АЛТЫНОРДА
Интервью

МІН мен МІНЕЗ немесе «комплекс» дегеніміз не?

Б?гінгі ??гімемізге ар?ау бо­латын барша?а белгілі б?л ??ымды т?уір баламасы табыл?анша «ком­­плекс» дей т?райы?. «Кем­ші­лік, «кемба?алды?», «кемшін­дік», «кемдік» дегендер б??ан аса келі?кіремейтін секілді. «?анаты б?тін с???ар жо?, т?я?ы б?тін т?л­пар жо?, жапыра?ы б?тін а?аш жо?» дейді дана ?аза?. Мінсіз адам жо?, болмайды да. С?ре?і ?з­герген, к?йкі мен к?йре?і к?п за­манда балдай т?тті «бала ар­ман?а», ма?сат-м?рат?а мінсіз жеттік пе деп бір с?т ойланып к?­рейікші. ?лде, шабан тірлік ?а­мы­тын киіп, ?з кемшілік­те­рі­мізді де бай?амай ж?рміз бе? Сонда кемшілік дегеніміз не?

Кемшілік, яки ?ылыми тілмен айт­?анда «комплекс» керекті керемет пе, ?лде керексіз кесел ме? ?ылым?а с?йенсек, ?азір екі­ні? бірінде, егізді? сы?арында комплекс бар. Ал адамдар нелік­тен комплекске тап болады? Оны? себебі ?андай, салдары ?ан­шалы?ты? Енді хаттап-шот­тал?ан тарихи деректерге, ?ы­лыми д?лелдемелерге к?з ж?гір­телік.
Ал?аш ?ылыми айналым?а, яки психоанализ атты к?рделі, к?рмеулі ?ылым саласына «комплекс» терминін швейцар психиатры Карл Густав Юнг енгізген екен. Латын тіліндегі баламасы «байланыс, ?июласу, ?йлесу» ма?ынасын білдіреді. Б?гінде б?л с?зді естісек болды, к?з алдымыз?а тау болып ?йілген к?де-к?де кемшіліктер елестейді. Комплекс кейде ?р адамны? ?зіні? «жанды жері» сия?ты, себебі ол туралы с?з ?оз?аса? бол­?аны, ыл?и бір ашу мен ре­нішке тап боласы?.
А?ын ?лы?бек Есд?улет «Та­баны?ны? тай?а?ты?ын жалтыр м?з?а жаппа?ын» деген екен. Сонда адам бойында комп­лекстерді? болу-болмауы ?зіне бай­ланысты болса керек. Пси­хологтарды? зерттеуінше, б?л кеселді? пайда болу себебі тым тере?де.
?орынуды? т?р-т?рі
Он сегіз жаста?ы баласына к??ілі толма?ан ана бірде к?пті к?рген кейуанадан а?ыл с?рапты-мыс. Сонда к?реген кейуана «Сен бала?ны? т?рбиесі ж?нінде білу ?шін ма?ан он сегіз жыл, 9 ай б?рын келуі? керек еді» деп жауап ?атыпты. Б?л — еврей деген ?лтты? а?ызы. Я?ни бала т?рбиесі немесе ?рбір адамны? т?рбиесі тал бесіктен басталады. Сол секілді «комплекс» атты кесел де бала кезден пайда бола­тын дерт екен. М?селен, мінсіз ата-ананы? баласы ?лсіз, ?лжуаз болып ?седі. Себебі «жа?сы бол­сын» деген ата-ана баласыны? ор­нына барлы? н?рсені ?зі іс-теп, кері т?рбие бергенін бай­?а­май ?алатын к?рінеді. Содан белбеуі бос, «ж?зіне жел тиме­ген» тым ?л­сіз, бойында?ы комплексі ба­сы­нан асатын ?о?ам м?шесі пай­да болады.
Отбасында рет саны бойынша не­шінші болып туыл?анды?ы да баланы? болаша?ына ед?уір ?сер етеді екен. Америкалы?тар пре­зиденттеріні? ?мірін зерттеп, от­басыны? ?лкені немесе жал?ыз ?лы к?бінесе осы м?ртебеге
же­тетінін д?лелдегелі ?ай заман. Я?ни ?йді? ?лкені — билікті? биік д?режесінде ж?ретіндер. Ал кенже бала болса, к?біне-к?п еркетотай, оны? ?стіне ?лсіздеу, ?иыншылы??а т?зе алмайтын болып ?седі дейді. Б?л — б?л ма, е? ?иыны — ортаншы баланы? та?­дыры. Ол — «?міт артыл?ан» ?л­ке­ні де, еркелетіп ?сірген кенжесі де емес, былайша айт­?анда, «бай­?алмай ж?ре беретін» т?л?а. Міне, комплексті? т?п-т?ркіні ?айда жатыр. Б?л — к?п жылдар бой?ы зерттеу ж?ргізген психо­логтар т?­жы­рымы.
Комплексті? т?р-т?рі бар. Олар­ды? негізгі т?рлеріне то?­талса?:
?з-?зіне сенімсіздік комп­лексі. Жер шарын мекендейтін 7 миллиард т?р?ынны? басым к?пшілігі ?зіне сенімсіздік, ?з-?зін кемсіту сия?ты комплекс­терден зардап шегеді.
Дон Кихот комплексі. С?йік­тісіні? бойына барлы? ?ажайып ?асиеттерді жина?тап, о?ан та­бы­натын ер-азаматтар комп­лек­сі. Сервантесті? испан сар­ба­зы туралы жаз?ан, талай фи­­ло­софиялы? ойлар?а т?рткі бол?ан ?йгілі романы есі?ізде болар. Міне, сол романны? негізгі кейіп­кері, т?ла бойын комплекс же?ген Дон Кихот — осы дертті? на? мысалы.
Дон Жуан комплексі. Бойын­да?ы комплекстерді же?іп, ?лем­дегі е? мы?ты ер-азамат атану комп­лексі. К?бінесе, б?л кем­шілікті? т?п-т?ркіні «жауапсыз махаббат» екені — д?лелденген а?и?ат
