Саудаласа білген ?тады

?о?амды? проблемаларды талдау ор­та­лы?ы директорыны? орынбасары ?а­нат Берентаевпен с?хбаттасу барысында ДС?-?а м?ше болу?а жанталаса ?мтылуы­мыз отанды? тауар ?ндірушілерді? жо­лын ?июмен те? екенін ???андай болды?. Сарапшыны? айтуынша, ДС?-?а м?ше бола ?ал?андай жа?дайда, еліміз экспорт­ты? колония?а айналады. «Д?ние­ж?­зілік сауда ?йымы ?скердегі «дедовщина» се­кілді. ?лімжеттік жасап, ДС? ?зіні? ?ара­ма?ына кірген елдерге ?з ойыныны? т?р­­тібі мен ережесін енгізуге м?жб?р­лейді. Мені?ше, ДС?-?а кіргенде ?таты­ны­мыз — еркін сауда ж?ргізуге ?ол жет­кі­­зе­тініміз деген т?сінік ?ате. ?йткені он­­сыз да ?лемдік экономика м?дделі бо­лып отыр?ан отан­ды? ірі к?сіпорындар бая?ыдан бері сол еркін сауда?а ?атысты халы?аралы? ере­желер бойынша ж?мыс істеп келе­ді» дей­ді Берентаев мырза.

ДС?-?а м?ше бол?ан к?ннен бастап, ал?аш?ыларды? бірі болып ша?ын ж?не орта бизнес зардап шегетін болады дегенді ?аза?станды? сарапшылар айтып келе жат?алы талай жылдар болды. Ел­басы да отанды? бизнесмендерді ?айрап, жа?а технологиялар мен техникаларды ме?геру керектігін, жаса?ан ?німі? мен тауары?­ны? ерте?гі к?ні келетін шетелдік тауарлармен б?секеге ?абілетті болуын ?ада?а­лап, бизнесті жетілдіріп, сапалы ?нім ?ндіруге ?адам жаса?дар дегелі ке­мінде 13-14 жыл бол?ан шы?ар. К?сіпкер­леріміз болса, содан бері ?аншалы?ты ал?а жылжыды, б?гінгі к?ні оларды? шы­?ар?ан тауарлары б?секеге ?абілетті ме? Б?л сауалдар?а жауап беру о?ай емес. Се­бебі, айтыл?ан сын мен пікір сол айтыл?ан жер­де ?алды. Бизнесмендер бір ?адам да ал?а жылжымады.

«Себебі бізді? елде бизнес пен билік арасында ашы? диалог жо?. Ол тек с?з ж?зінде ?ана айтылады, есігіміз ашы?, кез келген к?сіпкерді ты?дау?а, пікіріне ??ла? т?руге дайынбыз деп ?кімет ба­сын­да?ылар айтып ?ана ?ояды. Шын м?нінде, олар?а есік ?а?ып кіру былай т?рсын, те­лефон шалып, с?йлесе алмайсы?. Б?л кез келген к?сіпкерден с?раса?ыз, еститін жа­уабы?ыз. Ал ДС?-да бізді? отан­ды? к?сіпкерді ешкім есігін ай?ара ашып ?ойып, к?тіп отыр?ан жо?. Керісінше, оны? ?а?пасын б?за-жара ?зіміз кіруіміз керек. Оны істеу ?шін шетелдік т?тыну­шылар?а ?аза?станды? ?німні? бас?алар­дыкіне ?ара?анда жа?сы екенін д?лелдеу керек. Біз д?лелдей аламыз ба? М?селе сонда» дейді та?ы бір сарапшы Бейсенбек Зиябеков.

