I.Электронды ақпарат нарығы
Ғылыми техникалық прогрестің жетістіктері нәтижесінде пайда болған және ақпаратты алмасудағы қажеттіліктермен түсіндірелетін территориялық компьютерлік желілер мемлекет аралық бағдарламаларын құрудың айнымас бөлігіне айналды.Қазіргі уақытта ғылыми және білім беру мақсатында қолданылатын,бизнесте,финанстқ—эканомикалық қызметерде,бірлескен ғылыми-техникалық бағдарламаларды жүзеге асыру үшін және т.б мақсаттарда қолданылатын көптеген компьютерлікжелілер жұмыс істейді.Алдын ала көптеген басқа желілерді біріктіретін және әлем жиынына енуге мүмкіндік беретін глобальді желі INTERNET-ті ерекшелген жөн.Internet қолданушыларғамүлдем шексіз ақпараттық ресурстарды ұсынады.
Кез келген дамыған елде желілік құрылым сипаттамасының дамуы ГСЖ жалпы әлемдік тенденциялардың дамуында көрніс табады.Олардың бірі әлемнің кез келген нүктесінде орналасқан компьютермен қолданушыларға байланыс мүмкіндігін ұсынатын түрлі желілікқұрылымдар формаларының бірігу тенденциясы.
Түрлі өндірушілермен дайындалған және түрлі ОЖ басқарылатын ЭЕМ қолданылатын халықаралық компьютерлік желілер жүйесінің ассоциациясы мен ұлттық компьютерлік желілер жүйесінің ассоциациясын құру бағытындағы архитектураларның дамуы желілердің бірігуіне жағдай жасайды.Бұл мүмкін бола бастады,себебі желілердің архитиктурасы мен моделдерінің негіздеріне халықаралық стандарттар енгізілген.Нәтижесінде қазіргі уақытта барлық дамыған елдерде негізіен территориальды және локальды желілердің түрлі техникалық және бағдарламалық тәсілдердің жңа типі –халықаралық стандарттар талаптарын қанағаттандыратын ашық желілер шығарылады.Кез келген ГЕЖ мүмкіндіктері мен бәсекеге түсе алу қабілетін алдын ала оның ақпараттық ресурстарымен-білімімен , деректерімен бағдарламаларымен анықталады,олардың барлығын желі қолданушыларға ұсынады.Әрине , бұл ресурстар желіні қоладнушылардың жұмыс істеу облыстарын кеңінен қамту керек.Сонымен олар әрдайым жаңарып және жетіліп тұруы керек.
Қазіргі уақыттағы ақпараттық нарықты өзара әсер ететін төрт облысқа бөлуге болады:
- Электронды ақпарат
- Электронды мәміле
- Желілік комуникациалар жүиесілері
- Бағдамарламалық қамтамасыз етіу.
Электронды ақпараттың нарығы төрт секторды қосады: іскерлік ақпарат, заңгерлік ақпарат, мандарға арналған ақпарат, тұтынушылар ақпараты. Бұл нарықта ақпаратты жеткізудің негізгі орталықтары – деректер базаларының генераторлары БД негізіндегі ақпараты тасымалдушылар және ақпараттық бокерлер орталықтары. Машиналық оқу формасындағы ұиымдастрған біріккен бі текті жазбаларды беретін деректер базалары қазіргі уақыттағы ақпараттық нарықта ұсынылатын кезкелген қызымет түрлерінің негізі болып табылады. Оларды құрудағы шығындар БД ақпараттың тұрақты жаңаруы жағдайында орта есеппен алғанда 3-5 жылдың ішінде қайтарлады, көптеген қолданушыларға уникалды ақпаратты тарату арналарын қолдануды қарапайыма айналдыратын және жеңілдететін бағдарламалық қамтамасыз етуді өндірушілердің тығыз байланыстарының бағыттары. Желілерде қолданушылардың БД енудің 2 формасы қолданылады: диалогтық ену(on line режимінде) және off line режиміндегі бір реттік сұраныс.
