[:kz]
Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Ұлыбритания Ұлттар Лигасының Палестинаны басқаруға мандатын алды және сол жерге бүкіл әлемнен еврейлердің көшіп келуін жеңілдете бастады. Бұл көшіп-қону және болашақта осы аймақта Израиль еврей мемлекетін құруды жоспарлау осы жерде тұратын арабтардың қарсылығын тудырды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін АҚШ-ры, КСРО және Ұлыбритания Палестинадағы еврей және араб халықтарының өзін-өзі анықтауға ықпал етуге келісті. Екі жоспар қарастырылды: екі ұлттық бөліктен федералды мемлекет құру және екі бөлектен тәуелсіз мемлекет құру. 1947 жылы 29 қарашада БҰҰ Бас Ассамблеясында өткен дауыс беруде үлкен жоспармен екінші жоспар жеңді. Оның үстіне КСРО (сонымен бірге БҰҰ-ның тәуелсіз мүшелері болған Украина және Беларусь КСР), Америка Құрама Штаттары және Франция бұл жоспарға бірігіп дауыс берді, ал Ұлыбритания қалыс қалды.
Қарар 1948 жылы 15 мамырда Британияның Палестинаны басқару мандаты тоқтатылған күні күшіне енуі керек еді. Осы күнге дейін Ұлыбритания өз әскерлерін Палестинадан шығаруға мәжбүр болды. Қарар қабылданғаннан бір күн өткен соң, арабтар мен еврейлердің ерікті әскери құрамалары арасында қарулы қақтығыстар басталды. Соңғылары бірден қиын жағдайға тап болды. Араб мемлекеттері — Сирия, Египет, Трансиордания, Ирак, Ливан, Сауд Арабиясы және Йемен тәуелсіз еврей мемлекетін құруға жол бермейтіндіктерін мәлімдеді.
Олардың сарбаздары мен офицерлері басынан бастап Палестинадағы араб бөлімдерінде соғысқан. Америка Құрама Штаттары 1 желтоқсанда Палестинаға екі жаққа қару-жарақ жеткізуге эмбарго жариялады. Британдық әскерлер жалғасып жатқан қақтығыстарға ресми түрде араласқан жоқ. Арабтар қарулардың көп бөлігін тартып алды.
Бұл жағдайда КСРО кеңес еврейлерінің Израильге, олар Ұлы Отан соғысының әскери мектебінен өткен екен, эмиграцияға жол ашты. Олар Израиль қарулы күштерінің тірегін құраған жоқ, бірақ олардың үлесі айтарлықтай болды — кеңес армиясының бірнеше жүздеген әскери офицерлері. Екінші дүниежүзілік соғыстың жауынгерлік тәжірибесі бар поляк еврейлері де көмекке келді. КСРО ресми түрде Палестинаға американдық қару-жарақ эмбаргосына қосылды, бірақ одақтас Чехословакия басшылығына еврей армиясына осындай жабдықтарды сату туралы ашық нұсқаулар берді.
Чехословакиядан қару сатып алу 1948 жылдың қаңтарында басталды. Фашистік вермахтың қару-жарақтары алынды, олардың бір бөлігін кеңес мамандары қалпына келтірді. Барлығы 25 мың мылтық, 5000-нан астам пулемет, 54 миллионнан астам оқ-дәрілер және 25 Meссершмит-109 истребительдері сатып алынды.
1948 жылы 14 мамырда Британдық мандаттың аяқталуы қарсаңында Израиль мемлекеті жарияланды. Оны бірден КСРО мен АҚШ бірден мойындады. Араб мемлекеттері лигасындағы елдер Израильге соғыс жариялап, оған қарсы жүйелі түрде қаруландырды.
КСРО-ның бұл соғысқа ресми қатынасы 1948 жылы 30 мамырда «Правда» газетінің редакциясында айтылды. Онда Израильге қарсы соғыста арабтар өздерінің мүдделері мен
тәуелсіздіктері үшін күресіп жатқан жоқ. Арабтардың Израильге қарсы саясаты агрессивті деп аталып, кеңес халқы оны қатты айыптайтыны баса айтылды.
3 қыркүйекте Израиль елшісі Голда Мейр КСРО-ға келді, Мәскеудің еврей халқы қызу жиналыс ұйымдастырды. Молотовтың әйелі Полина Жемчужина Мейрдің құрметіне арналған қабылдауында идиш тілінде сөйледі.
Алдымен, Сталин Израильді Шығыс Еуропа елдерімен бірдей КСРО-ға саттелит елге айналады деп ойлады және оның көмегімен Жерорта теңізінде КСРО-ның стратегиялық позицияларын күшейтеді. Алайда, тәжірибе көрсеткендей, ел тек өзінің мүдделерін басшылыққа алды және КСРО-ның мүдделерін өзінің сыртқы саясатында ұстанбайды.
Сол кезден бастап Кеңес Одағы Таяу Шығыста араб елдерін қолдауға көшті, бірақ Израильмен дипломатиялық қатынастар 1967 жылға дейін сақталды, Израильдің КСРО-ның пікірінше, көрші араб мемлекеттеріне қарсы агрессивті соғыстың кесірінен олар үзілді. Осыған қарамастан, бұл жағдайда КСРО аймақтағы билік тепе-теңдігін сақтауға мүдделі болды және Израиль арабтармен толығымен жойылатын оқиғалардың мұндай дамуына жол бергісі келмеді.
Сирия, Египет және Иордания 1973 жылы Израильге шабуыл жасап, оның өміріне қауіп төнгенде (қиямет соғысы), Кремль Израильге көмектесу үшін кеңестік-американдық бірлескен десант жіберу мүмкіндігін қарастырды.
Халықаралық журналист Алексей Васильев өзінің «Таяу және Орта Шығыста Ресей» кітабында сенсациялық сұхбат берді. Оның айтуынша, КСРО басшылығы Израиль мемлекетінің жойылуына ешқашан жол бермеді, өйткені ол: «Израиль жоғалса — ертеңіне арабтар бізді ұмытады» деген қағиданы ұстанды
Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты.
[:]
