Жоспар
Кіріспе……………………………………………………………………………………………..3
І. Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және
басқа да дайындық жұмыстары……………………………………………………..4
ІІ. Қаржылық есеп беруді жасау………………………………………………………..7
2.1. Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру…………………….9
2.2. Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру……………………….11
2.3. Инвестициялық және қаржылық қызмет…………………………………….14
ІІІ. Консолидалынған (консолидацияланған)
қаржылық есеп беруді жасау……………………………………………………..15
3.1. Негізгі және заңды тұлғалардың консолидацияланған
есеп беруі………………………………………………………………………………………..15
3.2. Негізгі және еншілес заңды тұлғалардың консолидацияланған қаржылық есеп беруі………………………………………………………………………………………..16
Қорытынды……………………………………………………………………………………..35
Қолданылған әдебиеттер…………………………………………………………………..36
КІРІСПЕ
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық — шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз. Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпататтарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай – ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіріді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмыс және субъектің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтен кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сондай-ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел басқару үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау үшін басты (бастапқы) база болып табылады.
Еспе беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері Қазақстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап береді.
І. Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және басқа да дайындық жұмыстары
Бухгалтерлік есеп шаруашылық қаражаттарының құрамындағы және оларды жабу көздеріндегі болған барлық өзгерістерді, шаруашылық процестерін және олардың нәтижесін толық және дер кезінде көрсетуге арналған. Есеп мәліметі қолда бар нақты шаруашылық қаражаттарына және олардың жабу көздеріне сәйкес келуі тиіс, бірақ іс жүзінде есеп мәліметтері шын мәліметтермен үйлесе бермейді, яғни олардың арасында алшақтық орын алуы мүмкін. Аталған алшақтық табиғи азаюдың, тасымалдаудың, қайта сортталудың нәтижесінде, өлшегіш құрал-жабдықтарының дұрыс көрсетпеуінен, операцияларды рәсімдеу кезінде жіберілген қателіктерден, т.б. салдарынан болуы мүмкін.
Ал бұл жыл сайын нақты қолда бар құндылықтардың мәліметін есеп мәліметтерімен салыстырып отыруды қажет етеді, және ол есеп айырысуды дәлдеу (анықтау) үшін де қажет. Тексерудің мұндай түрін түгендеу (немесе түгелдеу) деп атаймыз.
Түгендеу (немесе түгелдеу)-бұл бухгалтерлік есеп әдісінің басты элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражаттарының, аяқталмаған өндірістің, тауарлы-материалдық құндылықтардың, материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың нақты қолда барын тексеруін және олардың есп мәліметтерімен салыстыруын көздейді. Меншік түріне (нысанына), қызмет түріне және жұмыс істеу тәртібіне қарамастан, оны барлық кәсіпорын жүргізеді. Ол құжаттаудың міндетті қосымшасы болып табылады. Тек соның көмегімен шаруашылықта болатын әрі жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар бухгалтерлік есепте көрініс табады. Ол өзінің қамту жағдайына қарап екіге бөлінеді: толық және ішінара болып. Толық түгендеу әдетте, жылына бір рет жылдық есеп берудің алдында жасалады, оның мақсаты кәсіпорынның барлық активтері мен пассивтерін баланста дұрыс көрсету болып табылады. Мұндай толық түгендеу бақылаушы органдардың талабы бойынша жасалуы мүмкін. Ішінара түгендеу, тек қана түгенделетін объектілердің кейбір бөлігін ғана қамтуы мүмкін, мысалға, кәсірорынның кассасындағы нақты ақша қаражаты, кәсіпорындағы негізгі құралдардың саны т.б.
Түгендеу өз сипатына қарап жоспарлы және кезектен тыс жүргізілуі мүмкін:
— жоспарлы – алдын ала белгіленген мерзімге, қойған мақсатына және мүмкіндігіне сай етіп жүргізіледі;
- кезектен тыс – бұл кәсіпорын басшының тапсырмасы бойынша бақылаушы органдардың талабы бойынша материалды жауыпты тұлғаның ауысқан кезінде, табиғи апаттардан кейін жүргізіледі. Ол БЕС 24 “Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру” стандартына сай етіп жасалынады. Онда оның кезектілігі түгендеуді жүргізудің мерзімі, түгендеу комиссиясының құрамы және т.б. қағидалар қарастырылады.
Кәсіпорын басшысы түгендеу жұмыстарын жүргізу тәртібін белгілейді, оның ішінде түгендеу комиссиясынің құрамын, есепті жылдағы түгендеу санын, олардың күнін белгілейді.
Түгендеу жұмыстарын жүргізу үшін әрбір кәсіпорында тұрақты жұмыс істеп тұратын комиссия болады және оның құрамын кәсіпорын басшысы белгілейді.
Түгендеу комиссиясының істейтін жұмыстары сақтау органдарындағы және өндірістегі мүлікті, сондай-ақ қаржы жөніндегі барлық міндеттерді тексеру; кәсіпорынның бухгалтерлік қызметкерлерімен бірге түгендеу нәтижелерін анықтауға және қайта сұрыптауға арналады; сондай-ақ шыққандарды табиғи кему нормаларының шегінде есептен шығаруға; тауарлы-материалдық құндылықтарды қабылдауды, сақтауды және бастауды, реттеуге, есепке алуды жақсарту және оларыдң сақталуын бақылау мәселелірі жөнінде, сондай-ақ пайдаланылмайтын мүлікті сату туралы ұсыныстар әзірлеуге; мүлікті сақтауын қамтамасыз ету жөніндегі шараларды жүргізуге; екі түгендеу аралығындағы сақтау және қайта өңдеу орындарындағы тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеуге, іріктеп түгендеудің әдістемесі бойынша да бақылау жұмыстарын жүргізуге бағытталады.
Түгендеу комиссияларының мүмшелері кем шыққандары және талан-таражға түскендерді, бүркемелеу мақсатымен мүліктің нақты қалдығы туралы немесе артық шыққан тауарлар, материалдар және басқа да құндылықтар туралы жазбаға білі тұра дұрыс емес деректерді енгізбегені үшін ҚР заңдарында белгіленген тәртіп бойынша жауапкершілікке тартылады.
Мүліктің нақты қолда барын тексеруді бастағанға дейін түгендеу комиссиясы кіріс-шығыс құжаттарының түгендеу кезіндегі соңғы тізімдерін немесе материалдық құндылықтары мен ақшалай қаражаттарын есепке алады.
Түгендеу комиссиясының нәтижесі де тексеріледі, ол үшін ішінара бақылау жұмыстары жүргізіледі, сол бақылау барысында комиссяның мүшелері де қатыса алады және ол да актімен хатталады.
Екі түгендеу аралығындағы кезеңде құндылықтарды номенклатурасы бойынша үлкен кәсіпорындардың сақтау және қайта өңдеу жұмыстары іріктеу әдісімен тексеріледі.
Түгендеу нәтижесі бойынша салыстыру тәзімдемесі жасалынады, сосын оның деректері бухгалтерлік есептері деректерімен салыстырып, олардың арасындағы айырмашылықтары (ауытқулары) көрсетіледі. Түгендеу нәтижелерін көрсету үшін ҚР-нің Мемлекеттік статистика комитеті бекіткен бірінші реттегі толтыратын есеп құжаттарының мынадай үлгілері қолданылады.
Негізгі құралдардың түгендеу жазбасы жалға алған және күнделікті жалға бергендерді қоса есептегендегі негізгі қорлардың нақты қолда барын көрсету үшін қолданылады.
Түгендеу қағазы өндірісті ұйымдастыру ережелері бойынша материалдық құндылақтарды бірден санап, жазбаға жазуға мүмкін болмаған жағдайларда қолданылады. Бұл түгендеу қағазы саналған құндылықтармен бірге олардың тұрған орындарында сақталады.
Түгендеу кезінде және басқа да тексерістердің көмегімен анықталған мүліктің нақты қолда бары мен бухгалтерлік есептегі деректердің арсындағы алшақтығы белгілеу тәртібі бойынша есептеледі. Сортталу нәтижесінде анықталған кем шыққандар мен артықтардың өзара есеп айырысуы тек ерекшелік ретінде ғана, сол тексеріліп отырған кезең үшін, тексерген комиссияның жұмысын бағалау үшін және тауарлы-материалдық құндылықтардың сапасы мен мөлшерін анықтау үшін қажет болуы мүмкін. Сорттаудың болғандағы жөнінде материалдық жауапты адамдар түгедеу комиссиясына егжей-тегжейлі түсініктеме берді. Сортталудың өзара есепке алынуы туралы ұсыныс тұрақты жұмыс істейтін түгедеу комиссиясының қаруына беріледі және оның кәсіпорын басшысы түбегейлі шешеді; ал ол ұсынылған барлық материалдарды зерттегеннен кейін, есепке алу туралы тиісті шешімдер қабылданды. Сортталуы (пересортицасы) бойынша олардың артық ие кем шығуын есепке (зачотқа) алғаннан кейін, жетпей қалған құндылықтар жауапты адамдардың жауапкершілігіне жатқызылады. Егер де сортталу кезінде нақты жауапты адамдар анықталмаса, онда оның сомасы кем шыққан мүліктер ретінде қаралады да, кәсіпорынның зиянына жатқызылады. Сортталу салдарынан анықталған құн айырмашылықтары материалдық жауапты адамдардың кінәсінен болмаса, ол түгендеу комиссиясының хаттамаларында бұл аталған айырмашылықтар жауапты адамның мойнына қойылмау себептерін ашып көрсетеді. Есеп айырысудың барлық түрлерінің түгенделуінде өзіндік ерекшеліктері болуы мүмкін. Бюджетпен, сатып алушымен, жабдықтаушымен, есеп беретін адамдармен, қызметкерлермен, депоненттермен және басқа дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысуды түгендеу есеп айырысу шоттарында есептелген сомалардың мұқият негізделгеніне саяды. Есеп айырысу инкассо тәртібімен жүргізілмейтін барлық сатып алушылардың және басқа дебиторлардың мәліметтерінің дұрыстығын тексеру үшін кредиторлардың берешегі туралы дербес шоттардың көшірмелері жазылады.
