Тұлғаның психологиясының типологиясы мен денсаулығы
Әрбір адам – ашық энергоинформациялық жүйе. Ішкі және сыртқы дүниемізге ақпарат сенсорлық каналдар арқылы: көру, есту, сезіну т.б. Әрбір адам өздерінің әлемдік суреттерін сенсорлық әдіс бойынша суреттейді ол әдістер өзінің логикасы бойынша ұйымдастырады. Жалпы айтқанда, әлем суреттемесі көп қабатты символдар алаңы, белгілер, образдар болып келеді және олардың әрқайсысының өздігінше түсініктері және эмоционалдық түстері бар. Әжесі немересіне айтқан «барлық еркектерден қорық олар арсыздар» депті. Ал сол немересі 40 жасқа келгенде өмірде жалғыз болып қалғанын түсіндіре алмайды. Бұл призма сынып қалған калькулятор сияқты. Мысалы сіз екіге екіні көбейтсеңіз төрт болмай жиырма алты шығады. Бұл компьютерде адамның миы бір ақпарат кем дегенде болып жүргізіледі. Бұл жерде 3 фильтр болып табылады. 1. Нейрофизиологиялық. 2. Социолдық. 3. Индивуалдық.
Нейрофизиологялық – бәріне белгілі барлық ақпарат бес органдарынан білінбейді. Мысалы дауыстың 20 және 20000-ға дейінгі ырғағы адамның құлағына естіледі. Көру жүйесі 380-680 милимикро интервал арасында көрінеді. Бірақ адамдарда әртүрлі қабылдау диапазондары болады.
Социалдық – бұл жерде әр ақпаратты қабылдау қоғамдық нормалармен, үрдіспен, өз социалдық жүйе заңдарымен және біз тәрбиеленіп жатқан үрдіспен белгіленеді. Мысалы Азияда палауды қолмен жейтін болса, Европада мұны жабайылыққа санайды.
Индивидуалдық – бұл саты адамдардың тапқырлығымен байланысты болып табылады. Ешкім және ешқашан бұл өмірді бірге-бір етіп қайталай алмайды. Тіпті егіздер де, бірге тұратын ұқсас адамдар да өмірге деген көзқарастары әртүрлі болады. Бір түбекте бір тіс пастасы бола ма деп сұрапты баласы әкесінен. Әкесі сонда: 150-200 гр болады деген. Баласы: Жоқ папа оның ішінде ас үйдегі қабырғаны, каридодағы қабырғаны былғауға жетеді.
Сонымен репрезентативтік жүйе бойынша үш типке бөлінеді. 1. Визуалдық (көретін). 2. Аудиалдық (еститін). 3. Кинестетикалық және бір мето жүйе бар. Оны дискреттік деп атаймыз. Енді әрқайсысына сипаттама беріп өтейік.
Визуальды ориентирлік тип. Жылдам қатты, таза дауыстың тоны, сөздің жылдам темпі жоғары және жылдам демалыспен шығуы. Дауыстың қаттылығы басында жәй басталып, аяғында айқайға дейін күшейеді. Визуальды бір адам мен сөйлесіп отырған кезде көзіне қарап отыру керек. Егер әңгіме қызықтырақ болса 80 проценттей сөйлесу контакті болады. Ал қызық емес болса, 50 проценттен аз болады. Бір адам мен сөйлесіп отырған кезде визуаль көзіне қарамаған болса, ол бір нәрсені жасырған секілді көрінеді. Егер балаға ұрысса да көзіме қара деген сөзді білдіреді. Егер де оның сөздеріне анығырақ құлақ салсақ визуальды сөзінен білуге болады. Визуальдар өздерін көбінесе телепатиялық дарындары бар екенін дәлелдей келеді және адамның ойын оқи алады. Мысалы, мен сенің не ойлап тұрғаныңды жапқсы білемін, деген сияқты ойларды білдіреді. Олар өздерін жоғары ұстайды. Кабинеттерінде бар болса американдық мамандардан дәріс алғаны туралы сертификаттар ілініт тұрады. Мұғалім визуалдардың кабинеттерінде размеріне, түсіне қарай қойылып тұрады. Үстелдерінің үсті де жинақы тап-таза болып тұрады. Мұндай адамдар басшы болуға өз қолынан келгендерінің бәрін істейтін, стрестік ситуацияда өз-өзін ұстайды. Атақты психотерапевт В.Сатир, мұндай адамдарды кінәмшілдер деп атаған. Ең жағымсыз типі өзімшілдік. Осы психогеометрия бойынша визуалдардың символы үшбұрыш болып табылады.
