Бұл топтың препараттары тері мен шырышты кабаттардың сезімтал жүйке ұштарына ынталандырғыш әсер көрсетеді. Бізде осы уақытқа дейін қыша қағазы суық тиюмен нәтижелі құрал болып есептеледі, ол уақытта елдердің басым көпшілігінде қыша қағазы емдік мақсаттарда әлдеқашан қолданылмайды. Ал қылқанды мәңгі жасыл ағаш биіктігі 40 м, қарағайдың тұқымдасына жатады (Pinaceae). Қарағай Европа аймағына, ССРО-да көп таралған, Сібірде, дәрігерлік мақсаттарда қарағай бүршіктері мен қарағай қылқан жапырақтарын қолдануда.
Қыша қағазы
Қыша қағазы (горчичник) майсызданған қышаның жұқа қабатымен жабылған. Оның әсері қышаның эфирлік майына (аллилизотиоцианат) байланысты. Қышаның құрамында синигрин гликозиді мен мирозин ферменті бар. Қыша қағазын жылы (400 С жоғары емес) сумен сулағанда мирозиннің әсерінен синингрин ферменттік ыдырауға түсіп, айқын тітркендіркендіргіш әсер көрсететін эфирлік майын түзеді.Қыша қағаздарын көбінесе тыныс алу мүшелерінің ауруларында, стенокардияда, сонымен қатар невралгияларда, миалгияларда қолданылады.
Бізде осы уақытқа дейін қыша қағазы суық тиюмен нәтижелі құрал болып есептеледі, ол уақытта елдердің басым көпшілігінде қыша қағазы емдік мақсаттарда әлдеқашан қолданылмайды. Біріншіден, олардың қолдануының дұрыс күшті әсері өте салыстырмалы немесе еш байқалмайды. Екіншіден, қыша қағазы күйіктерді шақырады, сонымен қатар жергілікті және тыныс аллергориялық көріністер шақыруға бейім. Бірақ бізде әке — шешелерге балаға азғантай салқын тию көрінулері жанында оған қыша қағазын қою кеңестерін есту жиі кездеседі .Бұл кеңестердің дұрыс бұрысы әлі де анықталуда….
Қыша қағазының қолдануы негізі — тері тітіркенген қыша әрекетінде салынған. Майсызданған қыша тұқымдарының ұнтағы жылы су қатысуында (40-45° ) белгілі бір реакция болады, нәтижесінде эфирлі қыша майы бөлінеді, ол өткір иісті, жоғарғы тыныс жолдардың шырышты қабатында күшті тітіркенуді және жасырауды шақырады, ал теріні — қызылдыққа, күйдіру, ауру сезімдерін туғызады.
Қыша қағазын дененің әртүрлі учаскелеріне басады : желке облысқа, басқа қан күшті тасулары жанында (мысалы, беттерде, жоғары күре тамырлық қысыммен азап шегушілерде), кеуде торға өкпе аурулары кезінде (мысалы, бронхит кезінде, өкпе қабынуында), белге (радикулит кезінде) және т.б. Қыша эфирлі маймен тітіркену терінің лайықты орынына қанның, тіндердің және ішкі мүшелердің рефлекторлық кеңеюі деп атайды.
Тазартылған терпентин майы
Эфир майының кәдімгі қарағайдың шырынын айыру арқылы алынатын тазартылған терпентин майы жатады. Негізгі әсер етуші затболып а –пинен (термендер тобынан –жартылай немесе толығымен гидрирленген ароматикалық көмірсулар туындыларынан тұратын көптеген эфирлік майлар) саналады, оның айтарлықтай липофилдігі бар, сондықтан эпидермис арқылы сіңіп, сезімтал жүйке ұштарына тітіркендіргіш әсер көрсетеді. Құрамында тазартылған терпентин майы бар препараттар көбінесе жергілікті невралгияларда,миалгияларда, буынның ауырларында ысқылап жағу үшін қолданылады.
