Ж о с п а р
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1) Н.Гандидің білім алуы
2.1) ІІ дүние жүзілік соғыстан кейінгі елдің жағдайы
2.3) Тәуелсіздік үшін күресінде қосқан үлесі
ІІІ Қорытынды
Жұмыстың өзектілігі
Махатна Ганди тарих сахнасына ірі саяси қайраткер ретінде тануға болады. Ағылшын отаршылдарына қарсы күресі ақиқат пен күш көрсетілуді әділеттілік пен қайырымдылық, жан тазалығы ізгілік сияқты қасиеттер ағылшын отаршылдары елымызден қуып шығып қанаушылықтан босатуға ьолады.
Ганди көптеген жылдар бойы отаршылдарына қарс үзбей, халықты біріктіріп соғыссыз бейбітшілік арқасында тәуелсіздігімізді аламыз деп санады. Бұл арманына Махатна Ганди жете алды. Ол еліне тәуелсіздік алып берді.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері
Ганди мен ең басты принцп “Ол ақиқат құдайы”-дейді. Мұсылмандар мен үнділердің бөлінуі қатты толғандырды. Ол мен үшін мұсылман мен индустар арасында болып жатқан жыртқыш әрекеттердің дәпменсіз купері болып қалмауы үшін ұлы тәңірінің көмегін күтемін деп жазды ганди.
Махандас Гандидің бейбітшілік сияқты кеңінен ойлап, айтқан сөзі тіпті балаға түсінікті еді.Ол соғыс пен зомбылық пен зомбылыққа қарсы болды. Қорқынышты сүймеді. Егерде маған қорқыныш пен зорлық арасындағы таңдауды ұсынса, мен зорлықты таңдар едім дейді. Себебі өз арын қорғау үшін Индия қолына қару алып қорғанып, қорқыныш үшін құрбан болуы мүмкін емес деп сендірді. М.Ганди Индияға деген махаббаты шексіз еді.
Тарихнамасы
1992 жылы Ганди биография — очеркіні тобына тәуелсіздік үшін күрес ең соңғы мақсаты емес, бұл күрес халық үшін дейді. Көптеген ғалымдар әйгілі жазушылар Р. Тагор, Лев Толстой, Максим Горький, Роммен Роллан Бернард Шоц зерттеген.
Махандас Карамжонд Ганди 1869жылы 2қазан Батыс Индияның Морбандаре кішкене князьдігінде дүниеге келді.
Әкесі Махандас- Карамчонд халық оны Каба деп атаған. Мобандаре князьдігінде министр қызметін атқарған. Каба Ганди мінезі тік, қарапайым халықтің қамын ойлайтын кейде ағылшын президенттері мен араздасып та қалатын.
Каба Ганди төрт рет үйленген. Үш әйелі ерте қайтыс болып кеткен. Төртінші әйелі- Мутпи – бай бір қыз, үш ұлы бар. Ең кішкентайы Мохандас әлсіз ұяң қорқақ бала, оқуда да өзгешілік болмады. Ол әрқашан бауырмашыл кішіпейіл сүйікті бала болатын. Оның мінезі тынық су секілді, сабырлы рухани күші жадыраған көзінен көрінеді. Күлімсірегенде тісі жаңа өсіп келе жатқан нәзік жанды сәбидің жүзін бейнелейді. Құлағы мұқият тыңдауға бейімделген.
Мохандасқа әкесінің өлімі қатты тиді. Үнді дәстүрі бойынша Ганди жанұясына жауапкершілікті сол рудағы үлкен жастағы еркек алуы тиіс еді. Осы жағдайға байланысты жауапкершілікті Мохандастың тәтесі алды.
