Реферат. Углеводтар

 

ЖОСПАР

 

 

І.Кіріспе

ІІ.Негізгі бөлім

• Тірі организмді углеводтар
• Углеводтардың қызметі
• Углеводтардың классификациясы
• Углеводтар алмасуы және реттелуі

ІІІ.Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

 

Кіріспе

Көмірсулар табиғатта өте көп таралған және адам тіршілігінде маңызы зор  рөл атқарады.  Олардың кейбіреулері, мысалы крахмал негізгі қоректік заттардың қатарына қосылады: басқалары (целлюлоза, яғни клечатка), маталар, қағаздар, жасанды талшықтар және т.б. өндірісіне жұмсалады.

«Көмірсулар» деп аталу себебі – олардың ең алғашқы зерттелген өкілдері көміртегі мен судан ғана құралған тәрізді болатын, сондықтан олардың құрамының жалпы формуласы мынадай:  құрам көрсетеді.

Бірақ кейін құрамы бұл жағынан сөзсіз заттардың осы класына жататын көмірсулар да табылады.

 

 

 

ТІРІ ОРГАНИЗМДІ УГЛЕВОДТАР

Углеводтар немесе қанттар өсімдік организмінде синтезделеді. Углеводтар – барлық тірі организмде негізгі энергия беретін зат және көміртегінің көзі. Ал көміртегі дегеніміз – бүкіл тіршіліктің  негізгі элементі.

Өзінің атынан да көрініп тұрғандай, «углеводтар» деген термин көміртегі мен су деген екі сөзден қүралған.Өйткені, олардың эмпириялық формуласы . Қазіргі кезде құралына кіретін сутегі мен оттегінің ара салмағы формуладағыдан өзгеше де заттар кездеседі, бірақ олар да, сөз жоқ, углеводтар класына жатады.

Углеводтар жасыл өсімдіктердің жапырағында көмірқышқыл аз мен судан және күн энергиясының есебімен, хлорофиліің белсенді араласуынан синтезделедіі Бұл процесс фотосинтез деп аталады. Фотосинтездің мәнін ХІХ ғасырдың соңына таман ұлы орыс ғалымы К.А. Тимирязев ашты.

жарық энергиясы

6С0₂ + 6Н₂0————————- кС₆Н₁₂О_б + 60₂     ,

хлорофилл

 

Фотосинтез процесінің нәтижесінде ең қарапайым қант-люкоза түзіледі де, молекулалық оттегі бөлініп шығады. Әрі қарай глюкоза молекулаларынан су бөлінеді де, ол сахарозг рахмал, целлюлоза және т. б. күрделі қанттарға айналады (өсімдік тіршілігі үшін қажетті линидтер, белоктар басқа да зат ар синтезделу үшін глюкоза негізгі материал болып табыладь; Сонымен.иротосинтез дегеніміз — бүкіл жер бетіиде органикалық қосылыстар түзілетін жалғыз ғана процесс жәпе біздің пла етамыздағы молекулалық оттегінің бірден-бір кайнар көзі.

Фотосинтез реакциясының мәні мынадай:  хлорофилге сіңген жарық энергиясы оның молекуласынан электронды қуып шығады және мұндай шығынның орнын толтыру үшін су молекуласы оттегіне, электрондарға және протондарға ыдырайды.

2Н₂ОО₂+4Н⁺4

 

Мұндай реакция нәтижесінде бөлініп шыққан молекулалық оттегі атмосфера ауасына қосылады. Сөйтіп жасыл өсімдік ауаға оттегін береді, ал электрондар хлорофилл молекуласын қалпына келтіруге жұмсалады, протондар болса, жасыл өсімдіктің ауадан өзіне сіңірген С0₂ молекулаларымен қосылысып, глюкоза түзеді.

Есептеулерге қарағанда бүкіл жер шарында өсетін өсімдіктер бір жыл ішінде атмосферадан 550 млрд тонна шамасында СО₂ сіңіріп, 400 млрд тонна шамасындай оттегін қайтарып береді. Өсімдіктер дүниесі мұнымен қатар минералдық элементтер н органикалық заттарды жасап шығарушы, сөйтіп жануарлар дүниесін дайын органикалық заттармен қамтамасыз етуші болып табылады.