?ажайыптар ?леміндегі Алиса комплексі. «А? боз ат мінген ар­да?­ты ханзадасын» ?мір бойы к?т­кен арулар?а т?н комплекс. Б?л — к?біне-к?п ?зін ?згелерден биік санайтын, ?иял ?лемінде ?мір с?ретін арулар дерті.
Кеселді же?ген кісілер
«Айтпаса?, с?зді? атасы ?ле­ді» дейді ?аза?. Комплексті? т?р­лері жетерлік екен, ал біз со­ны? негізгілеріне, ?о?амда к?­бірек бай?алып ж?ргендеріне то?талды?. С?з басында комп­лекс­сіз адам болмайды деп едік, сіз де ?з бойы?ыздан осы тектес ?лдебір мінез таба алды?ыз ба?
Б?л атал?ан комплекстер с?з­сіз адамды жар?а жы?ары аны?. «Комплексті т?п-тамырымен жою­­ды? т?кке де ?ажеті жо?. Ол жаратылысты? бір б?лшегі, сонды?тан керісінше, комплекс­пен достасып, оны? жа?сы ?ы­рын пайдалану?а тиіспіз» деген екен неміс психологы Зигмунд Фрейд. Олай болса, найза?ай?а нан пісіріп, ж?мырт?адан ж?н ?ыры??ан мына біз кеселден де пайда тауып к?релік.
К?не грек ф?лсафашыла­ры­ны? дерегінше, мемлекетті? е? арда?ты м?шелері шешендер, яки ораторлар бол?ан. Е? сыйлы ма­манды? — шешендік болса, к?не Грекияда шешендер ішіндегі е? сыйлысы Демосфен бол?аны ха?. Ал сол Демофсен балалы? ша­?ында тіліні? м?кістігінен к?п зар­дап шеккенін білесіз бе? Жан жігерін жанып, к?ресіп, аузына ?са? тастар салып с?йлеген грек ?алымы а?ыр со?ында дертті же?ді. С?йтіп, тарихта ?алды. Ал ?йгілі ?скербасы Суворов ба­лалы? ша?ында ?те ?лсіз, ауру­ша? болыпты. Ол да ерік-жігерін жанып, а?ыры ел сенгісіз шымыр бола білді. Сол секілді ?атарынан т?рт рет сайлан?ан Американы? 32-президенті Франклин Делано Руз­вельт те — е?бек пен ?мты­лыс­ты? жар?ын мысалы. Есей­ген­де м?гедектер арбасында отыр­са да, рухын т?сірмеген пре­зидент депрессия дертін же?іп ?а­на ?оймай, хал?ын ?лемдегі к?ш­басшы держава?а ай­нал­дырды.
Б?л, ?рине, екіні? біріні? ?о­лы­нан келе бермейтін ерліктерді? мысалы. Сонымен ?атар б?л
же­тіс­тіктер тек комплексті? ар­?а­сында келді демейміз. Алайда психологтар осындай кемшілік­тер адамны? найза?айлы намы­сын т?ртеді дейді. Немесе «б?рі ары?­ты?ын білдірмес, сырт?а ж?­нін ?ампайтыпты?» на? ?зі.
Аласа бойлы алыптар
Комплекс бойы кішкентай бо­лып ту?андар ?шін де т?зету­шіні? ?ызметін ат?арады. «Мен кішкентай, біра? ?лкен адаммын» деген екен ?йгілі француз импе­раторы Наполеон Бонапарт. Пси­хологтар кішкентай адам­дар­ды? ?зын адамдар?а ?ара?анда ?лде?айда мазасыз болатынын айтады. ?зін ?згелерден т?мен сана?ан Наполеон «?лкен болу?а» ?р?ашан ?мтыл?ан. Сонда адам бойыны? кішкентай болуы кем­шілік пе, ?лде «?лы» комплекс пе? ?алай бол?анда да, бойы не­б?рі 151 сантиметр (кей дерек­тер­де 157 сантиметр) бол?ан им­­ператор ел бас?арды, еліне та­лай ?лы же?істер сыйлады, та­рихта ?алды. Императорды? осын­дай ерлігін естіп-білген Чар­ли Чаплин, ?лы Фридрих пат­ша, Вольфганг Амадей Мо­царт сынды кішкентай адамдар да биіктегісі келді, тарих ережесін жал?астырды.
Б?л тізімді Александр Маке­донс­кий (150 см), Муссолини (160 см), Гитлер (165 см), Ленин (164 см), Сталин (162 см), Хрущев (166 см), Д.Медведев (162 см), сия?ты т?л?алар жал?астырды.
Ал Голливудта?ы е? танымал ж?л­дыздарды? бірі Жан Клод Ван Даммны? бойы — 172 см. Б?л — «Голливуд ж?лдызы» атану ?шін тым аз к?рсеткіш. Кезінде продю­серлерді? к?ліктеріні? жа­нында т?рып, артынан ж?гірген жас бала ерік-жігеріні? ар?асында танымал ж?лдыз?а айналды.
«Адам алыс?а ?араймын деп, жа?ында?ысын к?рмейді» деген с?з бар. Я?ни кей с?тте ?иял?а бе­рілгенше, ?з бойымызда?ы ?а­сиет­ке т?убе деп, армандарды іс­ке асыру?а болады. Мейлі, сен кіш­кентай бол, мейлі сырт кел­беті? сені? ойы?да?ыдай с?лу бол­маса да солай ету керек.
«Комплекссіз адам ешкімге де ?ызы? емес» депті орыс жазу­шысы Виктория Токарева. Сонда комп­лекс керек пе, ?лде одан арылу ?ажет пе? Б?л с?ра??а ?р­кім ?з бетінше жауап береді. ?а­лай бол?анда да, атал?ан «комп­лексті?» мысалдары талай бесікке сыйып, есікке сыймай ж?рген­дер­ге саба? болары ха?.

