Б?гінгі ??гімемізге ар?ау болатын барша?а белгілі б?л ??ымды т?уір баламасы табыл?анша «комплекс» дей т?райы?. «Кемшілік, «кемба?алды?», «кемшіндік», «кемдік» дегендер б??ан аса келі?кіремейтін секілді. «?анаты б?тін с???ар жо?, т?я?ы б?тін т?лпар жо?, жапыра?ы б?тін а?аш жо?» дейді дана ?аза?. Мінсіз адам жо?, болмайды да. С?ре?і ?згерген, к?йкі мен к?йре?і к?п заманда балдай т?тті «бала арман?а», ма?сат-м?рат?а мінсіз жеттік пе деп бір с?т ойланып к?рейікші. ?лде, шабан тірлік ?амытын киіп, ?з кемшіліктерімізді де бай?амай ж?рміз бе? Сонда кемшілік дегеніміз не?
Ал?аш ?ылыми айналым?а, яки психоанализ атты к?рделі, к?рмеулі ?ылым саласына «комплекс» терминін швейцар психиатры Карл Густав Юнг енгізген екен. Латын тіліндегі баламасы «байланыс, ?июласу, ?йлесу» ма?ынасын білдіреді. Б?гінде б?л с?зді естісек болды, к?з алдымыз?а тау болып ?йілген к?де-к?де кемшіліктер елестейді. Комплекс кейде ?р адамны? ?зіні? «жанды жері» сия?ты, себебі ол туралы с?з ?оз?аса? бол?аны, ыл?и бір ашу мен ренішке тап боласы?.
А?ын ?лы?бек Есд?улет «Табаны?ны? тай?а?ты?ын жалтыр м?з?а жаппа?ын» деген екен. Сонда адам бойында комплекстерді? болу-болмауы ?зіне байланысты болса керек. Психологтарды? зерттеуінше, б?л кеселді? пайда болу себебі тым тере?де.
?орынуды? т?р-т?рі
Он сегіз жаста?ы баласына к??ілі толма?ан ана бірде к?пті к?рген кейуанадан а?ыл с?рапты-мыс. Сонда к?реген кейуана «Сен бала?ны? т?рбиесі ж?нінде білу ?шін ма?ан он сегіз жыл, 9 ай б?рын келуі? керек еді» деп жауап ?атыпты. Б?л — еврей деген ?лтты? а?ызы. Я?ни бала т?рбиесі немесе ?рбір адамны? т?рбиесі тал бесіктен басталады. Сол секілді «комплекс» атты кесел де бала кезден пайда болатын дерт екен. М?селен, мінсіз ата-ананы? баласы ?лсіз, ?лжуаз болып ?седі. Себебі «жа?сы болсын» деген ата-ана баласыны? орнына барлы? н?рсені ?зі іс-теп, кері т?рбие бергенін бай?амай ?алатын к?рінеді. Содан белбеуі бос, «ж?зіне жел тимеген» тым ?лсіз, бойында?ы комплексі басынан асатын ?о?ам м?шесі пайда болады.
Отбасында рет саны бойынша нешінші болып туыл?анды?ы да баланы? болаша?ына ед?уір ?сер етеді екен. Америкалы?тар президенттеріні? ?мірін зерттеп, отбасыны? ?лкені немесе жал?ыз ?лы к?бінесе осы м?ртебеге
жететінін д?лелдегелі ?ай заман. Я?ни ?йді? ?лкені — билікті? биік д?режесінде ж?ретіндер. Ал кенже бала болса, к?біне-к?п еркетотай, оны? ?стіне ?лсіздеу, ?иыншылы??а т?зе алмайтын болып ?седі дейді. Б?л — б?л ма, е? ?иыны — ортаншы баланы? та?дыры. Ол — «?міт артыл?ан» ?лкені де, еркелетіп ?сірген кенжесі де емес, былайша айт?анда, «бай?алмай ж?ре беретін» т?л?а. Міне, комплексті? т?п-т?ркіні ?айда жатыр. Б?л — к?п жылдар бой?ы зерттеу ж?ргізген психологтар т?жырымы.