Жануарлар организмі өзінің тіршілігі үшін қажетті органикалық қосылыстарды минералдық элементтерден синтездей алмайды, олар өсімдіктер дайындаған органикалық заттармен қоректенеді, өзінің денесін құрайды, қуат, энергия алады.

Хемосинтез. Фотосинтезден басқа кейбір бактериялардың іс-әрекетіне байланысты жүретін синтез реакциялары болады. Ол хемосинтез (грекше, chemlia — химия, synthesis  — қосылу).  Хемосинтездің фотосинтезден айырмашылығы, онда күн сәулесі энергиясы емес, бейорганикалық заттардың тотыға отырып ыдырауы кезіндегі энергияны пайдаланады.

Хемосинтез де, фотосинтез сияқты энергияны затқа алмастырады. Яғни, хлорофилі жоқ бактериялар бейорганикалық заттардан органикалық заттарды синтездеуге қабілетті болады. Осындай хемосинтез әрекеттері жүретін бактериялар мыналар: күкірт, нитрит, нитрат, темір, марганец пен көмір оксидін пайдаланатын бактери-ялар. Мәселен, хемосинтетиктердің ішіндегі қүндысы азотфиксаци-ялаушы және нитрификсациялаушы бактериялар болып табылады. Бүл бактериялардың бір тобы энергияны аммиактың азотты қышқылға тотығу реакциясынан алса, бактериялардың екінші тобы азотты қышқылдың азот қышқылына дейін тотығуы кезінде бөлініп шығатын энергияны пайдаланады.

 

Темір бактериялары мен күкірт бактерияларының да алатын орны ерекше. Бұлардың біріншілері екі валентті темірді үш валентті темірге тотықтыру кезіндегі энергияны пайдаланса, 4ҒеО + О₂ = 2Ғе₂О₃ ал, екіншілері күкіртті сутекті күкірт қышқылына дейін тотықтыру кезіндегі энергияны пайдаланады. Н₂S + 2O₂ = Н₂SO₄.

Көптеген хемосинтезді бактериялардың халық шаруашы-лығында маңызы зор. Мысалы, күкіртті бактериялар тоқтау су-ларда ондагы күкірт қосыдыстарынан тазартады, нитритті және нитратты бактериялар топырақ шірігенде бөлінетін аммиактың азотын тұтып қалады;  темірлі бактериялар  теңізде кендердің қалыптасуына және жер бетінде темірдің пайда болуына қатысады.

УГЛЕВОДТАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ

Углеводтардың қызметі алуан түрлі және оларды басқа заттармен ауыстыруға болмайды.

Ец алдымен углеводтар — өсімдіктер мен жануарлар клеткасы үшін энергия аккумуляторы, қуат кезі (глюкоза, крахмал, гликоген).

Бірқатар углеводтар өсімдіктер мен бактерия клеткаларының қаңқасы (скелеті) кызметін атқарады. Мысалы, өсімдік клеткаларының қабығы целлюлозаның мықты талшықтарынан тұрады. Оны гемицеллюлоза, пектин және лигнин сияқты полисахаридтер бекемдейді. Бактерия клеткаларының қабырғасы құрамында азотты полисахаридтер бар, қатты да саңлаулы қабықтан құралады.

Жануарлар белоктары мен липидтердің өздеріне тән ерекшелігі де углеводтарға байланысты. Моносахаридтер және бірқатар дисахаридтер белоктармен ковалентті байланысып гликопротеидтер, ал олар өз кезегінде липидтермен өзара әрекеттесіп, гликолипидтер құрайды. Гликопротеидтер мен гликолипидтер клетка мембранасының құрамына кіреді және оның ауыстырылмайтын бөлігі болып табылады. Кейбір гликопротеидтер буын аралықтарын майлау қызметін атқарады және клетка аралық сұйықтықтар құрамында болады.

Углеводтардың адам қанының қандай топқа (группаға) жататынын анықтаудағы және клеткаларды ажыратып білудегі клетка сыртының рецепторлы қызметі өте маңызды. Нуклеин кышқылдарының және нуклеотидтердің құрамына кіретін рибоза мен дезоксирибозаның маңызын ерекше атап өту қажет.

 

УГЛЕВОДТАРДЫҢ КЛАССИФИКАЦИЯСЫ

Өз молекулаларыиың күрделілігіне қарай углеводтар 3 класқа бөлінеді. Олар: моносахаридтср, дисахаридтер мен олигосахаридтер және полисахаридтер.