Еспе берер алдында үлкен дайындық жұмыстары жүргізіледі. Бухгалтерия цехтардан, қоймалардан, есеп беретін адамдардан т.б. құжаттардың толық түскенін (немесе түспегінін) тексеруді; ай ішіндегі немесе жыл ішіндегі барлық шығындарды өндіріс шығындарына қосуды; негізгі құралдарды амортизациясын, демалысқа төленетін резервін және басқа мақсаттарға арналған резервті, материалдық емес активтердің тозуын толық есептеуді; алдағы кезеңдердегі шығындарды есептен шығаруды; құндылықтардың барлық шоттары мен топтарында есептік баға бойынша нақты өзіндік құнын, орташа КДШ процентін не ауытқушылықтарын (+,-) есептеп шығаруды; жұмсалған материалдардың нақты өзіндік құнын анықтап, оны өндірістік және басқа шоттарға көшіріп жазуды тексеруі қажет.
ІІ. Қаржылық есеп беруді жасау
Жоғарыда айтқанымыздай, қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік баланс, шаруашылық-қаржылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру, ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру түсіндірме хаттамасы (жазбасы) кіреді.
Қаржылық есеп берудің мақсаты пайдаланушыларды есептік кеңдегі қызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы туралы пайдалы, әрі мәнді және сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорынның қызметі туралы әрқилы мәліметтерді қажет етеді, мысалы:
- инвестор – жасаған инвестицияның тәуекелділік дәрежесі олардың алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін; кәсіпорынға салған инвестициясын сатудың немесе соған сәйкес активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың немесе соған сәйкес активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың сқажеттілігі анықтау үшін; кәсіпорынның келешектегі күтілетін дивидендтерді төлеу қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
- кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу қабілеттілігін (мүмкіндігін) анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
- жабдықтаушылар – кредиторлық қарызды дер кезінде өтей алатын қабілетін тексеру үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
- сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;
- қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына мүдделі, өйткені олар, өзінің еңбек ақысын және басқа жеңілдіктері мен төлемін алады, ал акционерлер – тұрақты түрде дивиденд алып тұруын көздейді;
- Мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді жұмыс істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен экономикалық саясатты (салық шараларын қоса алғанда) жүзеге асырады, сондай-ақ статистикалық мәліметтерді жинайды;
- Жұртшылық – жұмыс орнын табу мақсатында қажетті ақпараттарды елді мекенді, аймақты дамытуға керек ақпараттарды жинауға (алуға) мүдделі болып келеді.
Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға, несиелеу аясын дұрыс қалыптастыруға, болашақ ақша қаражатының ағынын бағалауға, кәсіпорынның міндеттемесі мен ресурстарын бағалауға және олардың басқарушы органдарының қызметіне қажет ақпараттармен қамтамасыз етуге өз септігін тигізеді.
Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін әрқилы пайдаланушылардың әртүрлі мүдде бойынша пайдалануы кәсіпорынның сол жалпы талапқа сай келуі үшін оның қызметіне капиталдың жеткілікті болғаны абзал. Сондықтан олардың негізгі талабы (басқа жағдайлары бірдей болғанда): кәсіпорыннан алған меншік капиталы мен басқа инвестициясы туралы ақпараттар оларды қанағаттандыруы тиіс.
Бұл ереже барлық пайдаланушылардың мүддесіне ортақ әрі сай келетін ақпарат болып саналады. Жалпы алғанда, пайдаланушылар келесі ақпараттарға мүдделі болып келеді.
|
Есеп берудің мәліметтері |
Пайдалылығы |
|
Экономикалық ресурстары (активтер құрылымы) |
Кәсіпорынның табыс алу қабілетін бағалау және болашақта болатын ақша қаражаты |
|
Қаржылық құрылымы (кәсіпорынның қарызы мен меншік капиталаның ара қатынасы) |
Қарыз қаражатының келешекке қажеттілігін бағалау және болшақта алынатын пайда мен ақша қаражатын мүдделі тараптардың арасына тарату; кәсіпорынның сырттан инвестицияны тартудың потенциалдық икемділігін бағалау. |
|
Өтемділік пен төлем қабілетінің коэффициенті |
Өз мендеттемесіне жауап беретін кәсіпорынның ұзақ және қысқа мерзімдегі қарыздарын төлеу қабілеттілігін бағалау |
|
Рентабельділік пен іскерлік белсенділігінің коэффициенті |
Кәсіпорынның ресурстарды пайдалану тиімділігін бағалау |
|
Қаржылық жағдайының өзгеруі |
Қаржылық, инвестициялық, оперативтік қызметінің нәтижесінде, кәсіпорынның алған ақша ағынын бағалау; кәсіпорынның келектегі ақша қаражатына қажеттілігін болжау |
Қаржылық есеп беру өзара байланысты, өйткені ондағы шаруашылықтың бір ғана операциясы әртүрлі фактімен көрініс табады. Әрбір есеп беру әртүрлі ақпаратты береді, ол оны сол немесе басқаша күйінде шаруашылық жүргізуші субъект пайдаланылады.
Қаржылық есеп пайдаланушылар үшін айқын, түсінікті болуы және барлық мәнді ақпараттарды ашуы тиіс. Қажет болған кезде түсініктеме хаттамасында (жазбасында) баптардың жіктемесі мен ақша қаражаттары туралы қосымша мәліметтер арқылы олардың мазмұнын түсіндіру тиіс.
Қаржылық есеп беру өткен кезеңдердің мәліметтерімен салыстарады. Есеп беру Қазақстан Республикасының валютасында жасалады, өлшем бірлігі – мың теңге. Жылдық есеп берудің есептік кезеңі болып толық календарлық жыл саналады; ал жаңадан құрылған субъектілер үшін – заңды тұлға тұлға ретінде статусын алған күнінен бастап есепті жылдың 31-ші желтоқсанына дейін саналады. Меншік иесінің есеп берудің басқа да кезіндегі белгілеуге құқығы бар (жылына бір реттен кем болмауы керек).
2.1. Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру
Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру нысаны табыс пен шығыс шоттарын ашып, оларға шолу жасайды. Қаржылық-шаруашылық қызметінің есеп беруі келесі көрсеткіштерден тұрады:
- өнімді, жұмысты, қызметті сатудан түскен табыс; ҚҚС, акциздер және басқа міндетті төлемдер мен салықтан шегертілген түрінде көрсетіледі, қайтарылған тауар құнын, бағадан және сатудан жасалған жеңілдіктерді қоспағанда;
- өнімнің, жұмыстың, қызметтің сатылған өзіндік құнына кәсіпорынның нақты шығындары, яғни өнімді, жұмысты, қызметті өндірумен байланысты тікелей шығындар кіреді;
- жалпы табыс-өнімді, жұмысты, қызметі сатқаннан түскен табыстан өнімнің нақты өзіндік құнын алып тастағаннан соң шығатын қаржылық нәтижесі;
- кезең шығыстары-өнімнің, жұмыстың, қызметтің өндірістік өзіндік құнына енбейтін шығыстар; жалпы және әкімшілік шығыс, сату бойынша шығысы, пайыздарды төлеу бойынша шығыстары;
- негізгі қызметтен түскен табыс (зиян) – жалпы табыс пен кезең шығыстарының айырмасы;
- негізгі емес қызметтен түскен табыс (зиян) – кәсіпорынның негізгі қызметімен байланысты емес операциядан алынған табысы (негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді, бағалы қағаздарды сатқаннан, субсидин т.б.).
- салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы-негізгі және негізгі емес қызметтерін біріктіргеннен алынған табыс;
- табыс салығы бойынша шығыс – 11 БЕС салынған, соның ережесіне сәйкес есептік кезең үшін анықталған табыс салығы бойынша шығысы;
- салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы (зияны) – салық салынғанға дейінгі табыстан табыс салығы бойынша шығысын шегергеннен соң алынған табысы (зияны);
- төтенше жағдайдан алынған табысы (зияны) – есептік кезеңде орын алған төтенше жағдайдың сальдоланған нәтижесі;
|
ҚАРЖЫЛЫҚ-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ТУРАЛЫ ЕСЕП БЕРУ 1 қаңтар 2002 ж (мың теңге) |
|||
|
Көрсеткіштер атауы |
Сызық жолының № |
Табысы |
Шығысы |
|
Сатылған өнімнен (қызметтен, жұмыстан) түскен түсім |
01 |
3948098 |
* |
|
Сатылған өнімнің (қызметтің, жұмыстың) өзіндік құны |
02 |
* |
1845829 |
|
Жалпы табыс (01-02) |
03 |
102269 |
|
|
Кезең шығыстары-Барлығы: |
04 |
* |
77486 |
|
Оның ішінде: Жалпы және әкімшілік шығыстары (82) |
05 |
* |
50480 |
|
Сату бойынша шығыстары (81) |
06 |
* |
16556 |
|
Пайыз бойынша шығыстары (83) |
07 |
* |
10450 |
|
Негізгі қызметтен түскен табыстары (зияндары) (03-04) |
08 |
24783 |
|
|
Негізгі емес қызметтен түскен табыстары (зияндары) (70-84) |
09 |
1730 |
4053 |
|
Салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметінен түскен табысы (08+09) |
10 |
22460 |
|
|
Заңды тұлғадан ұсталынған табыс салығы (85) |
11 |
* |
7097 |
|
Кейінге қалдырылған салықтар |
|
* |
844 |
|
Салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметінен түскен табысы (10-11) |
12 |
14519 |
|
|
Төтенше жағдайдан алынған табысы (зияны) (86) |
13 |
|
|
|
Таза табысы (зияны) (12+13) |
14 |
14519 |
|
- таза табыс (зиян) – есептік кезеңде кәсіпорынның алған қаржылық нәтижесі.
Сонымен, қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері: 70-“Негізгі қызметтен түскен табысы”, 72-“Негізгі емес қызметтен түскен табысы”, 80-“Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны”, 81-“Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сату барысында жұмсалған шығындары”, 82-“Жалпы және әкімшілік шығындары”, 84-“Негізгі емес қызмет бойынша шыққан шығындары”, 85-“Табыс салығы бойынша шыққан шығындары”, 71-“Сатылған тауарлардың қайтарылуы және сатуға байланысты шегерімдер, сондай-ақ баға шегерімдері”, 86-“Төтенше жағдайдан және тоқтатылған операциядан келген табыстары (зияндары)”, 87-“Басқа ұйымдарға үлестік қатысудан түскен табысы (зияны)” шоттарының деректерінің негізінде шығарылады. Басқаша айтқанда, есеп беруге қажетті барлық деректерін бухгалтерлік есеп шоттарында көрініс тапқан мәліметтерден тікелей алынады.
2.2. Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру.
Есеп беру 4 БЕС талаптары бойынша жасалады. Есепте негізгі (немесе операциондық), инвестициялық және қаржы жөніндегі қызметін жүзеге асыру нәтижесінде алынған ақшалай қаржат ағыны (тасқыны) туралы барлық деректері, сондай-ақ қаржы қызметінде пайдаланылатын таза ақшалай қаражаттың және олардың эквиваленттерінің таза көбеюі, жылдың басындағы және аяғындағы ақшалай қаражат пен оның эквиваленттері көрсетіледі.
№4 бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес субъекттер жасаған “Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп” заңды тұлғаның қаржылық жағдайындағы өзгерісті бағалауға мүмкіндік береді, бұл олардың есепті кезең ішіндегі операциондық (кіріс алатын негізгі қызмет пен инвестициялық және қаржы қызметтеріне жатпайтын өзге де қызметі), инвестициялық (ұзақ мерзімді алашақтарды сатып алу мен сату) және қаржылық қызметі (жеке капиталы мен әлем қаражаттарының мөлшері және құрамындағы өзгеріс нәтижесі болып табылатын заңды тұлғаның қызметі) тұрғыдан алғанда қаражаттардың түсуі мен жұмсалуы туралы хабарлармен қамтамасыз етті. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп субъекттің есепті жылдың ішіндегі қаржылық есебінің құрамында беріледі.
Ақша қаражаттарының қозғалысы операциондық, инвистициялық және қаржылық қызметі тұрғысынан алған мағлұматтардың мазмұнын ашу үшін керек, мұның өзі заңды тұлғаның қаржы жағдайын және қызмет түрлерінің ықпалын бағалауға мүмкіндік береді.
Инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысын ашып көрсеткен кезде тура әдіс пайдалануы мүмкін, бүл әдіс жағдайында ақшалай түсім қаражаттары мен төлемдердің негізгі түрлері ашып көрсетіледі, не жанама әдіс пайдаланылуы мүмкін, бұл әдіс жағдайында ақшалай түсім қаражаттары мен төлемдердің негізгі түрлері ашып көрсетіледі, не жанама әдіс пайдаланылуы мүмкін, бұл әдіс жағдайында таза табыс пен зиянға активтер мен міндеттемелерге, ақша операцияларының өзгерістеріне, сондай-ақ инвестициялық немесе қаржылық қызметтің нәтижесі болып табылатын кірістеріне немесе зияндарына қарап түзетулер енгізіледі.
Операциондық қызметтегі ақша қозғалысын анықтау үшін тікелей және жанама әдістер пайдаланылады.
Тікелей әдісте ақша қозғалыстарының негізгі түрлері ашылады. Мысалға, өнімді сатудан түскен түсімнен сатып алынған материалдардың барлық төлем түрлерін, КДШ (көлік-дайындау шығыстарының) төлемін, несие үшін пайыздық төлемдерін, бюджетке тиісілі төлемдерін шегереді.
Операциондық қызметтен тікелей әдісті пайдаланған кезде ақша қаражатының түсуі мен шығуының нәтижесі: өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан түскен түсімнен, алынған аванстан, пайыздан, дивиденттен, роялтиден және т.б. табыстардан; жабдықтаушылармен және мердігерлердің қарызын төленгеннен, берілген аванстан, төлеген жалақыдан, бюджет пен бюджеттен тыс төлемдерінен және т.б. шығыстарынан тұрады.
Жанама әдістер – бұл әдістер таза табыс немесе зиян өзгерген ағымдағы активтер мен міндеттемелеріне, ақшасыз операцияларына, сондай-ақ өткен жылдармен салыстыра отырып, қаржылық және инвестициялық қызметтердің нәтижесі болып табылатын табыстар мен шығыстарға түзету (корректир) жасалады. Бұл әдісте баланс мәліметтері мен қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру мәліметерін негізге алады. Бұл әдіс қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп берудің әрбір баптарына түзету енгізуді көздемейді. Тек қана таза табыс сомасын өткен жылдармен салыстыру арқылы есептік кезеңнің көрсеткіштеріне түзетулер енгізеді.
Таза табысты (зиянды) түзету
|
Таза табысты түзететін операциялар |
Түзетуді жүргізудің тәртібі |
|
Материалдық емес активтер мен негізгі құралдар бойынша есептелген амортизациясы |
Есептелген амортизациясы сомасы таза табыс сомасына қосылады, өйткені ол ақша қаражаттарының шығысын әкелмейді |
|
Ағымдағы активтердің сомасының өзгерістері: дебиторлық қарыздар, қорлар, (запастар), болашақ кезеңнің шығыстары, басқа да ағымдағы активтер т.б. |
Егер ағымдағы активтер өсетін болса, онда ағымдағы ақша қаражаттары азаяды, ал егер де керісінше болса, онда ақша қаражаттары өседі, онда олардан түскен табысы да көрсетеді. |
|
Ағымдағы міндеттемелердің сомасын өзгерістегі (қысқа мерзімді банкі несиелерін қоспағанда), кредиторлық қарыздар, салық төлемдері, басқа да ағымдағы міндеттемелер. |
Ағымдағы міндеттемелердің сомасы өссе, ақша ағымының сомасы да өседі, егер міндеттемелер азайса, онда ақша қаражаттары да азаяды, онда олардан алынған шығысы да көрсетеді. |
|
Көрсеткіштер |
Сызық жолы ның коды |
Сомасы |
|
1. Операциондық қызметтен алынған ақша қаражаттарының қозғалысы |
|
14619 |
|
Таза табыс |
|
|
|
Таза табысты салыстыру үшін жасалатын түзетулер |
|
3328 |
|
Ұзақ мерзімді активтерді сатқаннан алынған нәтижесі |
|
|
|
Тауарлы-материалды запастардың өзгерісі |
|
-13631 |
|
Дебиторлық қарыздардың өзгерісі |
|
-21666 |
|
Болашақ кезеңнің шығыстарының өзгерісі |
|
-375 |
|
Кредиторлық қарыздардың өзгерісі |
|
14160 |
|
Басқа да активтердің өзгерісі |
|
1899 |
|
Басқа да түсімдер |
|
-376 |
|
Басқа да төлемдер |
|
|
|
Операциондық қызметтен түскен ақша қаражатының таза сомасы |
|
|
|
2. Инвесициялық қызметтен алынған ақша қаражаттарының қозғалымы |
|
(363) |
|
2.1. Түскен ақша қаражаттары |
|
|
|
Негізгі құралды, материалдық емес активтерді және басқа ұзақ мерзімді активтерді сатқаннан түскен табыс |
|
|
|
Қаржылық инвестицияны сатқаннан түскен табыс |
|
|
|
Басқа да түсімдер |
|
|
|
2.2. Ақша қаражатының есепке алынуы |
|
|
|
Негізгі құралдарды сатып алу |
|
23369 |
|
Материалдық емес активтерді сатып алу |
|
25766 |
|
Қаржылық инвестициясын сатып алу |
|
|
|
Басқа да төлемдер |
|
|
|
Инвестициялық қызметтен түсен ақша қаражаттарының таза сомасы |
|
(49556) |
|
3. Қаражаттандыру қызметінен алынған қаражаттарының қозғалысы. |
|
|
|
Түскен ақша қаражаттары |
|
|
|
Акция шығару |
|
|
|
Ұзақ мерзімді несиелердің түсуі |
|
37861 |
|
Қысқа мерзімді несиелердің түсуі |
|
|
|
Құрылтайшылардың салған салымдарының түсімдер. |
|
24217 |
|
Басқа да түсімдер. |
|
|
|
Ақша қаражаттарының есепте шығыуы |
|
|
|
Ұзақ мерзімді несиелерді өтеу. |
|
|
|
Қысқа мерзімді несиелерді өтеу. |
|
13728 |
|
Дивиденттерді төлеу. |
|
|
|
Басқа да төлемдер. |
|
|
|
Қаражаттандыру қызметінен түскен ақша қаражаттарының таза сомасы. |
|
48568 |
|
Ақша қаражаттарының және оның эквиваленттілігінің таза өзгерістері |
|
(1547) |
|
Есептік жолының басындағы таза қаражаты. |
|
11541 |
|
Есептік жолының соңындағы ақша қаражаты. |
|
18194 |
2.3. Инвестициялық және қаржылық қызмет.
