Жоспар.
Кiрiспе.
Негiзгi бөлiм.
2.1 «Правда» газетiнiң қоғамға тигiзген үлесi.
2.2 «Егемен Қазақстан» «Казакстанская правда» газеттерiнiң аударылу, қоғамдық саяси лексикасын талдау жане салыстыру.
Қорытынды .
Кiрiспе
«Егемен Казакстан», «Казакстанская правда» газеттерiнiң қоғамдық саяси лексикалық салыстырмалы талдауы.
Негiзгi курстық жумыстың мақсаты: «Егемен Казакстан» және «Казахстанская правда» газеттерiнiң қоғамдық саяси лексикалық салыстырмалы талдау мен осы екi газеттерiнiң аударылуы . ұқсастығы мен айырмашлықтарын көрсету . Осы екi газеттi талдамас алдында оның тарихын бiлу қажет болғандыктан, баспасөз тарихы мен «Правда» газетiнiң қоғамға тигiзген улесi, тарихынан малiмет бере отырып баспасөздiң қоғамға қажеттiлiгiн көрсетудi мақсат еттiк .
Қазақтың мерзiмдi баспасөзi Қазақстанның Россияға косылу натижесiнде пайда болды. Орыс халкының азат мәдениетiнiң игi әсерiмен Ш.Уалиханов, ЫАлтынсарин, А.Құнанбаевтар қазақтың демократиялық публицистикасы мен реалистiк жазба адебиетiнiң негiзiн қалады. Қазақ халқының ауыз әдебиетi мен ақын жазушыпарының шығармалары баспа жузiн көрдi. Сөйт1п XIXғ бас кезiнде және екiншi жартысында қазақ тiлiнде кiтап, газеттер шыға бастады. Сол жылдары В.И.Ленин баспасөздiң тарихын қоғамдық, демократиялық, әлеуметт1к қозғалыс тарихымен байланысты тексерiп. зерттеудi талап еттi
Сондықтан қазақ баспасөзiнiң тарихын қоғамдық. демократиялык .ревалюциялық қозғалыспен байланыстыра отырып, белгiлi бір дауiрлерге бөлiп, әрбiр кезеңдегi газет. Журналдардың қандай роль аткарады. Идеялык бағытта көрсеткен .
Қазақстанның Россияға косылуының нәтижесiнде пайда болған «Туркiстан уалияты» мен «Дала уалияты» газеттерi ресми баспасөз органдары болуына қарамастан қазақ халқының қоғамдық және мадени өмiрiнiң мәселесiн сөз етуге мудделi болды. Бұл кездегi ескiшiл, керiтартпа элементтерге қарсы идеялық күресте қазақ ағартушыларының ықпалы басым болды. Солардың асерiмен алғашқы қазақ газеттерiнiң авторлары мен тiлшiлерiнiң көпшiлiгi өз халқын орыс халқымен жақындасуға, орысша оқып .бiлiм алуға отырықшы ел болып егiншiлiкпен айналысуға шақырды, үгiт-насихат жургiздi. Бiрiншi орыс ревалюциясы бүқiл шығыс халқы сияқты қазақ қалқын да оятты. Осы ревалюцияның қарсаңында және сол дауiрдегi большевикт1к баспасөз қазақ еңбекшiлерiн ревалюцияға қатыстыруда үлкен роль аткарды, XX-ғасырдың бас кезiнде «Қазақстан» газетi мен «Айқап» журналының шығуы халқымыздын мәдени өмiрдегi елеулi оқиғалардың бiрi болды. Россиядағы және оның шет аймактарындағы ревалюциялық өрлеу дауiрiнiң әсерi мен бұл газетпен журнал қазақтың қоғамдық ой-пiкiрiн дамытты. Демократ, акын, журналист Елеусiн Буйрин,
Мухамеджан Сералин, Султанмахмуд Торайгыров тағы басқалар өздерiнiң публицистикалық және әдеби шығармаларында қазақ ағартушыларының демократияшыл дастурлiк, реалистiк әдiсiн, жалғастырып кеңес заманына жеткiздi.
