1945-1980жылдардағы КСРО

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жоспар:

І.Кіріспе

1. КСРО-ң соғыстан кейінгі дүниені демократиялық негізде құру жолындағы күрес.

ІІ. Негізгі бөлім.

2. КСРО-ң Еуропадағы бейбітшілігі.

ІІІ. Қорытынды

3. КСРО-ң ыдырауы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесінде Совет Одағының халықаралық беделді бұрын–соңды болмаған биікке көтеріліп, бүкіл дүниежүзілік дамуда оның ықпалы күшейді. Өзінің сыртқы саясатында КСРО совет халқының түбегелі мүдделерін, туысқан социалистік елдер мен дүниежүзінің барлық еңбекшілері алдындағы интернационалдық революциялық парызын негізге алды.

Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Совет Одағы жаңа агрессияның мүмкіндігін жоққа шығаратындай жағдайды қамтамасыз ететін әділетті және демократиялық бейбіт реттеу жолындағы күресті кеңінен өрістетті. Соғыс жылдарының өзінде-ақ Ялта мен Постдам конференцияларында дүниені соғыстан кейінгі қайта құру бағдарламасы жасалған болатын.

КСРО келісілген шешімдерді орындауға дәйекті бағыт ұстап, олардан туындаған міндеттемелерді адал сақтап отырды. Өздерінің импералисттік мақсаттарын жүзеге асыруға ұмтылған АҚШ-ң Ұлыбритания мен Францияның билеп төстеуші топтары соғыс жылдарында қол қойған халықаралық келісімдерді бұзу жолына түсті.

Бейбіт реттеу мәселелерді күрес Германияның Европадағы бұрынғы одақтастары-Болгариямен, Италиямен, Румыниямен және Финляндиямен шарттар әзіреу кезінде шиеленіскен сипат алды.

Америка Құрама Штаттары мен Ұлыбритания Орталық және Оңтүстік Еуропа мемлекеттерімен жасалған бітім шарттарын бұл елдердің ішкі қол сұғу және демократиялық өзгерістерді болдырмауға пайдалануға тырыссып бақты. өз мақсаттарына жету үшін АҚШ атом жөнінен күштілігін көрсетуге иек артты.

(Тынық мұхит алабы) атомы ауданында атом бомбаларына сынау жүргізумен қатар, АҚШ-тың күш-қуатын дәріптеп, даурықты. Бірақ КСРО–ны және басқа бейбітшіл мемлекеттерді қорқыта алған жоқ. Совет Одағы батыс державалардың жеңілген елдер халықтарына әділетсіз, импералистік бітімді күшпен таңбақ болған әрекеттеріне батыл тойтарыс болды.

1946ж өткен Париж бітім конференциясы бітім шарттарыынң жобаларын негізінен мақұлдады да, 1947ж 10 ақпанда оларға қол қойылды.

Шарттар Европа мемлекеттерінің соғысқа дейінгі шекараларын ішінара өзгерістермен қалпына келтірді. Италия Африкадағы аумақтық иеліктерінен түгел бас тартты. Бітім шарттары Германияның одақтастары болған мемлекеттерге демократиялық бостандықтарды қамтамасыз етуді, фашистік ұйымдарға тыйым салуды, әскери қылмыскерді сотқа тартуды міндеттеді.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін шақырған халықаралық конференцияның 1919-1920жж.

Париж бітім конференциясынан өзгешілігі барлық халықтардың егемендігі мен ұлттық кадр қасиетін қорғауына алған Совет мемлеетінің белсене қатысуымен жариялылық және халықаралық жұртшылық тарапынан бақылау жағдайында өтті. КСРО-ның белсене қатысуымен күш-жігері арқасында бітім шарттары әділетті болып, шарт жасасқан мемлекеттердің тәуелсіз, демократиялық даму мүдделеріне сай келді.

Дүниені соғыстан кейін қайта құрудың аса маңызды міндеттерінің бірі герман мәселесін демократиялық негізде реттеу болды. Ялта мен Потсдам конференцияларының шешімдерін негізге ала отырып, КСРО жалпы герман үкіметін құрып, онымен бітім шартын жасауды әрі барлық әскерлерін Германиядан әкетуді ұсынды. Бірақ АҚШ, Ұлыбритания мен келісілген Францияда шешімді орындағылары келмеді. Олар Германияны бөлшектеу және батыс Герман мемлекетін құру жолына түсті.

Жаңа тұрпатты халықаралық қатынастардың орнығуы. Дүниежүзілік социалистік жүйенің құрылуы кейіннен неғұрлым жоғары деңгейде – социалистік интернационализмге көтерілген пролетарлық интернационализм принципіне негізделген жаңа  социалистік тұрпаттағы халықаралық қатынастардың орнығуы мен айтылуы болды.

Совет Одағы капитализмнен қол үзген халықтарға жаңа өмір орнатуға үлкен көмек көрсетті. КСРО халықтық-демократиялық елдердің ішкі істеріне араласу арқылы буржуазиялық – помещиктік құрылысты қалпына келтірмекші болған сыртқы күштердің сұғанақтығына халықтардың тойтарыс беріп отыруына көмектеседі.  Бұл елдерді экономикалық блокада арқылы тұндырмақшы болған әрекееттер  де іске  аспай қалды. Халықаралық  жағдай КСРО мен халықтық-демократиялық елдердің тығыз топтасуына  талап етті. Олардың арасындағы түпсандық қарым-қатынастар, достық, ынтымақ және өзара көмек туралы екі жақты шарттармен баянды етіледі. Социалистік елдердің әскери-саяси одағының нығаюымен бірге олардың экошномикалық және мәдени жақындасуы да жүзеге асты.

Социализмнің халықаралық позициясының нығаюына КСРО хзалық шаруашылығының қалпына келтірулі және одан әрі дамытулы, аның қорғаныс  қуатының арнтуы шешугі дәрежеге жәрдемдесті. Социалистік елдер мен бүкіл дүниежүзіенің халықтарына елеулі қатер төндірген АҚШ-тың атом монополиясы 1949 жылы жойылды. Атом державасына айналған Совет Одағы  агрессия жолына мықты кедергі қойды, социалистік елдер халықтарының жеңісін сенімді қорғады, бейбітшілік  ісін нығайтты. Соғыс аяқталысымен-ақ КСРО жаппай қарусыздану туралы мәселені қайтадан қойды. Ең бастысы атом қаруына тыйым салу және жою талабы болды. Басқа социалистік елдермен бірге КСРО бейбітшілік және халықаралық қауіпсіздік жолындағы белсенді күресті өрістетті.

КСРО мен басқа да социалистік елдер ұлтазаттық тәуелсіздікті жеңіп алған мемлекеттердің халықаралық қатынастарға кеңінен қатысуын қолдаған социализм елдері олармен ынтымақтастықты дамытуда, бүкіл дүние жүзіндегі антиимпералистік күштермен одақты нығайта түсуде. КСРО мен басқа да социалистік елдер капиталисті дүниемен қарым-қатынастарда қоғамдық құрылысы әр түрлі мемлекеттердің бейбіт қатар өмір сүруінің лениндік принципін басшылықққа алып отырады.

Екі ел арасындағы тату көршілік қарым-қатынастардың берік негіздерін қалаған Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы 1948ж жасалған совет финлядия шарты бейбіт қатар өмір сүру принципінің нақты көрінісі болды. Кейіннен бұл шарт 3 рет ұзартылды. 1953ж ол тағы да 20 жылға ұзартылды.

Социалистік  елдердің Европадағы бейбітшілік пен ұжымдық қаіпсіздік жолындағы күресі. КСРО және басқа социалистік елдер Европадағы шиеленісті бәсеңдету жолында үнемі жігерлі шаралар қабылдап отырды. 1954ж КСРО Европа елдерінде және АҚШ-та ұжымдық қауіпсіздік жүйесін жасауды ұсынды. Европа халықтарынан кеңінен қолдау тапқан совет ұсыныстарын батыс державалары қабылдамай тастады. Олар Германия Федерациялық Республикасын ремилитарландыру және оны НАТО-ға кіргізу туралы келісімге қол қойды.

ФРГ-де милитаризмнің қайтадан өрлеуі жалпыға бірдей бейбітшілікке қатер төндірді. КСРО-ның және Еуропадағы социалистік елдердің үкіметтері социализмнің жеңістерін қорғау үшін Еуропадағы бейбітшілік пен қаіпсіздікті қамтамасыз ету жөнінде қарымта шаралар қолдануға мәжбүр болды. 1955ж 14 мамырда Варшавада бұл мемлееттердің арасында Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шартқа қол қойылды. 1985ж сәуірде бұл шартқа қатысушы мемлекеттер Варшава Шартының әрекет ету мерзімін 20 жылға, одан кейін тағы да 10 жылға соза отырып, ұзарту туралы хаттамаға қол қойды. 1953ж КСРО-да термоядролық қаруды сынау ойдағыдай өтті. Көп ұзамай Совет Одағының континентаралық ракеталар жасалды. Мұның өзі агрессорлардың тіміскі әрееттеріне ойсырата берілген жауап болды.

Германияда 50-жылдарда қалыптасқан жағдайдың соғыстан кейінгі алғашқы жылдардағы жағдайдан түбірлі айырмашылығы болды. Германияда аумағында қоғамдық құрылысы әр түрлі дербес екі неміс мемлекеті пайда болып, дамып отырғандықтан, КСРО 1959ж екі герман мемлеетімен бітім шартын жасасу туралы батыс державаларынан ұсыныс жасады. Бірақ батыс державалары бұл ұсынысты қабылдамады, герман мәселесін реттеуден бас тартты.

Сонымен, КСРО-ның басқа да социалистік елдердің, бүкіл бейбітшіл мемлекеттердің күш жігерінің арқасында «қырғиқабақ соғыс өртінің тұтынуынан қорғап қалуға, халықаралық шиеленісті бәсеңдетуге көшу алғышарттарын жасауға мүмкінді туды.

Қайта құру мен жариялық белгілі дәрежеде қоғамдық өмірді демократияландыруды туғызғанымен миллиондаған кеңес адамдарының тұрмыс-тірлігін жақсартуға елеулі ықпал жасамады. Сан алуан мінбелерден шексіз құрғақ уәделер, серттер беріліп жатты, түрлі тұғырнамалар, бағдарламалар жасалды. Таразы басында екі қарама-қайшылықтан тұрды:

1. орталық пен республикалар;
2. орталықтанған бақылау мен экономиканың тізгінін босату;

Кремелдің құны кеткеннен кейін, халық Деклорацияларын жариялап, өздерінің заңдарын Одақтың заңынан биік қойды.

Алайда мемлекет құрылымының бақылау қызметінің әлсіреуінен елде «көлеңкелі экономика» мен қылмысккерлік қауырт өсті. Осы жағдайдан тез шығуды көздеген КСРО Президенті жаңа Одақ шартын ойластырды. Бұл жұмыс

« 9 + 1 »

формуласы немесе «Новоогарев инициативасы» деп аталды. Осы шартты дайындау процесіне қатысушылар КСРО мемлекеттік құрылымын «Тәуелсіз мемлекеттер одағы»

ретінде ретейтін маңызды құжат әзірлері. Бұл шартқа қол қою 1991 жылы 20 тамызда белгіленді. Бұл іс жүзеге аспады, себебі Орталық кертартпа бұған әсерін тигізді.

1991ж демократияшыл күштердің тегеурінімен тарихи оқиға болды: 70 жыл бойы еркін терезесі бай республикалар Одағы өз тағайынан тайды. Республикаларға тәуелсіздікті беруді қаламаған озбыз Орталықтың төңкерісшілері империялық озбырлықты сақтап қалмақ болып, жүзеге аспады. Мәскеу демократияшыл күштері, Ресей Федерациясының парламенті және Конституцияға адал әскери құрамаларды антиконституцияялық төңкерісті жақтамады. Бұларды жаншылдар қамауға алды.

М.С.Горбачев Орталық Комитеттің Бас хатшысы қызметінен бас тартты, КОКП-қа өзін-өзі таратуды ұсынды.

Себебі, оның басшы органдары ТМЖК-ні тану, оның іс-әрекеттерін жақтау жөніндегі партия ұйымдарына нұсқау берген. Горбачевтің мәлемдемесі заңды емес еді, өйткені миллиондаған комунистердің тағдырын біреуді шешпейтін еді. Мұндай күрделі мәселе партия съезі немесе референдум арқылы шеше алады.

Одақтас республикалар бір-бірімен соғысқаннан кейін, асығыс шақырылған парламент сессияларында өздерінің тәуелсіздіктерін жариялай бастады.

1991ж 8 желтоқсанда Минскіде о бастағы КСРО-ң үш республикасы –Украина, Беларусия басшыларының кездесуі болды. Онда жаңа одақ – Тәуелсіз Мемлекеттер Достығына (ТМД) бірігетіндерін айтты. Орта Азия республикалары мен Қазақстанның басшысы 1991 12 желтоқсанда Ашхабадта бас қосып, ТМД-ны қолдады.

1991ж 21 желтоқсанда Алматыда тәуелсіз 11 мемлекет кездесті, олар 8 желтоқсанда Минскіде ТМД құрылғанына, хаттамасына қол қойды. Қабылдаған декларация  мемлекеттік, жаңа құрылым құрылғаны және осыған байланысты КСРО-ы өмір сүрудің тоқтағаны жария етілді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

І. Бүкіл әлем тарихы 10 кл. 1998ж.

ІІ. Қазақстан  тарихы. 2000ж.

Авторы Г.К.Көкебаев

Ж.Н.Салпынов

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуы

Жоспар

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

а) Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуы.

б) Басқыншылыққа қарсылықтың үдеуі.

в) Екінші дүниежүзілік соғыстың барысындағы шешуші бетбұрыс.

г) Екінші дүниежүзілік соғыстың  аяқталуы.

ІІІ Қорытынды.

1. Пайдаланған әдебиеттер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1939ж көктемінде–ақ гитлерлік басқыншықты «тыныштандыру» саясатының сәтсіздікке ұшырағаны белгілі болды. Мюнхен келісімдеріін ысырып  тастап, германия 15 наурызда Чехславакияны басыфп алып, оны, шын мәнісінде тәуелсіздігінен айырды.

Бұл жағдайда Англия  мен Франция үкіметтері ұжымдық қауіпсіздік саясатын белсендірек жүргізу жөнінде шешім қабылдады. Олар басқыншылықтың келесі құрбандары болып шығады – ау деген елдерге белгілі бір мөлшерде соғыс жәрдемін беруге кепілдеме берді. әрине, бұл жерде бірінгші кезекте гитлершілердің Чехославакияны басып алғаннан кейінгі келесі нысанасына айналған Польша тұрды.

