ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
ТАҚЫРЫБЫ :
Әзірбайджандардың « Озан » қоғамының қоғамдық бірлестігі .
Орындаған : Турлиева
Динара Нурдаулетовна
Тексерген : Муратказин
Мухтар
Алматы — 2007
Жоспар
Кіріспе
« Озан » қоғамының қоғамдық бірлестігі .
Негізгі бөлім
Наурыз көктем мейрамы
Қорытынды
Әзірбайджандардың « Озан » қоғамының қоғамдық бірлестігі .
Қазақстанда ресми мәліметтер бойынша 78 мыңға жуық әзірбайжандықтар бар ,
олардың 6 мыңнан астамы Алматыда тұрады . Алматыдағы « Озан » Әзірбайджан қалалық мәдени орталығы 1996 жылы құрылды . Оның төрағасы биология ғылымдарының кандидаты И.Я. Кулиев , орынбасары Қазақ СРО- ның еңбек сіңірген геолог — барлаушы Н.Г.Мамедов , ол ҚР — ның « Құрмет алтын кітабына » енгізілді .
Қоғамның негізгі мақсаттары ұлттық мәдениетті , ана тілді , тарихты , салт — дәстүрлер мен әдет — ғұрыптарды жаңғырту , Алматы қаласындағы Әзірбайджан халқының өмірін зерттеу және қоғам қызметіне кіретін мәселелерді шешу үшін ұсыныстарды жасау , ҚР — ның экономикалық өмірін зерттеу .Алматы қаласында тұратын әр түрлі ұлттардың мәдениетін дамыту мен халықаралық қатынастарды нығайту бойынша саясат жүргізудегі өкімет органдары мен басқа да қоғамдық ұйымдармен өзара әрекет жасауы .
Достық Үйінде орналасқан әзірбайжан жекенбілік мектебі ана тілі мен мемлекеттік тілді , ұлттық әдет — ғұрыпты , салт — дәстүрді , фольклорды , әдебиет пен тарихты үйренуге септігін тигізеді . Оған тек қана әзірбайжандықтар ғана емес , сондай — ақ басқа ұлттың балалары да қатысады .
Орталықта ұлттық аспаптар жинақталған : тар , нагара , каманча , ұлттық киімдер , музыкалық жазбалар және видео касеталар .
Ән — би сабақтарына И.Әмирхановпен Л.Алазова жетекшілік етеді . 2002 жылы наурызда түрік халықтарының мәдени орталығында өткен мерекеге би тобы қатысты ., сондай — ақ « Сәлем , Голливуд ! » республикалық байқауына қатысты .
Наурыз — көктем мейрамы .
Әзірбайджан — Азиядан Еуропаға апаратын маңызды сауда жолдарындағы әлемдік өркениеттің байырғы ошақтарының бірі , ол жарқын және көпқырлы ұлттық өнердің , мәдениеттің , салт — дәстүр мен әдет — ғұрыптың қалыптасуына негіз болған әлемдік көріністің шынайы жүйесі болды .
Наурыз ( көкмемнің мейрамы ) Әзірбайджанша жаңа жыл мен діни Рамазан Байрамымен тең . Наурыз негізінен мұсылман елдерінде тойланғанымен , ол діни мейрам емес . Дәлірек айтқанда , көктемдегі күн мен түннің теңелуін тойлайтын , табиғаттың жаңаруын сипаттайтын мейрам .
Ғалымдардың пікірі бойынша бұл мейрамның тарихы Ежелгі Месопотамиядан басталады . Вавилонда нисан айының ( наурыз — сәуір ) 21 бірі күні аталып өтеді және той 12 күнге созылады , әр күнің өзіне тән дәстүрлері , ойын — сауықтары бар . Бұл тойдың шығуын әзірбайжандықтардың ежелгі діні зороастризммен байланыстырады . Исламға дейінгі және кейінгі кезеңдерде мейрамның аталып өтетіні анық . Кеңес дәуірінде Наурыз Байрамын тойлау бейресми түрде болды , өйткені кеңес өкіметі бұл тойды тойлауға тыйым салды , тіпті тойлағандарды қудалады . Дегенменкөптеген жылдар бойы әрбір әзірбайжан отбасында наурызды тойлап , оның ғасырлық дәстүрлерін сақтады .
