Жобалық қаржыландыру
Қаржыландыру, мұның қайтарымы ақша айналымынан түсетін қаржы болып табылады. Ол шевестициалық жобаны дұрыс ұйымдастыру арқасында жүзеге асады.Онығ кепілі ретінде жобалық тек заттай құндылық емес сонымен бірге құрлыққа қатынасушылардың арасындағы келісім шартқа негізделген құқықта болады. Осы орайда ережеге сәйкес, жобаны жүзеге асыратын компания құрылады, оның функциясы ретінде негізгі кәсіпкер рөлін орындау болып табылады. Бұл жағдайда демеушілер міндетті түрде несиелік ресурстарды алу үшін кепілдік бермейді, сондықтан мұндай қаржыландыруды регрессіз қаржыландыру деп атайды.
Басқа жағдайда демеушілер мынадай кепілдік береді: құрылысты сияқтау кепілдігі:
өнімді қабылдау кепілдігі және т.б. мұндай қаржыландыру шектелген регрессті қаржыландыру деп аталады.Мұндай қаржыландыру ерекшелігі, демеуші өзіне инвестициялық жобаны ұйымдастырумен байланысты белгілі бір тәуелділікті алады.
Жобаға қатысушылардың арасындағы тәуелділік шекарасын дәл анықтау үшін, онымен бірге банктермен де, мынадай ұүжаттар қабылданады.
Неше беру келісім шарты;
Ипотеканы қамтамассыз ету үшін қабылданатын келісім- шарттар және т.б осы сияұты екі (2) тараптығ құнды келісім-шарттары.
Жобалық қаржыландыру кез-келген өндірісте жүргізіледі: Бүл ақшанығ қозғалыс ағымын құруға, түрақтыжәне ауысымыдышығымдарды және т.б қаржыландыруға мүмкіндік береді.Осы орайда тәжірибе жүзінде жоғарыдағы қаржыландыруға келесі жобалар қабылданады .
-көмек ақша беруші тарпынан жоба қабылданады, өмірлік қабілеттілік және ақша қозғалыс ағымын талдауға және сенім артуға болады;
-көмек аұша алушы тарапынан ірі масштабты инвестициялық жобалар қабылданады, бұл бір немесе бірнеше демеушілерге тәуекелдік жасауға мүмкіндік береді.
Мүндай инвестициялық жобаларға мысал ретінде : табиғи ресрустарды пайдалану (көмір, табиғи газ, қазба байлықтары);
Өндіріс (мұнай өңдеу , мұнай химиялық кәсіп орын, шойын балқыту, қағаз өндіру,);(Энергетика, электр энергианы өндіру, инфрақұрлым автокөлік және теміржолдардың құрлысы)
Жобалық қаржыландыру халықаралық тәжірибеде келесідей қорытындыны шығарады.1930 жылы АҚШ-та мұнай және табиғи газ кен орындарын өндіру үшін өнім (praduction payment) арқылы төлем әдісі қолданылады.(стратегиялық ресрустар кен орындарды игерілген айналысатын кішігірім өндірістерге көмек ақша беру; көмек ақша берушінің кепілі ретінде алдын-ала есептелген қордан түсетін қаржыны айтады) 1972 жылы солтүстік теңізде мұнай кенорнын игерумен айналысатын бірлескен бірлескен компнияда жобалық қаржыландыру әдісә қабылданды.
Жобалық қаржыландырудың негізгі артықшылықтары :
-тәуекелдікті бөлу мүмкіндігі және көмек ақша берушілердің тәуекелдікті өз мойнына алуы;
-инвестицияны көп мөлшерде алуға және баланстан тыс оның қорытындысын көрсетуге болады.
Жобалық қаржыландыруды іске асыру және ұйымдастырумен айналысатын бірлескен компаниялардың құқықтық , ұжымдық формасы келесі түрде болады. Серіктестік заңды тұлға атағына ие болады . Серікетестік өзінің атынан несиелік ресрустарды алуға келісім шарттар жасай алады. Алғашқыда серіктестік жобаның мүмкін болатын тәуелділікті өз мойнына алады, бірақ соңында серіктестікке қатысушылар мен өз мойнына алады. Серіктестегі буғалтерлік есеп акционерлік қоғамдағыдай жүргізіледі, пайданы анықтауға дейін, салықты есептеуге дейін. Салықты есптеуге дейін алынған пайдалар серіктестіктегі жарғы қолындағы пропоционал іскерләкке қатысушылар арасында бөліп таратады.
-акционерлік бірлескен өндіріс акционерлік қоғам өз мойнына инвестициялық жобаның тәуелділігін алады.