Комплексті? т?р-т?рі бар. Оларды? негізгі т?рлеріне то?талса?:
?з-?зіне сенімсіздік комплексі. Жер шарын мекендейтін 7 миллиард т?р?ынны? басым к?пшілігі ?зіне сенімсіздік, ?з-?зін кемсіту сия?ты комплекстерден зардап шегеді.
Дон Кихот комплексі. С?йіктісіні? бойына барлы? ?ажайып ?асиеттерді жина?тап, о?ан табынатын ер-азаматтар комплексі. Сервантесті? испан сарбазы туралы жаз?ан, талай философиялы? ойлар?а т?рткі бол?ан ?йгілі романы есі?ізде болар. Міне, сол романны? негізгі кейіпкері, т?ла бойын комплекс же?ген Дон Кихот — осы дертті? на? мысалы.
Дон Жуан комплексі. Бойында?ы комплекстерді же?іп, ?лемдегі е? мы?ты ер-азамат атану комплексі. К?бінесе, б?л кемшілікті? т?п-т?ркіні «жауапсыз махаббат» екені — д?лелденген а?и?ат
?ажайыптар ?леміндегі Алиса комплексі. «А? боз ат мінген арда?ты ханзадасын» ?мір бойы к?ткен арулар?а т?н комплекс. Б?л — к?біне-к?п ?зін ?згелерден биік санайтын, ?иял ?лемінде ?мір с?ретін арулар дерті.
Кеселді же?ген кісілер
«Айтпаса?, с?зді? атасы ?леді» дейді ?аза?. Комплексті? т?рлері жетерлік екен, ал біз соны? негізгілеріне, ?о?амда к?бірек бай?алып ж?ргендеріне то?талды?. С?з басында комплекссіз адам болмайды деп едік, сіз де ?з бойы?ыздан осы тектес ?лдебір мінез таба алды?ыз ба?
Б?л атал?ан комплекстер с?зсіз адамды жар?а жы?ары аны?. «Комплексті т?п-тамырымен жоюды? т?кке де ?ажеті жо?. Ол жаратылысты? бір б?лшегі, сонды?тан керісінше, комплекспен достасып, оны? жа?сы ?ырын пайдалану?а тиіспіз» деген екен неміс психологы Зигмунд Фрейд. Олай болса, найза?ай?а нан пісіріп, ж?мырт?адан ж?н ?ыры??ан мына біз кеселден де пайда тауып к?релік.
К?не грек ф?лсафашыларыны? дерегінше, мемлекетті? е? арда?ты м?шелері шешендер, яки ораторлар бол?ан. Е? сыйлы маманды? — шешендік болса, к?не Грекияда шешендер ішіндегі е? сыйлысы Демосфен бол?аны ха?. Ал сол Демофсен балалы? ша?ында тіліні? м?кістігінен к?п зардап шеккенін білесіз бе? Жан жігерін жанып, к?ресіп, аузына ?са? тастар салып с?йлеген грек ?алымы а?ыр со?ында дертті же?ді. С?йтіп, тарихта ?алды. Ал ?йгілі ?скербасы Суворов балалы? ша?ында ?те ?лсіз, ауруша? болыпты. Ол да ерік-жігерін жанып, а?ыры ел сенгісіз шымыр бола білді. Сол секілді ?атарынан т?рт рет сайлан?ан Американы? 32-президенті Франклин Делано Рузвельт те — е?бек пен ?мтылысты? жар?ын мысалы. Есейгенде м?гедектер арбасында отырса да, рухын т?сірмеген президент депрессия дертін же?іп ?ана ?оймай, хал?ын ?лемдегі к?шбасшы держава?а айналдырды.
Б?л, ?рине, екіні? біріні? ?олынан келе бермейтін ерліктерді? мысалы. Сонымен ?атар б?л
жетістіктер тек комплексті? ар?асында келді демейміз. Алайда психологтар осындай кемшіліктер адамны? найза?айлы намысын т?ртеді дейді. Немесе «б?рі ары?ты?ын білдірмес, сырт?а ж?нін ?ампайтыпты?» на? ?зі.