Қазақ кеңес баспасөзi Қазан әлеуметтік ревалюциясы арқасында әсiресе соғыстан кейiнгi бесжылдықтарда баспасөз өзiне жiктелген абройлы да жауапты мiндетiн ойдағыдай атқарған, дуниеге келдi. Ол Кеңес үкiметi үшiн күресте буржуазияшыл ұлтшылардың баспасөз органдарына қарсы куресте шынығып дамыды. Азамат соғысы жылдарында халық шаруашылықтарын қалпына келлтiру дауiрiнде. Ауылды кеңестiк әлеуметтiк индустриаландыру үшiн курес және ауыл – шаруашылығын жаппай коллективтендiру, социолизмнiң барлық майданда шабуыл жасауы және колхоз құрылысын орныктыру халық шаруашылығын алеуметтiк жолмен қайта қуруды аяктау және не социолизм жеңiсi үшiн кезiнде жергiлiктi баспасөз Қазақстан партия ұйымының жауынгер құралы болды . Бүкiл адамзат тарихында дамудың жағңа заманын ашкан қазан алеуметтiк ревалюциясы қазақ халқының бұрын артта қалып келген экономикасы мен мадениетiнiң өркендеуiне, дамудың капиталистiк жолына соқпай өтiп, бiрден социолизмге көшуiне мумкiндiк жасады. Отызыншы және одан кейiнгi жылдарда бүкiл елiмiзде, соның iшiнде Қазақстанда тарихи оқиғалар болды. Кеңес одағы коммунистiк партияның басшылы отызыншы жылдардан
бергi әрбiр кезеңде әсіресе соғыстан кейінгі бес жылдықтарда баспасөз өзіне жіктелген абыройлы да жауапты міндетін ойдағыдай аткарған.
«Правда» және «Қазақстан» РКП (б) орталык комитетi Қазақстан партия ұйымының тiкелей басшылық етiп отырды. Қазақстанның облыстық бiрiншi партия конференциясың әзiрлеп өткiзуде республика партия ұйымдарына iс жузiнде көмек көрсету уш1н РКП (б) орталық комитетi Қазақстанға Е.Ярославский бастаған комиссия жiберген болатын. 1921жылы шiлдеде Орынборда Қазақстан облыстық партия ұйымның бiрiншi конференциясы өткiзiлдi. Онда Е.Ярославский «Правда» газетiне мақала жазды. Ол қазақ республикасының өзiне таң ревалюциялық дәстурлерi әсiресе азамат соғысының тарихына. Кеңес өкiметi үшiн жургiзiлген курес тарихына лайық iстерi бар екенiн айтты. Орынбор жумысшылары
атаман Дутовтың сайқанына табандылықпен тойтарыс бердi. Ақыры Орынбор пролитарлары жеңдi. Оларға ревалюция iсiне шын берiлген ұлтшыл алашордашыларға қарсы куреске шыққан қазақ атты әскер бөлiмi көмектестi «Правда» газетi осы кезде Қазақстанда партия ұйымының жұмысындағы жетiстiктердi. Сонымен қатар кемшiлiтердi және оның себептерiн көрсетiп жазып отырды. 1921 жылы 15-карашада «Правда» газетiнде Қазақстан партия ұйымы жұмыстын жайы туралы хабар жариалады. Өркеде –делiнген хатта партия әлi де әлсiздеу. Бұл әлсiздiктiн негiзгi себебi өлкеде өнеркәсiп пролетариатынын аздығына және қазақ кедейлерiнiң әлi де болса байлардың құндылығынан құтыла алмай отырғандығында. Расында ол кезде
Қазақстандағы өнеркәсiп орындарында көбнесе бытыраңқы ұсак өндiрiсте алпыс мыңга жуық адам ғана жұмыс iстейтiн едi.