Инвестициялық қызмет-ұзақ мерзімді активтерді сатып алу, сату және берілген несиені өтеу және алу.
Инвестициялық қызметке мыналар жатады:
- негізгі құралдары, материалдық емес активтерді және басқа да ұзақ мерзімді активтерді сатудан, қаржылық инвестицияны сатудан, басқа кәсіпорындардан алылған қарыз қаражаттары және басқа да түсімдер;
- негізгі құралдары, материалдық емес активтерді және де басқа ұзақ мерзімді активтерді сатып алуға жұмсалған ақша қаражаттарының шығысы;
- қаржылық инвестицияларды алу, басқа кәсіпорындарға қарыз ақша бер, басқа да төлемдер.
Инвестициялық қызмет бухгалтерлік баланстың ұзақ мерзімді активтерінің құрамына кіреді. Оған қаржылық инвестицияға әсер ететін операцияларда кіреді. Инвестициялық қызмет қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беруінде көрініс табады, онда ол акцияларды сатудан алынған табыс немесе шығыс ретінде көрінеді, сондай-ақ негізгі құралдары және басқа да сатудың нәтижесі көрініс табады.
Қаржылық қызмет меншік капиталы мен қарыз капиталының құрамы мен мөлшерінің өзгерісінің нәтижесі болып табылады.
Оған мыналар жатады:
- шығарылған акциядан түскен ақша қаражаттары және басқа да бағалы қағаздары сатқаннан алынған банктік және банктік емес несиелер, басқа да түсімдер;
- алынған банктік және банктік емес несиелерді өтеуге жұмсалған ақша қаражаттары, өз акционерлерінен акциясын сатып алу үшін жұмсалған қаражаттар, дивиденттер және басқа да жұмсалған қаражаттар.
Кәсіпорын қаржылық, инвестициялық және ақшасыз операцияларды жүзеге асыруы мүмкін. Оларға: материалдық емес активтерді, және негізгі құралдарды ұзақ мерзімді несиенің есебінен алу; кредиторлық қарызды кредиторға акцияны және басқа да бағалы қағаздарды беру жолымен өтеу; басқа кәсіпорының акцияларын сатып алынған тауарларға және дайын өнімге айырбастау жолымен алу және т.б. жатады.
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру үшін аранайы әзірленген кестелерді (таблицаны) пайдаланады, онда келесі ақпараттар келтіріледі (ақша қаражатының қозғалысын жанама әдіспен есептеу):ъ
- өткен және есептік жылдағы баланс, оның барлық баптары салыстырылады және олардың әрқайсысы бойынша ауытқуы анықталады. (+,-);
- өткен және есептік жылдағы қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру, оның барлық табыстары мен шығыстары, сондай-ақ есептік кезеңнің соңындағы таратылмаған табысы (зияны) салыстырылады.
Мәліметтерді салыстырудың нәтижесінде қандай да қызмет түріне (операциондық, инвестициялық немесе қаржылық) сомалардың үлес салмағын анықатуға болады. Осы әзірленген кестелердің мәліметтеріне шолу жасап, есеп беруге түзетулер енгізу мүмкіндігі туады. Осы жанама әдіс бойынша жасалған кесте жоғарыда келтірілді.
Операциондық қызметтен түскен ақша қаражаттарының қозғалысын тікелей әдіс бойынша анықтаған кезде олардың қоғалысына әсер ететін фокторлардың мазмұны ашылады, яғни ақшалай және ақшасыз жасалған операцияларының ара жігі ашылады.
Егер де оперциялар өзінің экономикалық мазмұны бойынша біртектес болып келсе, онда олар ес беруде бір бапқа біріктілуі мүмкін. Тікелей әдістің негізінеде жасалған ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру нысаны төменде келтіріледі.
ІІІ. Консолидалынған (консолидацияланған) қаржылық есеп беруді жасау
3.1. Негізгі және заңды тұлғалардың консолидацияланған есеп беру
Есептік кезең біткен соң шаруашылық жүргізуші субъект қаржылық есеп беруді жасайды. Шаруашылық жүргізуші субъекттің құрамында ҚР-нің аймағында және оның тысқары жерлерде тұратын еншілес немесе тәуелді серіктестіктері бар болса, өзінің қаржылық есеп беруімен қоса, консолидалынған (консолидацияланған) есеп беруді жасайды, яғни бірнеше заңды тұлғаның есеп беруін біріктіреді.
Заңды тұлға (командалық және толық серіктестік, жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестік, акционерлік қоғам) егерде басқа (негізгі) заңды тұлғаның өзінің жарлық қорына салған салымдарының басым көпшілігін иеленсе және қабылданатын шешімдердің басым бөлігін анықтау мүмкіндігіне ие болса, онда олар еншілес серіктестік ретінде танылады.
Заңды тұлға (командалық және толық серіктестік, жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестік, акционерлік қоғам) егер де басқа (қатысушы, артықшылығы бар) заңды тұлғаның бар болғаны 20% дауыс беретін акциясына ие болса немесе сондай деңгейде қатысушылық үлесі бар болса, тәуелді серіктестік ретінде танылады.
3.2. Негізгі және еншілес заңды тұлғалардың консолидацияланған есеп беру.
Заңды тұлға басқа кәсіпорынның акциясын сатып алу арқылы өз қызметін жүзеге асыруы мүмкін; егер де сол сатып алынған акциясы 50% -тең астам болса, онда инвестицияланған объектіге бақылау жасау мүмкіндігін алады. Инвестор бақылауды белгілейтін болса, онда ол кәсіпорынды еншілес кәсіпорын деп атайды. Негізгі кәсіпорында және барлық еншілес кәсіпорында бірігіп, бірікен заңды тұлғалар тобын құрайды және олардың мәліметі бойынша консолидацияланған есеп беруін жасайды.
Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар олардың топтасқан бөлігін емес, тұтас бөлігін білуге мүдделі болып келеді. Бұндай қажеттілік консолидацияланған есеп беруге қойылатын талапты күшейтеді.
Консолидацияланған есеп берудің құрамына: консолидацияланған бухгалтерлік балансы консолидацияланған қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру, консолидацияланған ақша қаражатының қозғалыс туралы есеп беруі және түсініктеме жазбасы кіреді
№13 БЕС сәйкес “ Консолидацияланған есеп беру және еншілес серіктестіктегі инвестицияның есебі” негізгі заңды тұлға жергілікті және шетелдегі елшілес заң тұлғалардың консолидалынған (консолидацияланған) қаржылық есеп беруі енгізіледі, тек мыналарды қоспағанда: егер де еншілес серіктестік жақын арада сатуға арналса және оларды бақылау уақытша сипатта болса немесе олар қатаң түрде ұзақ мерзімді шектеулі жағдайда әрекететіп тұрса, онда бұл аталған жағдайларда жүрген серіктестіктердің мәліметі консолиданылған қаржылық есеп беруге қосылмайды.
Негізгі кәсіпорын өз кезегінде, еншілес кәсіпорында болу мүмкін, онда ондай кәсіпорындар консолидацияланған қаржылық есеп бермеуі мүмкін, егер де оны негізгі кәсіпорын талап етпесе.