1939 жылы көктемінде Англия  мен Франция кеңес басшылығына келісім және соғыс конвенциясын жасау туралы ұсыныс жасаған болатын. Олар бұл жағдайда кешірлмес жайбасарлақ жасады. КСРО өзіне соғыс қимсылджары басталмастан бұрын Польша мен  Румынияға кіргізу құқығын біреуді талап  етті. Ағылшындар мен Француздардың бұған келіскісі келмеді. Ал Польша мен Румыния әрине, кеңес ықпалы аймағына кіргілері келмеді.

Сталиннің сол  кездегі мәтіндерінен кеңес басшысының Чехославакия құлағаннан кейін Англия  және Франциямен емес, Гермапниямен жақындасу мүмкіндіктерін ойластыра бастағандығы анық байқалды.

1939ж көктемінде-ақ құпия кеңес-герман байланыстары орнатылып, оның барысында екі жақ  та Еуропадағы аса ірі жанжал қарсаңында өздеғріне тиімді жағдайларды қамтамасыз етуге тырысты. Келе-келе Германияны да, КСРО-ны да қанағаттандыратындай алғы шарттар жасалды. Нәтижесінде «үлкен» соғыс қауіпі алыстатылудың орнына жақындай түсті.

Қыркүйекте герман әскері Польшаға басып кірді. Бұл күн ресми түрде Еккінші дүниежүзілік соғысытың басталған күні деп есептеліп жүрді.

Шын мәнісінде, ол Англия  мен Франция өздерінің Полшаның алдындағы міндеттерін орындай отырып, Германияға соғыс жариялаған күні-3 қырүйекте басталды. Бұл жарты жылдан артық уақытқа созылған кезең  кейіннен «түсініксіз соғыс» деген атақ алды.

17 қыркүйекте поляк армиясының негізгі күштерін немістер  талқандап болғаннан соң, КСРО Польшаның батыс аудандарында өз әскерін  енгізді. Польша іс жүзінде өмір сүруін тоқтатты. Оның шығыс аудандары Украина және Белорусия ССР-ның құрамына енгізілді, ал  елдің батыс бөлігін Германия өзіне қосып алды.

 1940ж  9 сәуірде батыстағы «түсініксіз соғыс» кезеңі аяқталды. Блицкриг стратегиясын іске асыра отырып, герман  әскерлері Дания мен Норвегияға тұтқиылдан күшті соққы берді. Дания үкіметі бірден  тізе бүкті. Норвегияның қарсылығы тез  арада басылып тасталды.

Бір айдан  соң, 10 мамырда герман  әскерлері Бельгияның, Голландияның және Францияның жерлеріне басып кірді. 14 мамырда Голландия, ал екі  аптадан соң Бельгия тізе бүкті.

Франция және Еуропаның біраз басқа елдері жеңіліс тапты. Германия теңіз арқылы Англияға басып  кіруге дайындала бастады. Неміс авлациясы ағылшын қалаларын үздіксіз бомбалап тұрды.

КСРО өзінің Германиямен жасасқан келіссөздерін толығымен пайдаланып қалуға кірісті.

КСРО-мен шабуыл жасаспау туралы тактіге қол қоя отырып, Гитлер оны әуел бастан-ақ Германияның шығыс шептеріне уақытша кепілдеме ретінде қарастырған болатын. Ал КСРО-ның өз аумағын ұлғайтуы фашист диктаторын мазасыздандырды. 1940ж жазында Гитлер өзінің генералдарына КСРО-ға қарсы соғыс жоспарын жасауға тапсырма берді.

1940ж қыркүйектің соңында Германия, Италия және жапония Үштік пактіге қол қойды, ол бұрынғы келісімді осы елдерге әлем үстемдігі туралы келісімге айналдырды.

Гитлер ол кезде КСРО-ға шабуыл жасау туралы түпкілікті шешім қабылдамаған болатын. Ол тіпті Сталинге Үштік пактіге қосылуды, Үндістанды және басқа да Оңтүстік жерлерді басып алуға қатысуды ұсынды. Сталинді алыс Үндістаннан гөрі көбірек қызықтырған сияқты. Бұл Гитлерге үзілді-кесілді ұнамады.

Германия Югославияға шабуыл жасап, оны 17 сәуір күні тізе бүктірді. Осымен бір мезгілде Германия алты ай бойы Итальян әскерлерінің тегеурініне тойтарыс беріп келген Грецияны талқандады.

Енді Еуропа құрлығында германия басып алмаған және оның одақтасы емес төрт мемлекет қана қалды.

Гитлер Англияға басып кіру ойын тастамады, бірақ енді оны іске асыруға бұрынғыдай асыға қоймады. Ол қуатты британ флотынан және АҚШ-тың ағылшындар жағында соғысқа араласуынан сескенді. Фашистік басқыншылықтың нақты объектісі енді ЖСРО болды.

1941ж 22 маусымында Германия әскерлері шабуыл жасаспау туралы пактіні бұзып, кеңес жеріне басып кірді.

КСРО-да соғыс өнеркәсібінің қарқынды дамытпағандығына, қару-жарақтардың жаңа жүйелерінің жасалынып, өндіріске енгізілуіне қарамастан, ол армияны қайта жарақтандыру қарқыны жағынан Германиядан артта болатын. Ол Германиямен ертелі–кеш соғысуға тура келетіндігін түсінді, бірақ немістер Англиямен соғысты аяқтамай жатып, КСРО-ға шабуыл жасайды дегенге сенбеді.

Соғыстың алғашқы апталарының өзінде-ақ дұшпан әскерлері кеңес жеріне тереңдеп еніп, Ленинград пен Киевке таяды, Смоленскіні басып алды. Қазанда гитлер-шілдер Киевті алып, Ленинградты жан-жақтан қоршады, ал айдың соңына қарай Мәскеуге күшті шабуыл бастады. КСРО—ға соғыста жеңілу қаупі төнді.

Германияның КСРО-ға шабуыл жасағанынан кейінгі алғашқы күндердің өзінде-ақ Англия, содан соң АҚШ өздерінің КСРО-ның жақтайтындықтарын мәлімдеді. Ұзамай АҚШ, Англия және КСРО-ның саяси-соғыс одағының негізін қалаған бірнеше келісімдерге қол қойылды. Бұл одақты Гитлерге қарсы одақ деп атай бастады.

1941ж күзіне дейін гитлершіл әскери ешқандай елеулі қарсылықтар кездестірмеді. Аздаған уақыттың ішінде олар аса қиналмай-ақ бүкіл Еуропаны бағындырды, кейде қуатты Англияның тағдыры да қыл үстінде тұрғандай болып көрінді. Гитлер тағы да бір ұмтылыс жасасам, Қызыл Армия қарсыласуын доғарады деген сенімде болды.

Күздің басында-ақ Гитлердің тұтқиыд соғыс жөніндегі жоспарының сәтсіздікке ұшырағандығы белгілі болған еді. Ал Мәскеу түбіндегі жеңілістен соң гитлершілдерге өздерінің соғыс жоспарларын асығыс түрде қайта қарауға тура келді.

1944ж барысында Қызыл Армияның жауынгері барлық майдандарда шабуылдарын табыспен жалғастыра береді. Ленинград қоршаудан құтқарылды, Украина мен белоруссия азат етілді. 1944ж көктеміне қарай ағылшындар мен американдықтардың ең басты міндетті екінші майданды тезірек ашып, мүмкіндігінше шығысқа қарай тереңірек еніп, кеңес ықпалының аясын таратылу болды.

Гитлерлік режимінің толық талқандасуының жақындап қалғандығы айдан анық болды. Неміс армиясы егде тартқан адамдар мен жасөспірімдерді алына бастады, бірақ бұл майдандардан ауыр жағдайды түзей алмады.

4-11 ақпанда Ялтада Сталин, Рузвельт және черчиль бас қосқан конференция өтті. Ялта конференциясында КСРО, АҚШ және Англияның басшылары планетада бейбітшілік пен жаңа халықаралық ұйым құру жөніндегі түпкілікті ккелісімге келді. Кейінгі айлардың ішінде «туған күні» 1945ж. 24 қазаны болып есептелінетін БҰҰ-ң жұмысының барлық егжей-тегжейі анықталды.

 

1944-1945ж.ж. ағылышын-американ әскерлері мен жергілікті партизандар жапонияны бұрын басып алған жерлердің көпшілігінен ығыстырып шығарды.

1945ж жазына қарай американ авиациясының Жапонияның соғыс және өнеркәсіп объектілерін бастырмалата бомбалауларынан кейін американдықтарды жапон аралдарына түсіру мәселесі көтерілді.

Өз солдаттарының өмірін сақтап қалу мақсатымен америка басшылығы әскери күштерді түсірудің алдында атом қаруын қолдануға шешім қабылдады.

6 тамызда атом бомбасы Хиросимаға, 9 тамызда Нагасакиге тасталды. Екі Жапон қаласы да түгелдей қиратылды, бірнеше жүз мыңдаған адамдар бірден өліп кетті.

14 тамызда Жапон үкіметі өзінің тізе бүгуге дайын екендігін жариялады. Адамзат тарихындағы ең қырғын соғыс осылайша аяқталды.

Сонымен, Германия мен оның одақтастары жеңіліс тапты. Басты герман және жапон соғыс қылмыстыларын халықаралық тумбунал соттап, кінәлілердің көпшілігі өлім жазасына кесілді. Әрине, бұл соғыстың ондаған миллион құрбандықтарын өмірге қайта әкеле алмады. Орасан зор материалдық және адам шығыны көптеген елдердің экономикасын күйзеліске ұшыратып, дамуларын тежеді.

КСРО шекараларының бойында оның одақтастарының лагері қалыптасты. Адамзат тарихының жаңа кезеңі басталды.  

12 сәуірде президент Ф.Рузвельт қайтыс болды, АҚШ Конституциясына сәйкес оның орнына вице-президент Гарри Трумэн отырды.

Гитлер мен оның айналасы бұл хабарды қуанышпен қарсы алды: олар АҚШ пен Англия және КСРО арасындағы алауыздық енді күшейе түседі деп үміттенді. Бірақ олардың үмітті ақталмады. Бірнеше күннен кейін 16 сәуірде Қызыл Армия Берлинді басып алу операциясын бастады. Гитлершілердің жанталасқан қарсылығына қарамастан, 2 мамырда герман астанасының гарнизоны тізе бүгуге мәжбүр болды.

8 мамырда келекісін КСРО, АҚШ Англия және Франция әскери басшылықтарының өкілдері және герман армиясының штаб бастығы фельдмаршал Вильгельш Кейтель Германияның сөзсіз тізе бүгуі туралы актіге қол қойды. Европадағы Екінші дүниежүзілік соғыс осылай аяқталды.

Берлин маңындағы Потстамдағы конференцияда ялта конференциясының шешімдері толықтырылып бекітілді.

Конференцияның барысында Трумэн Сталинге жеке кездескенде АҚШ-ты жаппай қырып жоятын аса қуатты қарудың жасалғандығын хабарлады. Әңгіме американ ғалымдары жасап шығарған және конференцияның қарсаңында, 16-шілдеде, АҚШ-тың шөлді аймағында табысты түрде сынаудан өткізілген атом бомбасы туралы болған еді.

Бірақ КСРО-да осы кезде аса құпия жағдайда өз атом бомбасын жасау жөніндегі жұмыстар жүргізіліп жатқан болатын. Атом бомбасын жасау жөніндегі жұмыстарға ең таңдаулы, оның ішінде Германиядан әкелінген мамандар да тартылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

1. С.М.Бурин, Г.Д.Сүгірбаева «Қазіргі заман тарихы ХХ ғасыр»

Дрофа – Кітап баспасы. Алматы 2005ж.

2. Қазіргі заман тарихы.
3. «Тарих» Филитов
4. Тарих очерктер. Алматы 2002ж.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: «Екінші д.ж соғыстың басталуы»

Жоспар.

І. Кіріспе

ІІ.Негізгі бөлім

1. Кеңес-герман келісімі
2. Польшаның қайғылы тағдыры
3. КСРО өз шекараларын нығайтуда

ІІІ. Қорытынды

1. Пайдаланған тарих

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1939ж көктемінде –ақ гитлерлік басқыншылықты «тыныштандыру» саясатының сітсіздікке ұшырағаны белгілі болды. Мюнхен келісімдерін ысырып тастап, Германия 15 Наурызда Чехословакияны басып алып, оны, шын мәнісінде, тәуелсіздігінен айырды. Испаниядағы азамат соғысы да сол кезде аяқталып, билік генерал Франко бастаған фаланиестердің қолына көшті. Сәуірде Италия Альбанияға басып кіріп, оның өзіне «қосылғандығын» жариялады.

Ал, «тыныштандырушылар», яғни Англия мен Францияның жетістіктері қандай болды? Мюнхен келісіміне дейін олардың әлі де басқыншыларды тоқтатуға мүмкіндіктері бар еді. Бірақ олар  Мюнхенде Гитлер мен Муссолинге басқыншылық қимылдарын әрі қарай жалғастыруға бата бергендей болды. Германияның (одан аздау көлем мен дәрежесі де болса да Италияның) соғыс машинасының доңғалақтарының айналысы күннен күнге тездей түсті де, Англия мен Франция басшылары болса, әлі де Еуропаны үлкен соғыстан сақтап қалуға, тіпті болмағанда, одан қалыс қалуға болады деген жалған сезімнің құшағында болды.

Бірақ бұл үміт күннен –күнге үзіле бастады. Рас Англия бұл жолы да оны аралдық жағдайы сақтап қалар деген ойда болды. Ал Франция болсса, оған солтүстік шығыстан қауырт күшейіп келе жатқан Германия, оңтүстік –шығыстан гитлершілердің одақтасы Италия қауіп төндірсе, оңтүстік-батыс шекараларында өзіне Испаниядағы азамат соғысы барысында көмек берген Гитлер мен Муссолинге көмекке келуге әр уақытта дайын Франколық режим пайда болды Англия мен Францияның нақытылы көмгінсз Еуропаның кез-келген елі (КСРО-дан басқалар, басқыншщыларға оңай жем болатындығы айқындалды. Лондон мен Парижде кеште болса да, «тыныштандыру» саясатының апатқа әкеліп соғатынын түсіне бастады.

Бұл жағдайда Англия мен Франция үкіметтері ұжымдық қауіпсіздік сааясатын белсендрек жүргізу жөнінде шешім қабылдады. Олар басқыншылықтың келесі құрбандары болып шығады-ау деген елдерге белгілі мөлшерде соғыс жәрдемін беруге кепілдеме берді. Әрине, бұл жерде бірінші кезекте гитлершілердің Чехославакия басып алғаннан кейінгі келесі нысанасына айналған Польша тұрды.

1939ж көктемінде Англия мен Франция кеңес басшылығы

1939ж көктемінде Англия мен Франция кеңес басшылығына өзара көмек туралы біренше келісім және соғыс конвенциясын жасау туралы ұсыныс жасаған болатын. Олар туралы өзара хаттар алмасу көп айға сөзылды, бұл сол жағдайларда кешірлмес жайбасарлық болды.