Қазақстан партия ұйымының жұмысындағы ол кездегi басты кемшiлiктiн екiншi бiр маңызды себебі– қазақ коммунистерiнiң аздығы делiнген. Өлкедегi жиырма алты мыңнан аса коммунистердiң он пайыз ғана қазақ болған. Ал қазақ коммунистерiнiң көбiнiң саяси дайындығы аз . партия кеңес қызметiндегi тәжiрибесi жеткiлiксiз едi. Осыны есепке ала отырып РКП (б) –ның Кироблыстық комитет арнауы қаулы алды. «Правда» газетiнде басылып шыққан хатка қарағанда. Қазақстан партия облысының комитетi партия қатарын тазалау аяқталысымен дереу партия қатарына жұмысшыларды және қазақ кедейлерiн тарту үшiн арнайы екi апталық өткiзiлсiн деп ұйғарды. Партия мушелерiнiң идеялық дарежесiн көтеру үшiн қысқа мерзiмдi саяси курстар өткiзiлетiн болды . Сонымен қатар партия және кеңес жұмысына қазақ кызметшiлерiн даярлау iсiне ерекше назар аударылды, сол мақсатпен өлкеде сегiз айлық кеңес — партия мектебi ашылып, мұнда 300 адам окыды. Қазақ кедейлерiн байлардың ықпалынан құткару жөнiнде облыстық партия комитетi нақты шаралар белгiледi .
«Правда» газетiнде жариаланған хабарда қазақ тiлiнде айына екi рет «Қызыл Қазақстан» журналы және аптасына екi
рет «Еңбекшi қазақ» газетi шыға бастағаны айтылды. Халық шаруашылығын қалпына келтiру жолындағы куресте ең алдымен партия және кеңес жұмысын жолға қоюдың маңызы өте зор болды. 1923 жылы 17 – 22 – наурызында борзон Қазақстан III облыстык партия конференциясының кун тартiбiндегi басты мәселе қазақ ауылындағы партия және кеңес жұмысының әдiстерi туралы болды. Конференция коммунистiк партияның кешендiк ұлт саясатын жузеге асыру ұранымен өттi. Бұл мәселе жөнiнде екi майданда бiрдей державалық шофинизмге қарсы және жергiлiктi ұлтшылдыққа қарсы ымырассыз курес жургiзу қажеттiгi атап көрсетiлдi. Алдағы партия жұмысын жақсартудың шаралары белгiленедi. «Правданың» 1923 жылы 7- сауiрдегi баслымында басылған екiншi мақаласында Е. Ярославский өзi орталық комитетiнiң өкiлi ретiнде қатысқан Қазақстан партия ұйымының III — конференциясынан алған әсерiн суреттедi. Ол бұл конференцияда қазақ коммунистерiнiң өкiлдерi көп екенiн соның iшiнде бұл конференцияға туңғыш рет бiр топ қазақ жумысшыларының қатысып отырғанын атап көрсеттi.
1923-жылы 17 – 25 сәуiрде болған партияның ХII- сьезi ұлт республикалары туралы мынаны атап көрсеттi. Пролетариат кеңес құрылысында ұлт мәселесiн дұрыс шешудiң кiлтiн тапты. Ол бұдан ұлттардың шешу құқықтылығы мен ерiктiгi негiзiнде түрақты көп ұлтты мемлекетке ұйымдаструдың жолын айтты.
Сьезд кеңес ұлт республикасының iс жүзiндегi тендiгiн қамтамассыз ету орыс жумысшы тобының пармендi және упкiлiктi көмегiнiн негiзiнде ғана мүмкiн екенiн тағы да болса айтты. Правда одан әрi – бүкiл езiлген шығыс халқы үшiн де саяси маңызы зор .
Осындай тарихы бар газеттiң, бүгiнгi күнгi жемiсi деп-. «Егемен Қазақстан». «Казакстанская правда» газеттерiн айтсақ болады. Қазiргi күнде бұл газеттердiң бiрi мемлекеттiк тiлде ал екiншiсi орыс тiлiнде жазылады. Бiрақ олар екi тiлде жазылғанымен бiрдей акппарат береді.
«Егемен Қазақсан», «Казакстанская правда» газеттерiнiн аударлуын және қоғамдық саяси лексикасын салыстырып талдағанды жөн көрдiк сол сөздерге тусiнiк берудi қажет деп ойлаймыз. Осы екi газеттiн екi турлi тiлде жазылған себептi қандай тәсiлдермен аударылғанын қарастыру керек. Бiрақ қарастырмастан алдын .аударма дегенiмiз не екенiн бiлу, осы екi газеттi талдауға өте қажет.
