Жар?ын Т?СІПБЕК?ЛЫ
Кеше Астанада сарапшы ?ауым бас ?осты. «Саясаттанушылар конгресі» деген аты дардай бол?анмен, ая?ы ?ылдай бір жиын ?тті. Олай дейтінім, конгрес дегені болмаса, к?дімгі д??гелек ?стел де?гейінде ?йымдастырыл?ан шарада ?амтыл?ан та?ырыпты? тар болуында. Басты та?ырып – «?леуметтік жа??ырту ?аза?станны? ?азіргі кезе?дегі дамуыны? басты парадигмасы». Жолдаудан бері 11 ай бойы министрлер мы? рет к?терген, депутаттар бір жылда 4 рет халы??а насихатта?ан, ректорлар студенттер ?ауымына сан рет ?айтала?ан, мемлекеттік а?парат ??ралдары к?н сайын ??ла? етті жеп, ?бден таптаурын бол?ан та?ырып. Тар?ата т?ссе, ??гіме бас?а. ?айталаудан ?рі аса алмады.
Конгресті «д??гелек ?стелге» те?еп, де?гейін ??лдилатуымызды? себебін айта кетейік. Бас?осу бас-ая?ы 5-а? са?ат?а созылды. Бір ?стелді? басында 10-нан аса баяндама о?ылды. С?зталас пен идяларды орта?а салу н?лге те?. Аты ?аза?стан саясаттанушыларыны? конгресі бол?анмен, ?атысушыларды? те? жартысы – ресейлік сарапшылар. Жалпы, м?ндай жиынды ?андай да бір министрлікті? айтуымен ж?ргізген д?рыс емес. Жиынды к?ріп, к?з алдымыз?а т?л ?неріміз айтысты б??аулап таста?аны елестеді. «?ншейінде ауыз жаппас, той дегенде ?ле? таппас» дегендей, саяси шешімдерді бы?пырт тигендей етіп талдайтын саясаттанушыларымыз ?дептілік са?тап ?алды. Ресми жиын ?алтарысында Шекаралы? ынтыма?тасты? ассоциациясыны? сарапшысы Марат Шиб?тов былай деді:
– ?рине, БА? ?кілдері к?зінше ресмилік са?талады. Саясаттанушыларды? бас ?осып т?р?аны д?рыс. Т?рлі идеялар айтылады. Біз к?бінесе ?стел басында емес, кофе-брейк кезінде шынайы ??гімелесеміз. Бізде саясаттанушыларды? де?гейі ?те т?мен. Сауса?пен санарлы?тай ?ана сарапшылар бар. А?парат ??ралдарында жа?а т?л?алар жо?. Оны? бірінші себебі – осы п?нні? д?рыс о?ытылмауы. Екіншісі – бізді? елде сайлауды? аз болуынан. Мысалы, Украинада?ы президент, Рада сайлаулары кезінде саясаттанушылар?а с?раныс артады. Бізде б?л сала с?л а?сап т?р.
М?мкін т?жірибе алмасу ?шін шы?ар, ресейлік саясаттанушылар ша?ыртылыпты. Неге Орталы? Азия мемлекеттерінен сарапшылар ша?ырмас?а? Ресейліктерден г?рі ?ыр?ыз талдаушыларыны? т?жірибесі ?шан-те?із. К?рші елден келген сарапшылар ?з мемлекетіндегі жа?дайлармен б?лісті. ?аза?стан?а м?лде ??самайтын ел бізге ?алай ?лгі болады? Федеративті, к?п?лтты, менталитеті б?лек Ресейді? саясатын сараптау кімге тиімді? ?аза?станда саясаттанушылар зерттейтін та?ырып к?п болса да біреуді? ?а?сы?ына та?сы? ретінде ?араудан та?ы да аса алмады?. Елбасы ?рбір жолдауында сырт?ы саясатта басымды?ты Ресей, ?ытай, Орталы? Азия, Еуропалы? Ода? ж?не А?Ш екенін баса айтады. ?аза?стан саясаттанушыларыны? конгресі ?она?тар?а з?ру болса, осы атал?ан ??рлы?тар мен мемлекеттерден объективті к?з?араста?ы сарапшыларды ша?ырту керек.
?аламды? ?атерлер мен Еуропада?ы да?дарыстарды? ?аза?стан?а ы?палы ?алай болатынын, одан ?алай ?ор?ану керектігін билікті? алдына жайып салу – сарапшыларды? міндеті. Біра? біз аты дардай жиыннан м?ны? бірін де к?рмедік. Биыл?ы жылы бізді? елде бол?ан жант?ршігерлік о?и?алар?а бірде бір маман тере? талдау жасамады. «Ар?анкергендегі» о?и?а, Алматыда?ы, А?т?бедегі террорлы? ?рекеттерге на?ты ба?аны саяси сарапшылар бермегенде, бас?а кім тал?ылайды? Президентті? ?зі ?аза?станды ?леуметтік жа??ырту жолында ?лтты? ?ауіпсіздік м?селесі бірінші кезекте т?руы керек деген еді. Саясаттанушылар жиынына жауапты министрлік осыны ?аперде ?ста?аны абзал.