КСРО өзіне соғыс қимыдары басталмастан бұрын өз әскерлерін Польша мен Румынияға кіргізу құқын беруді талап етті. Қызыл Армия бұл елдерде ұзақ «қонақтап» қалуы мүмкін деген қауппен, ағылшындар мен француздардың бұған келіскісі келмеді. Ал Польша мен Румыния, әрине, кеңес  ықпалы аймағына кіргілері келмеді.

Дегенмен 12 тамызда Мәскеуде Англия, Франция мен КСРО өкілдерінің келіссөздері басталды. Өкінішке орай олар қарсы жақтардың ұстанымдарының жақындасуына алып келмеді, керісінше, қарама-қайшылықтар көбейе түсті. Бұл жерде Еуропаға  оқиғаларын барысын зер салып қадағалап отырған Сталинге Германияның әскери қуатының осыншалықты қауірт өсуі де әсер еткенін ұмытпаған жөн. Оның сол кездегі сөздерінің мәтіндерінен Кеңес басшысының Чехословакия құлағанынан кейін Англия және Франция мен емес, Германиямен жақындасу мүмкіндіктерін ойастыра бастағандығы оның  байқалды-1939ж ағылшын және француздар мен келісім жасауды қолдаушы сыртқы істер халық комиссары (министірі) М.М.Литвиновтың орнына дербестігі кемдеу В.М.Молотовтың тағайындалуы осыған байланысты болды.

1939ж көктемінде-ақ кеңес герман байланыстары орнатылып, оның барысында екі жақ та Еуропадағы болашақ аса әрә жанжал қарсаңында өздеріне тиімді жағдайларды қамтамасыз етуге тырысты. Келе–келе Германияны да, КСРО-ны да қанағаттандыратындай алғы шарттар жасалды. Ал, Мәскеуде  ағылшын-француз-кеңес келіссіөздері басталғанда, Гитлер алаңдаушылық білдіріп, Сталинге тез арада шабуыл жасаспау туралы пактіге қол қойысуды ұсынып телеграмана жолдады.

КСРО келісетіндігін білдірді. Мәскеуге шұғыл түрде германияның сыртқы істер министрірі И.Риббентроп ұшып, келіп, 24 тамызда Кремльде шабуыл жасаспау туралы кеңес герман пактіне қол қойылды. Мұнымен бірге ол пактіге қосымша құпия протоколға да қол қойылды. Ол протоколға сәйкес (кейінгі толықтыруларды ескеріп) Германияға Польшаның батыс бөлігі, ал КСРО-ға украин және белорустар басым ораналасқан шығыс облыстары кетуге тиіс болды. Финляндия, Балтық елдерімен 1918ж Румыния басып алған Бессарабия КСРО-ның  «мүдделі аймақтары» деп танылды.

Бұл маңызды келісімдер бағаланып жүр. Әрине, пакт біраз уақытқа екі жақтың да позицияларын нығайтты. Біраз бұл жағдай басқа мемлекеттердің жері мен халықтарының есебінен іске асырылғандығын ұмытпау қажет. Нәтижесінде «үлкен» соғыс қауіпі алыпстатылудың орнына жақындай түсті.

ХVIIIғ Польшаның Ресей, Пруссия, Австрия аралдарында үш рет бөліске түскендігін білесіңдер. Молотов Ренббентров пактісі бойынша ол төртінші рет бөліске түсуге тиіс болды. Ал бір аптадан соң, қыркүйекте, герман әскерлері Польшаға басып кірді.

Бұл күн ресми Екінші дүние жүзілік соғыстың басталған күні деп есептеліп жүр.

Шын мәнісінде, ол Англия мен Франция өздерінің Польшаның алдындағы міндеттерін орындай отырып, Германияға соғыс жария соғс жариялаған күні -3 қыркүйекте басталды. «Тыныштандыру» саясаты әлі де болса ұзаққа созылады деп есептеген Гитлерді бұл қадам таң қалдырды. Дегенмен Германия поляк әскерлерінің жанталасқан қарсылығын тез арада басып тастады, ал Англия мен Франция поляктарға ешқандай нақтылы көмек көрсетеді. 1940 жылдың көктеміне дейін батыс майданда ешқандай соғыс қимылдары жүргізілмеді. Бұл жарты жылдан артық уақытқа созылған кезең кейіннен «түсініксіз соғыс» деген атақ алды.

17 қыркүйекте поляк армиясының негізгі күштерінің немістер талқандап болғ немістер талқандап болғаннан соң, КСРО Польшаның батыс аудандарына өз әскерлерін енгізді. Польшаға ресми түрде соғыс жарияланған жоқ, тек ызыл Армия батыс ураиндықтар мен белорустарды «поляк езгісінен құтқару үшін азаттық жорығына аттанды деп мәлімделді. Польлша іс жүзінде өмір сүруін тоқтатты. Оның шығыс аудандары Украина және Белоруссия ССР-ның құрамына енгізілді, ал елдің батыс бөлігін Германия өзіне қосып алды.

Сталин Молотов –Рибентроп пактісінде  көрсетілген КСРО-ға тиімді шарттарды іске асырып қалуға асықты. Халықаралық жағдандыру аса шиеленіске түскендігін сылтау етіп, КСРО Балтық бойындағы елдердің үкіметтерімен үзілді-кесілді түрде олардың территорияларына кеңес гарнизондарын орналастыруға рұқсат беруді “өтнді”. Литва, Литвия және Эстония келісім беруге мәжбүр болды.

Ал КСРО кеңес –фин шекараларын қайта қарауды талап еткенде, финдер үзілді –кесілді қарсы болды-1939ж қарашада Қызыл армия Финляндияға қарсы соғыс қимылдарын бастады. Бұл үшін КСРО Ұлттар Лигасынан шығарылды, ал Англияя мен Францияда Финляндияға көмек көрсетуге дайындық басталды. Бірақ 1940жылы наурызына қарай кеңес әскерлері финдердің аса қауатты қорғаныс бекіністерін бұзып өтті. Тәуелсіздігін сақтауға ұмтылған, Финляндияя бітім жасауға келісті және шекараларды қайта қараудың кеңестік нұсқасын қабылдады.

Сталин келешекте балтық елдері мен Берссарбияны КСРО-ға қосып  алуды жоспарлады, бірақ  жоспарды іске асыруға кедергі жасай алмауы үшін, Батыс  майдандағы соғыстың күшейе түсуін күту қажет болды.

Бұл кабинетте Черчиль өзіне қорғаныс министрі қызыметін алып, оны жаман атқарған жоқ. Дюннерек қаласының маңында қысқа мерзім ішінде ағылшын жағалауына эквакуация жасайтын сенімді қорғалған плаударм жасалған еді –26 мамыр –4 маусым арасында орасан көп (340мыңға жететін) ағышын-француз тобы сыздаған шығындармен Англияға жөнелтілді, сөйтіп, олар гитлершілдермен келесі шайқастар үшін аман алынып қалынды.

Бірақ бұдан кейін Батыс майдандағы күштердің ара салмағы Германияның пайдасына шешілді. 14 маусымда немістер немістер соғыссыз Парижге енді. 22 маусымда француз-герман уақытына бітіміне қол қойылды. Бұл рәсім Гилердің талап етуі бойынша компьен орманында мзейден арнайы алдырылған маршал Фоштың штаб вагонында іске асырылды.

Формальды түрде Франция өз тәуелсздігін сақтап қалды, бірақ уақытша бітімнің шарттарына байланысты оның жерінің орасан көп бөлігінде герман әскерлері орналасты. Қалған жерде гитлердің барлық “нұсқауларын” мүлтіксіз орындаған, 84 жасар Маршал Анри Петэн басқарған қуыршақ үкімет әрекет жасады. Сол себепті бүкіл Франция іс жүзінде герман ықпалында болды. Бірақ Англияда ол жаққа апарылған әскерлердің негізінде “Азат Франция” комитеті құрылды. Оны бүкіл француздарды күреске шақырған генерал Ихрль де Голль қаһарманы етіп, оның атын француздардың фашист езгісіне қарсы күресінің символына айналдырды.

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Сөйтіп, Франция және Еуропаның біраз басқа да елдері жеңіліс тапты. Англия өзінің аралдарына қамалып қалғандай болып көрінді. Ал АҚШ болса формальды түрде демократияшыл елдерді қолдағанымен, соғыс барысына араласпады: оқшаулану дәстүрлері бұрынғыша күшті болды. Құрлықта гитлершілердің бәсекелестері  қалмады, Германия теңіз арқылы Англияға басып кіруге дайындала бастады. Неміс авиациясы ағылшын қалаларын үздіксіз бомбалап тұрды.

КСРО өзінің Германиямен жасасқан еліссөздерін толығымен пайдаланып қалуға кірісті. Франция түпкілікті талқандалмай тұрып-ақ маусымның ортасында Литва, Латвия және Эстонияға Қызыл Армияның ірі бөлімдері енгізілді (олардың бұрын орналас тырылған гарнизондарға қосымша) Толық оккупация жағдайында Балтық елдерінде коммунистерді жақтаушы үкіметтері құрылып, олар шұғыл түрде өздерін КСРО құрамына алуды “өтінді”, бұл тамыздың басында іске асырылды. КСРО Румыниядан Бессарбия мен Солтүстік Буковинлевы қайтаруды талап етті. Соңғысы ешқашанда КСРО құрамында болмаған және кеңес-герман келісімдерінде аталмаған  болатын, бұл жөнінде Германия наразылық ультима тумын қабылдауға тура келді, КСРО жаңа жерлер қосып алды. Германия мен КСРО-ның ерекше күшеюіне байланысты, олардың араларында шабулы жасаспау жөніндегі пактінің барлығына қарамастан, елелулі қарама-қайшылықтар жатқан болатын, ұзамай олар бой көрсетті. 

 

 

 

 

 

 

 

Версаль Вашингтон жүйесі

Жоспар

І.Кіріспе .

Париж бітім конференциясы.

ІІ. Негізгі бөлім.

а). Версаль бітім шарты.

б). Вашингтон конфиренциясы.

ІІІ.Қорытынды.

Версаль-Вашингтон жүйесінің маңызы мен қортындылауы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1919 ж. 18 қаңтарда Парижде Антанта елдерінің кондференциясы шақырылды. Оған 27 ел қатысты, азамат соғысы жүріп жатқан Ресей және жеңілген елдер қатысқан жоқ. Конфиренциядағы басты мәселе-бірінші дүниежүзілік соғысты қортындылау, Германиямен және оның одақтастарын мен бітім жасау болды. Негізгі мәселелерді талқылауда Ұлыбританияның примьер-министрі Д.Алойд Джордж, Францияның примьер-министрі Ж.Клемансо АҚШ президенті В.Вильсон шешуші рөл атқарды.

Конференцияға қатысушы ірі мемлекеттердің әрқайсысының өзіндік мақсат-мүддесі болды. АҚШ құрылған құрылғ.

Конференцияға қатысушы ірі мемлекеттердің әрқайсысының өзіндік мақсат-мүддесі болды. АҚШ құрылған құрылған кезінен бастап-ақ Еуропа істеріне араласпау, оқшаулану саясатын ұстайтын. Бірінші дүниежүзілік  соғысқа АҚШ Германияның су астындағы жаппай соғыс деген атпен сауда және жолаушы кемелерін суға батыруына наразылық ретінде қатысты. Соғыстың соңғы жылында В.Вильсон халықаралық қатынастардың жаңа қағидаларын негіздеген бағдарлама ұсынды.

1918ж 8 қаңтарда конгреске тапсырылған бұл құжат Вильсонның “14 пункті” деп аталады. Мұнда соғыстан кейінгі халықаралық қатынастардың реттеудің негізгі ретінде құпия дипломатиядан бас тарту, сауда және теңізде жүзу еркіндігін қаруларды қысқарту, езілген ұлттарға өзін-өзі билеу құқығын беру, әлемдік бейбітшілік пен қауіпсіздікті қорғайтын халықаралық ұйым құру ұсынылды: мемлекеттердің шекараларын белгілеуге тұрғындардың этикалық тегі мен тарихы ескерілісін ой айтылды. В.Вильсонның ойлары әділетті және демократиялық бітім жасауды көздейтіндерге неғұрлым ыңғайлы еді.

Алайда Ресейдің Антанта  елдері меғн соғыс алдында және соғыс барысында жасаған құпия келісімдерінің жариялануы АҚШ саясаткерлерінің ашу-ызасын туғызды. Конгрес жериелері Вильсонның идеяларын қолданудан бас тартты. Олар Антанта елдерінің арасында жер бөлісу, соғыстан пайда табу мақсаттары бейнеленген құпия келісімдер жасалғанын білмегені үшін Вильсонды кінәлады.

Ұлыбритания мен Франция Үштік Одақ елдерінің отарларын бөлініп алуды көздеді. Франция Германияны қатты әлсіретуді, соған шығындарын толық төлетуді мүкін болса, Германияны ұсақ мемлекеттерге бөлшектеп жіберуді мақсат тұтты. Англияның басты мақсаты-неміс флотын талқандау –соғыстың барысында-ақ орындалғандықтан, Англия Германияны бөлшектеуге қарсы болды.

Жалпы алғанда, Англияя Вильсонның ұсыныстарының көпшілігін  қолдады. Францияға 1871ж Германия тартып алған Эльзас пен Лоторингияны қайтаруды барлық ірі мемлекеттер дұрыс деп тапты. Италия Австро-Венгрияның Жапония Германияның иеліктерінің бір бөлігін алудан үміттенді. Конференция барысындағы ұзақ айтыстардан кейін сәуір айында Германиямен жасалатын бітімнің мәтіні дайын болды.

Германияның өкілдерін шақырып, құжатпен таныстырды, біттім мәстініне ешқандай өзгеріс, түзетулер енгізуге рұқсат берілмеді. 1919ж 28 маусымда Версаль сарайында Антанта елдері мен Германия арасындағы бітім шартына қол қойылды. Бұл құжат Версаль бітім шарты деп аталады. Версаль бітімі 440 баптан тұрады, оларды 3 мәселе бойынша топтануға болады.

1. Германияның шекаралары белгіленді және ол ол отарлары мен иеліктерінен айырылды Германияның жері 118 ге қысқарды: Эльзас пен Лоторингия –Францияға, эйпен Мальмеди, Морене-Бельгияға, Силезияның бір бөлігі –Чехословияға, Данцинг дәлізі-Польшаға Солтүстік Шлезвич –Данияға берілді. Германия Мешелден бас тартты. Германия 1914 жылдың 1 тамызына дейін Ресей құрамында болған жерлердің тәуелсіздігін мойындауға тиісті.
2. Германияға бірқатар әсери шектеуліктер қойылды. Ол ерікті жалдау негізінде жасақталған 100 мыңдық әскери ұстайды: жалпы бірдей әскери міндеткерлік жойылады. Сүңгіру кемелер, әскери және теңіз әуе күштері ұстауға тиым салынады.
3. Германия соғыс шығындарын төлейтін болды. Репорациялардың жалпы мөлшері 132 млрд алтын марка болып белгіленеді. Оның 52 пайызы-Францияға, 22 пайызы-Ұлыбританияға, 10пайызы–Италияға, қалғандары Антантаның құрамындағы ұсақ елдерге беріледі.