Аударма дегенiмiз – бiр тiлде ауызша айтылған ой –пiкiрдi иа болмаса жазылған мәтiндi тыңдаушыға, оқушыға екiншi тiлде түсiнiктi етiп жеткiзу. Бiр тiлден екiншi тiлге аударылып жазылған немесе баспадан басылып шыққан барлық әдеби еңбек аударма туынды деп аталады. Аударма тұсында эконмиканың, мәдениеттiң, ғылымның және тумыстың түрлi салаларынан кездесетiн атауларға лайықты балама iзделiнедi.
Егер ондай мағынаны берер сөз табылмаса, қазақ аударма өнерiнде бұл жағдай көбiнесе шет тiлiндегi атаулар қабылданады әрине кiрме сөздердiң көп енуi тiл заңдылыгына тазалыгына карсы келетiнi рас, бiрак кейбiр зерттеушiлер бұны тiлдi байытудың бiр жолы деп ұғады.
«Егемен Казакстан», «Казакстанская правда» газеттерiндегi мақаларындағы аудармалары сөзбе сөз аударылмаған. Оларда тек қана мағынасымен оқырманға түснiктi тiлмен анық берiлген. Бiрак та екi газетте де оқырманның бiлiм дарежесiне, түсiнуiне байланысты сөздер немесе «Егемен Казакстан» газетiндегi мақалалар да орыс тiлiнiң сөздерiн аудара алмай . немесе аудармай сөздердiң берлуi, кездесуi таң қалдырады. «Егемен Казакстан» газетiнiң қоғамдық саяси лексикасын талдап отырып, мынандай сөздер кездестi: зейнетақы проблемалары, келiссөз бекiту, экономикалық кеңiстiк және сондай сиякты сөздер. Соның iшiнде «зейнетақы проблемалары» деген сөзiн алып қарастыратын болсақ, мұндағы «проблемалар» деген орыс тiлiнiң сөзi, осылайынша қалып «зейнетақы» сөзi мен сәйкес келедi ме? немесе қазақ тiнде жазылатын газеттерге сәйкес келедi ме? деген сурақты қарастырайық. Бұнда «Зейнетақы» сөзiн талдайтын болсақ. Бул қос сөз.сондықтан оны да бөлiп қарастыру керек. «Зейнет» — деген сөз зат есiм және екi түрлi мағынада колданылады:
- –Көрiк, сұлулық, сымбат, әдемiлiк.
2.-ауыспалы магнада: енбек рахаты . жемiсi, кызығы – деген мағыналарды бередi. Осындағы екiншi мағынасы мен «ақы»
сөзiмен бiрiктiрп қарасақ. «Еңбек жемiсiн төлем түрiнде алу» -деген мағынаны бiлдiредi. Ягни « Енбекақы» сөзi екенiң көрсетiп тұр. Ал орыс тiлiндегi «проблема» сөзiне-лар көптiк жалғауын жалғап орыс тiлiнiң сөзiн қазақ тiлiнiн сөзi сияқты қылып көрсетiп. аудара алмағандығын яғни мақаланы жазып отырған журналист сөздi аударуға балама iздемеген. Бiздiң ойымызша «проблема» сөзiн кез-келген қазақша-орысша немесе орысша-қазақша сөздiктен баламасын табуға болады. Сөздiктерде көбiнесе «проблема» сөзi «мәселе» — деп аударылады. «Енбекақы проблемалары» — деген сөздерге «Енбекақы маселелерi» — деп жазылса дұрыс және қазақ тiлiне өз ықпалын тигiзбейтiндей болады. Б1рак бұны жазған адамды сауаттылығын төмен деп айтуға болмайды. Себебi әрбiр маманын өзiне тән кемшiлiгi болады. Жоғарыда айтылған мақаланың өзiне тән ерекшелiктерi де бар. Мысалы: «Елбасымен өтетiн кездесуде ауыл-шаруашылығына көңiл бөлiп. барынша жағдай жасап отырган. Президент журек жарды алғысын жеткiздi» — деген сөйлемде «Елбасы» және «президент» сөздерi бiр мағынаны бередi. Бұл сөйлемде сөздердi қайталанбауына тырысқан. Егер «Елбасы» сөзiнiн орнына да. «Президент» сөзiн сол сөйлемде колданатын болсак, сөйлемнiң мағынасы сақталғанымен. сөйлемнiң көркемдiлiгiн бұзып тұрады . Сондықтан әрбiр шығармада
немесе мақала да сөздердiң қайталанбағаны жөн. Ягни синоним сөздердi тауып, қайталанбауына тырысу керек. Қазiргi күнде қазақ тiлiн бiлетiн адамдар көптеген қазақ тiлiнiн сөздерiн толық мағынасын түсiне бермейдi. Сондықтан осы екi газетте кездесетiн сөздердiң мағынасы көптеген сөздiктер арқылы түсiндiрудi қажет деп есептедiк. Мысал ретiнде: бекiту, жолдау, келiссөз, кеңiстiк, құжат, халыкаралык, сапар, тарап — деген сөздердi алдык. Мысалға алынған сөздердiң мағыналары:
Бекiту — бекiт етiстiгiнiң қимыл атауы. Бекiт етiстiк
- 1. Бекiт етiстiгiнен жасалған өзгелiк етiс .