— Та?ы бір ма?ызды м?селе бар, — дейді Берентаев. — Мысалы, ?ытайдан ДС?-?а м?ше болу жайында?ы келісс?здер про­цестеріне т?ра?ты т?рде 10-15 мы? адам ?атысып отырды. Ал бізді? келісс?з ж?ргізушілер болса, бірнеше рет ауысып келеді. Сонымен ?атар барлы? келісс?з а?ылшын тілінде ?тетіндіктен, оны? ?а­за? немесе орыс тіліне аударыл?ан м?тіні ?аншалы?ты сапалы екенін бір ??дайды? ?зі ?ана біледі. Келісс?здер барысында ?андай м?селелерге ?атысты пікірлер туын­дап отыр?анын ?о?ам да, халы? та біліп отыруы тиіс деп ойлаймын. ?сіресе, бизнесмендер. Себебі ерте?гі к?ні сорлайтын да, шары?тайтындар да солар болады. Екіншіден, ?аза?стан?а ?андай талаптар ?ойылатыны ДС?-мен б?гінгі келісс?з ж?ргізіп отыр?андар?а байла­нысты болма?. Республика ?кілдері ?ан­дай же?ілдіктерді саудаласып, же?іп ала­ды, м?селе осында. Бір айта кетерлігі, саудаласа білу де ?лкен ?нер. Ал бізді? келісс?з ж?ргізушілеріміз осы жа?ынан а?сап жатыр. Мемлекеттік органдарда да, бизнес ортасында да б?рін салма?тап, са­ра­лап, алдын ала есептеп, оны? ?алай ы?­пал жасайтынын талдап алу жа?ы же­тіс­пеуде. ?аза?стан нары?ты? экономи­ка?а 20 жыл бойы келе жатыр. Ал ДС?-ны? к?птеген м?ше елдері о?ан 100-200 жыл бойы ж?ріп келіп жетті. Бізді? ?зге­лерді? дайынды?ынан ?аншама жыл кем­шін т?сіп жат?анымызды осыдан-а? сара­­­лау?а болады ?ой деп ойлаймын. Отан­ды? бизнеске ?лемдік класты сатып алушыларыны? талабын орындау?а да­йынды? керек. О?ан к?сіпкерлер ертерек кіріссе, ?атал б?секеде со??рлым жойы­лып кетпей, аман ?алу?а болады деп есеп­теймін. Мысалы, жеміс шырынын алайы?, к?сіпкер ?зіні? ?німіні? Ресейді?, не­місті?, ?ыр?ызды? шырынынан ?зінікіні? ?ай жері арты? екенін д?лелдеуі тиіс. ?йт­кені ерте?гі к?ні с?релерде осылар­ды? б?рі ?атар т?рып, уа?ыт ?те келе, т?­тынушылар ?ай елді? ?німін к?бірек ?алайды, сол елдікі басым орын алатын болады. Ал нашар шырын ?зінен-?зі ысы­рылып, дала?а шы?ып кетеді. Б?л жерде еш?андай танысты? немесе, к?кені? се­німді к?мегі араша?а келе алмайды. ?ыр­?ызстанны? ДС?-?а ?лде?ашан асы­?ыс кіргенін білесіздер. Оларды? к?­сіп­орын­дарыны? біздікіне ?ара?анда, б?­секеге ?лде?айда ?абілеттілігіне ?а­рамастан, ?ре? к?н к?ріп отыр.

Берентаев мырзаны? айтуынша, ДС?-?а м?ше болу бір?атар жетістіктерге ?ол жеткізетінін жо??а шы?ару?а болмайды. Е? алдымен, тауарларды транзиттеу ?шін тиімді ж?не ?осымша жолдар ашылады, инвестиция тарту же?ілдейді. Ал е? жа­?ымсыз жа?ы — бізді? к?сіпкерлерімізді? шетелдіктермен б?секеде ша? ?ауып ?а­латынында болып т?р. Бізді? тауар им­порт тауарлармен б?секеге т?се алмайды. ?анша жерден, кеуде ?а??анымызбен, мойындайтын н?рсені мойындау да керек. Оны? басты себептері — ?те жо?ары энер­­гия сыйымдылы?ы, ескірген жаб­ды?тар, ?німні? ?зіндік ??ныны? ?суі болып табылады. Б?гінгі жа?а ?кімет ??­рамы республикада к?сіпкерлік секторды ??руды шындап ?ол?а алуы тиіс. ?рине, с?з ж?зінде, бізде к?сіпкерлерге к?рсе­тіліп жат?ан ?олдаулар бастан асады. Оны ?р жиын сайын биік мінберлерге шы?­?андар аузынан естіп те ж?рміз. Ал шын м?нінде солай ма? ?кімет басында­?ылар осы жа?ын тере?ірек сараптан ?ткерсе екен. Елімізде к?птеген б?секеге ?абілетті секторлар жетеді. Мысалы, мал шаруашылы?ы, шарап жасау к?сібі, к?к­?ніс. Осы секторды мы?тап т?рып да­мы­тып, шетелдік нары??а ?лтты? бренд ретінде неге ?сынбас?а?

Ресейлік сарапшыларды? пікіріне ??­ла? т?рсек, ДС?-?а м?ше бол?ан кезде ауыл шаруашылы?ы мен же?іл ?нерк?сіп саласында кері кетушілік жол алады. ?сі­ресе, же?іл ?нерк?сіпке ба?ыттал?ан ша­?ын ?алаларды? к?йі нашарлайды. ?алай бол?анда да, н?тиже алдымен ?кі­мет ба­сын­да?ыларды? ?андай келісімге келіс­ке­ніне ?арай ай?ындалады. Олар сауда­ласып, ел м?ддесін ?ор?ай ма, ?лде айтыса беруге ж?йкелері шыдас бермей, беріле сала ма.

Ал ?арапайым халы? ?шін ДС?-?а м?­ше болуды? жа?ымды жа?тары к?п. Мы­салы, нары?та неше т?рлі тауар к?бейеді. Та?да?аны?ызды аласыз, ?йткені т?ты­нушы ?шін к?рес басталады. ?р ел ?з та­уарын ?ткізу ?шін ?олдан келгенні? б?рін жасайды. Базарда тауар к?бейген сайын, ба?а да т?мендейді. ?азіргідей, шіріп кетсе де, ?ымбат ба?а?а сату деген болмайды. ?йткені на?ыз нары?ты? талабы сондай.

Алма М?ХАМЕДЖАНОВА

http://www.aikyn.kz