Негізгі заңды тұлға және оның еншілес заңды тұлғасы қаржылық есеп беруді келесі жолмен консолидациялайды (яғни, біріктереді):
- есеп беруді өзара сәйкестендіреді (есеп беру қосымша өңделеді, жіктемесі өзгертіледі, түзетулер енгізіледі);
- активтер, міндеттемелер, меншік капиталы, табысы, шығысы туралы мәліметтердің әрқайсысы жолы мен бабы бойынша қосылады;
- кейбір баптар бойынша қайталауға жол бермейді және кейбір баптар жойылуы мүмкін.
Бірнеше заңды тұлғалардың есеп беруінен бір ғана қаржылық есеп беруді жасау үшін ішкі есеп бағалы қағаздар, меншік капиталдар және т.б. мәліметтердің негізінде тиісті түзетулер жасалады.
Түзету жазбалары консолидацияланған қаржылық есеп берудің дайындау барысы оның жұмысшы кестесінде жасалынады және ол негізгі кәсіпорынның бухгалтерлік есебінде де, еншілес заңды тұлғада да көрсетілмейді.
Топтық есеп беру жасау кезінде еншілес заңды тұлғаның бухгалтерлік балансында бөлек көрсетіледі, яғни еншілес заңды тұлғаның нақты таза активімен алмастырылады. Балансты әрбір еншілес серіктестіктің және негізгі заңды тұлғаның үлесі бойынша меншік капиталы қалыптастырылады. Бұл жерде меншік капиталында негізгі заңды тұлғаның үлесінен оған енген (кірген) еншілес серіктестердің үлесі көп немесе аз болу мүмкін.
Негізгі заңды тұлғаның таза активінен оған енген (немесе кірген) еншілес серіктестіктердің таза активтері асып түссе, онда оның ағымдағы сатып алынған активтерінің құнынан мәмілес бойынша өтетін міндеттемесін шегеріп, келіп қосылған заңды тұлғаларды гидвиллі ретінде анықтайды және консолидацияланған бухгалтерлік баланста актив ретінде жеке бап болып болып көрініс табады.
Егер де негізгі заңды тұлғаның құрамына кіретін елшілес заңды тұлғаның құны олардың таза активінен кем болса, онда алынған активтердің ағымдағы құны мен сол күні алынған міндеттемелердің арасында теріс айырма, яғни гудвилл (бэдвилл) пайда болады, бірақ ол да консолидацияланған бухгалтерлік баланстың жеке бабы болып көрініс табады.
Мысал. “Тасты” ААҚ-мы “Жол-Өткен” ААҚ-нің 100% дауыс беруші акциясын, “Шу” ЖШС пен “Төретоган” ЖШС 100% қатысу үлесін сатып алған. Аталған үш кәсіпорының үстінде де “Тасты” ААҚ бақылау жүргізеді. Сатып алынған акцияның құны 1750 мың теңге. Негізгі және елшілес заңды тұлғалардың баланстарының мәліметі төмендегі 1 кестеде келтірілген.
Аталған заңды тұлғалардың алынған кездегі таза активі мынаны құраған:
“Жол-Өткен” ААҚ 1750 мың теңне (2055-305)
“Шу” ЖШС 750 мың теңге (1140-390)
“Төретоган” ЖШС 520 мың теңге (665-145)
Консолидацияланған есеп беруді қалыптастыру үшін операцияларды жою (түзету) кестесі жасалынады (2 кесте), ал ол келесі кезеңдерден тұрады:
- бірінші кезекте еншілес заңды тұлғаны алысымен, алдымен, негізгі заңды тұлғаның өзіне қатысты таза активінің үлесі анықталады (кәсіпорынның активінен оның міндеттемесі алынып тасталынады);
- содан соң түзетулер жасалынады:
“Жол-Өткен” ААҚ инвестициясының байланысты инвестициясының баланстық құны жойылады және меншік капиталындағы сомасы, яғни 1750 мың теңге сомасы (“Инвестиция”, “Жарлық капиталы”, “Таратылмаған”, “Табыс” баптары бойынша түзетулер жасалады).
“Шу” инвестициясына байланысты алынған құны таза актив құнынан асып түскендіктен, консулидацияланған кезде “оң іскерлік фирмасы (гудвилл)” деген түсінік пайда болады.
Түзетілген: негізгі заңды тұлғаның инвестициясының құны 810 мың теңге сомасына (“Инвестиция” бабы) бағаланған, ал негізгі заңды тұлғаның еншілес кәсіпорындағы үлесі 520 мың теңгеге бағаланған (500 мың теңге-“Жарлық капиталы”+20 мың теңге “Таратылмаған табыс”), алынған құны оның таза табысынан 290 мың теңгеге асып түскен. (290 мың теңге (810-520)-“Гудвилл” бабы).
Негізгі және еншілес заңды тұлғаның балансы 1-кесте
|
“Тасты” ААҚ (негізгі заңды тұлға) |
“Жол-Өткен” ААҚ (еншілес заңды тұлға) |
“Шу” ЖШС (еншілес заңды тұлға) |
“Төре-тоған” ЖШС (еншілес заңды тұлға) |
||||
|
Баланс баптары |
Есепті кезеңнің соңына (аяғына), мың теңге |
Баланс баптары |
Есепті кезеңнің соңына (аяғына), мың теңге |
Баланс баптары |
Есепті кезеңнің соңына (аяғына), мың теңге |
Баланс баптары |
Есепті кезеңнің соңына (аяғына), мың теңге |
|
Активтер |
|
Активтер |
|
Активтер |
|
Активтер |
|
|
Негізгі құралдар |
890 |
Негізгі құралдар |
220 |
Негізгі құралдар |
630 |
Негізгі құралдар |
440 |
|
Инвестиция |
2385 |
Инвестиция |
|
Инвестиция |
|
Инвестиция |
|
|
Тауарлы-матералдық запастар |
965 |
Тауарлы-матералдық запастар |
1045 |
Тауарлы-матералдық запастар |
84 |
Тауарлы-матералдық запастар |
160 |
|
Дебиторлық қарыздар |
930 |
Дебиторлық қарыздар |
320 |
Дебиторлық қарыздар |
410 |
Дебиторлық қарыздар |
20 |
|
Ақша қаражаты |
810 |
Ақша қаражаты |
470 |
Ақша қаражаты |
16 |
Ақша қаражаты |
45 |
|
Жиыны |
5980 |
Жиыны |
2855 |
Жиыны |
1140 |
Жиыны |
665 |
|
МІНДЕТТЕМЕЛЕР |
|
МІНДЕТТЕМЕЛЕР |
|
МІНДЕТТЕМЕЛЕР |
|
МІНДЕТТЕМЕЛЕР |
|
|
Жарлық капиталы |
5000 |
Жарлық капиталы |
1000 |
Жарлық капиталы |
600 |
Жарлық капиталы |
500 |
|
Таратылма-ған табыс |
660 |
Таратылма-ған табыс |
750 |
Таратылма-ған табыс |
150 |
Таратылма-ған табыс |
20 |
|
Міндеттеме-лер |
320 |
Міндеттеме-лер |
305 |
Міндеттеме-лер |
390 |
Міндеттеме-лер |
145 |
|
Жиыны |
5980 |
Жиыны |
2955 |
Жиыны |
1144 |
Жиыны |
665 |
“Торетоган” инвестициясына байланысты алынған құны таза актив құнынан аз болғандықтан, консолидацияланған кезде “теріс іскерлік фирмасы (бэдвилл)” деген түсінік пайда болған.
Түзетілген: негізгі заңды тұлғаның инвестициясынң құны 635 мың теңге сомасына (“Инвестиция” бабы) бағаланған, ал негізгі заңды тұлғаның еншілес кәсіпорындағы үлесі 750 мың теңгеге бағаланған (600 мың теңге-“Жарлық капиталы”+150 мың теңге “Тартылмаған табыс”), ал таза активтің құны 115 мың теңгеге алынған құнынан асып түскен (115 мың теңге(750-635))- “Теріс гудвилл(бэдвилл)” бабы).
