- Мемлекеттің жалпы сипаттамасы
Түркия Республкасы- Батыс Азияда және ішінара Оңтүстік Шығыс Еуропа жерінде орналасқан мемлекет. Территориясының 97% Кіші Азия (Анадолы)түбегін, 3%-ке жуығы Еуропа ендігін (Шығыс Фракия), оңтүсшығыс Балқан түбегін қамтиды. Солтүстік-шығысында- Иранмен, оңтүстік-батысында Иракпен, Сириямен, солтүстік-батысында Бұлғариямен және Грекиямен шекараласады. Эгей теңізінің бірнеше аралы Имроз, Бозданелла түбектері, сондай-ақ, Мартер теңізі Түркияны еуропалық және азиялық бөліктерге бөліп жатыр. Жер аумағы-780,6 мың шаршы км, халқы-62,5 млн адам. Астанасы- Анкара қаласы. Ұлттық валютасы түрік лирасы. Ресми қарым-қатынаста түрік тілі қолданылады. Әкімшілік жағынан 67 ильге (уәлаятқа) бөлінеді.
Түркия- Кіші Азия мен Армян қыраттары шегінде жатқан таулы ел. Солтүстік және оңтүстік жағалуы шығанақты болып келеді. Жері батысынан шығысына қарай 160км-ге, солтүстігінен оңтүстігіне 500-600 км-ге, ал теңізбен шектесетін жағалауы 7 мың км-ге созылып жатыр. Жері, негізінен, таулы-үстіртті. Солтүстігінен Понтий таулары, оңтүстігінен Тавр тау жүйелері (биіктігі 3726 км ), шығысында Солтүстік Тавр жоталары, ішкі бөлігін Анадолы үстірті алып жатыр. Пайдалы қазбалардан – хромит, (Тавр, Батыс Понтий таулары), вольфрат, сынап, сурьма (Мендерес Қыршехир, Батыс Понтий таулары), мұнай, марганец, мыс (Понтий, Шығыс Тавр), тас көмір (Понтий таулары), темір, мырыш, қорғасын, қоңыр көмір,магнезит, барит, асбест, флюорит, күкірт, фосфарт, тас тұзы өндіріледі.
- Мемлекет болып құрылуындағы ерекшеліктері
Түркияның билеу тарихы 11 ғасырдан, Кіші Азияға түрік тайпаларының келуінен басталады.
Б.з.д. 6-5 ғ-да Түркияны парсы империясы биледі. Содан кейін оның азиялық бөліктері Рим империясына кірген, сонымен кейін Рим империясы ыдырағаннан кейін, ол Шығыс Рим немесе Византиялық империяға кірді.
13 ғ-да (1259-1324ж.ж) Түркияның қазіргі кезінде өз суверенитетінің осындай болуына Осман Империясы(1299-1922) үлкен роль ойнайды. Осман Империясы сол ғасырларда өте күшті болған, оның күші бүкіл әлемді жаулап алуға жеткен. Яғни, Осман Империясындағы билеушілер:
Орхан сұслтаны 1335 жылдары, Мурад I 1359 ж, Баязид 1389ж, Баязидтын ұрпағы, Мехмед I, Мехмед II
2-і ұлы күш, өзінін әсерін Түркияға білдірген бұл Селим I-і кезіндегі Туркия. Бұл кезде Туркияның мәдениеті күшті дамыған. Оның билеген уақыты (1520-1566жылдар).
Керемет сұлтанның бірі Абдул Хаммид I болды. Оның билеу уақыты (1774-1789жылдар).
(1808-1839 ) жылдарында Махмуд II биледі. Бұл уақытта Туркия мен Ұлы Британия арасында Дарданелльский келісім шарты болды. Соңында Осман Империясының әлсіреуіне Вендік конгрессі және Қырым соғысы әсер етті.
Абдул Хамид (1876-1909жылдары) биледі. Ол абсолюттық монархиялық билікке негізделген режим болды.Ол режим аяқталғаннан кейін, ел мәжіліс арқылы басқарылатын болды.