Париж конференциясының маңызды нәтижесі-Ұлттар Лигасының құрылуы болды. Ұлттар Лигасының жарғысын В.Вильсон бастаған арнайы комиссия жасады. Ұлттар Лигасы әлем халықтары арасында ынтымақтастығы дамытуға, бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге тиісті болды. Ұлттар Лигасының құрылуы халықаралық қатынастардың жаңа қағидаларының қалыптасуына негіз салды. Жарғы бойынша, мемлекеттер арасынды дауды мәселелерді соғысқа жүгінбей, бейбіт келіс-сөздер арқылы шешу белгіленеді. Ұлттық Лигасының дербес Қарулы күштері болған жоқ. Сондықтан басқыншы мемлекеттерге қарсы дипломатиялық жне экономикалық санкциялар қолданылатын болды. Лиганың жоғарғы органдары –жиналыс пен Кеңес Лигаға барлық мемлекеттер мүше бола алады.

Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Еуропада бірақатар жаңа мемлекеттер пайда болды. Польша тәуелсіздік алды және оны бұрынғы кезеңдерге 3 бөліске салғанда айырылып қалған жерлерінің біразын қайтарып алды.

Париж бітім конференциясында Қиыр Шығыс пен Тынық Мұхит аудандағы халықаралық қатынастар мәселесі қарастырылған жоқ. Версаль бітімі бойынша бұрын Германияға  берілген еді. Бұл Қытай халқының ашу –ызысын туғызып, 4 мамыр қозғалысыныа себеп болды. Қытай Версаль бітіміне қол қоюдан бас тартты. Сондықтан Қытай мәселесіне талқылау және ірі мемлекеттердің әскери теңіз қарулы күштерінің арасалмағын белгілеу үшін 1921 жылы 12 қарашада Вашингтонда конференция шақырылды. Конференцияға 9 ел қатысты.

Париж және Вашингтон конференцияларының шешімдері халықаралық қатынастардың Версаль –Вашингтон жүйесін құрайды. Бұл жүйе 20-жылдардағы халықаралық қатынастардың тұрақты, байсалды түрде дамуын қамтамасыз етті: халықаралық қауіпсіздік пен бейбітшілікті сақтауға қызмет ететін ұйым –Ұлттар лигасы құрылды! Алғаш рет қарулануға шек қойылды. Алайда Версаль –Вашингтон жүйесі ұзаққа барған жоқ. Өйткені бірінші дүниежүзілік соғыстың ауыртпашылығын тұтастай жеңілген елдердің мойнына түсті. Бұл елдерде соғысты бастаған билеуші топтардың өкіметтен кеткені. Германия мен Австралияның демократиялық республикаларға айналғаны ескерілмеді. Германия орасан зор репарациялар төлеуге тиісті болды. Неміс халқында ұлттық қорлану сезімі туды.

Кеңестік Ресей бұл жүйеден мүлде тысқары қалды. Әрине, Антанта Ресейді Үштік Одақпен сенаттық бітім жасағаны үшін Париж конференциясына шақырған жоқ. Алайда азамат соғысында жеңіп шығып, әбден орнықан кеңес үкіметі  өзінің 1918-1922 ж халықаралық қатынастардан оқшау қалғаны үшін Антанта елдерін Версаль –Вашингтон жүйесін ұнатпады. Кеңестік Ресей Германиямен жақындаса бастады.

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: “1945-80 жылдардағы КСРО”

Жоспар

І. КСРО-ның құрылуы 

ІІ. 1940жылдардағы КСРО

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы. КСРО бұрынғы Ресей империясы аумағының шегінде 1922 –91 жылдары болған мемлекет атауы. 1917ж Қазан төңкерісі нәтижесі коммунистер мемлекет биліктегі өз қолдарына алған соң бұрынғы Ресей империясы құрамындағы неқұрлым дамыған ұлттың құрылымдар (Польша, Финляндия, Балтық теңізі жағалау елдері) дербес мемлекет болып бөлініп шықты. 1918ж өткен қаңтарда жұмысшы солдат және шаруа кеңестер деп аталды, біріккен съезінде, Еңбекші және қаналған халықтардың деклорациясы жарияланды. Езілген ұлттарға өз республикаларын құруға мүмкіндік берілді. 1918ж 4-10шілдедегі кеңестегі 5-бүкіл Ресей съезінде Ресей Кеңестік федеративті Социолистік Республикасының (РКФСР) Тұңғыш Конститутциясы қабылданды.

Осының негізінде 1940ж Молдавия Кеңестік Социалистік Республикасы (Молдавия КСР-І) Литва Социалистік Республикасы (Этония КСР-І) құрылып, К.О.құрайтын одақтас республикалар саны 15-ке жетті. 1941ж жазда кеңес –Герман соғысы басталды. (Қ.Ұлы Отан соғысы). Соғыс кезінде тұтас халықтар (Балгарлар, шешендер, қалмай қырым –татарлары, қарамай, масхат түріктері немістері т.б.). Қазақстан Орта Азияға Сібірге жер аударды.

Соғыс аяқталғаннан кейін КСРО-ға Оңтүстік Сахалин Курш аралдағы, Петсамо ауданы Клайпеда Кинигирсбег (Калининград) т.б. территориялар қосылды. Соғыстан кейінгі саяси қуғын сүргін қайтадан басталды. “Ленинград ісі”, “дәрігерлер ісі” т.б. соғыс кезінде бұрынғы одақтастар мен (АҚШ, Ұлыбритания, Франция) арада бәсеке күшейіп “Қуғын-сүргін” оқиғасы қалыптаса бастады. әлемде екі жүйе (социалистік елдермен капиталистік елдер пайда болды. Жанталаса қарулану күшейіп кетті. 1949ж Семей полигоны КСРО алғаш атом бомбасы сыналды. 1953ж Сталин қайтыс болып Үкімет билігі үшін қайта басталды. Үкімет басына келген Н.С.Хрушев Партияның 20-съезінде (1956) Сталинің жеке басына табынушылар зардап жөнінде баяяндама жасады.

Саяси қуғын-сүргін құрбандары ақтала басталды. Қудалауға ұшыраған халықтардың РКФСР құрамынан автономия құрылымдары қалпына келтірді. К.О. құрамында жоғарыда аталған 5-одақтас республикалардан өзге      

   Автономия республика, 8-автономия облыс 10ұлттық округ облысы өнеркәсіппен ауылшаруашылық дамытуға үлкен көңіл бөлінеді. Қазақстан мен Батыс Сібір тың және тыңайтқан жерлерді игеру қолға алынды. 1954ж атом электр станциясы 1957 жердің алғашқы серігі ұшырылды. 1961ж тұңғыш кеңестік ғарышкер Орбитаға ұшып шықты. Бірақ бұл жұмыстар барлығы тотаритарлық жүйе тәртібімен жүргізілгендіктен ішкі қайшылықтары көп болды. Орыстандыру саясатының күшеюіне қарсылық ретінде ұлт республикасында наразылықтар бой көтерді. 1964ж Хрушев орнынан түсіп билікке Л.Н.Брежнев келді. Жаңа үкімет басшасы жүргізген реформалар ақырына жетпей сәтсіздікке ұшырады.

Экономика экстенсивті жолмен дамыды, елді милитаризациялау әрі қарай жалғасты. Колий социаслитік елдерде реформа жаса әрекеттері Венгрия (1956) Чехословакия (1959) қарулы әскер кіргізу басып тасталды. 1979ж Ауғанстан К.О. әскерлерін кіргізді. Жанталаса қарулану одан әрі шегіне жетті. 1977ж КСРО-ның үшінші Конститутциясы елдің қоғамдық-саяси септік тигізді.

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиет

1.Қазақстан энциклопедия сөздігі

       517 бет 518 беттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

Қазіргі заман тарихы

 авторы: Г.К.Көкебаева

Ж.Н.Салпынов

“Жазушы” баспасы 2003ж

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: “КСРО-дағы қайта құрулар”

Жоспар

• Кіріспе

а) 80-жылдардың бірінші жартысындағы халықаралық жағдай.

2. Негізгі бөлім

а) Жаңа саяси-ой –пікір және халықаралық қатынастардағы өзгеріс

б) Женевада және Мәсеуде болған өзгерістер

3. Қорытыны

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.80-жылдардың бірінші жартысындағы халықаралық жағдай. 70-80 жылдардың шебінде халықаралық жағдай қайтадан шиеленісті. АҚШ –соғысқұмаримпералистік топтары дүние жүзілік үстемдікті орнықтыру үшін экспанциялық жоспарларын жүзеге асыруға кедергі келтіреді деп санап, бәсеңдікке қарсы шабуылға шықты. 1979жылдың соңында ауған үкіметінің өтінішімен Ауғансатанға совет әскерлерінің шектеулі контингенті енгізілгені сылтау ретінде пайдаланылды “Советтік әскери қатер” туралы жалған лақаты жамыла отырып, мұхиттың арғы жағындағы милитаристік күштер бұрын, соңды болмаған көлемде стратегиялық қару-жарақты арттырудың ұзақ мерзімді бағдарламасын қабылдауға қолы жетті. Олардың мұндағы көздеген мақсаты қазіргі кезде қалыптасқан тепе-теңдікті жойып, Совет Одағынан әскери басымдылыққа қол жеткізу болды. АҚШ-та бірінші соққы беретін қарудың сапалық жағынан жаңа түрлерін шығарыла бастады. Ғарышқа орналастырылатын элементтері бар ракетаға қарсы қорғаныстың кең көлемді жүйесін жасау ниетін жариялай отырып, Вашингтон ғарышты милитарландыруды. Жүзеге асыруға және өз одвқтастарын бұл бағдарламаға қатыстыруға жанын салып бағуда. Батыс Еуропаның НАТО-ға кіретін бірсыпыра елдерінде орташа қашықтықтағы америкалық жаңа ядролық ракеталар орналастырылды. Мұның өзі совет Одағын әскери-стратегиялық тепе-теңдіктің бұзылуын болдырмау мақсатында КСРО мен басқа социалистік достық елдерінің қауіпсіздігін нығайту жөнінде қарсы шаралар қолдануға мәжбүр еткізді.

Халықаралық шиленістің артуы, сондай-ақ, АҚШ-тың басқа елдердің ішкі істеріне қол сұғуынан, мемлекеттердің ұлттық тәуелсіздігі мен егемендгіне қысым жасауынан туып, отыр. Мысалы, Таяу Шығыс Африка, Үнді мұхит АҚШ-тың “Өмірлік мүдделері” аймағы деп жарияланды. Пентагон осы аймақтарда АҚШ- тың әскерлерінің болуын ұлғайта түсуде 70-жылдардың аяғы 80-жылдарда ливан, ауғанстан, иран, Никагуа, Сальвадор Гренада Ливия және басқа елдер Американың ашықтан-ашық қол сұғуына айналды. КСРО мен оның одақтастары, жанталаса қарулануды тоқтатуға және қарусыздануға, бейбітшілікті және халықтардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған шаралардың кең, сыңарлы бағдарламасын ұсынды. 1982ж маусымында совет Одағы халықтарды ядролық апат қатерінен құтқару және салып келгенде, адамзаттың өмірінде. Мұндай мүмкіндікті болдырмау үшін қолынан келгеннің бәрін жасауға ұмтылысты басшылыққа ала отырып, ядролық қаруды бірінші болып ғарыш кеңістігіне спутникке қарсы қару шығаруға КСРО-ның біржақты мароторийді жарты жылдан астам уақыт бойы ұстады.

2. Жаңа саяси ой-пікір және халықаралық ақтынастардағы өзгерістер КСРО-да жүзеге асырылып жатқан қайта құру, қоғамдық өмірдің барлық жақтарын жаңарту советтік сыртқы саясатты да батыл жаңартуды, бұл саладағы жаңалықтар мен кемшіліктерді жоюды талап етті. Совет Одағы халықаралық шиеленісті бәсеңдету үшін саяси мүмкіндіктерді үнемі пайдаланып отырмағанын, өзін жанталаса қарулануға тартуға жол бергенін, мұның өзі дүние жүзін қауіпті шекке жеткізіп өсе бергенін мойындағанымыз жөн.

АҚШ-бастаған НАТО-ның агрессиялық бағыты, олардың ККСРО мен оның одақтастары үшін ондаған жылдар бойы жасаған әскери қатері, социалистік елдергеқарсы психологиялық соғысы-осының бәрі Кеңес Одағынан Адамзатты ядролық шыңырауға қарай қауіпті итермелеуге бетбұрыс жасауға мүмкіндік беретін түбегейлі іс-қимылды талап етті.

КСРО-ның қайта құру жағдайындағы халық аралық қызметі КОКП Орталық Комитетінің сәуір (1985ж) Пленумының және партияның ХХVII съезінің шешімдерінде негізделді. Оларда жаңаша саяси негіздердің ой-пікірлері қаланды. Бұл ой –пікірлерде халықтардың (өскелең) бейбіт істердегі өскелең рөлі, адамзаттың ғаламдық мәселелерінің шиеленісуі және әсіресе жер бетіндегі тіршілітің жойылу қатері мемлекеттер мен әлеуметтік жүйелерді ортақ тағдырмен байланыстырғаны негізге алынды. Гратарлық –таптық және жалпы адамзаттық мүдделердің өзара байланыстылық маркстік-лениндік идеяларын терең түсіне отырып КОКП жүздеген жылдар бойы қалыптасқан адамгершілік құндылықтардың өмірлік маңызды мәні туралы қорытынды жасады. Халықаралық істерде адамзаттың аман қалу мәселесі шешуші басымдылыққа ие болды, оны шешпейінше қоғамдық танудың басқа міндеттерін жүзеге асыру мүмкін емес. Бейбіт қатар өмір сүру екі жүйе мемлекеттерінің арасындағы қарымқатынастардың бірден-бір мүмкін жай  -күйіне өркениетті сақтанудың шартына айналды.

Біздің кезімізде қауіпсізідік  жұрттың бәрін қамтитын сипаттта, яғни халықаралық қарым қатынастардың барлық салаларын қамтиды. Ол әскери –техникалық құралдар мен емес, саяси құралдармен бірлесе отырып іске асырылады. Барлық мемлекеттер біздің қауіпсіздікте болуы тиіс. Жаңа ойлау әрбір елдің әлеуметтік  және саяси таңдауын өзі жасауды мойындауды, барлық мемлекеттердің дүниежүздік ұоғамдастық мүшелерінің мүдделері тепе-теңдігін қамтамасыз етуді көздейді.