Кіріспе
Мохандастың алты мен он алты жас аралығындағы оқыған мектебі артта қалды. Енді кейінгі білімді жалғастыру, мамандық таңдау мәселесі туды. Алғашқыда ол дірігер болғысы келді. Бірақ оған тікелей қарсы болған ағасы вуисимуттар (индуазм тар мағынадағы вишниуттар ұстанушылар) өлікті зерттеумен айналысады қажет емес екенін және әкесінің баласы адвокат болғанын армандағанын айтады. Жанұясымен және беделді достарымен көп кеңесе отырып,талқылағаннан кейін Мохандасты Англияға оқуға жібермек болып шешті. Бұл сапар өте қымбатқа түсетін болды. Бірақ бұл ақшаның кейінгі есепте қайтатынына сенімді болды. Бұл сапарды іске асыруды тек қажет нәрселер ғана кедергі болып қойған жоқ. Мохандасқа тәтесі Англияға солардың нәтижесі олардың армандарын бұзуға әкелуі мүмкін екенін айтты. Өз сөзін нақтылай түсіп Англияда білім алған индус -адвокаттарды келтірді. “Олар Еуропаның өмірін өзіне қабылдаған тамақта толғаны жоқ аузынан темекісі түспейді және ағылшындар секілді ұятсыз” -деді.
Сонымен қатар деп жалғастырды тәтесі; діндар индус халқы мұхит кешіп үндістанды тастауға ьолмайды” -деді.
Ақырында анасы Мохандаспен үш рет вино ішпеу, әйеклді білмеу және тамаққа ет қоспауды қабылдаққан соң тәтесі жиенін Лондонға жіберуге рұқсат берді.
2.1 Гандидің білім алуы
Бірық бания кастасының ақсақалдары қарсы шығып оған көнбеген Мохандасқа паста тарапынан ауыр жаза беріледі, ол енді өзінің барлық пастасының барлық көмегінен айырылды.
1888 жылы 4қыркүйекте Бомбейден Англияға порохотпен жүзіп келді.
Лондонның күзеті тап болған соң ол сол сәтте арнайы ақ киімін киіп келген болатын. Бірақ қара плащ киген ағылшындар арасында ол өзін ақ қарағайдай сезінді. Оның үй мәселесімен, тамақпен киімімен ағылшын дәстүрімен туды.
Англия бірден-ақ оның көңілін қарбады. Бірақ ол Англиядан Үндістанға қайту өзінен қууға тырысты.
Уақыт өте өмірдің жаңа қырына бейімделе бастады. Ол Лондондағы университет және құқық мектебіне түсіп, ағылшын,француз және латын тілдері мен қатар заң жәнеи жаратылыстану ғылымдарын оқыды.
Осы кезде Лондонда үнді ұлттық конгресінің негізін салған Дадабай Наороджи ол өзінің либерал көзқарастары мен үлкен оқымыстылығы мен әйгілі болатын. Үндістандағы ағылшын отарының шектен тіс тәртіп сынай отырып Наороджи үндістанды британдық империя шеңберінде өзіне билеуді ұсынды ол:британ билеушілері Үүндістанның парадты есігінің алдында сағаттап тұріп, бейбіт өмірдің кепілдендіреді, ал өздері артқы есіктен аптындарды тасуда”-деді. Өзге үнді студенттері секілі Наордджидің лекцияларына қатысап оның “Үндістан” журналын оқыды.
Наороджи өзін Үндістанның патриархы санады.
Ганди Англиядағы ұйымдасқан жұмысшылар қозғалысын қызығушылық пен бақцылады.
Орыстың белгілі Биовотскийдің оң қолы Махандас көп жыл өте Энни Безантты Үндістанда кездестіретінін біледі.Ол 1893 жылы Үндыстанда өз өмірінің қалған бөлігін Үнді халқының ұлт азаттық күресіне арнау үшін барды.
Енді бастаушы заңгер Ганди Лондонда болғанда, Англияда тәуелсіз жұмысшы партия негізі қаланды. Осы сәттерді жарыққа Карл Маркстің “Капитал” кітабы, Бернард шоу өзініңғ атақты “Фабиондық очеркі”, “Чарлз Дарвин, адамның жаратыласы және жыныстық сұрыптау” еңбегі сенсация бролды. Әрине уақыт өтуі өмірде өз орнын іздеп жүрген жас жігітке әсер етпей қоймады. Бірақ Үнділік жас жігіт ойы, жаңа үлкен сыни идеяларға әлі дайын емес еді. БірақМохандас сол жылдары әлеуметтік әділетсіздікті жаңадан туған өндірістік революциядан екенін жүрегімен сезеді.