Аласа бойлы алыптар
Комплекс бойы кішкентай болып ту?андар ?шін де т?зетушіні? ?ызметін ат?арады. «Мен кішкентай, біра? ?лкен адаммын» деген екен ?йгілі француз императоры Наполеон Бонапарт. Психологтар кішкентай адамдарды? ?зын адамдар?а ?ара?анда ?лде?айда мазасыз болатынын айтады. ?зін ?згелерден т?мен сана?ан Наполеон «?лкен болу?а» ?р?ашан ?мтыл?ан. Сонда адам бойыны? кішкентай болуы кемшілік пе, ?лде «?лы» комплекс пе? ?алай бол?анда да, бойы неб?рі 151 сантиметр (кей деректерде 157 сантиметр) бол?ан император ел бас?арды, еліне талай ?лы же?істер сыйлады, тарихта ?алды. Императорды? осындай ерлігін естіп-білген Чарли Чаплин, ?лы Фридрих патша, Вольфганг Амадей Моцарт сынды кішкентай адамдар да биіктегісі келді, тарих ережесін жал?астырды.
Б?л тізімді Александр Македонский (150 см), Муссолини (160 см), Гитлер (165 см), Ленин (164 см), Сталин (162 см), Хрущев (166 см), Д.Медведев (162 см), сия?ты т?л?алар жал?астырды.
Ал Голливудта?ы е? танымал ж?лдыздарды? бірі Жан Клод Ван Даммны? бойы — 172 см. Б?л — «Голливуд ж?лдызы» атану ?шін тым аз к?рсеткіш. Кезінде продюсерлерді? к?ліктеріні? жанында т?рып, артынан ж?гірген жас бала ерік-жігеріні? ар?асында танымал ж?лдыз?а айналды.
«Адам алыс?а ?араймын деп, жа?ында?ысын к?рмейді» деген с?з бар. Я?ни кей с?тте ?иял?а берілгенше, ?з бойымызда?ы ?асиетке т?убе деп, армандарды іске асыру?а болады. Мейлі, сен кішкентай бол, мейлі сырт келбеті? сені? ойы?да?ыдай с?лу болмаса да солай ету керек.
«Комплекссіз адам ешкімге де ?ызы? емес» депті орыс жазушысы Виктория Токарева. Сонда комплекс керек пе, ?лде одан арылу ?ажет пе? Б?л с?ра??а ?ркім ?з бетінше жауап береді. ?алай бол?анда да, атал?ан «комплексті?» мысалдары талай бесікке сыйып, есікке сыймай ж?ргендерге саба? болары ха?.
Керек-дерек:
Кішкентай адамдар бойын ?зарту ?шін, яки комплекстен арылу ?шін биік ?кшелі ая?киімдерді арнайы дайындатады екен. Мысалы, Францияны? б?рын?ы президенті Николя Саркози (168 см) ?з бойын 9 сантиметрге к?теретін арнайы ая?киім киген.
?лемдегі е? кішкентай президент — 1861-72 жылдары Мексиканы билеген Бенито Хуарес. Оны? бойыны? ?зынды?ы — 135 см.
Француз жазушысы Ги де Мопассан еліні? ма?танышы — Эйфель м?нарасын к?рсе, к?рсінетін к?рінеді. Сонды?тан ол к?нделікті осы м?нараны? мейрамханасынан тама?танатын болыпты. Б?л ?рекетін жазушы м?нара к?рінбейтін жал?ыз жер — м?нараны? іші деп т?сіндіреді екен.
1860 жылы Париж ханымы Кора Перл терісіні? а?ты?ын к?рсету ?шін, тісін аздап сары т?ске боя?ан.
А?ылшын патшасы VІ Георг тіліні? м?кістігін білдірмеу ?шін халы??а жолдауын арнайы ?ызметшілеріне жаздырт?ан.
Америкалы? актер Стивен Сигал уланып ?алудан ?ор?ады. Сонды?тан ол ?р ыдыс пен тама?ты ?зі тексереді екен. Ал мейрамханалар?а ?з ыдыстарын ала келеді дейді.
Юлий Цезарь басы таз бол?анды?тан, лавр жапыра?ынан жасал?ан десте киген.
Сымбат МОЛДАТАЙ,
Гумилев атында?ы
Еуразия ?лтты? университеті
журналистика ж?не саясаттану
факультетіні? 3-курс студенті