2.Мыктап қатты етiп ұстату .
- 3. Мықтап байлап тастау, жауып қою .
- 4. Мiндеттеу, жуктеу.
Жолдау к, атау, Жолда — у. Жолда етiстiгi. Бiр нәрсенi жiберу, салу, арнау .
Жолдама зат есiм. Бiр жаққа бару үшiн. арнайы берiлетiн құжат қағаз .
Келiссөз зат есiм. Белгiлi бiр бiтiмге келiп шарттасу үшiн жургiзiлетiн сөз, келiсiм сөз.
Кеңiстiк.
1.Ашык жер . кен жазыкқ.
2.Шексiз әлем . кең дуние .
Құжаттар. зат . есiм . диал. Документ . қағаз
Халықаралық сын есiм.
1.Сыртқы саясатқа халықтар мен елдердiң өзара байланысына . қарым-қатнасына сәйкес жағдайлар оларға тән нәрселер деген мағынада .
- Бiрнеше халыққа ортақ, көптеген елдерге тараган мағынасында.
Сапар зат есiм. Жолаушының аттар жолы.
Шешiм зат есiм. Белгiлi бiр iстi қарап бекiткен қаулы, карар, үкiм.
Тарап зат есiм. Белгiлi бiр жоқ, түс айқындау. Айқында етiстiгiнiң қимыл атауы.
Айкында етiстiгi.
- Анық етiп көрсету .
2.Анықтау, дәлелдеу, саралау — деген сияқты көп мағынаға ие сөздер. Яғни қоғамдық саяси лексикада кездеседi.
«Егемен Казакстан», «Казакстанская правда» газеттерiнде әртурлi салалардағы сөздер яғни әлеуметтiк, саяси, мәдени, экономикалық сөздер кездеседi. Сондықтан әрбiр адам әртулi маман иесi болғандықтан көптеген терминдердi тусiне бермейдi. Бiрақ журналисттер мен аудармашылар әрбiр саладағы терминдерге түсiнiк беру керек.
«Казакстанская правда» газетiнен заңи, экономикалық сөздердiң терминiн, әртүрлi сөздiктерден қарастырып шықтым.
Зани терминге мысал ретiнде «международное права» сөзiнiң аудармасы «Халыкаралық құқық» және сол терминдi заңи терминдер, сөздiктерiнен қарастырдық.
Халықаралық құқық – мемлекеттер мен халықаралық байланыстың баска да қатысушыларын (субьектiлерi) арасындағы қарым –қатнастарды реттеушi заңи принциптер мен тармактардың жиынтығы.
Осы екi газетте кездесетiн экономикалық терминдердiң қазақ тiлiнде және орыс тiлiнде түсiндiру үшiн сөздiктерден жаздық.
Сальдо – белгiлi бiр уақыт негiзiндегi ақшалай түсiм мен шығын арасындағы айырма.
Сальдо-разность между денежными поступлениями и расходами за определенный период времени.
Демографиялық сегментация — негiзiне адамның жасы жынысы, отбасы нүктелерiнiң саны табыс мөшерi, кәсiби мамандығы, бiлiмi сияқты демографиялық нышандар алынған сегментациялық талдау жургiзу әдiсi.