Ганди діни әдебиетке ерекше назар аударды. Оған Эдвин Арнольдтың “Азия жорығы” будда өмірі және үндінің ағылшынға аударылған киелі кітаптары әсер етті.Ол “жаңа ометті” бар ынтасымен оқыды. Сол жылдары Мохандас діни реформаторлыққа бет бұрып, шығыс пен батыстың рухани өмірін жақындатуды ойлады.
Мохандас өзінің анасына берген сертіне берік болады. Ол ішкі мотивтерге байланысты емес айналадағы адамдардың қаруынан еді.
Ол ағылшын серікктерімен қатар болғысы келіп ол музыка және биден сабақ алды.Ол виатериондық тамақ қозғалысы мүшесі болады. Оны виатериондық қоғам хатшысы етіп сайлады. Журналдарда оның мақалалары жарияланды, спорт, жаяу жүру оның өмірінің аяғына дейін ұстайды.
1891 жылы барристер Ұлыбритания дағы адвокат жоғары дипломын алған Махандас Ганди еліне қайтады. Ол елге келген соң Үндістан сауда фирмасының басшысы Дадабай Абдуланың Оңтүстік Африкадағы жұмысын жүргізді. Осылай Ганди Африкаға келді. Осылай ол Дурбанға өз жанұясын көшіріп әкелді.
Үнді құрған Үнді конгресінде Наталияның жұмісі басым болды. Үнді саудагері оны өзінің саяси ұлтшыл ретінде қарап ақшалай қаржыландырды. Шынында да Наталия үкіметі конгресін санасы береді. Ағылшын капиталының заңды шектеулерін жүргізбеді. Гандидіңүнді тәуелділерінің сөзін сөйледі. Оны Лондонда назарсыз қалдырды. Ганди қайырымдылық жұмысқа көп күшін салды және одан ешқандай сыйлық күтпеді. Сондықтан ол өз жанұясының қарапайым шығынын өтеу үшін үлкен кішігірім адвокат алды. Үндістанда Маханта Гандидің 1860-1948 жылдары реформолорлық қозғалысы туындады. Ол бұл қозғалыс барысында өзінің табиғатта әсер ететін “махаббаттың өнегелік” заңына ұдайы сүйеніп отырды. Ганди бұл жайында былай деп жазды: Махаббат заңы біздің санамыздан тыс өмір сүреді. Табиғат заңдылықтарына сүйенген ғалым қандай жаңалық ғажайып жаңалықтар асша, махаббат заңын өз өмірінде үлкен сүйіспеншілік пен қолдана білген адам да бұл өмір де айтарлықтай табыстарға жетері сөзсіз, ал кейде ғалымдардың жеткен нәтижесінен асып та түсуі мүмкін.
М.Ганди сатыграха (“сат” -шындық, ал “аграха” — табандылық деген мағынаны береді). Қозғалыстың дем беру иесі басшысы болды. Ол өзінің ізбасарларының көмегінесүйене отырып халықты талай ғасырға созылған қалың ұйқысынан оятты. М.Ганди Үндістанды саяси элиталық қайта құруларды жүзеге асыруды қажеттілігін діни этикалық тұрғыдан негздеп дәлелдеп беруі Ганди тарих сахнасында ірі саяси қайраткер ретінде ғана емес, сонымен қатар өзінің реформаторлық қозғалыстың беделді басшы ретінде шықты деп толық айта аламыз. Бұл қозғалыста ұйымдастырудың басты мақсаты халықты әділетсіз ісі үшін табанды іс жүргізуге баулып үйрету болды. Ол ондаған жылдар бойы тәуелсіз үнді мемлекетін құру мақсатында деориари ақиқатты және күш көрсетуді уағыздады. Ганди күш қолдайтын, әділеттілік қайырымдылық ізгілік сияқты ағылшын отаршылдықтарын қуып шығып қанаушылық пен отаршылдық бұғауынан босануға толық мүмкіндік береді деп сенеді. Үнді қоғамын қайта құру мақсатында Ганди өзі мүлде күтпеген қиыншылықтарға тап болды. Мәселен халықты біріктіріп шеру өткізсе, Гандиді түрмеге жапты, халық оған наразы болды.шеру өткізді. Грайваль үкіметі амал жоқтығынан Гандиді босатуға тура келетін, бірнеше рет түрмеде жатқан Ганди түрмеде де тыныш таппады. Ол Толстой мен хат алысып халық жағдайын сұрасып біліп отырды. Оны С.Метс бақылап отырған.