1.1 Іскерлік ақпарат нарығы
Іскерлік ақпарат секторы келесілерді қамтиды:
1 банктер,биржалар,брокерлік компаниялар генераторлары болып табылатын биржалық және қаржылық ақпаратты.Бұл бағалы қағаздар котировкасы, валюталық құндар,есепке алу ставкалары,капиталдар мен тауарлар нарығы, инвестициялар,бағалар жөніндегі ақпаратты;
2 экономикалық және статистикалық ақпаратты(сандық , экономикалық , демографикалық , динамика қатарлары түріндегі әлеуметтік ақпаратты,бағдарламалық моельдерді,бағаларды және т.б )
3 коммерциялық ақпаратты (өндіріс орындары мен фирмалары жөніндегі , олрдың өнімдері мен бағасы ,өндіріс орындарын атқарушылары мен т.б туралы ақпаратты) Ресейде іпі БД мемлекеттік жүйелермен құрылған;
4 коммерциялық қсыныстар жөніндегі ақпаратты (белгілі бір товарлар бойынша алу, сату туралы ақпаратты);
5 экономика және бизнес облысындағы іскерлік жаңалықтар;
Заң ақпаратының секторының ішіне мемлекеттік және жергілікті органдармен шығарылған жарлықтардың , қаулылардың , нұсқаулардың және т.б. құжаттардың электронды жинақтарына енуге рұқсат ететін жүйелер кіреді.
Мамандарға арналған ақпарат секторы мыналарды қамтиды:
- ғылым мен техниканың түрлі облыстары бойынша дифференциалданған мамандық ақпаратын;
- алынған ақпарат көздеріне(библиографиялық және реферативтік ақпаратты)
Тұтынушыларға арналған ақпараттар секторының ішіне тұтынушылар ақпараты мен пресса агенттіктерінің және жаңалықтар қызметінің ақпараттары енеді (радио және телебағдарламалар програмалары , жергілікті жаңалықтар , ауа райы , транспорт кестесі , қонақ үйлер бойынша анықтамалық және т.б. )
Электронды мәлімелер нарығына банктер мен банкаралық операциялар , электонды сауда , тауарлар , ұсыныстардың жалданған жүйелері кіреді.
Бұл нарықта деректермен электронды түрде алмасу маңызды орын алады , ол қағазсыз құжат айналым мүмкіндігін қамтамасыз еиеді , яғни өндірістің ішінде сияқты түрлі ұйымдар арасындағы автоматтандырылған ресми құжаттар айналымын қамтамасыз етеді.Сонымен айналадағы ақпаратқа рұқсатсыз енуге жол бермеуді қамтамасыз ететін сақтандыру қызметінің де маңызы зор.
Қағазсыз ақпараттық техналогия БҰҰ қабылданған халықаралық EDIFACT(Electronic Data Interchange of Administration,Commecce and Transport ) стандарты бойынша базирленді , ол берілетін ақпараттың көлемін кішірейтуді қамтамасыз етеді және әлем халықтарының негізгі тіліндегі , соның ішінде СНГ елдерінің тілдеріндегі алынатын ақпараттың автоматты генерацичсын қамтамасыз етеді. Соңғы құжатты EDIFACT тіліндегі электронды түріне айналдыру конвертер арқылы жүзеге асырлады.Ресейде 1991 жылдан бастап мемлекеттік және басқарушы органдар мүшелері болып табылатын ЭДИФАКТ СНГ кеңесі жұмыс істейді.Кеңестің негізгі қызметі –СНГ елдеріне EDIFACT стандартын енгізуді және қағазсыз ақпараттық технология жүйесін енгізуді қамтамасыз ету.
II.Бағдарлама қамту нарығы
Бағдарламалық қамту нарығына бағдарламалық өнімдердің барлық түрлері енеді.Жетектеуші фирмалар арасында “MERCURY SOFT” ақпараттық-коммерциялық компания жетекші орын алады, ол іскерлік қолданысқа арналған бағдарлмаларға маманданған.Ол әкімшілік-шаруашылық және қаржылық іске арналған бағдарламалық қамтуды өндіреді және жеткізеді.