Жаңаша ойлады түпкілікті доктрина деп есептемей-ақ КСРО басқа мемлекеттерді талғамы жеткен мәселерді және алдымен адамзатқа төнген ядролық қатерді ссейілтуді шешуді жолдарын бірлесе іздестіруге шақырды. Жаңаша ойлау бұрынғы  стереотипті жоюға, басқа елдермен байланысты барлық деңгейде дамытуға, өз кезеңіндегі Совет Одағы өзі үшін жаңадан ашып отырған айналадағы дүниені, жақсырақ көріп, түсінуге мүмкіндік береді. КСРО-ның соғыстан ккейінгі халықаралықаренадағы барлық практикалық қадамдары нақтылы сыртқы саясаттың акцияларындағы дүние жүзінің жаңа философиясының нақты көрнісі болды. Бұл 1986ж қаңтарда негізделген 2000ж яядролық қаруды кезең-кезең мен жою бағдарламасы КОКП ХХVII съезі ұсынған Халықаралық қауіпсіздіктің әмбебап жүйесін құру негіздері.

Варшава Шарты Ұйымының әскери доктринасы (1987ж) мазмұнының орасан зор халықаралық маңызы бар. Оның мәні Варшава Шартына қатысушы мемлекеттер, егегр өздері қарулы шабуыл нысанына айналмаса, қандай да болмасын мемлекетке немесе мемлекеттер одағына қарсы ешқашан да соғыс қимыладрын жасамайды. Олар еш уақытта бірінші болывп ядролық қаруды қолданбайды. Олар ешбір мемлеккетке аумақтық талап қоймайды және бірде-бір мемлекетке немесе халыққа өзінің жаы ретінде қаралмайды.

Олар қорғаныс  үшін ықтимал агрессияны тойтару үшін қарулы күштер мен қару жарақтардың жеткілікті болу үшін шегін қатаң сақтайды.

КСРО мен АҚШ арасында саяси диалогтың дамуы мен тереңдеуі үлкен табыс болды бұл диалог екі жақты қарым-қатынастар мен дүниежүзілік саясаттың барлық өзекті мәселелерін қамтиды. Ядролық соғыс ешқашан басталмауға тиіс екендігі онда жеңімпаз болу мүмкін емес туралы қол жеткен өзара принципті маңызы бар. Екі жақ КСРО мен АҚШ арасында кез келген ядролық немесе әдеттегі соғысты болдырмаудың маңыздылығын атап көрсетті және әскери басымдылыққа жетуге ұмтылмауға міндеттенді.

Женевада (1985ж) Рейкьевшите (1986ж) Вашингтонда (1987ж) және Мәскеуде (1988ж) жоғарғы дәрежеде өткен совет америка келіссөздері ядролық қаруларды нақты қысқарту саласында алға  басуды алып келді. КСРО мен АҚШ арасындағы олардың орта және шағын қашықтықтағы ракеталарын жою туралы, яғни өзара қатаң бақылау үстінде ядролық қарудың екі класын жоюды көздейтін шартқа тарихтағы тұңғыш халықаралық келісімге 1987ж желтоқсанда қол ұойылып, ол 1988ж маусымда енді. Осылайша ядролық қарусыз дүние құруға негіз қаланды. Сондай-ақ ракетаға қарсы қорғаныс туралы шартты сақтау жағдайында КСРО мен АҚШ –тың стратегиялық шабуыл қаруларын БО пайызға қысқарту туралы шарттың бірлескен жобасын әзірлеу үстінде екі жақ позицияларының жақындасуы айқындалды.

Женева келісімдері және советтік әскери контигенттің Ауғансытаннан толық жетілуі аймақтық жанжалдарды саяси ретте ісінде алға басқан маңызды қадам болды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: “Екінші д.ж. соғыс

(1939-1945жж)

Жоспар

Кіріспе

1. Соғыстың басталуы

Негізгі бөлім:

1. Кеңес Одағы мен Финляндия арасындағы соғыс.
2. Германияның Батыс Еуропа елдерін басып  алуы.
3. Германияның Кеңес Одағына шабуыл жасауы.

Қорытынды.

1. Екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы

Пайдаланған әдебиеттер

 

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазіргі заман тарихы 10 сынып
2. СССР Энциклопедиясы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Екінші дүниежүзілік соғыс 1939ж 1 қыркүйекте Германияның Польшаға шабуылынан басталды. Польшаның Франциямен және Англиямен өзара көмектесу туралы келісім жасағанын білетін Германия Польшаны жылдам, талқандауға тырысты. “Қауырт соғыс” жүргізу мақсатында ол Польшаға қарсы барлық әскерінің үштен екі бөлігін топтастырды.

1939жылы 3 қырүйекте Англия мен Франция орындау мақсатында Германияға соғыс жариялады. 1939ж 19 қыркүйекте Скандинавия елдері басталған соғыста бейтараптылық саясат ұстайтындарын мәлімдеді.

Польшаға қарсы “қауырт соғыс жоспарын” іске асыру үшін неміс әскерлерінің барлық түрлері бір мезгілде екпінді шабуылға шықты. Сонымен қатар неміс ұшақтары полк қалаларын үздіксіз бомбалаумен болды.

Немістер алғашқы күндерде-ақ поляк әскерлерінің қорғаныс шебін бұзып, Варшаваға бағыт алды. 16 қыркүйекте олар Варшаваны қоршап алды.

Ал 17 қыркүйекте шығыстан Польша жеріне Кеңес Одағының әскерлері енгізілді.

Қоршаудағы Варшава 28 қыркүйекте шайқасты, алайда күш тең емес еді.

1939 жылы 28 қыркүйекте “Достық және шекаралар”туралы кеңес-герман келісіміне қол қойылды.

Бұл келісім екі мемлекеттің Польшаны ықпал аймағына бөлісуін бекітті және КСРО мен Германияның арасындағы жаңа  шекараны белгіледі. 2 қазанда қорғаныс шайқастарын жүргізіп жатқан соңғы поляк бөлімдері берілді. Осылайша Польшаға төртінші рет бөлініске түсті.

1939 жылғы 23 тамыздағы кеңес–герман келісім бойынша. Финляндия және Прибалтика Кеңес Одағының ықпал аймағы болуға тиісті еді. 1939ж қазанда КСРО Финляндияға Фин шығанағындағы бірнеше аралды, Кореял мойнағының және Рыбачий түбегінің бір бөлігін.

Шығыс Кореядағы Кеңес жерінің бір бөлігіне ауыстыру туралы және Ханко аралын жалға беру туралы талап қойды. Ханко аралында кеңес әскери-теңіз базасын салу жоспарланды. Финляндия негізгі талаптарға келісті, бірақ Ханко аралын беруден бас тартты, бұл Финляндияның қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін еді. Қараша айында Финляндиямен шекара кеңес әсккерлері топтастырыла бастады.

1939ж 19 қарашада Кеңес үкіметі Финляндияға әскерлерін шекарадан 25 шақырым алысқа алып кету туралы талап қойды. Фин үкіметі тура осындай қашықтыққа кеңес әскерлері шекарадан шегінсе, бұл талапты орындаймыз деді. Алайда, Кеңес Одағынбұл жауап қанағаттандырмады.

1939ж 30 қарашада Кеңес Одағы ресми түрде соғыс жарияламай-ақ, Финляндияға шабуыл жасады.

Бұл 1920жылы кеңес–фин бейбіт келісімшартын, 1932жылғы бір-біріне шабуыл жасамау туралы кеңес-фин келісімшартын және Гаага конвенциясын бұзу еді. Сонымен қатар бұл 1939жылы жарияланған. Финляндияның бейтараптылығын бұзу еді. Сондықтан бұл соғыста ірі мемлекеттің ұсақ мемлекетке күш көрсетуі деп есептеп, Ұлттар Лигасы Кеңес Одағына “басқыншы” деген айып тағып, оны 14 желтоқсанда Лига қатарынан шығарып тастады.

Соғыс 1939 жылдың 30 қарашасынан 1940 жылдың 12 наурызында дейін созылды.

Кеңес –фин соғысы Солтүстік Еуропада оған Батыс Еуропада бір-бірімен соғыс жағдайында тұрған Германияның және Англия мен Францияның тартылу қаупін төндірді. Егер бұл соғысқа Англия мен Фарнция қатысса, олар әрине, Финляндияға жақтасқан болар еді. Күш тең емес еді. 1млн кеңес әскеріне қарсы 420 мыңдық фин әсері солғысты.

Батыстың 11 елі Финляндияға әскери техника, қару-жарақ берді және 11 мыңнан астам еріктілерді жіберді.1940ж наурызда Швеция мен Норвегияның делдалдығымен кеңес –фин соғысы тоқтатылып, келісім шарт жасалды. Келісім бойынша, КСРО құрамында Карел мойнағы, Выборг шығанағындағы аралдар, Ладога көлінің батыс және солтүстік жағалауы, Рыбачий және Средний түбектері кірді. Кеңес Одағына Ханко аралы 30 жылға жалға берілді.

Кеңес Одағы соғысты бастағандағы алдына қойған мақсатын орындады. Алайда соғыс Кеңес Одағының халықаралық беделіне нұқсан келтірді және адам шығыны да көп болды.

1940 жылдың көктеміне қарай Германия Батыс Еуропаны тікелей жаулап алуды бастады. Әрине, Германияның бұл бағыттағы басты қарсыласы ағылшын-француз әскерлері болатын.

Германия ағылшын-француз әскерлеріне қарсы соғыс қимылдары табысты болуы үшін Солтүстік Алтантикакда тиімді стратегиялық база болатын Дания мен Норвегияны басып алу керек деп шешті. 1940ж 9 көкекте Дания мен Норвегияның бейтараптылығын бұзып, олардың жеріне неміс әскерлері басып кірді. Дания жеңілдіргені бірден мойындады. Ал Норвегия барлық қарулы күштерін соғысқа жұмылдырып, қарсылық көрсетті. Алайда  күш басым неміс әскерлері елдің көп бөлігін жаулап алып, өкімет билігін жергілікті фашистерге берді. Норвегия королі қалдығын алып, Англияға кетті. Норвегия үшін болған соғыста неміс әскери теңіз күштеріне ағылшындар бірнеше ауыр соққылар берді. Екі жақтық да соғыс флоты үлкен шығынға ұшырады. Бірақ ірі теңіз державасы Англия ол шығынның орнын жылдам толтырды. Ал, Германия болса, осы кезден бастап, теңіздегі соғысты сүңгуір қайықтардың күшімен ғана жүргізуге мәжбүр болды.

5 маусымда неміс әскерлері жаңа шабуыл бастады. Алғашында Француздар Сомма, Маас және Мажино шебін ұстап тұрды. Алайда күш тең емес еді. 65 француз дивизиясына қарсы 124 неміс дивизиясын қойды. 14 мамырда Нидерланды, 28 мамырда Бельгия жеңілгенін мойындады. Ал 10-маусымында Италия Германияның жағында соғысқа кірісті. Францияның жағдайы әбден нашарлады. 14 маусымға дейінгі аралықта неміс әскерлері үш ірі соғыс қимылын іске асырып, француздардың шебін бұзып өтті. 10 маусымда Францияя үкіметі Парижден Виши қаласына көшті.

Англияға қарсы соғысты Германияның әскери-әуе күштері жүргізді. Немісвтер Солтүстік Францияға екі жарым мыңға жуық ұшақтар алып келіп, Англияны жаппай бомбалауды бастады. Осылайша екінші дүниежүзілік  соғыс барысындағы әуедегі ең ірі шайқастардың бірі-“Англия үшін шайқас” басталды.

Шайқас 1940жылдың тамызынан қазанға дейін созылды. Шайқас барасында Германия 1110 ұшақтан, ал Англия 350 ұшақтан айырылады. Алайда Англия берілмеді.

1941жылдың басында кеңес–герман шекарасында неміс әскерлерінің шоғырландырыла бастағаны туралы мәлімет кеңес үкіметіне жиі-жиі хабарланды. Алайда Сталин бұл хабарларға сенбеді де, шекаралардағы әскерді күшейтуге бұйрық берген жоқ. 1941ж 22 масымда неміс әскерлері Қара теңізден Балтыққа дейінгі бүкіл шекара бойындағы құрғақта және әуеде шабуыл бастады.

9 шілдеде неміс әскерлері Пековты алды, бұл Ленинградқа оңтүстік батыстан қауіп төндірді. Үш аптаның ішінде кеңес әскерлері Латвиядан, Литвадан, Белоруссиядан, Украина мен Молдавияның елеулі бөлігінен айрылып, шегінумен болды. Соғыс қарсаңындағы әскери басшыларды жаппай жазалау кеңес әскерлеріне орасан зор зиянын тигізді. Жазалауға ұшырағандардың орнына келгендердің көпшілігінің әскери бөлімі төмен немесе жауыргерлік тәжірибесі аз болды. Сонымен қатар жаппай жазалау әскери басшылардың бойында күдікшілдікке, батылсыздық, жалтақтық сезімін тудырды. Алайда Германияның “қауірт соғыс” жүргізу арқылы Кеңес Одағын жылдам талқандау жоспары іске аспай қалды. Кеңес одағының әскерлері Москва түбінде немістерді тоқтатты да, қарсы  шабуылға шықты.

Соғыс Германия мен оның одақтастарының жеңілуімен аяқталуы. Батыс соғыс қылмыскерлері Халықаралық сотта жазаларын алды.

Екінші дүниежүзілік соғыс өзінің ауқымы мен зардаптары жөнінен ХХ ғасырдағы ең ауыр әскери қақтығыс болды, 6 жылға созылған бұл соғысқа 1,7млрд астам халқы бар 60-тан аса мемлекет қатысты. Соғыс 22 миллион шаршы шақырым жерді қамтыды. Соғысқа қатысушы елдердің қарулы күштері қатарында 110млн әскер  болды, 60миллион астам адам қаза тапты. Фашистер бұрын-сонда болмаған қатал қырып-жою саясатын жүргізді. Фашистік идеология Еврей халқына қатысты ерекше қастандық саясат ұстап 6млн еврейді қырып тастады. Фашистер мұны “Еврей мәселесін түпкіліті шешу” деп атады, ал әлемдік тарихқа бұл оқиға “Холокост” (“қырып-жою, құрту”) деген атен енді.

Соғыс Еуропа мен Азияның көптеген қалалары мен елді мекендерін, өнеркәсіп орындарын қиратып, аса ауыл шығынға ұшыратты. (жалпы материалдық шығын 4000млрд доллар болды). Көптеген елдердің эколномикасының дамуы мешеулеп қалды.