Үнді еліне тек ағылшындармен күрес болған жоқ бұл кезеңде индустар мен мұсылмандар арасынада көптеген қақтығыстар болып жатты.
2.2 ІІ д.ж соғыстан кейінгі елдің жағдайы.
І дүние жүзілік соғысқа 1914 жылы Үндістанда тартылды. Ганди бұл кезде Англияда болатын.Еуропа халықтары соғыстан қорқуда.
1914 жылы 6 тамызда дүние жүзілік соғысқа қатысқанына 2 күн болды.
Ганди соғысты қаламаса да ол Англияға болысып, шын жүректен өзінің елін соғыстан алып қалу мақсатында санитарлық отряд құруды көздеді. Англия Индия елін егерде соғысты жеңсек тек дамитын ғана емес сонымен бірге тәуелсіздігін бере алмайтындығын айтады.
Үндістан І дүние жүзілік соғысқа тартылуы елдің саяси өмірін жаңа бағытын белгіледі. Британ империясы шеңберінде үндістан рольге түріне жетпей халық одан саны өрши түсуі Гандиді жіберуге тура келеді. Түрмеден шыққан Ганди отаршылдардың тәуелсіздіктерді де өзін-өзі басқару провасын да еркінен бермейтіндігін, бұл мақсатқа жету үшін бұқара халыққа арқа сүйеу керектігін Ганди және оның шәкірттері көп елді арлап метинглерде халықты ағылшын үстемдігіне қарсы күреске шақырды. Мұны өз редакторы болған “жас Индия газеті мен Навадживан” журналы арқылы кең насихаттаған.Алайда бұл күресті қару күшіменемес бейбіт жолмен жүргізуге тырысты. Күш қолдануға қарсы шықты. Ганди қамқорлық теориясын жақтап тап күресін мойындамады. Ганди бұл бағытты буржуазияға тиімді еді. Сондықтан Үндістан Ұлттық конгрес партиясы оны қолдады. Бұхара халықты біріктіріп бір орталықтан халықты ұлт азаттыцқ қозғалысқа тарту, ағылшындар бұл істері үшінқатты састы. Ол не істерін білмеді сондықтанда шан халық арсында беделі артты да алғаш Раб Индранат Тагор қойған Маханта ұлы хан деген атқа ие болды.
2.3 Тәуелсіздік үшін күреске қосқан үлесі
І дүние жүзілік соғысқа Үндісанның тартылуы елдің саяси өмірін жаңа өмірін жаңа бағытын белгіледі. Жергілікті мекемелерге ағылшынныңәскери топтық бірігу нәтижесінде үнді кәсіпкерлерінің соғысқа қатыстыруға байланысты. Британ империя шеңберіне Үндістан ролінің артуы, саяси элитаның конституциялық жолмен өзін-өзі басқаруға деген үмітіне қол жеткізді. І дүние жүзілік соғыс қалың еңбекшілер бұқарасының жағдайын нашарлатты.Үнді ұлттық конгресі 1885 жылы 1-кезең -отаршылдық режимге қарсыбайқап жариялау, ағылшын мектептеріне,заң шығарушы орган сайлауға шетелдерге байнат жарйялау.
2-кезең. Мемлекеттік салықтардан босату өзін-өзі басқару сворадж.
Үнді ұлттық конгресі солшыл қанаудың лидерлері және идеологтары. ДЖ Нерру және Субхас Чандра кезеңдегі жоспар және студенттік ұйымдар мен Нерру белсенділігін артты. Ол үнді ұлттық қозғалысын шет елде прогресивті ағымдармен байланыс орнатты.