Аталған тітіркендіргіш заттар екі мақсатпен қолданылады. Біріншіден, ауыру сезімін басу үшін зақымдалған мүшенің немесе тіннің аймағына әсері –алаңдатушы әсер деп аталады. Екіншіден, патологиялық үрдістер орын алған ішкі мүшелердің (тіндердің) трофикасын жақсарту үшін.
Алаңдатушы әсері ОЖЖ-де тітіркендірудің екі ағынының өзара әсерлесуі мүмкіндігімен түсіндіріледі-патологиялық өзгерген ішкі мүшелер мен тітіркендіргіш заттардың әсер ететін жерлеріндегі тері беті. Бұл жағдайда висцералды мүшелерден афферентті импульсацияға берілу әлсірейді. Бірақ мұндай көзқарас аса болжамалы, висцералды және соматикалық импульстердің өзара әсерлесуі физиологиялық дәлелденген. Бұл жайлы клиникалық көрсеткіштерді куә болады. Сонымен, ішкі мүшелердің ауруында терінің белгілі бір жерлерінде (Захарин –Гед аймағы) сезімталдықтың жоғарлауы байқалады. Мысалы, стенокардияда науқастар жауырынның тұсында немесе сол жақ қолында ауыру сезімін байқайды. Тітіркендіргіш заттардың әсерінен ОЖЖ-де ауыру сезімдерін басатын қасиеті бар заттар энкефалиндердің бөлінуі жоққа шығарылмаған.
Одан басқа қоздырғыш заттар ішкі мүшелерге оң трофикалық әсер көрсетеді. Бұл бірқатар механизмдерге байланысты болуы мүмкін. Сонымен, трофикалық кәдімгі тері-висцералды рефлекстермен және постганглионарлы симпатикалық талшықтармен антидромды түрле (аксон-рефлекс түрінде)іске асады деп болжайды. Екінші варианттағы қоздырғыштар ОЖЖ — нен тыс тері рецепторынанішкі мүшелерге барады. Ауыру сезімдерін басатын тітіркендіргіш затттардың алаңдатшы әсері трофикада жағымды рөл атқарады. Теріні тітіркендіргенде биологиялық белсенді затардың (гистамин және т.б.)бөлінуінің белгілі маңызы бар екендігі де ескеріледі.
Қылқанды мәңгі жасыл ағаш биіктігі 40 м, қарағайдың тұқымдасына жатады ( Pinaceae ). Қарағай Европа аймағына, ССРО-да көп таралған, Сібірде, дәрігерлік мақсаттарда қарағай бүршіктері мен қарағай қылқан жапырақтарын қолдануда.
Химиялық құрамы. Қарағай бүршіктерінде әртүрлі смола және эфирлі майлар, витаминдер болады. Қылқан жапырақта аскорбиндік қышқыл, алкалоидтер, шыдаулар — борнеол, лимонен және басқа заттар болады. Қарағай ағашынан тірілткішті алады ( терпентин ), ол эфирлі маймен және терпено идтерге бай болып келеді. Ағаш, өсімдіктерден құрғақ жолмен айырулар арқылы қара май алынады. Оның құрамына смола заттары, майлар, фенол, ксилол және толуолды кіреді. Тірілткішті айырулар жанында қарағайдан скипидарды алады.
Фармакологиялық қасиеттері. Гапенді қарағай бүршіктерінен жоғарғы тыныс жолдардың шырышты қабықтарының қозу белсенділігін жоғарылататын дәрілер жасалады. Дәрілерді сонымен қатар,рефлексті әсер көрсетілетін шырышты қабықтардың стимуляцияларына,қақырық түсіретін заттар есебінен де қолданылады.
Сонымен қатар, қарағай бүршіктердің экстрактілері патогендік микрофлораға бактерицидты әсер етеді. Өсімдік бүршіктері әлсіз несеп айдағыш қасиеттеріне ие болады. Сонымен қатар, скипидар липидтерде жақсы ериді және теріге терең кіреді, оның рецепторларын тітіркендіре организмде рефлекторлық өзгертулер шақыра.
