, о баста б??ан ?аза? «кедейге те?дік ?перді» деп шын пейілімен сенді. Кезінде М?стафа Шо?ай былай депті: «…Ескі т?ртіп ??лап, жа?а т?ртіп орна?анын ?уана ?арсы ал?ан біздер, ол кезде ?зіміз зор ?уанышпен ?арсы ал?ан осы жа?а т?ртіп хал?ымызды? басына б?рын?ыдан бетер ?асірет ?келерін ойлама?ан едік… Бізді? басымыз?а т?скен жа?а ?асіретті патшаны? та?тан ??лауы ?келген жо?. Керісінше, ?ар?ыс ат?ан патшалы? т?ртіп бізді? жа?а ?асіретке душар болуымыз?а жа?дай ?зірлеп берді». Алашордашыларды? осы тектес ?кініш аралас с?здері сол кезде к?п айтыл?ан. Біра? олар?а ??ла? ас?ан ешкім болмады. Белгілі тарихшы-?алым Тілеу К?лбаев келтірген дерекке с?йенсек, Т?ркістан Халы? комиссарлары ке?есі т?ра?аларыны? бірі К.Сорокин дегенні? ?зі былай деп шыр-пыр бол?ан екен: «М?сылмандарды? барын тартып алуда, алып ?ана ?оймай, ?здерін ?лтіруде. Бізді? ?скерлер ?ор?ауды? орнына тонап, ?ан?а б?ктіруде… ?рейі кетіп, берекесі ?аш?ан халы? босып жатыр… М?ны істеп отыр?ан партия емес, з?бір-жапаны жасап жат?ан ?ызыл Армия дейтіндер де шы?уы м?мкін. Біра? осыны? басында партия т?р ?ой… Партияда?ы жолдастар… жа?дайды т?зеу ?шін еш?андай шара ?олданар емес…». Міне, ?ызылдар ?ыр?ыныны? тікелей орталы?тан бас?арылып отыр?анына б?дан арты? ?андай д?лел керек? Ал біз компартияны? кін?сі жо?, ?аза?тар ?з-?здерін т?ртпектеп ??ртты деумен келеміз.
?аза?ты? басына на?ыз зобала? осы т??керістен кейін орнады. ?ызыл мен а?ты? со?ысынан, одан кейінгі ашаршылы?тан миллионда?ан ?андасымыз ?ырылып ?алды. Одан да кейінгі саяси ?у?ын-с?ргін кезінде ел ?айма?тарынан та?ы айырылды?. К?зі ?ара?ты о?ырман м?ны? б?рін мен айтпасам да біледі. Тек к?нені к?ксей беретіндерді? есіне та?ы бір салып ?ой?ым келіп. Біра?, ?кініштісі, «б??ан М?скеуді? кін?сі жо?, б?рі жергілікті жерлерде жасалды» деп жер табандайтындар да бар. Міне, соларды? санасына жеткізу ?шін, большевиктер сал?ан ойранды сауса?пен санап, ?айта-?айта еске салып отыру?а тура келеді.
?йтсе де, 7 ?арашада елімізді? барлы? ?алаларында ?азан т??керісіні? 95 жылды?ы аталып ?тті. ?рине, м?ндай шараны ке?ес заманын аса ынтызарлы?пен а?саушы, соны? д?леліндей, алып Алматыныны? атын «Алма-Ата» деп ?згерткісі кеп ?зеуреп, енді сол желікпесі с?л басыл?ан айтулы ?кімдерді? иелігіндегі ?ала да ?мыт ?алдыр?ан жо?. Ал Павлодарда?ы лениншілдер ?з к?семдеріні? ескерткішіні? алдында митинг ?йымдастыру?а жергілікті билік р??сат бермей ?ойды деп дауры?ты. Бас?а айма?тарда да ша?ын шаралар ?ткізіліпті. М?жілістегі коммунист-депутат Владислав Косарев те ?ріптестеріне ?ызыл ?а?аз?а орал?ан к?мпит таратты. Былай ?ара?анда, б?ны? еш с?кеттігі жо? сия?ты к?рінеді. ?йткені, б?гінгі ?аза?стан кешегі ке?ес ода?ындай емес, б?тен с?з айту?а, б?йректен сира? шы?ару?а т?к тыйым жо?. Осы тыйымны? жо?ты?ын пайдалан?ан белсенділер ?ткен жексенбіде, та?ы сол Алматыда «Орыс шеруін» («Русский марш») ?ткізіп тастады. К?рші елде «Ресей тек орыстар ?шін!», «Орталы? Азия иммигранттары жойылсын!» деген ?рандармен ?йымдастырылып жат?ан б?л шараны бізді? жерде ?ткізуді? не ?исыны бар? Сір?, жиын?а келгендер ?здеріні? т?уелсіз ?аза? елінде т?ратынын ?мытып кеткен т?різді. Ал осындай шаралар?а жол беріп ?ой?ан билікті? «Алашорда» ?кіметіні? 95 жылды?ына анау айт?андай м?н бергенін бай?амады?. Б?л мерейтойды? біз ?шін ма?ызы зор екені М?жіліс мінберінен осы аптада ?ана айтылды. Оны? ?зін ?кіметті? ескерер-ескермесі бейм?лім.
?рине, ескіні? б?рі жаман деуден, ?сіресе, ке?ес д?уіріне т?гелдей ?ара к?йе жа?удан аула?пыз. О баста айт?анымыздай, д?л ?азір бая?ы «?р да жы?ты?» кезе?і емес. Десе де, сол ?р да жы? саясатты? орнауына бірден-бір себепкер бол?ан ?азан т??керісін керемет деуге де ауыз бармай отыр. Оны? себебін жо?арыда жеткілікті де?гейде айтты? ?ой деймін.