Моносахаридтер немесе жай қанттар. Моносахаридтер гидролизденбейді, оларға: глюкоза, фруктоза, галактоза, манноза, рибоза, дезоксирибоза және басқалар жатады.

Моносахаридтер — ақ түсті кристалдық заттар, дәмі тәтті, суда оңай ериді, өсімдік жоне жануарлар организмінде кездеседі. Моносахаридтердің маңыздысы — глюкоза С₆Н₁₆О₆, оны жүзім қанты деп атайды, өйткені ол жүзім сөлінде көп мөлшерде болады. Глюкоза альдегидоспирт қатарына жатады, оның структурасы мынадай:

 

Глюкоза ем үшін, әр түрлі техникалық мақсаттар үшін қолданылады.

Моносахаридтің тағы біреуі — фруктоза — глюкозаның изомері. Фруктоза кетоноспирттерге жатады, структурасы мынадай:

 

НОН₂С — НОНС — НОНС — НОНС – НОНС — С — СН₂ОН

ОТВЕТ:

 

Моносахаридтер — ең қарапайым углеводтар. Олар — кұрамына бірнеше гидроксил топтары бар альдегидтер немесе кетондар, сондықтан альдозалар, не кетозалар деп аталады. Өзінің құрамына кіретін көміртегі атомдарының санына және гидроксильдік топтар санына қарамай, альдозаларда альдегидтік топ      

О

, ал кетозаларда карбонильдік топ >С = 0 функцио-нальдық топтар болып табылады. Бұл топтардың реакцияласу қабілеті өте жоғары болады. Моносахаридтердің эмпириялық формуласы (СН₂О) n, мұндағы n бүтін сан және 3 — 9 шамасындай.

Гексозалар. Гексозалардың С₆Н₁₂О₆ негізгі өкілдері: глюкоза (жүзім қанты), фруктоза (жсміс қанты), галактоза және манноза. Бұлардың ішіпде тск фруктоза ғана кетозаға жатады, басқалары альдозалар.

Әр стереоизомерлердің кеңістіктік құрылысын Э және Ь әрпі-мен белгілейді. Стсреоизомерлсрдің пішін үйлесімін салыстыру үшін бастапқы зат ретінде глицерин альдегиді қабылданған, ол екі антипод түрінде кездеседі.

 

 

                  D — глицерин альдегиді            L-глицерин альдегиді

 

Мұнда формуладан байқалғандай, С асимметриялық атомының — ОН тобы оң жағындағысын О-стереоизомер, -ОН тобы сол жағына орналасқанын L -стереоизомер атаған.

Конфигурациясы О-глицерин альдегидінің конфигурациясына ұқсас заттарды D-қатарына, конфигурациясы L-глицерин альдегидінің нфигурациясына ұқсас заттарды L-қатарына жатқызады. Көтеген моносахаридтерде көміртегінің хиральдық атом-дары екеу және одан көп болатындықтан, олардың D-қатарға немесе L-қатарға жататынын карбонильдік топтан ең қашық орналасқан кәміртегінің асимметриялық атомының конфигурациясы бойынша анықтайды. Егер ең қашықтағы көміртегі асимметриялық атомына жалғасқан гидроксильдік топ формулада оң жаққа орналасса, ондай углеводты D-қатарға жатқызады, ал егер сол жаққа орналасқан болса, онда L -қатарға жатқызады.

Гексоза-альдозалардың 16 стереоизомерлерінен табиғатта D-глюкоза, D-галактоза, D-манноза кездеседі. Ал гексоза — кетозалардың 8 стереоизомерлерінен таралған  D-фруктоза. Осы аталған стереоизомерлердің төмеyде формулалары берілген. Олармен салыстыру үшін L-глюкозаның формуласы келтірілген.

 

                                                D-глюкоза       D-галактоза          D-мапноза           D-фруктоза             L -глюкоза

 

Моносахаридтердің стереоизомерлерінің оптикалык белсенділігі бар. D-глюкоза оңға айналдыратын изомер, ондай айналдыру меншікті шамасы [а] = +53,7°; ал Э-фруктоза солға қарай айналдырады, онда [а] = — 93°.