1923ж 24 маусымда Лозан келісімі бойынша Түркия толық тәуелсіздігін алды.1923ж 29 қазанда бірінші президенті Мұстафа Кемаль болып сайланды.Түркия әлсірегенде Мұстафа Кемальдың саясаты жүрді. Оның жүргізген саясаты революциялар мен Батысқа сілтеу саясаты жүрді. Ол: 1927, 1931, 1935 жылдары парезидентке сайланған. Оның да Түркияның қазіргі кездегі сипатына өте үлкен әсерін тигізді.1973 жылы Түркияның президенті Фахр Корутюрк болды. Ал 1982 жылы жаңа Конституциясы қабылданды, яғни президенттік билікке Кенан Эврен келді. Қазіргі кездегі Туркияның президенті Абдуллах Гүлл болып табылады.
- Мемлекеттің геосаясаттағы стратегиясы
Жалпы Түркияның геосаясатының маңызы зор.Негізінен, Түркия аграрлы-ирдустриялы ел болып табылады және де халықаралық еңбек бөлінісінде аграрлық-шикізаттық ролін атқарады. Түркияның Қаратеңіз бен Жерорта теңізіне шығуы оған үлкен приоритет береді. Түркия әлемдік саясатта үлкен әрі глобалды ойыншы болып табылады. Кеңес Одағы ыдыраған соң, Туркияға жаңа геостратегиялық әсерлер берді. Кейбір Түркиялық консерваттар Ұлы Тұран империясын құрамыз деп, Орталық Азия және Қазақстанды Түркияға саяси интеграцияламақ болды. Түркия Каспий проблемасын шешуде барынша Азербайжанды қолдайды. Карабах мәселесінде де Азербайжанға барынша көмектеседі. Түркия 90-жылдары, Ресей өз әскери базасын Түркияға шекаралас Грузияға салмақ болғанда, қарсылық білдіріп, салғызбаған. Түркия Осман империясынан қалған правоприеемник болған соң әлі күнге дейін империялық психологиямен саясат жүргізуде. Түркия алдыңғы жылдары ЕО-қа кіруді басты бағдарлама етіп қойды. Түркия өзін Батыс өркениетімен Мұсылман әлемінің арасындағы көпір болуды ұйғарды. Әскери күш жағынан Түркия өте мықты. НАТО ұйымында әскери саны жағынан тек АҚШ-тан ғана аз. Түркияның басты бағдарламасы Орталық Азиядағы түркі-тілдес елдерді өзіне қаратып, олардың пантүріктік саясат жүргіздіруі. 1974 жылы Солтүстік Кипрге Түркия басып кіріп, өзінің мықтылығын әлемге көрсетті.
- Мемлекеттің құрылуындағы ішкі және сыртқы факторлары
Халықаралық еңбек бөлінісінде ол аграрлық-шикізаттық аудан ролін атқарады. Бүкіл темір жол көлігі, байланыс құралдары, теңіз көлігінің көбісі кредит-банк жүйесі қаражатының 3,4-і өңдеуші кәсіпорын өнімдерінің шамамен 1\3-і, кен өндіруші өнеркәсіптің 3\4-і және елдің электр энергетикасының барлығы мемлекетке тиесілі. Егіншілік- ауыл шаруашылығының жетекші саласы. Ел аумағының 25,5 млн га бөлігін егістік алып жатыр. Оның 80%-іне дәнді дақылдар өсіріледі. Мал шаруашылығы да жақсы дамыған. Түркия- ангор ешкісінің түбітін әлемдік рынокқа жеткерушілердің бірі.Елде балық шаруашылығымен айналысатын кәсіпкерлер көп. 20 млн га жерді орман тоғай алып жатыр. Ауыл шаруашылығы соңғы кездері ел экономикасының мейлінше тез өсіп келе жатқан секторлардың біріне айналды. Түркия- азық түлік өнімдерін өндіруде дербестікке жеткен санаулы елдердің бірі. Түркия өнеркәсібінің тарихы 19 ғасырдың соңынан басталды. Осман Империясының құлар қарсаңында елді индустрияландыруға талпыныс жасады. 1913 жылы «Өнеркәсіпті қолдау туралы» Заң қабылданды. Бірақ, 1923 жылға дейін бұл салаға ешқандай инвестиция түскен жоқ, барлық қаржы әскерді асырауға жұмсалды. Тек Түркия Республикасы құрылып, саяси тәуелсіздік алғаннан кейін елді индустрияландыру жөнінде шешімді шаралар қабылданды. 1927 жылы өнеркәсіпті қолдау туралы жаңа заң қолданысқа енді. Сондай-ақ, бүкіл Түркия экономикасына міндетті болып табылатын бесжылдық жоспар арқылы жеке секторларға нұсқаулар шығарды. Үлесі зор. 1980 жылдары экономика мен өнеркәсіптегі тоқырауды жоюға арналған жаңа экономикалық бағдарлама әзірленді. «Қаңтардағы 24 шешім » деп аталған бұл бағдарлама елдің экономикасын қалпына келтіріп қана қойған жоқ, әлемдік экономикамен ынтымақтасуға бағытталған жаңа саясатқа жол салды.