Наурыз Мейрамы көкмеммен ауыл шаруашылық күндердің басталуымен жылы күндердің шығуымен байланысты .Бұл жыл мезгілінің маңыздылығы ежелгі дәуірден — ақ адамдар үшін сыйқырлы күштермен мәдени құнарлаумен , табиғаттағы өлетін және тірілетін сенімдермен байланысты көптеген салт — дәстүрлермен әдет — ғұрыптарды тудырды . Әтетте , мейрамға дайындық бір ай бұрын басталады , әрбір басталатын төрт апта , яғни төрт стихияның біреуіне теңеу және соған сәйкес аталады . Алайда , кейде атаулар аймаққа байланысты ерекшеленеді . Мейрамға дейінгі төрт сәрсенбі Су Чершенбе ( судағы сәрсенбі ) , Четыре ( оттағы сәрсенбі ) , Торпаг Чершенбе ( жердегі сәрсенбі ) және Ахыр Чершенбе ( соңғы сәрсенбі ) . Халық сенімдері бойынша алғашқы сәрсенбі — от , үшіншісі — жер . Төртінші сәрсенбіде — жел ағаштардың бүршіктерін аттыртты , сонымен халық ырымдары бойынша көктем келеді . Ғалымдардың айтулары бойынша Ширванда бұл сәрсенбілер мынадай стихияларға арналады : алғашқысы — ауа , екіншісі — су , үшіншісі — жер , төртіншісі — өсімдік . Халық тың болжауы бойынша алғашқы сәрсенбіде ауа жылынып , екіншісінде — су , үшіншісінде — жер ойанып , төртіншісінде — ағаштар мен өсімдіктер ояана бастайды . Осы сәрсенбілердің ең маңыздысы соңғысы Ахыр Чершенбе болып саналады . Ол кезде оқиға көініс табады . Бұл күн барлық әзірбайжан халықының категорияларын қамтиды және әртүрлі салт — дәстүр іс — әрекеттерімен толы болады , оның мақсаты жана жылда өзіңді , өз отбасыңды , қоғамды , ырыспен қамтамассыз ету .
Ең ақырғы , маңызды орта ол — Ақыр Черченбе болып табылады , онда оқиғалар көрініс табады . Бұл күн әр түрлі әдет – ғұрып құбылыстармен бай , Әзірбайджан халқының бүкіл категориясынан тұратын , өзіне , өзінің жанұясына және жаңа жылда қоғамға жақсы жағдай жасау мақсатын ұстанған , сонымен қатар ескі жылдағы жағымсыз кездерден , қайғыдан өзінің отбасы мен өзін аман алып қалу болып табылады .
Наурыз мейрамына дайындық рәсімдеуін ұстану негізінен дәстүрлі Сэмэни тағамын рәсімдеу болып табылады , ол адам мен табиғаттың жемісті символы болып табылады , ол дегеніміз сиқыр және культтық маңызы бар . Мысалы , Сэмэнидің көмегімен әйел адамның тазалану дәстүрі мүмкіндік береді . Бұл үшін әйел адамның басына сэмэни бидайымен келтірілген тағам қояды , су құйылады , ал басқа әйел қайшымен судың ағымын кеседі , сол кезде былай айтады : « О , осы әйелді жемісті еткен құдіретті күш » Сэмэнидің дайындалу үрдесі рәсімдеу дәстүрі сияқты , әйел адамдар ғана кіргізіледі . Қазанның астындағы отты , ондағы тағамды жағып , « баши бутов гадын » деп айтады , дәстүрлі үлкен әйел басшылық етеді . Сэмэни дайындау орнына жаман өткір басқа
Сэмэни дәстүрінің шығу тегін анықтайтын болсаң , оны табиғаттың жаңғыруына байланысты деп атайды .
Әзірбайджанда , көбінесе Губинск ауданында бір қызықты дәстүр тараған . Айдың соңғы сәрсенбісінде жеміс бермейтін ағаштарды шауып тастау керек болатын . Осындай оймен әлде – кім балтаны алып ағашты шауып тастайтын дейді . Осы уақытта оған біреу келіп , оның не істемекші екенін сұрайды . Сонда ол ағаштың жеміс бермейтінін айтып , оны шауып тастау керек екендігін түсіндіреді . Ал басқа да , қызықты әдет – ғұрыптар су және отпен байланысты . Сумен байланысты әдет – ғұрыптардың бірі судың үстінен сіңіру болып табылады . Яғни , былтырғы жылдың барлық күнәларынан тазарасың деген дәстүр бар . Оларда тағы бір қызық дәстүр бар .