Моносахаридтердің циклдың формалары

Осы уақытқа дейін сөз болған углеводтардың құрылымы ациклдық болатын. Ал шындығында моносахаридтер ерітіндісінде негізінен олар тұйық циклды құрылым түрінде болады. Моносахаридтердің циклдануы молекула ішіндік конденсация есебінен іске асады. Бұл кезде гидроксильдік топтағы  (С₅) сутегі

 

карбонильдік топтағы оттегіне қосылады, -байланысы үзілгеннен кейіін жартылай ацетальдық немесе гликозидтік гидроксил деп аталатын түзіледі. Қарбонильдік көміртегі атомы жаңа хиральдық орталыққа айналады және ол аномерлі көміртегі атомы деп аталады, осыған сәйкес стереоизомерлердің саны екі есе көбейеді  (2″ = 2⁵, = 32 стереоизомерлер гексоза-альдозада).

У. Хеуорс (1929 ж.) қанттардың формуласын, оның сақинасының жазықтығында сақина ғана емес, сонымен қатар сутегі атомдарының және гидроксильдік топтың орналасуы айқын көрініп тұратындай етіп беру керектігі жөнінде ұсыныс айтты. Сақина жазықтығының көрінісін айқынырақ ету үшін көміртегі атомдарын жалғастырушы байланыстар алға қарай, оқырмандар жаққа қаратылған және ол жуан сызықтармен белгіленген. Мысалы, берілген глюкоза формуласында көміртегінің С екінші және үшінші атомдары алға қаратылған ал көміртегінің бесінші атомы және оттектік көпірше артқы жаққа орналаскан. Хеуорс формуласын жазған кезде көбінесе сақина кұрауға қатысатын көміртегі атомдарының белгісі жазылмай, түсіп қалады. Фуран және пиран деп аталатын органикалық қосылыстармен сырттай ұқсастығына байланысты қанттарды Хеуорс алты мүшелі циклы барларын пираноза, бес мүшелі циклы барларын фураноза деп атауды ұсынды.

Моносахаридтердің  қасиеттері

Қанттардың химиялық қасиеттері олардың молекуласы құрамында әрекет жасаушы альдегидтік және кетондық, сонымен қатар гидроксильдік топтардың болуына байланысты. Сондықтан қанттар альдегидтерге, кетондарға және спирттерге тән реакцияларға қатысады. Мұндай реакциялар өте көп. Біз олардың ішінен биологиялық маңызы барларын ғана қарастырамыз.

 

ДИСАХАРИДТЕР (ОЛИГОСАХАРИДТЕР)

 

Дисахаридтер мен олигосахаридтер. Дисахаридтер гидролиз кезінде моносахаридтердің екі молекуласына ыдырайды. Олар: сахароза, лактоза, мальтоза, целлобиоза. Олигосахаридтер дегеніміз — әр молекуласы  үш және одан көп (онға дейін) моносахаридтерден тұратын углеводтар. Мысалы, рафиноза молекуласы глюкозаның, галактозаның және фруктозаның қалдықтарынан тұрады.

Дисахаридтер қатарына моносахаридтің тығыздалуынан туған көмірсулар жатады- моносахаридтің екі молекуласынан дисахаридтің бір молекуласы шығады және су бөлінеді:

2С₆Н₁₂0₆  С_І2Н_НО₁₁+Н₂О

 

Дисахаридтің маңыздысы, өте көп тараған қамыс қанты немесе қызылша қанты, онда 16 — 20% дейін қант болады.

Дисахаридтердің молекулалық формуласы С₁₂Н₂₂О₁₁, судың бір молекуласын бөліп шығару арқылы моносахаридтердің  екі молекуласынан құралған. Мұнда моносахаридтердің арасында гликозидтік байланыс қалыптасады. Табиғатта бос күйінде екі дисахарид — сахароза мен лактоза кездеседі. Ал крахмал, гликоген жәңе целлюлоза полисахаридтері шала гидролизденгенде  мальтоза, изомальтоза, целлобиоза түзіледі.

