[:kz]
Қазақстан өзінің жағымды инвестициялық ахуалымен танымал. Шетелдік инвестицияларды тарту бизнесті дамыту және жаңа жұмыс орындарын құру үшін маңызды.
Инвестициялар ағыны ел тәуелсіздік кезеңінде қаржылық күйреу жағдайында болған 1990 жылдары Қазақстан экономикасын жандандырды. Инвестицияларды жеке тұлғалар да, заңды тұлғалар да жасай алады. Сондай-ақ ЖШС және жеке серіктестіктер.
Шетелдік инвесторлар қаржы секторына, өндіріске, жылжымайтын мүлікке инвестиция салады. Елге келген кез келген шетел валютасы экономиканың қозғалтқышына айналып, құрылымын өзгертеді. Егер инвестор өз ақшасын компанияға салса, ол оның акцияларының бір бөлігінің иесі болады. 2005-2017 жылдар аралығында Қазақстанға шетелдік инвестицияның жалпы ағыны 250 млрд долларды құрады.
Сарапшылар еліміз шетелдік инвесторлармен ынтымақтастыққа сәтті ставка жасады деп есептейді. Барлық посткеңестік республикалардың ішінде Қазақстан инвесторлар үшін ең тартымды мемлекеттер тізімінде көш бастап тұр. «Талап» қолданбалы зерттеулер орталығы Қазақстанға тікелей шетелдік инвестицияға ірі талдау жүргізді.
Зерттеуге сәйкес, соңғы 10 жылда Қазақстанға 270 миллиард доллар келген. Инвестициялардың басым бөлігі мұнай-газ секторына бағытталады. Өңдеу өнеркәсібіндегі шағын бөлігі. Бұл металлургия, мұнай-химия және агроөнеркәсіптік кешен.
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі Инвестициялар комитеті төрағасының орынбасары Ерлан Зейнешев 2021 жылдың қорытындысы бойынша тікелей шетелдік инвестиция ағынының өсімі 37 пайызды құрағанын атап өтті. Бұл шамамен 23,7 миллиард доллар. Қазақстан өзінің инвестициялық әлеуетін қалпына келтіріп, пандемияға дейінгі деңгейге баяу оралуда. Зейнешевтің айтуынша, елімізде өңдеу өнеркәсібіне тікелей инвестиция тарту үрдісі байқалады.
2005 жылы өңдеу өнеркәсібіне салынған инвестицияның үлесі небәрі 4 %-ды құрады. Қазір бұл көрсеткіштер 22 пайызға дейін өсті. Шетелдік инвестицияның артықшылықтарының ішінде елге қаржының келуі фактісін ерекше атап өтуге болады. Ақша — прогрестің қозғалтқышы. Ел инвесторлар үшін тартымды болса, оның экономикалық әлеуеті артады. Өнімділік пен ашықтықты арттыру. Басқа мемлекеттермен кәсіпкерлік тәжірибе алмасу бар.
Инвестициялар жұмыс орындарын көбейтуге мүмкіндік береді. Жаңа технологиялар пайда болуда. Бірақ шетелдік инвестицияның зиянды жағы да бар. Ірі шетелдік инвесторлар кедендік төлемдерді айналып өте алады. Мұндай жағдайда инвестиция салған ел негізгі пайданы алмайды. Ақшаның көп бөлігі шетелге кетеді.
Зиянды инвесторлар мен әкімдер
Обухов тау-кен байыту комбинатының мысалында біз жақсы ниеттің артына жасырынған инвесторларды өзімшіл мақсаттарға қалай жетелейтінін көреміз. Олар қазақстандық кәсіпорынның дамуына мүдделі емес. Мақсат – меншікті капиталды жинақтау. Оффшорлық шоттарды толықтыру, Қазақстанның кен орындарын қытайлық инвесторларға сатудың әлеуетті мүмкіндігі. Бүгінгі таңда «Тиолайн» компаниясы болжамды құны 248 миллион долларды құрайды.
Барлығы 2004 жылы ресейлік кәсіпкерлер Фрейман мен Пяткин қазақстандық Обухов тау-кен байыту комбинатының құрылысына инвестиция салу туралы шешім қабылдаған кезде басталды. Бірақ 2006 жылы бұл ресейлік «бизнесмендер – алаяқтар» жалған құжат жасауға барып, қазақстандық кәсіпкер Виктор Долгалевті компания басшылығынан алып тастайды.
«Тиолайн» ЖШС-гі 11 жыл бойына ресейлік кәсіпкерлер кәсіпорынды банкротқа ұшыратып, кедейшілікке ұшыратты. Салық төлемеген. Кәсіпорын пайданың орнына шығынға ұшырады. Ал миллиондаған сомалар ЖШС-нің дамуына емес, олардың фирмаларының есепшотына түсті. Бірақ, ең сорақысы, Қазақстан билігі шетелдiк арамдық инвесторлармен мәмiлеге келiп, белгiлi бiр сомаға олардың қылмысына көз жұмған жағдайда болды.