Ескі жаңа жылдың соңғы күнінде ұйықтау алдында бір – біріне су шашады . Әзірбайджан халқы отқа байланысты дәстүрлерге өте бай . Өйткені олар оттың тазарту қасиеттері бар деп айтады . Үйлердің шатырында мейрамды алауларды жандыру және оттың үстінен айдың соңғы сәрсенбесінде секіру деген дәстүрлер қалыптасып кеткен . Бір алаудың үстінен жеті рет немесе жеті алаудан бір рет секіру керек . Ежелде алауды кәмелетке толмаған жас бала оттық арқылы жағатын . Сонда сол жағылған от таза болып саналатын . Егер барлықтары мейрамның күнін білетін болса , бүкіл адамдар оны ракеталардың атасымен қарсы алатын . Дәстүрге сай мейрамның бірінші қүні әр отбасы ешқанда бармай , өз үйінде отырып қонақтарды да күтпейтін .
Халықта жүрген мынадай сөз бар : « Егер мейрам күнінде өз үйіңде отырмасаң , жеті жыл бойы қаңғып қаласың » .
Өзінің жеке дәстүрі бар толықтай үй тазарту мен мейрамға арналған тағамдарды әзірлеу барлық мейрамның алдында жасалады . Мысалы , мейрамға арналған тағамда күнделікті әзірленетін тамақтарға қосылатын компонеттерден басқалары қолданылады . Мұнда 7 санына негізделетін құпиялы маңызы бар нәрселер әртүрлі ғұрыптарда пайдаланылады . Олардың ішінде
« йедди ловунды » атап айту қажет – соңғы сәрсенбіде береке дастарханына қоладан жасалған падноспен 7 міндетті нәрсені , яғни азық – түлікті тартады : тұз , нан , көмір , айна және т. б. Дәстүр бойынша падноспен азық – түліктер символ мәнді болып табылады.
Наным – сенімдерге сәйкес мереке дастарханындағы молшылық пен тағамдардың түрлілігі жаңа жылда осы азық – түліктердің жеткіліктілігін қамтамасыз ету қажет . Тағамдардың кейбір рәсім түрлері — мысалы , сэмэнидің құпия сыры бар – олардың бойында болашақ өмірдің тұқымы бар мыс . Мейрам дастарханда міндетті тағамдар — дәстүрлі палаудың бірнеше түрі , тәттілер мен жемістер.Мейрамда отбасындағылардың барлығы үйде жиналады . Отағасына арнайы кілем төселеді . Үлкендердің әмірісіз ешкім тағамды түртпейді . Оның қолы бос емес , намаз оқиды . Осы уақытта үлкен ұлы кіріп мейрамның басталғанын білдіретін оқтың атылғанын мәлімдейді . Әкесі қалтасынан сағатын алып , уақытқа қарап , әлі бір неше уақыт бар екенін айтты . Асықпай отырып , мейрам дастарханындағы қауынның тілімін ауыс тиеді . Үй бикесі бәріне сүттен жасалған сусын әкеледі . Палау жеп болған соң , дастарханды жинайды . Мейрам күніндегі ашық дарбазылар үй иесінің отауында екенін білдіреді . Бөлменің ортасында кілемнің үстінде дастархан жайяды . Оның ортасына сый тағамдары қойылады . Үйге келген қонақтарды үйдің үлкен ұлы немесе үй иесінің жиені қарсы алады .
Келгендердің қолдарына су құйып , үйге кіргізеді . Үй иесінің нұсқауы бойынша қонақты осы сәтте – ақ сыйлай бастайды . Мейрамда қонақтарға кардамон , корице , имбирге бұқтырылған шай берілуі тиіс . Балалар шат – күлкіге бөленіп , « кос — коса »
ойынын сауықтады , ересектер болса , бүлдіршіндерді тәттілермен әбден тойдырды . Жоғарыда айтылған дәстүрлердің көбісі қазіргі күнде де сақталған .