- Кинестетикалық ориентирлік типтер. Мұндай типтес адамдар визуалдарға толық қарама-қарсы болып табылады. Әсіресе өмірлік темпінде кинестетиктердің дауыстары қою, төмен жай сөйлейді және сөзді асықпай таңдап сөйлейді. Мұндай дауыстылар диафрагмалық демалыспен шығарады. Анығырақ айтқанда олар ішімен дамалады. Кинестетиктер әр сөзді түсініп бар ішкі жан дүниесімен зерттеп барып айтады. Кинестетиктер психикалық процестерді визуалға қарағанда жәй қабылдайды. Бұлар туралы бәрі белгілі, ал мынау кинестетик әлі ешқандай перспективаны көрмейді деп ойлайды. Бірақ мәресіне, соңына жеткенде екеуі де бер уақытта жетеді. Мысалы визуал жоғарғы төрт жылдамдықпен акселаторға жылдам басады. Мен сендерден озам деген сияқты. Бағдаршамға қарамайды. Ал қызыл түс жанған кезде бірден тормоз береді. Ал кинестетик болса мен жасыл жанғанда асықпай барамын дейді. Мұндай адамдар киім киюге аса көп көңіл бөлмейді. Ең бастысы таза, ыңғайлы болса болды. Кинестетик мұғалімнің класы таза емес, бірақ материалдар көп болады. Олар ешқашан ешкімді сынамайды. В.Сатирдің айтуынша барлығы бір-бірімен келісіп жүреді және не айтсаң соған көнеді, басын изеп келісіп отырады. Кинестетиктердің геометриялық симводары шар тәрізді болып табылады.
Аудиальды ориентиалдық типтер. Аудиалдар визуалдарға өте ұқсас келеді. Көбінесе аудиалды типтер метотиптерге ұқсас. Оларды көбінесе дискреттік тип деп атайды. Аудиалдар адам көзіне тіке қарамайды. Лекция оқып отырса адамдарға емес, бұрышқа қарап айтып отырады. Бір адаммен сөйлескенде жанына полға қарап отырады. Адамға тиіскенді түрткенді қаламайды. Аудиальды адамдар стрестерді жақсы көтермейді. Көбінесе өзі-өзіне қол жұмсайтындар осылардың ішінен кездеседі. Олар аз күледі. Әзіл айтсаң көтере алмайды. Дискреттік типтегі адамдар өте еңбекқор, шыдамды болып келеді. Сатир бұндай адамдарды компьютер деп атаған. Дискреттік типтегі адамдар айналаға кедергі білдіреді. Структуралық қатаң тәртіппен жүреді. Бұлар бірден шешім қабылдамайды. Алдын-ала жоспар құрады. Дискреттік типтес адамдардың геометриялық символы тік төртбұрыш болып келеді. Осындай адамдар табиғатта аз кездеседі.
Дифференциалдық бұл типтерді аллекситимикалық шкаласының Кеттельдің 16 факторлық шкаласымен байланыстырған. B,F,I,M,N,Q1,Q4
В – нақты ойлану
F — өзін-өзі ұстауы
І – эмоциалдық уайымдарды өлшейді. Мұндай адамдар өмірге сенбейді. Өз ойларына сенімсіз.