«2016 жылдың тамызында олар кәсіпорынды банкротқа ұшыратуға дайындала бастады. Сол кезде мен ЖШС-ға қатысуымды қалпына келтірдім. Бірақ мен енді жоқ зауытқа қайта оралдым. Пайда болмады. Ешқандай даму болмады. Бірнеше адам жұмыс істеді. 23 миллиард теңге қарыз жиналды», — дейді Обухов тау-кен байыту комбинатының қазіргі директоры Виктор Долгалев.
Виктор Иванович жалақы және салық қарыздары болғанын атап өтті. «Тиолайн» компанияның барлық мүлкі басқа компанияларға берілді. 2019 жылы бұл қараңғы тұлғалар, ресейліктер Пяткин мен Фрейман Обухов тау-кен байыту комбинатын Башқұрт сода компаниясына заңсыз сатып жіберген еді. Бұл мәміле бойынша ТКБК бас директоры Виктор Долгалевтің қолы жоқ және бұл мәмілені заңды деп санауға мүмкіндік бермейтін басқа да заңды жағдайлар бар.
Демек, бүгінде Обухов тау-кен байыту комбинатының еңбек ұжымы іздеп жүрген әділ сот шешімі шығарылса, ресейлік кәсіпкерлер қазақстандық кәсіпорынды сатудан пайда көріп қана қоймай, алаяқтық және құжаттарды қолдан жасау үшін ұзақ мерзімге бас бостандығынан айырылады.
«Оларға кәсіпорынның өлі қаңқасы керек. Сонда қытайлар да араласады. Судья Масимова жеке сот орындаушысының барлық тыйымдарын елемей, Стерлитамак қаласынан «Алехин» ЖШС директорын етіп тағайындады. Жергілікті билік бұл шешімді белсенді түрде қолдады. Ал Алехин мұнда екі рет болып, бопсалау және ұрлау үшін 11 жастағы қылмыскер Ниязовқа кәсіпорынды басқаруға сенімхат берген. Бұл «керемет» компания болды және облыс әкімі Ақсақалов оны қолдап отыр», — деді Долгалев.
Обухов тау-кен байыту комбинаты басшысының айтуынша, Қазақстан билігі қылмыстық инвесторлармен сөз байласуда. Бұл прокурорлар, судьялар, полицейлер және барлық мемлекеттік қызметшілер. Олар шетелдіктерден пара алады. Кәсіпорынның жұмыс істеуіне кедергі жасайды. Олар концентраттарды тасымалдайтын қызметкерлерді ұстайды, ескертулер жазады және үнемі қылмыстық істерді ашады.
Бір сөзбен айтқанда, Обухов тау-кен байыту комбинатының жұмысшыларына қалыпты жұмыс істеуге мүмкіндік бермейді. Ең сорақы оқиға 2020 жылдың 2 маусымында болды. Башқұрт сода компаниясы жіберген қарақшылар Обухов тау-кен байыту комбинатының қызметкерлерін өз аумағынан күштеп шығаруға шешім қабылдады. Олар арматурамен ұрған және пышақтарпен қорқытқан екен.
«Онда Бисұлтанов, Саверский, қылмыскер Ниязов болды. Бұл Башқұрт сода компаниясының өкілдері. Олардың барлығы Обухов тау-кен байыту комбинатының адамдарын ұрды. Ниязов «Тиолайн» қызметкерлеріне директор екенмін деп айғайлады.. Өкінішті, қарақшылар мен олардың бандаларының ешқайсысы жазаланган жоқ. Қылмыстық істер қайда?», — Долгалев ашуланып сұрайды.
Долгалевтің айтуынша, бұл жағдайда әкім Ақсақалов негізгі бенефициар болып табылады. Өйткені мемлекет бюджетіне миллиондаған кіріс әкелетін табысты қазақстандық кәсіпорынның күйреуінен Солтүстік Қазақстан облысының әкімі пайда көреді деген өте, өте, өте, өте үлкен күдік бар.
Өйткені, ТКБК облыстық прокуратура мен полицияның тізе бүктіргені оның білгенімен. – Солтүстік Қазақстан облысының әкімі Құмар Ақсақалов сол санаттағы посткеңестік басшылардың тумасы емес пе? Ол өзіне сеніп тапсырылған зауыттар мен совхоздардың күйреуінен орасан мол байлық жинады ма? Ол өте ұқсайды.
Кем дегенде, бейтарап бақылаушы тұрғысынан. Осы оқиғадан көріп отырғанымыздай, шетелдік инвесторлар Қазақстанның гүлденуін тілемейді. Ең қызықты, «туған» әкімдеріміз де елінің гүлденуін тілемейді. Кейде олардың мақсаттары қарама-қарсы болады. Ал гүлденген кәсіпорындардың орнына рейдерлік жорықтар, қирату, отандық кәсіпорындардың банкротқа ұшырауы және жергілікті шенеуніктердің ашкөздігі туралы осындай сұмдық әңгімелерді естейміз.
Асқар Жұмабаев
Алтынорда
[:]