Соғыстың басты қорытындысы -әлемдік өркениетті құрып кетуден аман алып қалуды, адамзатқа қас нәсілшілдік фашистік идеологияны жою болды. Соғыс миллиондаған адамдардың санасы мен ой-өрісіне ықпал жасады, енді олар соғысты болдырмау, әлемдік мәселесін неғұрлым белсендік түрде араласатын болды.

Алайда Еуропаның және әлемнің болашақтағы даму жолдары туралы мәселе түпкілікті шешілген жоқ. Ірі мемлекеттер фашизмге қарсы бірлесе күресіп, ортақ жеңіске жетсе де, болашақтағы ынтымақтастақ мәселесінде бірауызды бола алмады.

Пайдалаған әдебиеттер.

1. Қазіргі заман тарихы.

Авторы:Көкебаева, Салпынов.

Алматы “Жазушы” 2003ж

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: Бірінші дүние жүзілік соғыс.

Жоспары:

1.Біріншші дүние жүзілік соғыстың шығу себептері және державалардың мақсаттары.

2. Біріншші дүние жүзілік соғыстың басталуы
3. ІІ Интернационалдың күйреуі
4. Большевиктер мен басқа да революцияшыл социал-демократтардың импералистік соғысқа  және социал-шевинистерге қарсы күресі.
5. Герман әскерлерінің 1914ж Францияға шабуыл жасауы
6. Россия әскерлерінің 1914ж шабуылы
7. Германияның 1915жылғы басқа да сәтсіздіктері
8. “Верден қырғыны”
9. Қорытынды
10. Пайдаланған әдебиеттер

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер:

Кітаптың аты: Жаңа тарих 1871-1917

Оқулықтың авторы: А.П.Аверьянов, Л.Е.Кератман N.М.Кривогуз.

 

 

 

 

 

 

 

 

1-ші д.ж.с.

1914-1918жылдарындағы бірінші дүние жүзілік соғыс және оған Россияның қатысуы.

Имперализмнің дамуы, ең алдымен импералистер арасындағы қайшылықтардың шиеленісуі, европалық державалардың саяси-әскери екі тобының –Антанта мен Үштік одақтың арасындағы дүние жүзін бөлісу жолындағы күрес бірінші дүниежүзілік соғыстың шығуына әкеп соқтырды.

1914жылы қарай имералистік державалар арасындағы қайшылықтар еді. Герман импералистері Англия мен Францияның есебінен жаңа отарларды жаулап алып, Францияның Россияны әлсіреткісі келді, сөйтіп Европада өз үстемдігін орнатпақ болды. Австрия –Венгрия Балқанға өз ықпалын күшейтіп, езгіге ұшыраған славян халықтарының ұлт-азаматтық қозғалысын басып-жаншуға тырысты.

Ағылшын импералистері соғыс арқылы Германияны әлсіретіп, Осман империясын бөліспек болды. Бұған Француз импералистері де үш салды. Оның үстіне, Эльзас пен Шығыс Лотарингияны қайтарып, Германиядан Сарды және Рейн облысының бір бөлігін жаулап алғысы келді.

Орыс патшалығы Балқанда және Босфор мен Дарданелл бұғаздарында өз үстемдігін орнатуға, сондай-ақ Германияны экономикалық жағынан әлсіретіп, Балқанда Австрия Венгрияның үстемді орнату қапін жоюға тырысты. Оның үстіне, барлық импералистік мемлекеттердің билеуші топтары соғыс уақытының заңдарын жұмысшы және демократиялық қозғалысты басып-жаншу үшін қолданбақ болды.

Соғыстың шығуына барлық елдердің имералистері айыпты болды. Ал 1914ж соғыс өртін тұтандырудың инциаторлары Германия мен Австрия–Венгрияның билеуші топтары еді, олар соғысқа өз қарсылыстарына қарағанда тез әрі жақсы дайындалып үлгерген болатын. “Үш қарақшы істеуге берген жаңа пышақтарын алып үлгергенше екі қарақшы бұрын келіп бас салды”,-деп жазды В.И.Ленин. ол кезде антиимпералистік күштер дүниежүзілік соғысты болдыртпай тайтай алмады.

2. Австрияя –Сербия арасындағы жанжал соғыстың басталуына желеу болды. Австрия –Венгрия армиясының бас қолбасшысы эцгерцог Франция Фердинанд Босниядағы маневрлерге қатысты. 28июньде Сараевада Сербиядан келген революциялық патриоттық “Миада Восна” ұйымының мүшесі Г.Принцип Австрия мен Венгрия тағының мұрагерін өлтірді. Берлинде бұл қолайлы жағдайды соғыс өртін тұтандыру үшін пай даланып қалуды ұйғарды. Австрия –Венгрия эрцгерцогтың өліміне Сербияны ешбір негізсіз айыптады да, оған ультиматум жолдап, соғыс жариялады.

1914ж июльдің аяғында Австрия –Венгрия әскерлері Сербия территориясына басып кіріп, Белградты бомбаның астына алды. Сербияны қолдауға уәде берген Россия ішінара мобилизация жүргізе бастады. Германиябилеуші топтары 1 августа Россияға, ал одан кейін 3 августа оның одақтасы Францияға да соғыс жариялау үшін осыны  желеу етті.

Герман әскерлері Бельгияның бейтараптылығы бұзып, оған басып кірді. Ертеректе Пруссия қол қойған бельгияның бейтараптылығы тралы шартты империя канцлері арсыздықпен “бір парақ қағаз” деп атады. Бельгияны қорғауда сылтау етті, Англия үкіметі 4августа Германияға соғыс жариялады. Біржағынан Германия мен Австрия Венгрияның екінші жағынан Англияның Францияның және Россияның арасындағы соғыс өрті осылай тұтанды.

Солғысқа дүние жүзінің едәуір бөлігін бақылап отырған Европаның аса ірі импералистік державалары қосылды. Ол дүние жүзілі соғысқа айналды. Соғысқа жаңа елдер ылғи қосыла берді. Августың соңында Жапония Германияға қарсы соғыс жариялады. Бірақ ол әскерлерін Европаға жіберген жоқ, жағдайды Тынық мұхиттарғы Германия иеліктерін басып алу үшін және Қытайды бағындыру үшін пайдаланды.

Октябрьде германия Осман империясының Россияның және Антантаның басқа державаларына қарсы шығуына қол жеткізді. Закавказьеде, Сирияда және Палестинада жаңа майдандар құрылды.

Соғысқа әлемнің әр тарапынан 36 мемлекет біртіндеп қосылды. Қарулы күшке барлық мемлекеттерден 70миллионнан астам адам жұмылдырылды.

Импералистік үкімсеттері мен барлық буржуазиялық және помищиктік партиялар соғыстың тонаушылық сипатын отан қорғау деген ұранмен бүркемеледі. Олар соғыс болашақ ұрпақтың бақыты үшін және мәңгілік бейбітшілік үшін жүргізіп отыр деп мәлімдеді. Олар шіркеу қолдады. Ұлтшылдық белсенді түрде насихатталып, шовинизм өрши түсті. Бұл үшін баспасөз бен кино кеңінен пайдаланылды.

Дүние жүзілік соғыс империалистік басқыншылық, екі жақтан да әділетсіз соғыс болды. Ол көптеген мемлекеттер мен халықтардың жүздеген миллион адамдардың тағдарына қауіп төндірді. “Соғыс аса зор тарихи дағдарыс” деп атап көрсетті. В.И.Ленин Ол тереңде жасырын жатқан қайшылықтарды шиеленістірді де.. сол қайшылықтардың бәрін сыртқа шығарды.

3. ІІ Интернационалдық күйреуі конгрестерінің қараларына қарамастан аса ірі жұмысшы партияларының оппортунистері көптеген жұмысшыларды “өздерінің” бейбітшіл империалистер үкіметтері жөніндегі мәлімдемелерін шатастырып, соғысқа қарсы күрестің өсуіне бөгет жасады. Ал соғыс басталып кеткен кезде олар ашықтан –ашық өз елдерінің империалистері жағына шығып кетті: әр елде соғысты қорғаушылық, әділетті соғыс деп жариялап, оппортунистер жұмысшыларды өз елдерінің үкіметін қолдауға шақырды және “азаматтық бітім” жариялап, жұмысшылардың буржуазияға қарсы күресін тоқтатуға шақырды.

Оппортунистер өздерін социалистерміз деп есетеді, бірақ шовниктер секілді әрекет етті. Сондықтан да оларды социал-шовнистер деп атай бастады. Герман социал –демократтары –рейхтанг депутаттары және француз социалистері –депутаттар палатсының мүшелері –бір күнде, 1914ж 4 августа соғыс жүргізуге қаржы бөлу үшін дауыс берді. Британия лейбористік партиясының басшылары августың аяғында англия үкіметін қолдайтыны туралы мәлімдеді. Көп кешікпей Англия Франция мен Бельгия жұмысшыларының кейбір жетекшілер өз елдерінің импералистік үкіметтеріне мүше болып кірді.

Осының нәтижесінде ІІ Интернационал бір-біріне жау партияларға бөлініп, күйреді де, өмір сүруін тоқтаты. Мұның өзінде “социал-демократиялық партиялардың көпшілігі ….өздерінің бас штабының жағына, өз үкіметінің жағына өз буржуазияясының жағына шығып кетті “өз сенімдеріне … адам айтқысыз опасыздық” жасалды. Бұл идеялық саяси күйреу болды. Оппортунистер ІІ Интернационалдың түбіне жетті.

Анархист-синдикалистер қатаң сынға шыдай алмады. Олардың көптеген жетекшілері шовинистерге қосылы кетті.

4.ІІ.Интернационалдың соғысқа қарсы қарараларын орындау үшін революцияшыл социал-демократтар ғана күрес жүргізді. Олар марксизмге, жұмысшы табының мүддесіне адам болып қала берді. В.И.ленин бастаған большевиктер партиясы олардың авангарды болды. Большевиктік депутаттар мемлекеттік бумада соғыс кредит үшін дауыс беру беруден бас тартып, бұқараның арасында белсенді түрде революциялық насихатты өрістетті. 1914ж ноябрьде большевиктердің РСДРП Орталық Комитетінің В.И.ленин жазған “Соғыс және Россиялық социал-демкоратия” деген манифесі жарық көрді. Онда соғыстың импералистік сипаты мен соғысушы державалардың тонаушылық мақсаты әшкереленді. Сонымен бірге шовинизм мен ІІ Интернационалдың күйреуіне себеп болған оппортунизм айыпталды.

Большевиктік манифест барлық елдердің социалистерін: а) импералистік соғысты азамат соғысына, яғни мемлекеттік билікті пролитариаттың жеңіп алуы мақсатында буржуазия мен помещиктерге қарсы революциялық соғысқа айналдыру үшін күрес жүргізуге. б) басқыншылық, импералистік соғыста өз елі үкіметінің жеңілу ұранын ұсынуға; в) оппортунситерден қатынасты толық үзіп, жаңа, ІІІ Интернационалды құруға шақырды.

В.И.Ленин кез келген шовинизмді батыл сынай отырып, “Великоростардың ұлттық мақтанышы” деген мақаласында еңбекшілерге, революцияшыл социал-демократтарға тән ұлттық мақтаныш сезімін тереңнен ашып, қарама-қарсы қойды.

Большевиктер империализм мен социал-шовинизмге қарсы барынша табанды да дәйекті күрескер болды, бірақ олар жалғыз емес еді. Р.Люксембург революциялық мұраттарға опасыздық жасаған неміс социал-демократиясын “сасыған өлік” деп атады. 1914ж декабрьде Р.Люксембург рейхстагта соғыс жүргізуге қаржы бөлуге қарсы дауыс берді, одан кейін пролетариатты қаруды ел ішіндегі өздерінің таптық жауларына қарсы бұруға шақырды. Имералистік соғыс пен социал-шовонизмге қарсы Сербия соцал-демократиялық партиясы, Болгария, тесняктары, Польша Корольдығы мен Литваның социал-демократиясы, Италияның, Франіцияның Англияның АҚШ-тың және басқа елдердің революцияшыл социалистері күрес жүргізді.

Көптеген елдердің жұмысшы қозғалысында революцияшыл социал-демократттар ол кезде аз болатын. Бірақ жұмысшы табымен басқада еңбекшілердің шынайы мүддесін білдірген нақ солар еді.

4. Соғысқа кіріскен мемлекеттің әрқайсы соғыс қимылдарының жоспарын алдын ала жасап қойған еді, онда әрине, жеңіске жету көзделген болатын. Германия өзінің бас штабына көп жылдар бойы басшщылық еткен, өзі соғыстың алдында ғана қайтыс болған адамның атымен аталған “Глиффен жоспарына” сүйенді. Ол қорғанысы нашар Люксембург пен Бельгияның шекарасы арқылы Францияға бұзып кіріп, Россия өз әскерлерін соққы беруге жұмылдырып үлгергенше оны тізе бүгуге мәжбүр етпек болды. Одан кейін қысқа уақыттың ішінде Россияны тас-талқан етпек еді.

Герман әскерлерінің қуатты тобы Бельгия армияясы қуып тастады да, Францияға басып кірді. Француздар және Францияның солтүстік жағалауына түсірілген ағылшын корпусы басты күштің тегеурініне төтеп бере алмай шегінуге мәжбүр болды. Дұшпан Парижге қарай жылжиды. Император ІІ Вельгельм мейрімсіз болуға шақырып Францияны үзде жеңіп алуға уәде берді. Франция өте қауіпті жағдайда қалды.

6. Россияда мобилизация баяяу жүрді. Франция үкіметі Россиядан дереу көмек көрсетуін сұраған кезде әскерлерді күшейту, жарақтандыру және жоғарылдандыру ісі аяқталмаған болатын Россия командованиесі одақтасына көмек көрсету ниетімен өз әскерлерін шабуылған шығарды.

Екі армия Шығыс Пруссияның территориясына енді Пруссия помещиктерінің арасында дүрбелең туғызып, оның едәуір бөлігін тартып алды. Германия командованиесі Франциядан екі атқынтар корпусы мен атты әскер дивизиясын жедел түрде сонда жөнелтті, Францияға шабуыл жасауға арналған күштің бір бөлігін Шығыс Пруссияны қорғауға жіберді.

Ауыз бірлігі болмағандықтан, орыстың бір армиясы Мазер көлдері маңында жеңіліп қалды, екінші немістер Шығыс Пруссиядан тықсырып шығарды.

Алайда Россияның бірнеше армиясының оңтүстіктегі шабуылы жалғаса берді. Австрия –Венгрия әскерлерінің қоршауын бұзып шығып, оларды қуды да, Перемышель қарасты бөлігін және Галицияны басып алды. Неміс әскерлерінің Варшаваға соққы беріп одақтастарына көмектеспекші болған ниетті іске аспай қалды: орыстар оларды 100 километрден астам жерге қуып тастады.