М – арманшыл тәжірибелі
N — өз-өзін ұстап бәрін есеппен жасайды
Q1 – сыпайы, байыпты
Q4 – төзімді, шыдамды.
Салыстырмалы түрге келгенде психосоматикаға ең әйгілі теориясы алекситимия теориясы болады. Яғни айтқанда ішкі жан-дүниесін атйға сөз жоқ. 1970 жылы осы терминнің авторы П.Сифнеоз психосоматикалық аурулардың дамуына осы алеситимия жауапты деп тапқан. Бұл алекситимия деген ішкі сөзден айтып жеткізе алмайтын жерде пайда болады. Оны онкологиялық аурулардан, бүйрек ауруларынан және наркологиялық аурулардан, сау адамдардан да табамыз. Аллекситимия концепті психосоматиканың дамуында басты рол атқарған. Психосоматикалық ауруладың сезінуін ойлауын анықтайды.
Балалар депрессиясының өзекті мәелелері.
Герцен атындағы клиникалық психология кафедрасының асперанты Антиви Донсо шешімі бойынша эмоционалдық жүйесі адамдардың ең басты тақырыбы болған. Ежелден келе жатқандай адамдардың қуанышы қайғысынан гөрі басқаша болған. Жалпы айтқанда, адамдардың көңіл-күйі де эмоционалдық тонусына байланысты.Адамдардың эмоционалдық деңгейіне жеткізетін бір варианты ол депрессия деп аталады. Депрессия – эмоционалдық өте қатты күйзеліс. Депрессияға әрбір жастағы балалар да, жасөспірімдер де түседі. Бұған шалдыққан адамдародың көңіл-күйі ештеңені көтермейтін уайымшыл, болмашы нәрсені көңіліне ала береді. Бұндағы адамдардың сезімдері ас ішкісі келмей, тек ұйқысы келеді. Көңіл күйіне өте әсер етеді. А.В.Сумуловичтің көзқарасы бойынша депрессия барлық адамдардың организіміне, сезіміне, іс-қимылдарына әсер етеді. Депрессияны дер кезінде емдемесе норкологиялық жағдайға, алькогольдік ауруға және де бала нашар оқуға ұшырайды. Аурудың әсері отбасындағы ұрыс-жанжалдардан, денсаулықтың құруынан, ең ақырында өз-өзіне қол жұмсауға дейін барады. Депрессия проблемасы барлық елдің басты тақырыбы болып келеді. Д.Ж.Аннанттың көзқарасы бойынша депрессия әр мың адамның үшеуінде кездеседі. Бүгінгі таңда мұндай аурумен ауыратын адамдарды жәй алғанда алты процнтке дейін жетеді. Ал күнделікті алғанымыз біздің жер шарымыза 100 миллион болып табылады. Оларға медициналық, психологиялық көмек көрсету керек. Психиатрлар көп балалар, жас өспірім және балалар арасында осы ауру кездеспейді деген. Ол тек үлкендерде ғана болады деп ойлаған. Бірақ жастарда да кездесетіні белгілі болған. Эндогендік және экзогендік түрлері барлық жастарда кездесе береді (кіші және үлкен).
