Азаматтық құқықтың негізгі қайнар көзі
Заң ғылымында құқықтың қайнар көздері мемлекеттік тұрғыдан жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың іс-әрекеттерін ( мүліктік және мүліктік емес құқықтық қатынастарын ) реттейтін әр түрлі нысанда қабылданатын құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады.
Түрлері:
Жалпы құқықтық және оның бір саласы ретінде қаралатын азаматтық құқықтың негізгі қайнар көзі болып ҚР Конституциясы саналады. ҚР Конституциясы азаматтық — құқықтық қатынастарды реттеудің негізгі принципі және ол барлық азаматтық құқық азаматтық құқық нормаларының негізгі.
Конституцияның 22 , 25 , 26 және 27 баптарында азаматтардың құқықтарын реттейтін принциптер бекітілген.
ҚР Конституциясы жоғарғы Заңдық күшке ие. Қандай да болмаса заң және мемлекеттік органдар шығаратын нормалары ҚР Конституциясына сай болып , қайшы келмеуі тиіс.
- ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізілген заң – ҚР Конституциясы 62 — бабының 3- тармағында белгіленген тәртіппен қабылдаған заң ;
- Конституциялық Заң – ҚР Конституциясының 2- бабының 4- тармағында белгіленген тәртіппен қабылданатын заң ;
- Заң актісі – Конституциялық заң ҚР призидентінің Конституциялық күші бар жарлық және қаулысы ;
4 . Парламанттің қаулысы ;
- Сенат пен мәжілістің қаулылары ;
6 . ҚР – сы үкіметінің қаулысы ;
7 .ҚР Азаматтық Кодексі – бір тектес қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар біріктіріліп , жүйеге келтірілген заң ;
8 . Лауазымды адамдардың ( ҚР Парламенті , ҚР Үкіметі , ҚР Кеңесі, ҚР Соты , ҚР Сайлау комиссиясы , Орталық атқарушы органдар, жергілікті Өкілдік және атқарушы органдар ) Құқықтық мәртебесін айқындайтын заңдарда белгіленген өз құзіретіне сәйкес қабылданған нормативтік құқықтық актілер ;
9 .Азаматтық қатынастар, егер әдеттегі құқықтар , соның ішінде іскерлік қызмет өрісіндегі әдеттегі нормалар ҚР аумағында қолданылып жүрген азаматтық заңдарға қайшы келмес — солармен реттелуі мүмкін ;
10 .Министрліктер және өзге де оталық атқарушы органдар, жергілікті өкілдік және атқарушы органдар Кодексте және өзге де азаматтық заң актілерінде көзделген жағдайлар мен шектерде азаматтық қатынастарды реттейтін актілер ;
11 . Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын Халықаралық шарт .
Азаматтық құқықтық қатынас – азаматтық құқықтық нормалармен іріктіретін мүліктік және мүліктік емес өзіндік қатынастар.
- азаматтық қатынас субъектілері тең құқылы ;
- азаматтық құқықтық қатынас пайда болу негіздері ретінде шарттар алынады ;
- азаматтық құқық қатынастың жауатылығы қалпына келтіру сипатында болды ;
- бұзылған құқық сот арқылы қорғалуы қарастырылады ;
Азаматтық құқық көлеміне байланысты мүліктік және мүліктік емес құқылы және міндетті тұлғалардың өзара қатынасының сипаты бойынша екіге бөлінеді :
1 .абсолюттік қатынас
2 .тікелей қатынас
Абсолюттік қатынас дегеніміз – яғни бір тұлғаның құқығына шексіз міндетті тұлғалардың міндеттіріне қарсы қойылады.
Тікелей қатынас дегеніміз – яғни қатынасқа нақты анықталған тұлғалардың қатысуы.
Азаматтық құқық , құқықтың басқа салалары сияқты нақты бір құқықтық принциптерге ие.
Қазақстан Республикасы Призидентінің 2002 жылғы 20 қыркүйектегі № 949 Жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасының құқықтық саясат тұжырымдамасы бойынша азаматтық құқықтық негізгі принциптері қатарына мыналарды жатқызуға болды .
- мемлекеттік немесе оның әкімшілік аумақтық бірліктерінің азаматтық құқық қатынастарына түскен кезде серіктестіктері алдында қандайда бір артықшылығы немесе жеңілдіктері болмайтынын , ал кез келген ұйымдық нысандағы заңды тұлғалар азаматтық құқық қатынастары субъектілер ретінде жеке тұлғаларға теңестірілетінін және де шетелдік азаматтар мен шетелдік заңды тұлғалар, Республика заңдарында арнайы белгіленген шетелдіктер болса, Қазақстандық азаматтар мен заңды тұлғалар секілді құқықтар мен міндеттерді , әрі нақ сол тәртіппен иемденетінін білдіретін азаматтық — құқықтық қатынастар субъектілерінің теңдігі ;
- ең алдымен меншік иесінің өз мүлкін өзінің жеке ұйғарымы бойынша пайдалану мүмкіндігін анықтайтынын білдіретін меншікке қол сұқпаущылық ;
- бұл орайда меншік иесінің өзі құқық өкілеттілігін жүзеге асыруы кезінде өзге адамдардың және мемлекеттің құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін бұзбауы тиіс ;
- әрекетке қабілетті азаматтардың немесе заңды тұлғалардың өз мүлкіне иелік етуіне , пайда табуына , кірістерін таратуына мемлекеттік органдар мен басқа да тұлғалардың ықпал етуіне жол берілмеуін білдіретін мемлекеттің және үшінші тұлғалардың жеке істерге және жеке өмірге араласпауы ;
- азаматтық – құқықтық қатынастардың негізгі субъектілері ретінде кәсіпкерлер мен тұтынушыларды қорғау ;
Қолданылған әдебиет
Е.Ш.Дүсіпов, О.К.Қағазов
Қазақстан Республикасының Азаматтық құқық
( жалпы бөлім)
Алматы-2006 жыл