Осыдан бір апта уа?ыт б?рын біз ?лгі к?ретін Ресейде де осы та?ылеттес жиын ?тті. Алтыншы б?кілресейлік саясаттанушылар конгресі деп аталды. Та?ырыбы – «Ресей жа?анды? ?лемде: саяси ?зара ?рекеттерді? институттары мен стратегиялары». Міне, ресейліктерден ?лгіні алатын жеріміз осы болу керек еді. Екі к?нге созыл?ан конгрес-те 50-ге жуы? та?ырып ?амтыл?ан. ?рт?рлі зерттеулерді? ?орытындысы шы?арылып, жа?а е?бектерді? т?саукесері ?тті. Оны? ?асында біздегі жиын асы?ыс-?сігіс, ?лдебіреу ?шін есеп беруге бола ?ткізілген сы?айлы.
Андрей Чеботарев, «Альтернатива» ?зекті зерттеулер орталы?ыны? директоры:
– Біздегі саяси ?ылымны? дамуын егер 90-шы жылдармен салыстырса?, онда даму, ?андай да бір ілгерілеушілік бар. Ал, ?лемдік де?гейде ?лі б?секелесе алмаймыз. Бізді? сарапшыларды? ортасында, а?парат ке?істігінде т?рлі пікірлер айтылады. Оны? ж?зеге асырылуы бас?а бір м?селе.
Жасыратыны жо?, саясаттанушыларымыз ?андай да бір о?и?а?а пікір айтудан ?рі аса алмай келеді. Осындай ?лкен бас?осуларда ?андай ?ауіптерді? бар екеніне болжам, талдау жасалмаса, сарапшы ?ауым негізгі міндетінен тай?ып кетеді. Мысалы, ресейліктер Еуразияшылды? доктринасыны? бірнеше н?с?асын жаса?ан. ?айсысы орыс м?ддесіне сай келді, соны ?абылдады, енді билігі ж?зеге асыру?а тырысып жатыр. Бізді? саясаттанушыларымыз?а жа?а ізденістер мен идеялар жетіспейді. Неге ?аза?ты? м?ддесіне сай келетіндей еуразияшылды? доктринасын ?сынбаймыз? Президентті? к?ксегені де сол емес пе еді. Халы?ты? ?ызуын д?п басатын зерттеу орталы?тары жо?ты? ?асы. Бізді?ше, та?ырыпты саясаттанушыларды? ?зі бекіту керек. Егер М?дениет ж?не а?парат министрлігі ма??лдамаса, ондай жиын?а ?атысуды? ?ажеті жо?.
Сонымен, «д??гелек ?стел» де?гейіндегі конгресте жасал?ан кейбір баяндамалар?а кезек берсек. ?лтты ?йыстыруды ойластырып, орта? идея?а жете алмай ж?ргенімізде, «Этно?леуметтік ж?не азаматты? ??ндылы?тар жа??ыртуды? ресурстары ретінде» деген та?ырыпта баяндама ты?дады?. С?з ал?ан Айг?л С?дуа?асованы? айтуынша, ж?ргізілген зерттеулерге ?ара?анда, біздегі этностарды? жасы ?лкендері ке?естік кезе?де ?скендіктен, ?з м?дениеттеріне берік емес. Керісінше, жастары салт-д?ст?рлері мен ?лтты? м?дениетін жа?сы ?станады екен. Т???ыш Президент к?ні Елбасы «?аза? тіліні? ма?айына топтасатын бір ?лт боламыз» деген еді. Осы ?шін е?бектеніп ж?ргенде, жо?арыда?ыдай зерттеулер ?ажет пе? ?ыры? ??рам Ресейді? ?зінде зерттеушілер м?ндай?а бармады. Керісінше, орыс идеясыны? т??ірегінде бірігуді к?здейтін ?рекеттер жасайды.
Жа?ында Президент айма?тарды дамыту?а ?атысты ?рт?рлі де?гейдегі ?кімдерді А?орда?а жиды. ??ірлердегі ?кімдерді? оспадар тірліктерін сойып салды. Жа?а ба?ыт, жа?а жол сілтеді. ?кімдерді сайлау т?жірибесін ауылдан бастау туралы айтылды. Б?л – ?аза?стан саясаттанушыларыны? жиырма жылдан бері к?теріп келе жат?ан та?ырыптары. ?леуметтік жа??ыртуды? аясында осындай басы ашы? проблемаларды орта?а салып, ашы? тал?ылауды? орнына жаттанды баяндамалардан бас ала алмады.
Тек Андрей Чеботарев ?ана к?сіпода?тар-?а ?атысты басы ашы? м?селелерге то?талды. Оны? айтуынша, біздегі к?сіпода?тар федерациясы, еркін е?бек конфедерациясы ж?не е?бек конфедерациясыны? арасында ауызбіршілік жо?. Олар е? негізгі міндеті ж?мысшыларды? ???ы?ын ?ор?ауды ?мыт ?алдыр?ан. Осыны? кесірінен тіркелмеген партияларды? белсенділігі арт?ан.
Міне, мемлекет ?ам?орлы?ымен ?ткен саясаттанушыларды? конгресінен к?ргеніміз бен т?йгеніміз осы. Министрлікті? ?олдауымен ?йымдастырыл?анды?тан, к?ткеніміз к?п еді. ?кінішке ?арай, саяси ?ылым?а да, университеттен жеткізілген студенттерге де берері жо? осындай бір жиын?а уа?ытымызды сарп еттік.