1 кесте
Консолидациаланған балансты жасау үшін әзірленген кестесі
|
Баланс баптары |
“Тасты” негізгі заңды тұлға, мың теңге |
Еншілес заңды тұлғалар |
Жойылды |
Консолидацияланған бухгалтерлік баланс, мың теңге |
||||
|
“Жол-өткен” ААҚ мың теңге |
“Шу” ЖШС, мың теңге |
“Төре-тоған” ЖШС мың теңге |
||||||
|
Дг |
Кг |
|||||||
|
Активтер |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Негізгі құралдар |
890 |
220 |
630 |
440 |
|
|
2180 |
|
|
Инвестиция |
3195 |
|
|
|
|
3195 |
|
|
|
Гудвилл |
|
|
|
|
290 |
|
290 |
|
|
Тауарлы-матералдық запастар |
965 |
1045 |
84 |
150 |
|
|
2254 |
|
|
Дебиторлық қарыздар |
930 |
320 |
410 |
20 |
|
|
1680 |
|
|
Ақша қаражаты |
810 |
470 |
16 |
45 |
|
|
1341 |
|
|
Жиыны |
6790 |
2055 |
1140 |
665 |
|
|
7745 |
|
|
МІНДЕТТЕМЕЛЕР |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жарлық капиталы |
5000 |
1000 |
600 |
500 |
2100 |
|
5000 |
|
|
Таратылма-ған табыс (зиян) |
660 |
750 |
150 |
20 |
920 |
|
660 |
|
|
Теріс гудвилл (бэдвилл) |
|
|
|
|
|
115 |
115 |
|
|
Міндеттеме-лер |
1130 |
305 |
390 |
145 |
|
|
1970 |
|
|
Жиыны |
6790 |
2055 |
1140 |
665 |
3310 |
3310 |
7745 |
|
*Инвестиция – 3193 мың теңге (1750+635+810);
Гудвилл – 290 мың теңге;
Жарлық капиталы – 2100 мың теңге (1000+500+600);
Таратылмаған табыс (зиян) – 920 мың теңге (750+150+20);
Теріс гудвилл (бэдвилл) – 115 мың теңге
Негізгі заңды тұлға 100% акцияны иеленген жағдайда, еншілес кәсіпорын өзінің акционерінің мүддесін ескеруі қажет, өйткені олардың меншігінде 50% акция қалуы мүмкін. Акциянерлердің бұл мүддесі азшылық мүддесі болып санлады және оларға тиесілі таза активтің және таза табыстың (зиянның) сомасы консолидацияланған қаржылық есеп беруде көрініс табу тиіс.
Таза табыстағы (зияндағы) азшылықтың үлесі есепті кезеңдегі еншілес тұлғаның алған таза табысынан анықталады және оның деңгейі есеп беруде көрсетілгенмен, ол негізгі заңды тұлғаның меншігі болып саналамайды, сондықтан ол консолидацияланған қаржылық есеп беруде жеке бап болып көрсетіледі. Таза активтегі азшылықтың үлесі консолидацияланған қаржылық есеп берудің жасаған күніндегі меншік капиталындағы еншілес заңды тұғаның сомасынан анықталады. Азшылықтың таза активі бойынша үлесі консолидацияланған баланста жеке көрсетеді. Яғни міндеттемеден бөлек, меншік капиталының құрамында “Азшылық үлесі” деген жеке ашылған бап көрсетіледі және ол негізгі заңды тұлғаның меншігі болып саналмайды.
Мысалы. “Шолақ-Қорған” ААҚ негізгі заңды тұлға болып тұра, “Теріскей-бет” ЖШС 70% қатыстық үлесін сатып алған. Сатып алынған таза активтің құны 2450 мың теңге құраған. Есепті жылдың соңында еншілес заңды тұлғаның таратылмаған табысы 650 мың теңге құраған. Консолидацияланған бухгалтерлік балансты дайындау кезінде бірінші кезекте еншілес заңды тұлғаның таза активіндегі азшылықтың үлесін анықтау керек.
Негізгі және еншілес заңды тұлғалардың балансы
|
“Шолақ-Қорған” ААҚ-негізгі заңды тұлға |
“Теріскей-бет” ЖШС-еншілес заңды тұлға |
||
|
Баланс баптары |
Жыл соңына, мың теңге |
Баланс баптары |
Жыл соңына, мың теңге |
|
АКТИВТЕР |
|
АКТИВТЕР |
|
|
Негізгі құралдар |
7250 |
Негізгі құралдар |
1450 |
|
Инвестиция |
2450 |
Инвестиция |
|
|
Тауарлы-материалдық запастар |
450 |
Тауарлы-материалдық запастар |
860 |
|
Дебиторлық қарыздар |
740 |
Дебиторлық қарыздар |
1190 |
|
Ақша қаражаты |
920 |
Ақша қаражаты |
2430 |
|
ЖИЫНЫ |
11810 |
ЖИЫНЫ |
5930 |
|
|
|
|
|
|
МІНДЕТТЕМЕЛЕР |
|
МІНДЕТТЕМЕЛЕР |
|
|
Жарлық катиталы |
8000 |
Жарлық катиталы |
3500 |
|
Таратылмаған табыс |
1220 |
Таратылмаған табыс |
650 |
|
Міндеттемелер |
2590 |
Міндеттемелер |
1780 |
|
ЖИЫНЫ |
11810 |
ЖИЫНЫ |
5930 |
Әзірлеу кестесін жасаған кезде келесі түзетулер жасалады:
- негізгі заңды тұлғалар жұмсаған инвестиция деңгейін 2450 мың теңге сомасын және еншілес заңды тұлғаның жарлық капиталын 3500 мың теңге сомасына азайту керек, ал оған керісінше, азшылықтың үлесін 1050 мың теңгеге көбейту керек (3500х30%);
- негізгі компанияға жатпайтын таратылмаған табыс деңгейі 195 мың теңге азайту керек (650х30%) және азшылықтың үлкен 195 мың теңгеге көбейту керек.
Консолидацияланған балансты жасау үшін әзірленген кестесі
|
Баланс баптары |
“Шолақ-Қорған” ААҚ негізгі заңды тұлға, мың теңге |
“Теріскей-бет” ЖШС еншілес заңды тұлға, мың теңге |
Жою |
Консолидацияланған бухгалтерлік баланс, мың теңге |
|
|
Дт |
Кт |
||||
|
АКТИВТЕР |
|
|
|
|
|
|
Негізгі құралдар |
7250 |
1450 |
|
|
8700 |
|
Инвестиция |
2450 |
|
|
24501 |
— |
|
Тауарлы-материалдық запастар |
450 |
860 |
290 |
|
1310 |
|
Дебиторлық қарыздар |
740 |
1190 |
|
|
1930 |
|
Ақша қаражаты |
920 |
2430 |
|
|
3350 |
|
ЖИЫНЫ |
11810 |
5930 |
|
|
15290 |
|
|
|||||
|
МІНДЕТТЕМЕЛЕР |
|
|
|
|
|
|
Жарлық катиталы |
8000 |
3500 |
35001 |
|
8000 |
|
Таратылмаған табыс |
1220 |
650 |
1953 |
|
1675 |
|
АЗШЫЛЫҚ ҮЛЕСІ |
|
|
3695 |
|
|
|
Таза активтегі |
|
|
|
10501 |
1050 |
|
Таза табыстағы |
|
|
|
1952 |
195 |
|
Міндеттемелер |
2590 |
1780 |
|
|
4370 |
|
ЖИЫНЫ |
11810 |
5930 |
|
3695 |
15290 |
Консолидацияланған есеп беруді жасаған кезде дибиторлық және кредиторлық шарттары бойынша қарыздың негізгі және еншілес заңды тұлғаларға қатысты тек сыртқы қарыздары ғана көрсетіледі, ал олардың ішкі қарызы бір-біріне жатқызылады.
Алынғандардың және сатып алынғандардың көлемі шынайы көрсету мақсатында қаржылық-шаруашылық ықзметтің нәтижесі туралы консолидацияланған есеп беруде, негізгі және еншілес тұлғалардың арасында жүзеге асатын операциялар шегеріліп тасталынады. Мұндай ішкі топталған операцияларға мыналар жатады: тауар мен қызметті сату және сатып алу; материалдық емес активтермен негізгі құралдарды сату және сатып алу; қарыз беру және қарызды алу және т.б.
Қаржылық-шаруашылық қызметтің нәтижесі туралы есеп беру консолидациясы келесі түрде жүргізіледі: негізгі және еншілес заңды тұлғалардың арасындағы өнімнің (тауардың, қызметтің жұмыстың) өзара айналымы, дивидендті, пайызы шегеріліп тасталады.
Мысал. “Қаратау” ААҚ негізгі заңды тұлғасы мен оның еншілес заңды тұлғалар “Энгельс” ЖШС (“Қаратау” ААҚ қатысу үлесі 70%) және “Ынтымақ” ЖШС (“Қаратау” ААҚ қатысу үлесі 80%) арасында ағымдағы жылдың барысында мынадай операциялар болады:
- еншілес заңды тұлғаны құруға негізгі заңды тұлға келесі деңгейде инвестиция салған болатын: “Энгельс” ЖШС – 2100 мың теңге, “Ынтымақ” – 1600 мың теңге. Оларды тіркеген кезде олардың жарлық капиталының деңгейі мынаны құрады: “Энгельс” ЖШС – 3000 мың теңге, “Ынтымақ” –2000 мың теңге;
- “Энгельс” ЖШС-не негізгі заңды тұлға жалға берілген мүліктері бойынша тұрғын-үй қызметі үшін 1035 мың тенге сомасына шот ұсынған;
- “Энгельс” ЖШС тігі негізгі заңды тұлғаға алған несиесі үшін 900 мың теңге марапаттау соммасын төлеген;
- негізгі заңды тұлға “Ынтымақ” ЖШС-не 1000 мың теңге сомасына тауар сатқан, ол сатылған тауардың 60% үшінші жаққа (тұлғаға), яғни консолидацияға кірмейтін топқа қайта сатылған; “Ынтымақ” ЖШС сатылған тауардың өзіндік құны 550 мың теңге құрған.
- негізгі заңды тұлға “Ынтымақ” ЖШС-не 800 мың теңге деңгейінде 18 айға тегін қарыз берген (ҚР Азаматтық Кодексінің N 715 бабына сәйкес).