1927 жылы Бруселде отар елдің конгресінде Үндістан өкіметі ретінде қатысты. Онда антиимпериалистік лига құрамында болатын кейінірек литаның бөлімі Үндістан өзінде құрылды. 1927 жылы Модраста өткен үнді ұлттық конгресс болып табылатын хатшысы болдвы. Бұл ұй ым маақсаты толық тәуелсіздікке қол жеткізу тарихи резотация қабылданды. 1927 жылы Делиде мұсылман лигасы коференциясы өтті. Онда ұлттық үнді конференциясымен жақындасу жолдары қарастырылды. Бұнда үндістан отарлау саясаты конференциясын өзгертті. Отарлау прогресі либералистер концепциясы империясы Британ ұлттар ынтымақтастығына біртіндеп транспормациялау идеясына негізделді. Тәуелсіз халықтың экономикалық саяси тең құқығы жағдайындағы қалысу көзделді. Халық ынтымақтастық концепциясы бірқатар конституциялық реформаларды жүргізумен іске асыра бастады. 1929 жылы үндістан жартысынан астам орын берілді. Үұнді қоғамының жоғарғы өкілдері болғанымен ағылшындар билікті толығымен ұстады. Бұрынғысынша армия қаржы өз бақылауында ұстаған.
Бұл қалың еңбекшілердіңбұқарасының жағдайын нашарлатты. Азаттық қозғалысының басында тұрған ұлттық конгресі бұхара халықтық өрістете түсті. Оны бейбіт жолмен күш көрсету штатында ұйымдастыруға ұмтылды. 1918-1922 жылы жұмысшы табының белсендігі артты, барлық өнеркәсіп орталықтары қамтыды. Ереуілдер қозғалысы барысында алғашқы кәсіподақтар пайда болды. 1920 жылы кәсіподақтардың бүкіл үндістандық конгресі ұйымдасты. Жалпы сатыыграха көзделді 2 кезең бойынша жүргізу.
Ағылшын буржуазиялық соғысы 1809-1902 жылыжәне ағылшын -зулис 1906 жылы соғыстары кезінде Ганди үнділерден ағылшындарға көмек көрсетіп, санитарлық отряд құрып бурлармен зутустардың күресін әдіс теп есептеп, ағылшындар үнділерге өзін-өзі басқару провасын беруге септігін тигізеді деп ойлаған. Бірақ бұл ойлағанындай болмады. 1915 жылы қаңтар айында Үндістанға оралған Ганди үндістан ұлттық конгресс партиясымен жақындасып,1916 жылы оған мүше болып кірді. Ағылшын үкіметінің өзін-өзі басқару провасын баруден бас тартуы салдарынан, ағылшын отаршылдарына қарсы күресі үшін 1922-1924, 1930-31,1941-1944 жылдары талай рет айдалып түрмеде отырған. Бірнеше мыңдаған үнділер тәуелсіздікке жету мақсатымен өткізілді. 1930 жылы Мойынсұнбау “нұсқан” негізінде Ганди 11паунк ұсынды.
- Жер байлығын 50% азайту
- Әскери шығын 50% азайту
- Ағылшын шенеуніктерін айлығын 50% төмендету
- Шет елдермен экспортқа тиым салу
- Үнді орлопына экспортқа құқық беру
- Қылмысты іздестіру депортаментпен жою
- Үнді азаматтарынан қорғану үшін қару алып жүру
- Спиртті ішімдік сатуға тиым салу
- Барлық саяси тұтқындаарды босату
- Тұз салығыгн жою
Жалпы үнді ұлттық буржуазиялық ұйым британ империясының өзін өзі басқаруға бірігуге келуе алғы шарттар жасалынды.1918-1919 жылдары конгрес миссиясында жаппай бұхара халық азып тозғандағы және тәуелсіздік беру туралы сөйледі. 1919 эылы ағылшын парламенті Монтигю Чель Носферд реформасы аталынды. Үндістанды басқару жөнінде заң шығарылды. Бұл заң бойынша орталық провинция заң шығарушы жиналысында сайлаушылар құрамын кеңейтуге қаралды. Үнділерге вице-пороль және провинция губернияның атқарушы кеңестерде орын берілді. Бұл реформа бойынша заң шығарушы жиналысында сайлау өткізуді реттеу үшін иүндістер және мұсілмандарға бөлек дауыс беруге, сайлаушылар арасында озушылық болса 30%.