Желілдік коммуникациялар жүйесінің нарығы ГЕЖ қолданушыларын біріктіретін электронды желілік хабарлама тақталарын және басқа жүйелерді қамтиды.Бұл барлық жүйелер төменде қарастырлады.
Қазіргі уақыттағы ГЕЖ ұсынатын ең кең таралған қызметкерлерге мыналар жатады:
1 телекоммуникациялық қызметтер:бір желінің қоданушылары сияқты түрлі желілерді тұтынушылар арасындағы “ электронды почта” режимінде хабарламалармен алмасу; телеконференцялар мен телесиминарлаға қатысушылар арасындағы хабарламалармен алмасу ; жаңалықтардың электронды бюлетендерінің ұйымы;диалогты ұйымдастыру және екі абоненттің “сұрақ-жауап” режиміндегі хабарламалармен алмасулары; үлкен массивтерді беру-файлдар; хабарламаларды көбейту және олар алдын ала дайындалған тізім бойынша беру; жылдамдық категорияларына қатысты хабарламалармен приоритетті түрде қамту; тек топтағы ақпарат өзара алмасуға арналған абоненттердің тұйық топтарының ұйымы; ақпаратты алушының адресі өзгергендегі хабарлама переадресациясы; абоненттер сұраныстары бойынша хабарлама көшірмелерін беру және т.б.;
2 ақпараттық қызметтер абоненттерді қызықтыратын сұрақтар бойынша ақпаратты іздеу;
3 кеңес беру қызметтері:желіні ақпараттық және бағдарламалық қамтамасыз ету бойынша кеңестер;жалпыжелілік ресурстарды қолдану технологиясы бойынша кеңестер; компьютермен және т.с.с;
4 жарнамалық қызметтер: жарнаманы электронды конференциялар мен семиналарда орнату.
Құрамында ақпаратты берудің жоғары жылдамдықтағы раналары бар локальді желілерге қарағанда глобальді желі желі-астарлы байланыстарын қосады,оған локальді желілер қосылады, сонымен бөлек компонентттер мен терминалдар.Байланыстың желі астарлары коммуникациялық түйіндер мен ақпаратты беру арналарынан тұрады, олар коммуникациялық түінде бар желі арқылы деректерді беру үшін, ақпаратты берудің тиімді маршрутын таңдау үшін, пакеттерді коммутациялау және компьютер арқылы бірқатар басқа функцияларды жүзег асыру үшін арналған.Қолданушы-клиенттерістейтін компьютерлер жұмыс станциялары деп аталынады, ал желі ресурстарының көзі болып табылатын компьютерлер серверлер деп аталады,олар қолданушыларға ұсынылады. Желінің мұндай құрылымы түйіндік деген атқа ие болды.National Science Foundation (NSF) басқарылған кезде әлемдік глобальді желі INTERNET 1995 жылға дейін қатаң иерархиялық үшдеңгейлі құрылымды болды .Жоғарғы деңгейде (бірінші) базалық жоғары жылдамдықтағы магистраль орналасқан , оған екінші деңгейдегі желілер қосылып жатыр-бұл Internet –ке енудің қызметін регионалды түрде жеткізушілер .Регионалды деңгейдің желілері қосылып жатыр.
Internet даму сатысына қарай және әсіресе , WWW(World Wide Web) гипертекстік жүйенің пайда болуына байланысты ол ұлғайды коммерциялық желіге айналды және байланыстар үшдеңгейлі иерархиялық құрылым көрінісін беруді тоқтатты .Енді Internet-тің глобальді желілерге арналған қарапайым түйіндік құрылымы бар,ол өзара байланысты коммуникациялық орталықтар бірлігін береді ,оларға желілік қызметттердің регионалды жеткізушілері қосылады және солар арқылы олардың өзара байланысы жүзеге асырылады.Сонымен , қолданушы көзқарасы бойынша ,Internet желісінде серверлерде қажет ақпаратты қолдайтын қызметттерді жеткізушілер мен осы қызметтерді қолданушылар-клиентттер ерекшкленеді. Клиентттер мен жеткізушілер арасындағы өзара байланыс коммуникациялық жүйелер арқылы жүзеге асырылады.