Консолидацияланған есеп беруді жасау барысында жұмыс кестесін дайындаған кезде (2а, 3б, 3в) келесі түзету жобаларын жасау керек:
— 1035 мың теңге сомаға өнімді сату бойынша шығысын және сатудан түсетін табыс көлемін азайту керек;
— 900 мың теңге сомаға пайызды төлеу шығысын және негізгі емес қызметтінен алынатын табысын азайту керек;
— 180 мың теңге баланыстағы тауарлы-материлдық запастың құнын азайтып, оны сатылған өнімнің өзіндік құнына қосу керек;
— еншілес заңды тұлға бойынша шеккен зиян мен таза табы азшылықтан үлесіне түзетіп жазылады;
— баланыс құны бойнша еншілес заңды тұлғалардың инвестициясы: “Энгнльс” ЖШС-2100 мың теңгесі және “Ынтымақ” ЖШС-1600 мың теңгесішегеріліп тасталған, сондай-ақ еншілес тұлғаның жарлық капиталының деңгейін азайту керек: “Энгельс” ЖШС-3000 мың теңге және “Ынтымақ” ЖШС-2000 мың теңгеге, сонымен қоса тиісінше азшылықтың үлесін де өсіру керек: 900 мың теңгеге және 400 мың теңгеге;
— тауардың үшінші жаққа (тұлғаға) берілуіне байланысты сатылған тауардың табысынан пайда болған уақытша айырмасынан шығатын салық эффектісін есептеу керек: сатылмаған тауардың табысы-180 мың теңге құраған ((1000-550)х40 / 100%); уақытша айырмасынан шығытан салық эффектісі-54 мың теңге(180х30%/100%);
— табыс салығы бойынша шығысты азайтып, консолидациланған баланстың “Кейінге қалдырылған табыс салығы” бойынша активті бабын 54 мың теңгеге өсіру керек.
Консолидацияланған балансты жасау үшін әзірленген (жұмысшы) кестесі
|
АКТИВТЕР |
“Қаратау” ААҚ-негізгі заңды тұлға |
Еншілес заңды тұлғалар |
Жою |
Консолидацияланған баланс |
||
|
“Энгельс” ЖШС |
“Ынтымақ” ЖШС |
Дт |
Кт |
|||
|
1. |
2. |
3. |
4. |
5. |
6. |
7. |
|
І. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР: |
|
|
|
|
|
|
|
Материалдық емес активтер |
|
|
|
|
|
|
|
Бастапқы құны |
1008 |
361 |
|
|
|
1369 |
|
Жинақталған тозу сомасы |
48 |
16 |
|
|
|
64 |
|
Баланстық құны |
960 |
345 |
|
|
|
1305 |
|
Негізгі құралдар |
|
|
|
|
|
|
|
Жер |
|
|
|
|
|
|
|
Ғимараттар мен қондырғылар |
3050 |
720 |
|
|
|
3770 |
|
Машина мен құрал-жабдықтар |
6450 |
1340 |
2566 |
|
|
10356 |
|
Басқа да негізгі құралдар |
2310 |
2830 |
960 |
|
|
6100 |
|
Жинақталған тозу сомасы |
5800 |
2895 |
2299 |
|
|
10994 |
|
Баланстық құны |
6010 |
1995 |
1227 |
|
|
9232 |
|
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициясы |
3700 |
|
|
|
37001 |
0 |
|
І тарау бойынша ЖИЫНЫ |
10670 |
2340 |
1227 |
|
|
10337 |
|
ІІ АҒЫМДАҒЫ АКТИВТЕР |
|
|
|
|
|
|
|
Тауарлы-материалдық запастар |
|
|
|
|
|
|
|
Материалдар |
5160 |
1960 |
64 |
|
|
7184 |
|
Дайын өнімдер, тауарлар |
6040 |
2260 |
716 |
|
1804 |
8836 |
|
Алынатын шоттар |
15600 |
3030 |
1360 |
|
20352,4 |
17955 |
|
Басқа да дебиторлық қарыздар |
3400 |
230 |
340 |
|
8001 |
3170 |
|
Кейінге қалдырылған табыс салығы |
|
|
|
54 |
|
54 |
|
Ақша қаражаты |
15974 |
2970 |
3460 |
|
|
22404 |
|
Басқа да ағымдағы активтер |
330 |
|
|
|
|
330 |
|
ІІ бөлім бойынша ЖИЫНЫ |
46504 |
10450 |
5940 |
|
|
59933 |
|
БАЛАНС |
57174 |
12790 |
7167 |
|
|
70470 |
|
ПАССИВ |
||||||
|
1. |
2. |
3. |
4. |
5. |
6. |
7. |
|
І. МЕНШІК КАПИТАЛЫ |
|
|
|
|
|
|
|
Жарлық капиталы |
7000 |
3000 |
2000 |
50001 |
|
7000 |
|
Таратылмаған табыс (жабылмаған зиян) |
45604 |
9009 |
(300) |
5578 |
2809 |
51544 |
|
АЗШЫЛЫҚТЫҢ ҮЛЕСІ |
|
|
|
|
3943 |
3943 |
|
Таза активтегі |
|
|
|
|
1300 |
1300 |
|
Таза табыстағы |
|
|
|
|
2643 |
2643 |
|
І бөлім бойынша ЖИЫНЫ |
5264 |
12009 |
1700 |
|
|
62437 |
|
ІІ ҰЗАҚ МЕРЗІМІНДЕ НЕСИЕ |
|
|
|
|
|
|
|
Ұзақ мерді несие |
|
|
|
|
|
|
|
ІІ бөлім бойынша ЖИЫНЫ |
|
|
|
|
|
|
|
ІІІ АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕ |
|
|
|
|
|
|
|
Қысқа мерзімді несие |
1500 |
|
800 |
8003 |
|
1500 |
|
Кредиторлық қарыздар; |
|
|
|
|
|
|
|
Бюджетпен есеп айырысу |
1580 |
703 |
847 |
|
|
3133 |
|
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу |
1490 |
78 |
3820 |
20352,4 |
|
3353 |
|
ІІІ бөлім бойынша ЖИЫНЫ |
4570 |
781 |
5464 |
|
|
7981 |
|
БАЛАНС |
57174 |
12790 |
7167 |
13467 |
13467 |
70470 |
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициясы –3700 мың теңге (2100+1600);
Тауарлар=180 мың теңге;
Алынатын шоттар –2035 мың теңге (1000+1035);
Басқа да дебиторлық қарыздар –800 мың теңге;
Кейінге қалдырылған табыс салығы 54 мың теңге;
Жарлық капиталы 5000 мың теңге (3000+2000);
Таратылмаған табыс (зиян)-5578 мың теңге (1000+1035+900(9009х30%)+((-300)х20%));
2809 мың теңге (1000+10035+900+54*180);
Азшылықтың үлесі – 3343 мың теңге ((3000+2000-3700)-(9009х30%)+((-300)х20%));
Қысқа мерзімді несиелер – 800 мың теңге; Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу –2035 мың теңге (1000+1035);
3 б кесте
Қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беруді жасау үшін әзірленген (жұмысшы) кестесі
|
қатар № |
Көрсеткіштер атауы |
“Қаратау” ААҚ негізгі заңды тұлға |
Еншілес заңды тұлғалар |
Жою |
Консолидацияланған есеп беру |
||||||
|
“Энгельс” ЖШС |
“Ынтымақ” ЖШС |
||||||||||
|
Табыс |
Шығыс |
Табыс |
Шығыс |
Табыс |
Шығыс |
Табыс |
Шығыс |
Табыс |
Шығыс |
||
|
1 |
Өнімді (жұмыстық қызметті) сатудан түскен табыс |
125450 |
|
17400 |
|
6900 |
|
|
|
147725 |
|
|
2 |
Сатылған өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны |
|
62340 |
|
4500 |
|
5410 |
-2035224 |
-820 |
|
71430 |
|
|
ТМҚ жыл басына |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Алынған ТМҚ |
|
|
|
|
|
|
|
-1000 |
|
|
|
|
ТМҚ-дың жыл соңына қалғандары |
|
|
|
|
|
|
-1804 |
|
|
|
|
3 |
Жалпы табыс (1-2) |
63120 |
|
12900 |
|
1490 |
|
-1215 |
|
76295 |
|
|
4 |
Кезең шығыстары, оның ішінде |
|
2810 |
|
1910 |
|
1640 |
|
-1935 |
|
4425 |
|
4.1 |
Жалпы және әкімшілік шығыстары |
|
1710 |
|
1200 |
|
1640 |
|
-10352 |
|
3515 |
|
4.2 |
Сатумен байланысты шығыстары |
|
940 |
|
710 |
|
|
|
|
|
1650 |
|
4.3 |
Пайыз төлемі бойынша шығыстары |
|
160 |
|
|
|
|
|
-9003 |
|
-740 |
|
5 |
Негізгі қызметтен түсетін табыс (зиян) (3-4) |
60310 |
|
10990 |
|
|
150 |
720 |
|
71870 |
|
|
6 |
Негізгі емес қызметтен түскен табыс (зиян) |
645 |
150 |
730 |
170 |
320 |
470 |
-9003 |
|
795 |
790 |
|
7 |
Салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметінен алынған табыс (зиян) (5+(-)6) |
60805 |
|
11550 |
|
|
300 |
|
1804 |
71875 |
|
|
8 |
Табыс салық |
|
15201 |
|
2541 |
— |
|
|
-544 |
|
17688 |
|
9 |
Салық салынғаннан кейін әдеттегі қызметтен түскен табыс (зиян) (7+(-)8) |
45604 |
|
9009 |
|
|
300 |
|
126 |
54187 |
|
|
10 |
Төтенше жағдайдан түсетін табыс (зиян) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
11 |
Таза табыс (зиян) (9+(-)10) |
45604 |
|
9009 |
|
|
300 |
|
126 |
54187 |
|
|
12 |
Азшылықтың үлесі |
|
|
2703 |
|
|
60 |
|
|
|
2643 |
|
13 |
Таза табыс (зиян) |
45604 |
|
6306 |
|
|
240 |
|
126 |
51544 |
|
Негізгі және тәуелді заңды тұлғалардың консолидацияланған қаржылық есеп беруі. Негізгі заңды тұлғалардың қаржылық есеп берулерінде тәуелді заңды тұлғалардың инвестициясы консолидацияланған қаржылық есеп беру кезінде “Тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің инвестициясының есебі” (14 БЕС) деген бухгалтерлік есептің Стандартына сәйкес есепке алынуы мүмкін. Бұл жерде үлестік қатысу әдісін пайдаланады. Тәуелді заңды тұлға-бұл инвестордың біршама ықпалында тұратын тұлға және ол еншілес те, бірігіп бақыланатын заңды тұлға да емес болып табылады.