Орыс әскерлерінің ілгері жылжуы Германия үшін маңызды өнер кәсіп аудандары –Силезия мен Познаньға қауіп төнлірді, орыстар Шығыс Пруссияға қайтып кірді. Оқ-дәрі мен азық –түліктің мүлдем жетіспеуі олардың шабуылына кедергі болды. Алайда оларды тоқтату үшін Германия мұнда Франциядан тағы да 6 корпусымен басқада әскерлерін жеткізуге мәжбүр болды.

Дайындықсыз жасалған шабуылда Россия орасан зор шығынға ұшырады, алайда олар Францияны құтқарып қалды.

7. 1915ж өзінде Германия Англияға ойсырата соққы беруге әрекет жасады. Ол Англияға қажетті шикізат пен азық-түлік жеткізуге кедергі жасау үшін біршама жаңа қару, сүңгіру қайықтарын бірінші рет кеңінен пайдаланды. Жүздеген кемелер құртылды, олардың командасы мен жолаушылары қаза тапты. Бейтарап елдердің ашу-ызасы Германияны жолаушы кемелерін ескертусіз суға батырмауға мәжбүр етті. Ал Англия кеме жасауды ұлғайту мен жеделдету арқылы, сондай-ақ сүңгіру қайықтарына қарсы тиімді күрес шараларын жасай отырып, өзіне төнген қауіпті жеңіп отырды.

1915ж көктемде Германия соғыс тарихында бірінші болып адамгершілікке жатпайтын қарудың бірі-уландырғыш заттарды қолданды, бірақ ол тек тактикалық табысқа жеткізді.

Германияя дипломатиялық күресте де сәтсіздікке ұшырады. Антанта Германияға және балқанда Италия мен қақтығысып қалған Австрия Венгрияға қарағанда Италияның билеуші топтарына көп әде берді. 1915ж майда Италия оларға соғыс жариялап Австрия Венгрия мен Германия әскерлерінің кейбір бөлігінің назарын өзіне аударды. 1915ж күзде Болгар үкіметінің өз халқының еркі мен мүдделеріне қарамастан, Антанта қарсы соғысқа кірісі бұл сәтсіздіктің орнын ішінара толтырды. Осының нәтижсеінде Германия Австрия Венгрия Туркия және Болгария Төрттік одағы құрылды. Осының тікелей нәтижесі ретінде Германияның Австрия Венгрияның және Болгарияның әскерлері Сербияға қарсы шабуылды бастады. Шағын ғана себр армиясы қаһармандықпен қарсылық көрсетті, бірақ қарсыластарының басым күшіне төтеп бере алмады. Сербтерге көмекке жіберілген Англияның Францияның Россияның әскерлері және серб армиясының қалдықтары балқан майданын құрды.

8. Россияны талқандауға өз күшінің жеткіліксіз екендігіне көзі жеткен Германияның билеуші топтары Францияны әлсіретуге әрекет жасады. 1916ж 21 февральда герман әскерлері Верден түбіндегі майданның шағын учаксіне шабуыл жасады. Герман команлованиесі осы арада бар күшін жинақтап, француз жазушысы А.Барбюс былай деп жазды: “Бүтін орман баудай түсті, басананың бәрі шұрқ тесілді, тіпті төбесін топырақ толтырылған қаптармен үш қатарлап жаса да олардың түтесін шығарды, жолдардың тоғысқан топтарының бәрінде оқ жаңбырша жауды, жолдардың бәрі асты-үстіне шықты. Барлық жерде күлпаршасы шыққан жүк арабаларыынң сынықтары, өлген адамдардың денесі, талқандалған зеңбіректің бөлшектері шашылып жатты.

Алайда немістің жаяу әскерлері шабуылға ұмтылған кезде, ойда жоқ жерден француздардың қардай боратып жаудырған оғына тап болды. Жарты жылғы созылған ұрыстардан кейін неміс әскерлерін аз ғана жерді жаулап алды.

Дүниежүзілік соғыс басталғаннан кейін-ақ соғысушы елдердің билеуші топтары сөз, жиналыс баспасөз бостандығын жойды. Жұмысшы ұйымдардың правиларына шек қойылды, стачкаға тыйым салынды, үкіметке қарсы баскөтерулер үшін жазалау күшейді, өкілдік органдарының правосы азайтылды. Сонымен бірге еңбекші лердің барлық дерлік әлеуметтік жеңістерін жалақы туралы шарттарды жұмыс күні туралы, еңбекті қорғау, сақтандыру туралы заңдарды жойып жіберді.

өкімет билігі қарулы күшке сүйенген адамдардың шағын ғана тобының қолына шоғырландырылды. Финанс олигархиясының ірі буржуазия мен помещиктердің мүддесі үшін соғыс құмарлар диктатурасы демократиялық бостандықтарды жойып, халық бұқарасының бас көтерулерін күшпен басты. Шовинизмнің құтырынған насихаты халықтың көпшілігін шатастырды, мұның өзі революциялық қозғалыстың дамуын қиындатты.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: І-ші д.ж. соғыс

Жоспар

І.Кіріспе

1. Соғыстың шығу себептері

ІІ. Негізгі бөлім

1. Соғыстың басталуы
2. Соғыстың сипаты
3. Ұлы Октябрь және соғысушы елдердегі революциялық қозғалыс
4. Төрттік одақтың жеңілуі

ІІІ. Қорытынды.

1. Жаңа тарих 1871-1917ж 10-сынып. 235-165беттер
2. СССР тарихы 9-сынып 106-109беттер
3. Имперализмнің дамуы, ең алдымен импералистер арасындағы қайшылықтардың шиеленісуі, европалық державалардың саяси -әскери екі тобының –Антанта мен Үштік одақтың арасындағы дүние жүзін бөлісу жолындағы күрес бірінші дүние жүзілік соғыстың шығуына әкеп соқтырды.

1914ж қарай импералистік державалар арасындағы қайшылықтар әбден шиленісті. Мұның ең бастысы Германия мен Англия арасындағы қайшылықтар еді.

Герман импералистері Англия мен Францияның есебінен жаңа отарларды жаулап алып, Франция мен Россияны әлсіреткісі келді, сөйтіп Европада өз үстемдігін орнатпақ болды. Австрия –Венгрия Балқанға өз ықпалын күшейтіп, езгіге ұшыраған славян халықтарының ұлт-азаматтық қозғалысын басып–жаншуға тырысты.

Ағылшын импералистері соғыс арқылы германияны әлсіретіп, Германия отарларының бір бөлігін жаулап алып, Осман импермасын бөліспек болды. Бұған француз импералистері де күш салды. Оның үстіне, олар Эльзас пен Шығыс Лоторингияны қатарып, Германиядан Сааһды және Рейн облысының бір бөлігн жаулап алғысы келді.

Орыс патшалығы Балқанда және Босфор мен Дарданела бұғаздарында өз үстемдігін орнатуға сондай-ақ Германияны экономикалық жағынан әлсіретіп, Балқанда Австрия-Венгрияның үстемдік орнату қаупін жоюға тырысты.

Оның үстіне, барлық импералистік мемлекеттердің билеуші топтары соғыс уақытының заңдарын жұмысшы және демократиялық қозғалысты басып-жаншу үшін қолданбақ болды.

Соғыстың  шығуына барлық елдердің импералистері айыпты болды. Ал 1914ж соғыс өртін тұтандырудың инициаторлары Германия мен Австрия –Венгрияның билеуші  топтары еді. Олар соғысқа өз қарсылыстарына қарағанда тез әрі жақсы дайындалған болатын.

Ол кезде атшимпериалистік күштер дүние жүзілік соғысты болдыртпай тастай алмады. Австрия Сербия арасындағы жан-жал соғыстың басталуынан желеу болды. Австрия –Венгрия армиясының бас қолбасшысы Эрцгерцог Франц –Фердинанд Босниядағы (революциялық партиот) маневрлерге қатысты. 28 июньде Сараевода Сербиядан келген революциялық патриоттық “Млада Босна” ұйымның мүшесі Г.Принцип Австрия мен Венгрия тағының мұрагерін өлтірді. Берлинде бұл қолайлы жағдайды соғыс өртін тұтандыру үшін пайдаланып қалуды ұйғарды. Австрия Венгрия Эрцгерцогтың өліміне Сербияны ешбір негізсіз айыптады да, оған ультимутум жолдап, соғыс жариялады.

1914ж июльдің аяғында Австрия Венгрия әскерлері Сербия территоориясынан басып кіріп. Белградты бомбаның астына алды. Сербияны қолдауға уәде берген Россия ішінара мобилизация жүргізе бастады. Германияның билеуші топтары 1 августа Россияға, ал одан кейін 3 августа оның одақтасы Францияға да соғыс жариялау үшін осыны желеу етті.

Герман әскерлері Бельгияның бейтараптығын бұзып, оған басып кірді. Ертеректе Пруссия қол қойған Бельгияның бейтараптығы туралы шартты империя канцлері арсыздықпен “бір парақ қағаз” деп атады. Бельгияны қорғауды сылтау етіп, Англия үкіметі 4 августа Германияға соғыс жариялады. Бір жағынан-Германия мен Австрия Венгрияның, екінші жағынан Англияның, Францияның және Россияның арасындағы соғыс өрті осылай тұтанды.

Соғысқа дүние жүзінің едәуір бөлігін бақылап отырған Европаның аса ірі импералистік державалары қосылды. Ол дүние жүзілік соғысқа айналды. Соғысқа жаңа елде ылғи қосыла берді. Августың соңында Жапония Германияға қарсы соғыс жариялады. Бірақ ол  әскерлерін Еуропаға жіберген жоқ, жағдайды тынық мұхиттағы Германия иеліктерін басып алу үшін және Қытайды бағындыру үшін пайдаланды.

Октябрьде Германия Осман империясының  Россияның және Антантаның басқа державаларына қарсы шығуына қол жеткізді. Закавказьеде, Сирияда және Полистинада жаңа майдандар құрылды.

Соғысқа әлемнің әр тарапынан 36 мемлекет біртіндеп қосылды. Қарулы күшке барлық мемлекеттерден 70млн–нан астам адам жұмылдырылды.

Импералистік үкіметтермен барлық буржуазиялық және помещиктік партиялар соғыстың тонаушылық сипатын Отан қорғау деген ұранмен бүркемеледі. Олар соғыс болашақ ұрпақтың бақытты үшін және мәңгілік бейбітшілік үшін жүргізіп отыр деп мәлімдеді. Оларды шіркеу қолдады. Ұлтшылдық белсенді түрде насихатталып, шовинизм өрши түсті. Бұл үшін баспасөз бен кино кеңінен қолданылды. Дүниежүзілік соғыс империалистік, басқыншылық, екі жақтан да әдлетсіз соғыс болды. Ол көптеген мемлекеттер мен халықтардың, жүздеген миллион адамдардың тағдырына қауіп төнді.

Ұлы Октябрь социалистік революциясы 1917ж 6-8 ноябрьде Петроградтағы көтерілістен бастайды. КПСС Программасында атап көрсетілгендей ол “Бүкіл дүниежүзілік тарихтың бет бұрысты оқиғасы болды, дүние жүзілік дамудың сара бағытымен негізгі тенденцияларын айқындап берді, кері бұрылмайтын процесті –капитализмнің орнына жаңа, коммунистік экономикалық формацияның келуін бастап берді”.

Россияда қанашыларды құлату жұмысшы табының басты роль атқаруымен еңбекшілер өкіметін орнату және елдердің империалистік соғыстан революциялық жолмен шығу мүмкіндігі 1917-1918 жылдардың өзінде-ақ дәлелденген болатын. Лениндік бітім туралы декретте барлық халықтар мен үкіметтерге әділетті демократиялық бітім жағдайлары ұсынылған. Антанта мен АҚШ үкіметтері советтік ұсынысты қабылдамағанын пайдаланып, германия импералистері мен олардың одақтастары Брест-Литровекідегі келіссөздерде Советтік Россияяға тонаушылық бітім шарттарын зорлап міндеттеді. Қайткенмен де Россия империалисті соғыстан шықты. Осы, сондай-ақ Совет өкіметі жүргізген әлеуеметтік –экономикалық және саяси өзгерістер, Россия халықтарының контрреволюционерлер мен империалистік (империалистік) интервенттерге қарсы қаһармандық күресі бүкіл дүние жүзінің еңбекшілеріне орасан зор әсерін тигізді.

Оппортунистердің көпшілігі Октябрь революциясының социалистік сипатын теріске шығарды. Басқалары Россиядағы социалистік революцияны асығыс және түбінде апатқа ұшырайтын революция деп есептеді. Олардың бәрі де пролетариат диктатурасын айыптады.

Революцияшыл социал-демократтар большевиктердің пікіріне қосылды. Олар Окктябрь революциясының тәжіресін өз елдерінде пайдалануға әрекет жасады, еңбекшілердің өз елдерінде пайдалануға әрекет жасады, еңбекшілерді “Россиядағыдай жасауға” шақыры және Советтік Россияны барынша қолдады.

Ұлы Октябрь социалистік революциясы бүкіл дүние жүзі еңбекшілерінің сана-сезімін, оятып, оларды қанаушыларға қарсы күреске жігерлендірді. Империалистік соғыстың қырсығы –майданда апат болу, тылдағы ауыр еңбек қайшылық пен ашаршылық халық бұқарасы үшшін ерекше төзгісіз жағдай туғызды, өйтені енді Советтік Россия оларға үлгі көрсетті.

1918ж революциялық қозғалыс соғысушы елдердің бәрінде күшейе түсті. Импералистік қырғынды дереу тоқтатуды және демократиялық бітім орнатуды талап ете отырып, еңбекшілер сонымен бірге соғысқұмарлар диктатурасын, алыпсатарлар мен қанаушылардың зорлық-зомбылығын жоюға күш салды, демократия мен әлеуметтік үшін күресті. Олардың авангарды –революцияшыл социал-демократтар бітім жолындағы күресті социализм жолындағы күреспен байланыстырды. Революциялыққозғалыс еңбекшілердің Советтік Россиямен ынтымақтасу қозғалысымен тығыз байланысты. Бұл шетелдерде коммунисті партиялардың пайда болуына, жаңа коммунистік интернационал құруға қолайлы жағдай жасады.

1918ж көтемде герман ккомандованиесі АҚШ-тың ірі қарулы күштері Европаға келіп кіргенше ағылшын-француз әскерін талқандауға әрекет жасады. Ол солдаттарды бұл шешуші шайқас болады деп сендірді.

Март айнының аяғынан бастап Германия шабуылға кірісті. Олар көп шығынға ұшырай отырып, Парижге жақындады, көптеген тұтқындармен көп олжаны қолға түсірді. Бірақ АҚШ әскерлері келіп жеткенше ағылшын француз армиясын талқандай алмады. Германияның материалдық ғана емес, адам резервіде таусылуға айналды: олар майданға жасөспірім жеткіншіктерді жібере бастады. Солдаттар әбден қалжырап, соғысудан бас тартты, көпшілігі қашып кетті.