Мақсаты, экономикаға жол ашу, импортты жаппай ұрықтандыру және төлемдердің табиғи балансына қалыптастыру. (1990-1994) бастап өнімдерді бөлу жүйесі жақсарып, елдегі жұмыссыздық пен аймақтық сәйкессіздік ахуалы жойыла бастады. Қазіргі кезде Түркия әлемдік стандарттар бойынша тауар шығаратын өнеркәсіптің жетекші салаларын құрылымдық жағынан жетілдіріп, экспортқа бағдарланған даму стратегиясын ұстанып отыр.
- Билеуші режимінің характеристикасы
Үкімет түрі Парламенттік Республика
Заңдылық(законодательная) билік бір палаттық парламентке тиесілі- Түркиядағы Ұлы ұлттық мәжіліс. Ол 550 депутаттан тұрады, 4 жылға сайланады. Мемлекет президентін парламент сайлайды. Парламенттегі сайлау 4 жылда бір рет болады.
Билікте Ислам Партиясы орын алған даму және әділеттілік
Түркия принциптері 81 провинцияға (ил) бөлінеді (вилайет термині ертеде қолданылған). Әр провинция аудандарға топтасады (түрік тілінде ilce), 2007 жылы 923 аудан. Административтік оррталыығы оның орталық ауданында орналасқан (merkez ilce). Статистикалық мақсатта провинциялар 7 аймаққа топтасқан.
Илдың политикалық басқаруы губернатор атқарады-VALI, оны үкімет ұйымдастырады.Губернатор резиденциясы вилайет деп аталады, яғни ол провинция деген мағынаны білдіреді.
Шарушылықты муниципалитет мүшесі атқарады избираемый все народным голосованием
Сонымен қатар, аудандар өздерінің муниципалитеттерін қүрайды-belediye- мэр басшылығымен. Ережеге сәйкес, илдер де жанағы административтік орталық, сондай ақ орталықтар және орталық аудандар (merkez)сияқты аттары бірдей.
- Мемлекеттің халықаралық қатынаста алатын орны
1978-1979 Түркияны ЕЭС-ға Грециямен кіруге шақырды, бірақ кірмеді.
2000 жылы ЕС кандидаты болды, егерде мемлекет адам құқығын қорғау заңдылығын реформалау нәтижесінде.
Қорытынды
Осы аналитикалық жұмысымды қорыта келе, көп жылдар бойы басынан көптеген қиыншылықтарды өткеріп, бірақ ақырында аяғына тұра бастаған Түркия мемлекетінің алдағы болашақта маңызы орасан. Ол көптеген мемлекеттердің қызығушылығын тудырып отыр, соның ішінде Ресей және АҚШ. Және де көптеген жылдар бойы өзінің дінін, тілін, сал дәстүрін және де сөзін жоғалтпаған Түркия халықаралық аренада үлкен үміт тудырып отыр.
Жоспар
1 Тарау
1.1 Мемлекеттің жалпы сипаттамасы
1.2 Мемлекет болып құрылуындағы ерекшеліктері
1.3 Мемлекеттің геосаясаттағы стратегиясы
1.4 Мемлекеттің құрылуындағы ішкі және сыртқы факторлары
1.5 Билеуші режимінің характеристикасы
1.6 Мемлекеттің халықаралық қатынаста алатын орны
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қолданылған әдебиеттер:
- Али Ф. Осман империясы және саяси ағымдар/Жалын-2008 №10, бет 55-60
2.А..Алимбаев //Түркістан-2008-11-қыркүйек
- Google.ru
- Wikipedia. ru
Т. Рысқұлов атындағы Қазақстан
Экономикалық Университеті
«Әлемдік эконом және халықаралық қатынастар» кафедрасы
Тақырыбы: Түркия
Тексерген: Бақтыбаева Г.
Орындаған: Ынтыкбаева А.
Мамандығы: ХҚ 310 –топ
Алматы 2008 ж
