[:kz]
5-ші ғасырдың бірінші жартысында, ғұн көсемдердің бірі Аттила, басқа ғұн тайпалардың басшыларды жойып, оның басқаруында барлық көне түрік-ғұн ордаларын біріктірді.
Зұлымдық пен жемқорлықтың ашкөздігіне қарамастан, Аттила ақыл-парасат пен күшті еркімен дарындылыққа ие болған адам.
Патшалығының астанасы Паннонияда, Тисса жағалауында орналасқан және ағаш үйлер мен саз балшықтан салынған үлкен әскери лагерь тұрғызылды.
Аттиланың қасындағылары қымбат киім мен атқа мініп, кілемдер мен күміс ыдыс пайдаланды, бірақ ол өзі бұндайды ұнатпады; ол ағаш ыдыс-аяқтан тамақ ішті, қарапайым тағамдарды жеді.
Сырттай, ол шынайы ғұн адамы болды, бірақ оның кішкентай көздерінің мақтаныш позасы мен жанданған енжарлығы оның басқа адамдардан артық екенін бәрі түсінді. Дәстүр бойынша бір ғұн койшысы бір кездері оның сиырдың аяғына терең жарақат алғанын айтады; қанды соқпақпен жүре отырып, ол жердің үстінде тұрған үлкен қылыш тапты. Бұл қылыш, бәлкім, ежелгі скифтер соғыс құдайына арнағандардың бірі еді. Шопан қылышты Аттилаға әкелді, ол оны зор қуанышпен қабылдады және құдайлар оған осы қасиетті қылышты жіберді, енді ол бүкіл әлемді жаулап алады.
Аттила Батыс Рим империясына шабуыл жасап, оның бай қалаларын тонауға шешім қабылдайды. Бастапқыда ол Шығыс Рим империясының солтүстік провинцияларын жеңіп және одан кейбір жерлерді беруді талап етеді. Шығыс Рим империясы Аттилаға бейбітшілік келіссөздері үшін елшілік жібереді: Аттиланы өлтіру туралы жасырын бұйрық берген, бірақ ғұндардың патшасы бұндай зымиян әрекетті әшкерелеп, Византияға енді тек жеккөрушілікпен қарады.
Ғұндар немістердің ата-бабаларын, Дунай славяндарын және басқа халықтарды өзіне бағындарды, Аттила жарты миллионнан астам сарбазды жинады. Атилла өз жолында барлығын жойды, ол Германиядан өтіп, Галлияға кіреді. Жергілікті халықтар қатты үрейленді, оны Құдайдың жазасы деп атады.
Аттила (Шампан жері) Шалон бекінісіне шабуыл жасады (451 ж.). Өзендер қанға толы болды, ал жараланғандар өте көп болды және оларға уақытында дұрыс көмек болмады, соған байланысты өлім көп болған. Жүз елу мыңнан астам адам жерде қалды. Ғұндар жаулардың лагеріне кіріп, Аттила оны әр жағынан қоршауға бұйырды, лагерьді өртеп жіберуге шешім қабылдайды.
Келесі жылы Аттила жаңа күштермен Италияға басып кіреді. Ол Римге барғысы келді. Рим императоры ІІІ Валентиниан Аттиламен келіссөз жүргізуге Рим Папасын І Лео (қазақша – Арыстан) мен сыйлықтарын сыйға жіберді. Аттила елшілікті мейірімділікпен қабылдап алады, Аттила осы келіссөздерден кейін өз жерлеріне қайтады. Мұнда герман тайпалардың көсемнің Гильдегунда қызына үйлену кезінде қайтыс болады. Аңыз бойынша, Гильдегунда Атилланы өз ата-анасын өлтіргені үшін оны өлтіреді. Атилланың мәйіті үш табытқа — алтын, күміс пен темірге жатқызылды.
Түнде бұл табыттарды даланың адам аз жүретін жерде шырақтардың жарығымен жерленген еді.
Сол кезде қызмет еткен барлық құлдар өлтірілді, сондықтан ешкім Аттиланың жерлеген жерін және онымен бірге жерленген бағалы заттарды қай жерде жатқанын екенін ешкім өазіргі дейін білмейді.
Ғұн патшалығы Аттиланың ұлдары арасында бөлінді. Бұрынғы герман және батыс-славян халықтар ғұндар билігін астында болды.
Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс Халықаралық Университетінің доценті, тарих ғылымның кандидаты
[:]