Ганди өзінің жақтастарымен бірге үгіт насихат жүргізіп үнді баспасөз бетіне шықты.Ұлыбритания отаршылдық үстемдігіне қапрсылық ретінде мемлекеттік тұз монологиясы заңын бұза отырып теңізден тұзды бөліп ала бастады. Жер-жерлерде шеру өтті Митинглер орын алды. Бірқатар аудандарда қарулы көтеріліске ұласып ірі қалаларда Бомбей Калкутта Дели Мотрое Корочиде саяси ереуілдер өтті ағылшын үкіметі комиссияны жүргізуге тиым салып,1930 жылы Ганди тұтқындалады. 60 Мыңға жуық халық түрмеге жабылды. Мұсылман лигасы бұл науқанға қатыспады. 1930 жылы Ганди Үндістанды болашақ конституция құрамына қалысып ұсыныстармен сайман коммиссиясымен баяндамасы жарияланды. Онда вице-король билігі сақталды. Сайлаушылар болу кеңейді. Саяси құралдарды өзгерту. Үндістан мен Британияда болу және Синкте дербес провинцияға бөлуді көздеді.
Қорытынды
Деревниялар мен княздықтарды қамтыған азааттық қозғалыс дүмпуінің ағылшындарға үнді ұлттық үкіметін құрудан бас тартқан кезде империализмге қарсылық күшейген кезде Ганди ағылшындар
Үндістаннан тайып тұрыңдар деген ұран тастады.
Үндістанның тәуелсіздігін бейбіт жолмен жеңіп алуға тырысып бұқара халық революцияға бас көтеруі 1946 жылы көктемде ағылшындар Үндістаннан кетті.
Тәуелсіздікке жеткеннен кейін 1947 жылы Үндістан үкіметі 2 ге бөлінуінен туындаған экономикалық қайшылық үнділерден мұсылмандарға сайлау құрамын кеңейту британ үкіметінің үндістанға дамитын статусын беру жөнінде мардымсыз жеңілдіктер болды.Үндістан ұлттық кескініне байланысты коституция баспанасы бойынша партия арлық конференция өткізді. Мұнда коституция негізінен жасау үшін комессия құрды.
1928 жылы маусымда Нерру комиссия баяндамасын жариялады. Бұл құжат бойынша Үндістан дамығанретінде статус беру. Онда сайлау органдары және ішкі саясаты бюджеті бақылау, сыртқы саясатпен қорғанысқа бақылау жасау. Бірақ бұны сайман қабылдамай тастады. 1928 жылы қараша айында үнділік мтәуелсіздік лигасының съезін өткізді. Азаматтық бей әрекет науқаны өткізу жөнінде шешім қабылдаған бұның басшысы Ганди болды.
Әдебиеттер тізімі.
- А.Горев Махандас Ганди Москва 1989 ж
- К.Антонова, Бонард – Левин Г.Г. Котовский История Индии 1973
- Мәдени негіздері Т.Х. Ғабитов М.Ш. Өмірбекова Алматы 2004ж
- Л.С.Васильв История Востока Москва 1998г
- Новая история Строн Азии и Африка Москва 1963г
- Парасат Африка жылы 2001 ж 21
- Дүние жүзі тарихы Алматы 1997ж
- А.П. Авериянов , Я.Е. Кетиан Жаңа заман тарихы 1871-1917 ж Москва 1987 Алматы 1997ж
9.Гувер , Хим хитофец, Новая история Строн Азии иАфрики Москва 1972
- История Азии иАфрики москва 2001
Сілтемелер тізімі
- А.Горев Махандас Ганди Москва 1989 ж 11 — бет
- К.Антонова, Бонард – Левин Г.Г. Котовский История Индии 1973
11 — бет
- Мәдени негіздері Т.Х. Ғабитов М.Ш. Өмірбекова Алматы 2004ж 14-б.
- Л.С.Васильв История Востока Москва 1998г 50 б.
- Новая история Строн Азии и Африка Москва 1963г 47 б.
- Парасат Африка жылы 2001 ж 21 157 б.
- Дүние жүзі тарихы Алматы 1997ж 99 б.
- А.П. Авериянов , Я.Е. Кетиан Жаңа заман тарихы 1871-1917 ж Москва
1987 Алматы 1997ж 102 б.
9.Гувер , Хим хитофец, Новая история Строн Азии иАфрики Москва
1972 г. 45 б.
- История Азии иАфрики москва 2001 62 б.