1.Сахароза (қызылша немесе қамыс қанты) глюкоза мен -фруктоза қалдықтарынан құралады. Оның молекуласының түзілуін төмендегі формуладан байқауға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Реакция теңдеуінен көрініп тұрғандай, моносахаридтер қалдықтары арасында гликозидтік байланыс  қалыптасады, ондай байланыстың қалыптасуына глюкозаның да, фруктозаның да аномерлік топтары қатысады. Демек, бос карбонильдік тобы жоқ, сондықтан дисахаридтің тотықсыздандырғыштық қасиеті болмайды, атап айтқанда Фелинг сұйықтығымен реакцияласпайды. Сахароза гидролизденгеннен кейін реакция өнімдерінде (глюкозада, фруктозада) тотықсыздырғыштық қасиет пайда болады. Сахароза өсімдік организмінде, олардың тамырында, сабағында, жемісінде кездеседі. Әдетте сахарозаны қант қамысынан алады. Сахароза- бағалы азықтық өнім, дәмі тәтті, суда жақсы ериді.

2. Лактоза (сүт қанты). Бұл қант глюкоза мен -галактоза глюкоза молекуласынын қалдығынан құралады. Осы екі қалдық арасындағы гликозидтік байланыс галактозаның көміртегі атомы мен -глюкозаның төртінші атомы, яғни  ар-кылы іске асады.

-глюкозаның аномерлік атомы гликозидтік байланыс түзуге қатыспайтын болғандықтан, оның гидроксилдік тобы сәйкес келетін жағдайда бос карбонильдік топқа өте алады. Сондықтан лактоза тотықсыздандырғыш қантқа жатады.

 

 

Лактоза сүттің құрамында болады, ол сүттегі бағалы қоректік бөлік. Сиыр сүтіндегі лактозаньщ мөлшері 4,7%, бие сүтінде 6,7%. Лактозаның тәттілігі сахарозанікінен екі есе кем, сахарозамен. салыстырғанда суда да нашар ериді.

3.Мальтоза. Бұл дисахарид крахмал мен гликогеннің шала гидролизденуі нәтижесінде алынатын өнім болып табылады.

4.Изомальтоза. Мальтоза сияқты, изомальтоза да крахмалдың және гликогеннің шала гидорлиздену кезінде түзіледі.

5.Целлобиоза. Целлобиоза — целлюлозаның шала гидролизінің өнімі. Бұл қанттың биологиялық қасиетінің айтарлықтай айырмашылығы осыған байланыс-ты. -гликозидтік байланысты үзетін ферменттер -гликозидтік байланысқа әсер етпейді.

 

ПОЛИСАХАРИДТЕР

Полисахаридтер дегеніміз — күрделі углеводтар, олар глюкозидтік байланыстармен жалғасқап моносахаридтерден құралады. Полисахаридтерге жататыпдар: крахмал, гликоген, цсллюлоза, (клетчатка) инулин, гемицеллюлоза, пентозандар т. б.

Кейбір полисахаридтер мукополисахаридтср деп аталады, олар аминосахаридтерден және урон кышқылынан тұрады.

Мукополисахаридтерге жататындар: гиалурон қышқылы, хитин, лигнин, гепарин, т. б. Полисахаридтср өте күрделі, олардын кұрамына 1000 дейін, тіпті одан да көп моносахарид қалдықтары кіреді. Сондықтан олардың молекулалық массасы да ете жоғары, миллион, тіпті одан да жоғары болады.

1. Крахмалдың жалпы формуласы (С₆Н₁₀О₅)n ,  мұндағы  n мөлщері бірнеше мыңға жетеді. Крахмал — өсімдіктердіц негізгі қоры болатын углевод және адамға азық-түлік, малға жемшөп болатын аса маңызды полисахарид. Бидай, қарабидай, жүгері, сұлы, күріш, картоп сияқты дақылдар құрамының негізгі бөлігі крахмал. Мысалы, бидай дәніндегі   крахмалдың   мөлшері   75-80%, картопта 25% болады. Қрахмал екі бөліктен: амилоза мен амилопектиннен тұрады. Амилопектин крахмал дәнінің сыртқы қабығын құрайды. Бұл екі бөлікте де негізінен жеке глюкозалар. Амилозаның құрылымы тармақталмаған созылыңқы келеді.

Ферменттердің әсерімен немесе қышқылдардыц қатысуымен крахмал гидролизі кезінде бірнеше аралық енімдер (декстриндер, мальтоза, изомальтоза) түзілгеннен кейін гликозаның n молекуласы пайда болады.