Керек-дерек:
Кішкентай адамдар бойын ?зарту ?шін, яки комплекстен арылу ?шін биік ?кшелі ая?киімдерді арнайы дайындатады екен. Мысалы, Францияны? б?­рын?ы президенті Николя Сар­кози (168 см) ?з бойын 9 санти­метр­ге к?теретін арнайы ая?киім киген.
?лемдегі е? кішкентай пре­зидент — 1861-72 жылдары Мек­си­каны билеген Бенито Хуарес. Оны? бойыны? ?зынды?ы — 135 см.
Француз жазушысы Ги де Мо­пассан еліні? ма?танышы — Эйфель м?нарасын к?рсе, к?р­сінетін к?рінеді. Сонды?тан ол к?н­делікті осы м?нараны? мей­рам­ханасынан тама?­танатын болыпты. Б?л ?рекетін жазушы м?нара к?рінбейтін жал?ыз жер — м?нараны? іші деп т?сіндіреді екен.
1860 жылы Париж ханымы Ко­ра Перл терісіні? а?ты?ын к?р­сету ?шін, тісін аздап сары т?с­ке боя?ан.
А?ылшын патшасы VІ Георг ті­лі­ні? м?кістігін білдірмеу ?шін халы??а жолдауын арнайы ?ыз­метшілеріне жаздырт?ан.
Америкалы? актер Стивен Си­гал уланып ?алудан ?ор?ады. Сон­ды?тан ол ?р ыдыс пен та­ма?­ты ?зі тексереді екен. Ал мей­­­­рамханалар?а ?з ыдыстарын ала келеді дейді.
Юлий Цезарь басы таз бол­?ан­ды?тан, лавр жапыра?ынан жа­сал?ан десте киген.

Сымбат МОЛДАТАЙ,
Гумилев атында?ы
Еуразия ?лтты? университеті
журналистика ж?не саясаттану
факультетіні? 3-курс студенті