Дәрілік түрлер, қолдану тәсілі және мөлшері. Тазаланған терпенді май, тазаланған скипидар ( Oleum Terebinthinae rectificatum ). (1:2) вазелинмен қоспада теріге жағу үшін қолданады ишиас кезінде, невралгияда, миозиттерде , сарпта қолданылады.
Ментол майы.
Ментол бұрыш жалбызы эфир майларының негізгі компаненті. Терпендік қатардың спирті. Тоңу сезімдерін шақыратын суықтық рецепторларға таңдамалы қоздырғыш әсер көрсетеді. Тітіркендіргіш әсер әлсіз анестезиялық әсерге ауысу мүмкін.
Ментол майына ланолин, менто , метилсалицилат және сары балауызды қосады. Бұлшық ет аурулары кезінде қолданылады, артриттерде, соғып алуларда және т.б.
Миотона құрамына майла , дәрілік өсімдіктер , белсенді компоненттерді кіреді . Май қан айналысын активтейді , антисептикалық әрекет көрсетеді , ауруды басады. Миотонаның бірнеше түрі болады. Миотон — спорттық жарыстың алдында қолданылады немесе алдағы физикалық жүктілік кезінде қолданылады. Ол бұлшық етерді,тіндерді қыздырады. Ол жаттығудан кейін немесе жарыстарға көрсетілген . Ол қыздырушы қасиеттің арқасында бұлшық еттік күштенуді басады. Сонымен қатар, қалпына келтіргіш уқалау жағдайында қолданылады. Әртүрлі мінез-құлық зақымдары жағдайында, ісіп қызару процестерде қолданылады.
Аммиак ерітіндісі 10%( мүсәтірлі спирт )
Антисептикалық және тітіркендіргіш препарат. Демді ішке тарту жағдайында тыныс орталық рефлекторлық қоздыруды шақырады . Ас қабылдау кезінде құстыратын күшті әсер ішке шақырады. Жергілікті қолдану жағдайында микробқа қарсы әрекет көрсетеді. Естен танған күй-жағдайда дем қоздыруыға арналған шапшаң көмектің құралы сияқты қолданылады. Құстыратын құрал түрінде кейде ішке тағайындайды.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Харкевич Д.А. Фармакология. – М.: ГЭОТАР-Мед, 2006. 93-95 б;
- Фармакология /под ред. Р.Н. Аляутдина 2-е изд., исправл. М.: ГЭОТАР-Мед, 2004.
- Лоуренс Д.Р., Бенетт П.Н. Клиническая фармакология. – М.: Медицина, 2002, т.
- сайт http://max.1gb.ru/
Жоспар
- Кіріспе
- Негізгі бөлім
Тітіркендіргіш заттар
- Қыша қағазы
- Тазартыдған терпентин майы
- Ментол
- Аммиак ерітіндісі
- Қорытынды
Қорытынды
Аталған тітіркендіргіш заттар екі мақсатпен қолданылады. Біріншіден, ауыру сезімін басу үшін зақымдалған мүшенің немесе тіннің аймағына әсері –алаңдатушы әсер деп аталады. Екіншіден, патологиялық үрдістер орын алған ішкі мүшелердің (тіндердің) трофикасын жақсарту үшін.
Алаңдатушы әсері ОЖЖ-де тітіркендірудің екі ағынының өзара әсерлесуі мүмкіндігімен түсіндіріледі-патологиялық өзгерген ішкі мүшелер мен тітіркендіргіш заттардың әсер ететін жерлеріндегі тері беті. Бұл жағдайда висцералды мүшелерден афферентті импульсацияға берілу әлсірейді. Бірақ мұндай көзқарас аса болжамалы, висцералды және соматикалық импульстердің өзара әсерлесуі физиологиялық дәлелденген. Бұл жайлы клиникалық көрсеткіштерді куә болады.
Кейбір тітіркендіргіш заттар терінің және шырышты қабаттардың сеезімтал жүйке ұштарына аталған әсерлерді көрсетуден басқа жүрекқызметінің, тамырлардың тонусының және тыныс алудың рефлекторлы өзгеруін шақырады. Мұндай препараттарға ментол және аммиак қосылыстары жатады.