Крахмал ақ үнтақ зат, суда ерімейді, ісінеді, ыстық суға салса клейстер береді. Амилоза суда ериді, иодпен әсер еткен кезде көк түске боялады. Амилопектин суда ерімейді, иодпен әсер еткен кезде күлгін түске енбейді.

 

Крахмал молекуласының схемасы. Дөңгелекшелер Д — глюкозаның қалдығын көрсетеді. Полисахарид молекуласының тармақталмаған тізбегінде глюкоза қалдықтары

 

Қышқыл әсер еткенде немесе фермент қатысқан кездегі гидролиз нәтижесінде гликоген ыдырап декстринге айналады, бұдан кейін мальтоза мен изомальтоза бөлініп шығады. Гликогеннің толық гидролизі кезінде -глюкоза молекулалары ғана түзіледі.

 

УГЛЕВОДТАРДЫҢ  АЛМАСУЫ ЖӘНЕ РЕТТЕЛУІ

Тірі организм дегеніміз — белгілі кұрылымы бар биологиялық система. Тірі организмде үзіліссіз зат алмасу жүріп жатады. Зат алмасу дегеніміздің өзі организмде жүріп жататын барлық химиялық процестердің жиынтығы. Организмдегі зат алмасу тіршіліктің негізгі белгісі болып табылады. Тірі организм зат алмасудың нәтижесінде пайда болып жарыққа шығады, тіршілік етеді, өсіп жетіледі және өледі.

Соңғы кездерде әдебиеттерде «зат алмасу» дегеннің орнына «метаболизм» деген термині жиі қолданылатын болды. Бұл екеуі де бір ғана мағына береді, сондықтан өзара бірін-бірі ауыстырады. Бұл кітапта осы екі синонимнің екеуі де пайдаланылады. Организмдегі зат алмасу (метаболизм) өзара тығыз баііланысты екі процестен катаболизм мсн анаболизмнен құралады.

Катаболизм (гректің каtа — төмен, ballen — тастау деген сөздерінен шыққан) дегеніміз күрделі органикалық қосылыстардың ыдырап, қарапайым молекулаларға айналуы. Азық-түлік, жем-шөп арқылы организмге енген жоне тканьдер мен органдарға барған белоктар, липидтер, углеводтар бірқатар катаболиздік реакциялар нәтижссінде ыдырап, ақырңы өнімдерге айналады да, сыртқа бөлініп шығады. Катаболиздік реакциялар кезінде органикалық молекулалардан бос энергия бөлініп шығады және олар АТФ макроэргиялық байланысында, басқа да нуклеотидтерде жиналады.   Жиналған   осы  энергия   тірі организмнің тіршілік әрскетін іске асыру үшін жұмсалады.

Анаболизм (гректіц ana — жоғары деген сөзінен шыққан) — бұл белоктар, липидтер, нуклеин қышқылдарының және клетка мен тканьдегі басқа да биомолекулалардың синтезі. Мұндай синтез катаболизм кезінде пайда болған заттардың есебінен іске асады. Анаболизм реакциялары кезінде АТФ макроэргиялық байланыстарынан босап шыққан энергия жұмсалады. Анаболизм процесі кезінде организмнің құрам бөліктері қалыптасады және жаңа бөліктер түзіліп жаңарады. Ал организмді тұтастай алып қарастыратын болсақ, ересск организмнің дене кұрамы бірқатар уақыт бойы оншама өзгере қоймайтыны белгілі.

Клеткадағы катаболиздік және анаболиздік реакциялар бірінен-бірі тәуелсіз болады және бір мезгілде жүреді. Бұл екеуі зат алмасудың біртұтастығын және оның мазмұнын көрсетеді. Бұл реакцияларды ферменттер катализдейді және оны эндокриндік жүйе мен орталық нерв жүйесі басқарып, реттейді. Катаболизм және анаболизм нәтижесінде түзілетін қосылыстар метаболиттер немесе аралық өнімдер деп аталады. Катаболизм диссимиляция деп, ал анаболизм ассимиляция деп те аталады.