ҚР-ның заңдарына сәйкес, егер басқа заңды тұлға оның дауыс беруші акциясының 20-дан-50% дейін йелік етсе, онда ол тәуелді шаруашылқ серіктестігі болып танылады. Тәуелді шаруашылық серіктестігінің инвестициясы қаржылық есеп беру консолидациясына үлестік қатысу әдісі бойынша есепке алынады, тек мына жағдайларды қоспағанда; инвестициясы жақын арада сату мақсатымен алынса; тәуелді шаруашылық серіктестігі қатаң шектелгкен ұзақ мерзімді жағдайда әрекет ететін болса.
Егер де инвестор тәуелді шаруашылық серіктестігінің еншілес тұлғасының да акциясына бірдей иелік етсе, онда ол еншілес тұлғаға қатыстысын 13 БЕС сәйкес консолидациялайды, ал қалған бөлігін, яғни тәуелді заңды тұлғаның бөлігін-үлестік қатысу жолымен консолидациялайды.
Мысал, “Қымкент” ААҚ-на “Қызыл-көл” ААҚ 30% акциясы, яғни 600 мың теңгн сома және 70% “Сызған” ЖШС үлестік қатысы, яғни 525 мың теңге сома жатады. Бұл жағдайда, “Қызыл-көл” ААҚ тәуелді болып табылады,ал “Сызған” ЖШС-“Құмкент” ААҚ-ның еншілес кәсіпорны болып табылады. “Құмкент” ААҚ консолидацияланған бухгалтерлік баланысын жасау процесі бірнеше кезеңдерден тұрады:
- негізгі заңды тұлғаның инвестициясының деңгейін еншілестің үлесіне азайтады (яғни 525 мың теңге) және еншілес заңды тұлғаның жарлық капиталының деңгейін 750 мың теңге өсіретін; азшылықтың үлесі 225 мың теңгеге өседі;
- негізгі заңды тұлғаға жатпайтын табыс үлесіне таратылмайтын табыс деңгейін азайтады және азшылықтың үлесін 231 мың теңгеге (770х30%) өсіру керек.
Консолидацияланған балансті жасау үшін әзірленген (жұмысшы) кестесі
|
Баланс баптары |
“Қымкент” ААҚ негізгі заңды тұлға, мың теңге |
“Қызыл-көл” ЖШС еншілес заңды тұлға, мың теңге |
“Сызған” ЖШС -еншілес заңды тұлға, мың теңге |
Жою |
Консолидацияланған бухгалтерлік баланс, мың теңге |
|
|
Дт |
Кт |
|||||
|
АКТИВТЕР |
|
|
|
|
|
|
|
Негізгі құралдар |
1640 |
753 |
634 |
|
|
2274 |
|
Инвестиция |
1125 |
|
|
|
5251 |
600 |
|
Тауарлы-материалдық запастар |
1060 |
230 |
531 |
|
|
1591 |
|
Дебиторлық қарыздар |
340 |
1697 |
541 |
|
|
881 |
|
Ақша қаражаты |
1890 |
1070 |
964 |
|
|
2854 |
|
ЖИЫНЫ |
6055 |
3750 |
2670 |
|
|
8200 |
|
|
||||||
|
МІНДЕТТЕМЕЛЕР |
|
|
|
|
|
|
|
Жарлық катиталы |
2800 |
2000 |
750 |
7501 |
|
2800 |
|
Таратылмаған табыс |
1290 |
720 |
770 |
2312 |
|
1829 |
|
АЗШЫЛЫҚ ҮЛЕСІ |
|
|
|
|
|
|
|
Таза активтегі |
|
|
|
|
1251 |
225 |
|
Таза табыстағы |
|
|
|
|
2312 |
231 |
|
Міндеттемелер |
1965 |
1030 |
1150 |
|
|
3115 |
|
ЖИЫНЫ |
6055 |
3750 |
2670 |
981 |
981 |
8200 |
Егер де тәуелді заңды тұлға өзінің тәуелді заңды тұлға ретіндегі анықтамасына сәйкес келуін тоқтатса, онда ол кезден бастап, оны инвестициясы қабылданған есеп саяастына сәйкес, ұзақ мерзімді инвестиция есбі бойынша есепке алынады.
Кәсіпорында еншілес заңды тұлғаның инвестициясы болмаса, онда ол жеке қаржылық есеп беруді жасайды.
Мысал. 01. 01. 2001 жылының жағдайы бойынша “Анар” ААҚ-на (негізгі заңды тұлға) “Гүләр” ААҚ 26% акциясы, яғни 700 мың теңге сома және “Ұлдана” ААҚ 35% акциясы, яғни-500 мың теңге сома жатқан. 2001 жылы “Гүлнәр” ААҚ 145 мың теңге таза табыс алған және ол 58 мың теңге дивидент жариялаған, “Ұлдана” ААҚ-45 мың теңге таза табыс тапқан, 15 мың теңге дивидент жариялаған. Негізгі заңды тұлға инвестицияның есбін үлетік қатысу әдісі бойынша жүргізген.
“Анар” ААҚ 01. 01. 2001 жылына инвестиясының баланстық құны 1200 мың теңге (700+500) тең болған. 01. 01. 2002 жылының басына “Анар” ААҚ-ның тәуелді заңды тұлғалардың таза табысына қатысу үлесі мынаны құрған:
“Гүлнәр” ААҚ-38 мың теңге (145х26%); “Ұлдана” ААҚ-16 мың теңге (45х35%). үлестік қатысудан “Анар” ААҚ-ның алатын жалпы табысы 54 мың теңге (38+16) құрған.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қаржылық есеп берудің маңызы зор, өйткені есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы) болып табылады. Акционерлер мен инвесторларға есеп берудің мәліметі түсінікті болуы тиіс.
Қаржылық есеп беру-басқарушы органдардың жұмысын түгендеп, тиімділігін бағалап, сондай-ақ шаруашылық қызметін талдау үшін қажет.
Бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес қаржылық есеп беру қатаң заңмен қадағаланады.
Қаржылық есеп берер алдында үлкен дайындық жұмыстары жүргізіледі.
Қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік баланс, шаруашылық — қаржылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру, ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру және түсіндірме қаттамасы кіреді.
Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға несиелеу аясын дұрыс қалыптастыруға, болашақ ақша қаражатының ағынын бағалауға кәсіпорынның міндеттемесі мен ресурстарын бағалауға және олардың басқарушы органдардың қызметіне қажет ақпараттармен қамтамасыз етуге өз септігін тигізеді.
Қаржылық есеп беру өткен кезеңдердің мәліметтерімен салыстырылады.
Халық-шаруашылығы есептерінің арасында бухгалтерлік есептің және қаржылық есеп берудің алатын орны ерекше. 1995 жылдың 26 желтоқсанында ҚР Президентінің “Бухгалтерлік есеп туралы” заң күші бар №2732 жарлығы қабылданды. Осы заңға сәйкес 1996 ж 18 қарашада “Қаржы шаруашылық қызметі” бухгалтерлік есебінің бас шоты болып бекітілді.
Қолданылған әдебиеттер:
- “Қаржылық есеп” (2001ж) Авторлары: Қ.К. Кеулімжаев, З.М. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева.
- “Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары” Авторы: Әбдіғали Әбдіманапов.
- “Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі” Авторы: Көкенов У.Ж., Көкенова Ф.У.