Герман   әскерлерінің шабуылы жеңіске ұшырап инициатива Антанта жағына көшті. Ағылышн француз әскерлері және жетіп үлгерген АҚШ дивизиялары Германия әскерлерін бастапқы позицияға ысырып тастады.

8 августта француз маршалы Фоштың жалпы басшылығымен Франция, Англия және АҚШ әскерлерінің шабуылы басталды. Олар қарсыластарының майдан шебін бұзып өтіп, бүркінде 16 дивизияның тас талқанын шығарды. Соғысқысы келмеген неміс солдаттары тұтқынға берілді. Германия бас штабының жетекшісі генерал Людендорфтың айтуынша, бұл “Герман армиясының дүние жүзілік соғыс тарихындағы ең қаралы күні болды.

Германияның әскери күштері енді, Франция –Англия –Америка әскерлерінің басты шабуылына тойтарыс бере алмады.

Ағылшын-француз және Сербия әскерлері Балқан майданында шабуыл жасады. Болгар армиясы талқандалып, Болгария тізе бүкті. Ағылшын және француз әскерлері Палестина мен Сирияда Түркия армиясын талқандағаннан кейін Осман империясы да тізе бүкті. Австрия –Венгрия әскерлері соғысудан бас тартты. Австрия Венгрия күйреді. Оның террриториясында бірақатар тәуелсіз мемлекеттер құрылды. 1918 жыл 3 ноябрьде Австрия Венгрия командованиесі Антанта таңған уақытша бітімге қол қойды. Германияда революция басталды.

9 ноябрьде халық монархияны құлатты. Ел республикаға айналды. Жаңа үкімет құрылды.1918 жылғы 11 ноябрьде таңертеңгісін Компьен орманында, Фоштың штабы вагонында германиямен оның қарсыласы арасында уақытша бітімге қол қойылды.

11 ноябрь күні таңертеңгі сағат 11-де жоғарғы бас қолбасшының штаб вагонының қасында тұрған дабыл қағушы керней үнімен “Оқ ату тоқтатылсын!” деген белгі берді. Бұл дабыл бүкіл майдан шегіне таратылды. Сол сәтте соғыс қимылдары тоқтатылды.

 

 

 

 

Бірінші дүниежүзілік соғыс аяқтатылды.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             

1914-1918 жылдар ішінде халықтың азаюы

Елдер	Майдандағы шығындар (млн адам)	Өлім-жітімнің өсуінен және туудың кемуінен болған шығындар (млн адам)	Барлы ғы	Халықтың санына шаққандағы, 1914ж
Франция Англия Германия Австрия-Венгрия Италия АҚШ	1,4 0,7 2,0 1,4   0,5 0,08	2,0 1,0 4,2 4,4   1,6 0,32	3,4 1,7 6,2 5,8   2,0 0,4	8,0 3,7 10,0 11,0   6,0 0,4

 

1915-1917 жылдардағы ереуілдік қозғалыстар

 

Елдер	ж          ы          л        д         а      р
	1915	1916	1917
Франция	а)98 б)900	314 41000	696 294000
Ұлыбритания	а)65 б)448000	40 226000	127 372000
Германия	а)137 б)14000	240 129000	561 667000
Италия	а)539 б)132000	516 121000	443 164000
АҚШ	а)3617 б)907000	3789 1600000	4450 1227000

 

1914-1918 жылдардағы соғыстың құны

 

Елдер	Жалпы сома млн доллар есебімен	Халықтың жан басына шаққанда доллар есебімен	Елдің байлығына шаққанда % есебімен
Франция	11208	280,2	19,4
Англия	24143	524,9	34,5
Германия	19894	292,6	24,7
Австрия-Венгрия	5438	108,8	18,1
Италия	4489	124,6	20,6
АҚШ	17337	176,9	8,8

 

 

Тақырыбы: “Африка елдері”

Жоспар

І Кіріспе

ІІ Негізгі бөлім

а) Саяси бөлініс

в) Африка империялары

г) Африка бірлігі ұйымы

д) Африка даму банкі

ІІІ. Қорытынды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Саяси бөлінісі

Африканың саяси картасында 55 мемлекет бар. Олардың үшеуінде конститутциялық монархия (Мороко, лесото, Свазиленд) Намибия федерациялық республика, ал қалғандарында республикалық ммелекеттік құрылым орныққан. Африка елдерінің көпшілігінде шаруашылықтың бір жақты мамандануы, яғни экспортқа бағытталған шикізат немесе экспортқа бағытталған шикізат немесе азық-түлік өндіру сақталған. 80-жылдары Африканың кейбір елдерінің әлеуметтік –экономиалық жағдайы ерекше нашарлап, терең дағдарысқа ұшырады. Бұл жағдай әлі де жалғасуда.

Африка империялары.

-Орта ғасырларда Африка құрлығында құрылған мемлекеттер мен мемлекеттік бірлестіктер. Ежелгі Африка-елдерінің тарихы бұрын жүйелі де түбегейлі зерттелгенжоқ. Солтүстік Африканың әсіресе, мысыр тарихы біршама тәуір зерттелгенімен, Сахараның оңтсүтігіндегі халықтар тарихы әлі де толық мәлім емес. 20 ғасырдың 50-60жылда жүргізілген археолог және палеонтропол зерттеулердің нәтижесінде Африка құрлығынан таңғаларлық жаңалықтар ашылды. Ағылшын ғалымы Л.Лики Танзиядағы (Шығыс Африка) Эяси көне таяу жердегі Олдувай шатқалынан адам тәрізді тіршілік иесінің қақпан тапты. Тым қарапайым еңбек құралдарын пайдаланған бұл тіршілік иелері Шығыс Африка Солтүстік Африка Кения аймақтарында Сахарада осыдан шамамен 1млн жыл бұрын өмір сүрген.  Бұл жаңалық әлем ғалымдарына Африканы адамзат баласының алғаш дүниеге келген эволюциялық жолмен жетілген мекені деп есептеуіне негіз болды. Солтүстік африкадан тас дәуіріндегі дамудың барлық кезеңіне тән мәдени ошақтар ашылды.

20ғ-дың басында неміс этнографы  және антропологы Ф.Лугон бұл құрылықтың тұрғындары темір қорыту өнерін ерте меңгерген деген пікір айтты. Көне заман тарихының тоғы бір айғағы-тасқа салынған таңбалар (ат жеккен арбаның суреті) б.з.б. 2-мыңжылдықтың орта кезін мегзейді. Б.з.б. 4-мыңжылдықта Ніл аңғарында Ежелгі Мысыр 20 мемлекет қалыптаса бастады. Оның мәдениетінің түр-негізгі Африканың өз топырағынан нәр алған. Бірақ өркендей келе ол құрылықтың өзге елдерінің мәдени болмысынан оқшауланып. Алдыңғы Азия, Жерорта теңізі елдері мәдениетінің тарихы мен тұтасып кеткен. Б.з.б. 2-мың жылдықта қазіргі Судан Республикасының аумағында Куш мемлекеті қуылды. Ол б.з.б 8ғасырда Мысырлы жаулап алды; оның үстемдігі ХХVI эфриопиялық әулет деген атпен тарихта қалды.

Б.з.б. 7-ғасырда Оссириялықтар мысырдан қуып шыққан соң олар астанасы әуелі –Капатуға, содан соң Мероэға көшірді; осыдан 1000 мл мемлекет болып тұрған. Оны б.з-дың 4ғасырында Аксум мемлекетінің (Эфиопия, нумбия) патшасы Эзанның әскерлері жойды. 7ғасырында Мысыр мен Солтүстік Африканы арабтар жаулап алып, Араб халифатының құрамына енгізді Мұсылман дінін ала келген арабтар іс басқаруды өз тілерінде жүргізді де, жергілікті тілді ығыстырды. Бұл процесс 14 ғасырға дейін созылды. Бұдан кейін Мысыр жерінде Фатима әулеті, одан соң, Айюб әулеті үстемдік етті 13 ғасырда мәмлүктер мемлекеті орнады. Орта Африка құрлығының өзге аймақтарында да әртүрлі мемлекет бірлестіктер құрылды. Солардың бірі –ұзақ жылдар бойы Британияның отары болып, езгісінде жаншылған Алтын жағалау елі. Ол 1957ж тәуелсіздігін алып, өзін Гана деп атады. Сол арқылы б.з-дың 4-16 ғасырды аралығында өмір сүріп, жоғары даму дейгенінде жеткен ежелгі құдіретті империяның атын қайта жаңғыртпақ болды.Ежелгі Гана мемлекеті (Оңтсүтік Сахари) 3-7 ғасырда Батыс жоғары сағасында пайда болған. Орналасу аумағы қазіргі Гананың шекарасына сәйес келмейді. Империяның негізгі табиғи байлығы-Оңтүстік -шығыстағы алтын шөгінділері мен солтүстік тегі тұз қатпарлары болды. 977ж өзінің кемеліне келіп, күш-қуаты артқан имери ибн Хауал:Гана-билеушісі –жаһандағы ең бай адам” деп жазды. Империя Атлантидан Нигер өзінің жағалауындағы Тимбукту қ-на дейін ықпал етті. Оның әскерінде 200мыңнан астам адам болды деген жорамал бар Гананың көл-көсір байлығы, оны  билеушілердің бақуатты тұрмысы туралы араб жазбаларынан белгілі.

Осы байлық көрші мемлекеттердң қызығушылығы мен қызғанышын оятты. Әсіресе, Гана империясы мұсылман әулеті-Альморовтылықтардың тарапынан айрықша қауіп төнді, Альморавтықтар мемлекетінің негізін салушы-бербер тайпасына құран үйрету үшін солтүстіктен келген Абдаллаһ ибн Ясин болды. Ол бірсыпыра уақыт өзіне табынған уағызына ұйыған тайпа жұртын ерітіп, шамамен, Сенегел өзінің бойындағы әскерлендірілген діни мекен -әлдебір ғибадатханаға (араб альморавтықтар-ғибадатхананы мекендеушілер”) кетіп қалады. 11 ғасырдың орта тұсында Абдаллаһ ғазауат соғысын бастайды, альморавтықтар солтүстікке өктей өтіп, жаңа астанасы –Маракенті (Морокко) тұрғызады. 1076ж қиян-кескі шайқаспен Ганалық сауда орталығы –Кумби Сале қаласын (Мавританияның оңтүстігі) басып алып, ойран етіп, өртеп жіберді, Жергілікті халық альморавтықтарды бұрынғы күш-қуатын ешқашан қалпына келтіре алмады, 1240ж біржола құрады.

Рамазан соң Африка құрылғында мали империясы пайда болды. Ұзақ уақыт бойы Ганаға тәуелдікүй кешкен малинке тайпасының көлемдері мұсылман дінін тез қабылдаған, “Мали Арыстаны” атанған белгілі билеуші Сундият (1230-1253) билік құрған шақта империяның төңірегіндегі ұлыстарға ықпалы күшейеді. Гананың астанасын талқандап, Сенегалдың батыс территориясынан Нигер өзінің бұрылысына шейінгі және Мавританияға өтетін керуен жолындағы маңызды бекет-Валатадан оңтүстіктегі тау сілемдеріне дейінгі аралықта жаулап алды. Мали империясы Сахара шөлі арқылы делдалдық сауда жолау есебімен байып кетті.

Африка білігі ұйымы

Фриканың 50-ден астам елдерін біріктіретін үкіметаралық ұйым. 1963ж мамыр айында Аддис-Абебада (Эфиопия) құрылған. Ұйымның негізгі мақсаты-жаңартылған отаршылдыққа тойтарыс беру, Африка мемлекеттерінің өзара саяси территориясындағы тұтастығын қорғау, сыртқы саясатта, экономика мен мәдениет салаларында келісілген іс-қимылдар жүргізу. Жоғарғы органы –мемлекеттер мен. Үкімет басшыларының Ассамблеясы (жылна бір рет жиналады), жоғарғы атқарушы органы –сыртқы істер министрлерінің кеңесі (сессиясы жылына екі рет жиналады).

Ұйымдастыру –атқару жұмыстары Бас секретариатқа жүктелген. Штаб пәтері Аддис Абебада орналасқан.

Африка даму банкі.

Африка елдерінің экономикалық және әлеуметті даму бағдарламаларына кредит болумен айналысатын мемлекетаралық банк. 1963ж тамыз айында құрылғанымен, 1966ж шілде айынан бастап, қана жұмысқа кірісті, акцион қоғам түрінде ұйымдастырылған. Банкке 70ел (оның ішінде Африка мемлекеттерінен басқа АҚШ, Жапония, ГФР т.б. 20 ел) мүше (1996). Осы мүше елдердің ресурстарына сүйене отырып, А.д.б. даму жобаларын тіелей қаржыландырумен айналысады. Банктің құрамында, жеңілдік шарттармен кредиттермен беретін Африка даму қоры, Нигерия праст қоры, Нигерия Африканың дамуын қаржыландыру жөніндегі халықаралық қор т.б. ин-ттар жұмыс істейді. Банк басқармасы Абиджанда (Котд Ивуар) орналасқан.

 

 

 

 

 

Қорытынды:

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдары ұлт-азаттық күрестің өсуі нәтижесінде Африка құрылығында халықтардың жаппай отарлық бұғаздан босануы.

Екінші дүниежүзілік соғыста Солтүстік Африканың едәуір жерінде соғыс қимылдары жүргізіліп, одақтас елдер армияларының құрамында оған африкалықтар, арабтарда қатысты. Соғыс біткен соң А.х.а.а бағытындағы негізгі оқиғалар басталды. 1945-50жылдары Азиядағы отарлық жүйенің әлсіреу, халықаралық саяси сахнадағы өзгерістер Африка халықтарының санасына үлен ықпал етті. 1951ж 24 желтоқсанда Ливияның тәуелсіздігі жарияланды. Египеттегі 1952ж шілде төңкерісі арабтардың ұлт-азаттық күресін жандардыра түсті 1956ж “Суэц дағдарысы” мен Египетке қарсы “үштік шабуыл “Англия мен Францияның жеңілісімен аяқталды.

1957ж Африка халықаралық орнақ одағы құрылды.

Оңтсүтік Африкада 50-жылдарға дейін ашық ұлт-азаттық күрес өріс алды. Уганда, Мадагаскар аралы, Кения, Камерунда қарулы қақтығыстар болды.

Экономика саяси күрес үдей түсті Африканың тәуелсіз мемлекеттерінің конференциясы үлкен көме жасады. 1960ж тарихта “Африка жылы” деген атаумен қалды. Бұл жылы Африкада 17 мемлекеттің тәуелсіздікке қолы жетті 1956-1966 жылдары 34 ел тәуелсіздік алды.