III.Деректерді алмасу ұйымы
Деректермен алмасу ұйымы территориалді желілерде , соның ішінде Internet желісінде екі түрлі әдіс арқылы орындалады: желінің беретін және қабылдаушы түйіндерінің арасындағы логикалық біріктіруді орнатпай және логикалық бірігуді орнатып.
Логикалық біріктіруді қондырмай байланысу әдісі келесі түрде спатталады:
1 ол коммуникациялық пакеттері бар желілерде қолданылады , сонымен әр пакет жек пакетретінде қарастырылады , ақпаратты берудің тәуелсіз берілуі;
2 жіберуші пакеттерін еркін кездерде беруге болады , сонымен қатар бір уақытта түрлі маршрутттар бойынша басқа адресаттарға да;
3 деректерді жіберудің алдында жіберуші мен алушы арасындағы өтпелі байланыс алдын ала орнатылмайды ,сонымен жіберуші және қабылдаушы пунктердегі байланыс синхронизациясын қажет етпейді;
4 маршруттың бөлек тораптары бос болмағандықан пакеттер буферизациясы байланыстың аралық түйіндерінде жүзеге асырылады;
5 жіберушіге ақпаратты алғаны жөнінде растайтын адресаттан алатын сигнал шығарылмайды
Бұл коммуникациялық техналогияда деректермен алмасудың бірінші және қарапайым тәсілі.Ол көбінесе ақпараттық алмасудың дейтаграммды протаколдары жүзеге асатын дейтаграммды желілерде қолданылады.
Логикалық бірігуіне бағытталған байланысу әдісі кейін шыққан технологияға жатады .Ол дейтаграммды байланыспен салыстырғанда сервистің одан да жоғары деңгейін қамтамасыз етеді .
Логикалық біріктіруді қондыра отырып деректер алмасуын ұйымдастырудың ерекшеліктері:
1 өзара әсерлесетін абоненттер арасындағы ақпараттты берудің алдында логикалық арна орнатылады , сонымен арналарды құру техналогиясы мынадай: жіберуші байланыстың бірқатар аралық түйіндері арқылы ажыратылған адресатпен біріктіруге сұраныс жібереді;бұл сұранысты алған соң адресат логикалық арнаны орнатуға рұқсат бергенде жіберушіге растау сигналын жібереді ;растау сигналын алған соң жіберуші қателерді дұрыстап , сигментация мен ағымдарды басқара отырып деректермен алмасуды бастайды .
2 деректермен алмасуды аяқтаған соң адресат жіберушіге бұл құбылысты растайтын пакетті жібереді , ол арнаны айыру сигналы ретінде қабылданады.Сөйтіп , осы әдісті қолданғанда байланыстар 3-ке бөлінеді:арнаны орнату,дерекьермен алмасу,арнаны айыру.
Логикалық арнаны орнатқандағы байланыс виртуальды қолданылады , мұнда виртуаьлды бірігу түрінің ақпараттық алмасулар протаколдары қолданылады.Бұндай байланыс көпарналы болуы мүмкін және сол кезде өзара әсерлесетін абоненттердің әр жұбы өз виртуальды арналары арқылы деректермен алмаса отырып ооооны ерекшеленген арна ретінде қабылдайды , оған барлық байланыс ресурстары ұсынылған .Негізінде бұл ресурстар берілген байланыс жолының бір уақытта жұмыс істейтін виртуальды арналары арасында бөлінеді.
Мазмұны
- I. Электронды ақпарат нарығы
1.1 Іскерлік ақпарат секторы
1.2 Электронды мәлімелер нарығы
- II. Бағдарламалық қамту нарығы
2.1 Желілік коммуникациялар жүйесінің нарығы
III.Деректерді алмасу нарығы