Демографическая сегментация — методика проведены сегментационного анализа, в основу каторого положены демографические, признаки такие как, возрость. Пол, размер, семьи уровень дохода, профессиональное преднадлежность оброзование.
Формуляр – типовой догвор, используемый в торговом обороте крупными фирмами.
Фармирование спроса и стемулирование сбыта – маркетинговы мероприятия, направление на формирования у покупателья убеждение в привосходстве одного товара на другим (конкуретным) на пастроенные оптимальный структур сбыта товаров.
Сұранымды қалыптастыру және өткiзудi ынталандыру — бiр тауардың басқа тауардан (бәскелес) артықшылығы бар екенiне сатып алушының көзiн жеткiзуге, тауарды өткiзудiң ұтымды құрлымын жасауға бағытталған маркетингiлiк шаралар
«Егемен Казакстан» газетiнде кездескен жолдау сөзiн мысал ретiнде алсақ: «Казакстанская правда» газетiнде сол мақаладағы жолдау – сөзiнiң аудармасы «послание» деп берiлген. Жолдау сөзiнiң жоғарыда түсiндiрмесi берiлдi ол послание сөзiнiң түсiндермесiн берiп салыстырып көрсету қажет деп есептедiк.
Послание — я ср. 1 . Письменное обращение государственного деятелья к другому государсву деятелью по какому –нибудь важному государства. Политическому вопросу. 2.Вообще – письмо, письменное обращение. 3.Поэтическое или публецистическое проиведение в форме оброщение к какому — нибудь
Қаз
Қазақ тiлiнiң жолдау сөзiне көбнесе орыс тiлiнiң послание сөзiнiң 2.3 –мағынасы тура келедi. Бұл екi сөз тiларалық снонимдерге жатады. Мұндай синонимдер кейбр мағналары басқа тiлдегi баламасының кейбiр мағыналарына сәйкес келетiн синонимдер. Бұл екi газеттерде тiларалық синонимдер көп кездеседi. Бұл газеттердi терең қарастырсақ көптеген тәсiлдер, аударманың турлерiн және сол сияктыларды карастырып шығуға болады.
Қорытынды
Сонымен қорыта келгенде, баспасөз тарихы мен «Правда» газетiнiң қоғамға тигiзген үлесi көп болған «Егемен Казакстан» «Казакстанская правда» газеттерiн талдау үшiн онын тарихын бiлу қажет екендiгi айқндалады. Осы екi газетте де көптеген экономикалық, саяси, мәдени, алеуметтiк, зани және тағы сол сияқты терминдер бар. Баспасөз лексикасында немесе мақалалардағы сөздердi аудармаларды анық беретiнiн көруге болады. Бiрақ олардың да өзiне тән кемшiлiктерi бар .
«Егемен Қзақстан», «Казакстанская правда» газеттерiнде бiрдей мәлiмет берiледi — бiрақ сөздердiң оқырманға жеткiзу тәсiлдерi әртурлi болып келедi екен. Бұл екi газет «правда» газетiнiң бүгiнгi күнгi жемiсi, ягни осындай қоғамға қажеттi болған газеттi әрi – қарай дамытып. Қазiргi күнге дейiн жеткiзiп отырғанын бiлемiз.
Баспа лексикасын дамыту үшiн оның лексикасын талдау керек деп ойлаймыз.
Қолданылған әдебиеттер.
«Баспасөз және уақыт тынысы» Қарагулов Абдуали
Алматы 1976ж. « Қазақстан сөздігі»
« Баспасөз тарихының очеркі» Х. Бекхожин
Алматы «мектеп» 1981 жылы
«Іскер адамның орысша — қазақша экономикалық түсiндiрме
сөздігі»Аяпова Ж.М Арынов Е.М.
Алматы «Искар» «Тұлға» 1993жылы
.«Заңи терминдердiң түсiндiрме сөздiгi» М.Iзiмұлы .
«Сөздiк — словарь» Алматы 2000 жылы
.«Қазақ тiлiнiң түсiндiрме сөздiгi» А.Ы.Ыскаков.
«Ғылым баспасы» Алматы 1983 жылы