Негізгі қоректік заттар (белоктар, углеводтар, липидтер) —
күрделі де жоғары молекулалы қосылыстар. Сондықтан олар ас
қорыту жолында ішек-қарын қабырғасы арқылы сорылып, организмге ене алмайды. Ол заттар организмге сіңіп, оның құрам
бөлігіне айналу үшін, оларды ыдырату және қарапайым молеку-
лалалы заттарға айналдыру қажет. Қоректік заттардың ыдырап, айырылуы әр түрлі ферменттердің әсері арқылы іске асады және ол ас қорытылу процесі деп аталады. Ас қорытылу процесіне қатысатын ферменттер гидролазалар класына жатады. Осыған         байланысты ас қорыту жолында ол ферменттер қатысатын катаболизм реакцияларындағы екінші субстрат су болады. Су, минералдық тұздар және витаминдер де қоректік заттарға жатады.

Углеводтардың  қорытылуы

Углеводтар жануарлар үшін негізгі қорек. Ол азық рационының 70% шамасындай. Ал адам қорегінің 50% углеводтардың үлесіне тиеді. Қорытылу ерекшелігіне қарай углеводтарды мынадай екі топқа бөледі: 1) крахмал, гликоген, сахароза, лактоза, 2) целлюлоза, маннандар, лигпин, пектиндер, пентозандар және басқалары. Екінші топқа жататын углеводтарды омыртқалылардың бәрі бірдей қорыта алмайды. Сілемейдін негізгі қызметі — қоректі ылғалдандыру, сөйтіп оның шайналуына және ас қорыту жолымен жүруіне жағдай жасау. Сілемейдің  құрамында, шырышты гликопротеидтер (муциндер) бар, олар қорекке жағылып, оны жұмсартады.

Сілемей дегеніміз түссіз (қойда, жылқыда), немесе азғана майлы су түсіндей (сиырда, итте) сұйық зат. Ірі қараның және қойдың сілемейінің рН көрсеткіші 8,2-8,5, жылқыда 7,2—7,8, адамда 6,9—7,0. Кейбір сүтқоректі жануарлардың сілемейі құрамында крахмал мен мальтозаны ыдырататын -амилаза (м.м. 56000) және мальтаза (м.м. 22000) ферменттері бар. Сілемей құрамында -амилаза бейтарап ортада және шала қыш-қыл ортада активтілік қасиет көрсететіндіктен сілемей амилазасының активтілігі шамалы. Мысалы, адамдағы осы ферменттің активтілігімен салыстырғанда, шамамен шошқада 100 есе, ірі қарада, жылқыда 1400 есе кем болады.

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Мен бұл курстық жұмыста Көмірсулар, Фотосинтез және Хемосинтез тақырыбын қарастырдым. Қорыта келгенде, көмірсулар (углеводтар) табиғатта өте көп тараған және оның адам өмірінде маңызы өте зор. Олардың кейбіреулері мысалы, крахмал адам үшін өте қажет қоректік зат. Организмге керекті энергия көбісі көмірсулар арқылы өтеді. Көмірсулар маңызы өте зор. Олар белок нуклеин қышқылында да кездеседі. Углеводтар үлесіне өсімдіктердің 80 пайызы, ал жануарлардың 2 пайыы құрғақ заттар жатады.  Көмірсулар деп аталу себебі, олардың алғашқы зерттелген өкілдері (С₆Н₁₂О₆ ) су мен көміртегі атомынан құралған.

Углеводтар қарапайым заттардан (су менСО₂) күн сәулесінің энергиясын пайдаланып, жасыл пигмент хлорофильдің қатысуымен синтезделеді.

Бұл процесті фотосинтез дейді. Фотосинтездің схемасы:

Күн энергиясы   Хлорофиль

 

6СО₂ + 6Н₂О                            С₆Н₁₂О₆ + 6О₂

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. З.Сейтов «Биологиялық химия» Алматы «Қайнар» 1992 ж.
2. Стайер Л. «Биохимия» Москва. «Мир», 1984 г.
3. Қ.Сейтқалиев «Органикалық химия» «Қайнар», 1993 ж.
4. Мицлер Д. «Биохимия» Москва «Мир», 1980 ж.
5. Сағатов К.С. «Биологиялық химия» Алматы. «Қайнар»,1993ж.
6. Сағатов К.С. «Биологиялық химия практикум» Алматы «Ана тілі» 1992 ж.
7. Қайырханов Қ.К. «Жануарлар биохимиясы» Алматы «Ана тілі» 1993 ж.