Есеп акционерлік қоғам ішінде жүргізіледі. Акционеолердің өатысуы тек дивидент алу кезінде ғана болады.
-акционерлік емес бірлескен өндіріс те әрбір қатысушы бұған тек өзі ғана қатысады. Әрбір қатысушы инвестициялық жобаның мүлігінің бір бөлігін және интелектуалдық меншікке иелік етеді.Сонымен бірге капитал салуға жауапкершілікті алады және құрлыс фирмасындағы жарғы капиталында пропеционалды іскерләк қатысудағы тәуелділікті өз мойнына алады.Мүлік үлесі, шығындаржәне т.б жарғы қорындағы белгілі пропоционалды іскерләк қатысулар әрбір қатысушылар буғалтерлік есебінде тіркеледі. Жобо мүлігі ұжым меншігі болып табылады, көп жағдайда көмек берушінің мүлігіне ие болу үшін басқа қатысушылардың құқығы анықталғаннан кейін мүмкін болады.
Жобалық талдауға негізгі жұмыс көлемі мынадай мүмкіндіктер береді.
-мүмкін болатын тәелділікті анықтау олардың түрі мен масштабын т.б талдау;
-тәуелділікті азайту әдісін талдау;
-тәуелділікті азайту әдісіне тиімді нұсқаларды қабылдауға арналған инвестициялық жобаларды ұйымдастыруға қатысушылардың арасындағы тәуекелдікті бөлуге;
-әрбір тәуеклдікті азайтуға бағытталған әдістерді қарастыру;
-жобалық қаржыландыру көптеген әртүрлі, масштабты тәуекелділіктермен талданады. Олар бір-бірінен инвестициялық жобалардың ұйымдастыру түріне тәуелділігімен ерекшеленеді. Сондықтан оларды идентивикациялау өте қиын.Бірақ сонымен келесі түрде унификациялауға болады.
Саяси тәуекелділік:
-қоғамдық қәуісіздікті қамтамасыз етумен байланыссты, тәуекелділік (соғыс, көтеріліс, және т,б);
-өндірстегі ұлттандыру мен байлныстағы тәуелділік ;
-ақша айырбастау мен байланыстағы тәуелділік;
-мемлекттік құрлым, салықтық жүйе, кәсіпорын обылысындағы саясат шетелдік капилталды шақырудағы саясаттың және т.б өзгерулермен байланысты тәуелділік;
-экономикалық және қоғамдық жағдаймен байланысты тәуелділік (инфлияция және т.б)
-экологиялық проблемалармен байланысты тәуелділік.
-саяси тәуелділікті азайтуға арналған шаралар:
-саяси тәуелділіктен сақтандыру әдістерін қолдану;
-инвестицияға кепілдік беретін халықаралық агенттердің қолдауын пайдалану;
-лицензия және келісім-шарт құжаттарын толтыруда ұқыптылықты сақтау;
-шетелдік инвесторлардың мүлкіне конфискация жасалмайтыны жайлы үкімет тарапынан кепілділіктің берілуі;
-қабылдаған елден тыс қаржыны аудару және қабылдау мүмкіндіктеріне кепілдік .
Демеушілер тәуелділігі:
-өзіне демеушілік міндеттемені алуына байланысты тәуелділіктің негізгі үлесін алу ;
-демеушілер қаржыландыру жобасын іске асыру және ұйымдастырумен айналысатын компанияны тек қаржымен қамтамасыз ету емес, сонымен бірге айтарлықтай тәжірибе және тиімді басқару қабілеттілігі жоғары болу керек,
-демеушілер қаржылық мүмкіндігін экспорт-импорт операцияларына неше беру арқылы жоғарылатады;
-басқару тәжірибесін және мүмкіндігін үнемі артырып отыру қажет;
-қаржы институттары арқылы тиімді ақпарттарды пайдалану;
-жеке капиталдардың деңгейін анықтау ;
Құрлыстың аяқталуымен байланысты тәуелділіктер:
-құрлыс кезінде шығындарды алдын-ала төлеу қажет;
-келісім-шартта көрсеттілген мерзімде құрылысты аяқтамау тәуелділігі;
-жобаланған проектордияа инвестициялық жобалардың техникалық, техналогиялық және экономикалық параметрлерінің қолдауларына сенім арту;
-подрядсиктің қабілеттілігі (техника-экономикалық негіздерге, құрлысты ұйымдастыру және жүргізуге және т.б)
-жетістік бағасы, қаржылық мүмкіндіктер;
-бірлескен өзгерістер түрі, оның бөлімшелері және т.б (техналогияны қолдану, сапасы тәжірибеде дәлелденген, жетілген иновациялық технологияларды немесе қолдалынып жүрген технологиялар).
