[:kz]
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның халық әртісі Шәмші Қалдаяқовқа «Қазақстанның Еңбек Ері» атағын берді. Бұл туралы Ақорда хабарлады.
«Қазақ халқының музыка өнерін дамытудағы айрықша еңбегі үшін композитор Шәмші Қалдаяқовқа жоғары дәрежелі ерекшелік белгісі – «Қазақстанның Еңбек Ері» атағы беріліп, айрықша ерекшелік белгісі – Алтын жұлдыз бен «Отан» ордені тапсырылсын (марқұм)»,-делінген хабарламада.
Шәмші Қалдаяқовтың шығармашылығы – ұлттың баға жетпес байлығы. Ұлттың рухани дамуына талай асқақ та әсем ән сыйлаған «Менің Қазақстаным» әнұранының авторы Шәмші Қалдаяқовтың туғанына биыл тамызда 92 жыл толып отыр.
Қазақстанның болашақ халық композиторы 1930 жылы 15 тамызда еліміздің оңтүстігіндегі шағын ауылда дүниеге келген. Әкесі – ұста мамандығы, ал жан дүниесі ақын, өз шығармасын домбыраның сүйемелдеуімен орындайтын. Болашақ халық композиторының анасы да музыкаға жақын болған жан, әдемі дауысы бар, ән айтқанды жақсы көретін. Сөйтіп, оның музыкаға, халық әндеріне деген сүйіспеншілігі оның үлкен мұрасына айналды.
Шәмші жастайынан отбасылық дәстүрді жалғастырды: мандолина тартып, халық тойларында ән айтты, шығармашылық байқауларға қатысып, құрметті марапаттарға ие болды. Ол естіген барлық әуендерді ойнай алатын, бірақ көбінесе импровизацияланған. Шәмші Қалдаяқов өнер жолының басында музыкадан алыс еді.
Соғыс жылдарында жасөспірім шағында тракторшы болып жұмыс істеген. Одан кейін техникумда мал дәрігері мамандығы бойынша білім алып, кейін Ақтөбе облысының ауылдарының бірінде қызмет етті. Жас маман есте қаларлық жағдаймен есте қалды: соғыстан кейінгі ашаршылық кезінде малдың бір бөлігін ауыл тұрғындарына балалары келгенде барлығын қайтару шартымен берді. Көптеген ауыл тұрғындары аштықтан аман қалды.
Бірақ ол Сталин тұсында қуғын-сүргіннен құтыла алмады. Сахалинде әскери борышын өтеген соң Шәмші өз жолын тапты – Ташкент музыкалық техникумына оқуға түседі. Дайындық жеткіліксіз болды және ешкім үлкен жігітпен айналысқысы келмеді. Содан кейін бір музыкант жас жігітті нотаны меңгеруге көмектеседі.
1956 жылы Шәмші Қалдаяқов Алматыға қоныс аударып, Мемлекеттік консерваторияда композиторлық курсқа түседі. Ол кезде Қазақстан Кеңес Одағының түкпір-түкпірінен жастар жиналатын жерге айналды – әйгілі Хрущевтік тың науқаны басталды.
Консерватория студенті Шәмші Қалдаяқов Жұмекен Нәжімеденовтің сөзіне жазылған «Менің Қазақстаным» патриоттық әні барша Қазақстанның жарқын болашаққа деген үміті мен сеніміне айналады. Бүкіл республика бұл әнді айта бастайды, тіпті ол «Тың игерушілердің маршы» деген атқа ие болады. Бірақ оның қазақтар мен қазақ халқы үшін маңызы тың игерудің қысқа тарихына еш қатысы жоқ.
1965 жылы Қалдаяқовтың әндері туралы бүкіл ел естігенде, ол беделді Ленин комсомолы сыйлығын алады. Жарты ғасырлық мерейтойында республикаға еңбек сіңірген мәдениет қызметкері атанды. Сазгер 60 жасында ресми түрде Қазақстанның халық әртісі атанғанымен, шын мәнінде 30 жыл бұрын бүкіл Қазақ халқының халық әртісі атанды.
1960-ші жылдары Кеңестік Қазақстанның сол кездегі басшысы Д. А. Қонаев Францияда болып, ресми сапарында Франция президенті Шарль де Голльмен кездесті. Әңгіме барысында Шарль де Голль атақты композитор Қалдаяқовтың хал-жағдайын сұрады. Қонаев Қалдаяқовтың Еуропада да танымал екеніне таң қалды. Шәмші Қалдаяқов өмірінің соңында ауыр науқасқа шалдығып, 61 жасында қайтыс болды.
P.S. «Кеңес Одағының негізгі тың жерлерінің ұлттық саясатын» түсінген қазақ халқының патриоттары қазақ жерінің бірлігі мен тұтастығын сақтауға тырысты. Сондықтан «Менің Қазақстаным» әні жазылды – бұл қазақ халқының Хрущевтің «дана» ұлт саясатына қарсылығы.
Бұл әннің алғашқы орындаушысы қазақ халқының сүйіктісі – Жамал Омарова болды. 1960-1970 жылдары оның орындауындағы «Менің Қазақстаным» әнін Қазақ КСР республикалық радиосы жиі беріп тұрды. Бұл әнді Омаровадан басқа ешкім жақсы айтқан жоқ. Жамал Омарованың орындауындағы әннің танымал болғаны сонша, Хрущев кезінде бұл әнге тыйым салуға тырысты.
Жамал Омарованың орындауындағы әнде қазақ елі Алланың әділдігін тауып, жерімен бірге ел болып, тұтастығы мен бірлігін жоғалтпаса екен деген тілегін білдірді! 1986 жылы желтоқсанда Алматыда қазақ студенттері бұл әнді шырқады, оларға күш-қуат, қайрат берді.
2006 жылы 11 қаңтарда «Менің Қазақстаным» әні алғаш рет Қазақстан Республикасының мемлекеттік әнұраны ретінде орындалды. Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан кейін жаңа мемлекеттік әнұранға байқау жариялады. Олар «Менің Қазақстаным» әніне айналды, оның авторлары – композитор Шәмші Қалдаяқов пен ақын Жұмекен Нәжімеденов.
Мемлекеттік әнұран – еліміздің музыкалық-поэтикалық елтаңбасы, оның әдеби-музыкалық төлқұжаты. Мемлекеттік Әнұран да еліміздің туы, елдің айнасы, патриоттық рухтың көрінісі ретінде қарастырылуы керек. Әнұран қашанда дәуір рухында туады. Оның даңқты бабалар аманат етіп қалдырған төл топырағында өмір сүріп жатқан даңқты тарихы бар біртұтас халық екендігі адам тағдыры мен санасындағы ортақ сезімге негізделген.
Керімсал Жұбатқанов
[:]