NPIUG Antish амбулаторлық депрессиялық жағдайлар мен ауырған балаларды кіші кезінен бастап білуге болады деп ойлаған. Ол мектеп жасындағы жасөспірімдерде мұндай күшті және жай түрлері яғни депрессия түрлері кездеседі деп шешкен. Авторлар депрессиялық жағдай мен суйциалдық жағдайды бір-бірімен толық қарым-қатынаста деп қарастырған. Психотикалық және эндогендік депрессияның түрлері балаларда көбірек кездесетінін айтқан. Бүгінгі таңда депрессия балаларда сабақ үлгерімі нашарлаудан, қорқыныштан, қаталдықтан, темекі шегуден, араққа, наркотиктерге және социалдық тәртіптердің ауытқуынан пайда болады. Стреске ұшыраған балалар өз-өзіне көңіл бөлмегендіктен сабақ үлгеріміне байланысты депрессия зонасында тұрады. Балалық шақта депрессиялық фон өскен кезде депрессиялық ауруға душар болады. Балалардың және жасөспірімдердің депрессиясы өз-өзіне қол жұмсауға әкеп соғатын жастар осылар. Әсіресе жасөспірім қыздар ұлдарға қарағанда көбірек ұшырайды. Отбасында қиын жағдай бар балаларда және жақыны қайтыс болса, мысалы бір үйде 5 баланың 4-інің үйден қашуы депрессияға әкеп соғады. Егер жас адам депрессияға ұшыраса 5 жылдан соң қайталануы мүмкін. Осы күнге дейін 33 процент жас балдар және 12 процент жасөспірімдер депрессияға ұшыраған. Психикалық ауытқушылықтары бар оқышылардың үш-бес проценті мектеп оқушылардында кездеседі.
Бала депрессиясының кейбір белгілері:
Балалардың депрессиясы үлкен адамдардың депрессиясына қарағанада дәрігерлермен емделмейді. Олар жас кезінде пайда болады. Психологиялық педагогикалық жағынан, нашар жанұя, ата-аналарының ажырауынан басқа жаққа көшуінен және сабақ үлгерімі нашарлауы себеп болады.
- уайымдау, ылғи бір нәрсені уайымдап жүру
- балалардан қорқу, сабаққа бармау
- ешнәрсені жақтырмау
- сабаққа барғывсы келмеу, нашар оқу
- ұйқысыздық, тамақтанбау
- ұмытшақтық сенімсіздік
- өзін ешқандай пайдаға аспайтындығын түсіну
- шаршауы, күшін жоғалтуы
Баланың депрессиясын емдеудің түрі ол антидепрессалды пайдалану және семиялық жағдайларды оқытуды сондай ситуацияда тәртіппен қарауды пайдалану. Әсіресе ойын психотерапиясы баларға жақсы әсер етеді. Бірақ ата-ананың депрессиясы семьяда конфликті балаға ара-қатынасы бала депрессиясына кері әсерін туғызады. Бұндай ата-аналарға психологиялық программаларды оқыту керек.
В.Гане көбінесе балаларды сондай ауруға душар ететін ата-аналар мен мұғалімдер, достары деп айтқан. Социалдық тұрғыдан алғанда ештеңеге қатыспайды. Оларды көшке алмайды, емтиханды жаман тапсырады. Көбіне мұндай балалар мектепті тастап кетеді. Жолы болғанды ауруханаға тексеруге жібереді.Мұндай балалардың саны күннен күнге көбеюде. Бұлардың әрекеті қайыр сұрау базарда жүру болып табылады. Балалық кезде депрессияның өте қиын жағдайы болып табылады. Сондай-ақ мамандық иелері де анықтай аламайды. Депрессияға ұшыраған оқушылардың ойы, қабілеті төмендейді. Сабаққа қатысуы мектепке баруды қояды, сыныптастарымен араласпайды. Мұғалімдерге ата-аналарға дөрекі сөйледі. Сабақта отырғанда мұғалімнің сабағын түсіндейді. Есінде ештеңені сақтай алмайды. Және ең оңай есепті шығара алмайды. Депрессиясы бар оқушылар экзаменде қорқыныш сезімі пайда болады. Депрессиялық жағдайда жүрген балалардың портреті осындай болады. Мұндай жағдайда мұғалімдер мен ата-аналар арасында қарым-қатынастық сабақ өткізу керек.
Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
- Тұлғаның психологиясының типологиясы мен денсаулығы
- Репрезентативтік жүйе бойынша қарастыру
- Балалар депрессиясының өзекті мәселесі
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
