Алаш ?оз?алысыны? к?семі Ахмет Байт?рсын?лыны? ту?ан жылы на?тыланып, тарихи дерек ?алпына келтірілуі керек. Б?л м?селе ?алымны? 140 жылды?ына арнал?ан республикалы? ?ылыми-теориялы? конференцияда к?терілді.
Астана ?аласы Тіл бас?армасыны? басты?ы Ербол Тілешевті? айтуынша, кейбір о?улы?тарда ?алымны? ту?ан жылы жа?са? жазылып ж?р. Соны? салдарынан білім алушылар адасушылы??а ?рынуда. ?ылыми ортада?ы пікір де ?р алуан. Шынды?ты? шыр?ын б?збас ?шін ?алымны? д?ниеге келген к?ніне т?зету енгізу керек.
«?азіргі аны?тамалы?тарда, мектеп пен жо?ары о?у орындарыны? о?улы?тарында Аха?ны? ту?ан жылы 1873 жыл деп беріледі. Семей ?аласында?ы Абайды? мемориалды? м?ражайында Аха?ны? ?з ?олымен орыс тілінде жаз?ан ?мірбаяны бар. Сонда ол «1872 жылы Тор?ай облысында, 5 ?ырк?йекте, мешін жылы тудым» деп жазып кеткен. Бізді? Аха?ны? ?з с?зіне сенгеніміз д?рыс деп ойлаймын. ?алай бол?анда да Ахмет Байт?рсынов сия?ты ?лт к?семіні? ту?ан к?нін на?ты датасымен атап ?ткен д?рыс», — деді бас?арма басты?ы.
?аза? ?ліпбиіні? жасалуында?ы, ?лтты? тіл біліміні? ?алыптасуында?ы ж?не ?лтты? с?з ?нері теориясыны? жазылуында?ы Ахмет Байт?рсын?лыны? тарихи миссиясына ?ылыми сараптау жасал?ан жиында баяндама жаса?ан ?алымдарды? бірі — Л.Гумилев атында?ы Еуразия ?лтты? университетіні? проректоры, филология ?ылымдарыны? докторы, профессор Дихан ?амзабек?лы болды. Ол «Ахмет Байт?рсын?лы ж?не ?лт м?дениеті» деген та?ырыпта тол?анды.
«Б?л — ?те ке?, ?те ?ома?ты та?ырып. Сонды?тан да біз оны белгілі бір ?ырынан ?сіресе, Аха?ны? а?ын-жазушылар?а ж?не ?з заманында?ы м?дениетке к?з?арасы т?р?ысынан ж?йелегенді ж?н деп білдік. XX ?асырды? басында?ы кезе?ні? аса к?рделі бол?анды?ы, оны? ?дебиеттен эстетикалы? ?ызметтен б?лек ?о?амды ж?мылдыратын к?шті талап еткені сіздерге м?лім. Жазушы билікпен ?алай с?йлесуі керек? ?азір азат елміз. Азат елді? ?аламгері ?зін-?зі ?алай ?стауы ?ажет? Осындай с?ра?тар туында?анда амалсыз тарих?а ж?гінеміз. ?рине, салыстырса?ыз, жа?дай да, амал да бас?а. Біра? біраз м?селе сол к?йінде ?ордаланып ?ал?ан.
Жа?а ?кіметпен м?мілеге келу туралы ал?аш?ы ойын Ахмет Байт?рсын?лы 1919 жылы 3 тамызда М?скеуде шы?атын «Жизнь национальности» газетінде жарияла?ан. М?мілегерлік ойды тияна?та?ан «Т??керіс ж?не ?аза?стан» — «Эволюция и Киргизы» атты ма?аласында ?айраткер Алаш пен большевизм арасында?ы к?рделі к?рмеуді шешпек болады. «А?ыл?а салайы?шы, кімдікі д?рыс, кімдікі б?рыс?» деген ізгі ойын жазады. А?артушы былай дейді: «Большевиктер ?аза? ?айраткерлеріні? ?ызметін за?сыз деп тауып, ?р?айсысыны? басын ал?ан?а 25 мы? рубльге дейін а?ша та?айындады. Алашорда Орталы? ?кіметпен тікелей байланыс?а шы?ып, келісс?з ж?ргізбек болды. Жоба?а жауап болмады. Ол жоба Ке?ес ?кіметі жарияла?ан Ресей халы?тарыны? ???ы декларациясыны? ше?берінде жасал?ан еді. Біз ары ?арай не істерімізді білмедік».
А?артушы сондай-а? ?аза? зиялылары ?иын кезде ?р?ашан сарабдал а?ыл?а иек артып, бейбіт шешім жа?ында бол?анды?ын ескертеді. Атал?ан ма?аланы? айры?ша же?ісі жа?а ?кімет басшылы?ында ?аза? хал?ыны? т??керісті ?алай ?абылда?анын д?лелді т?рде жеткізуі ж?не большевизм ?а?идаларында?ы ?ателіктерді ??ындыруы дер едім», — деді профессор.
Кезегі келгенде с?з с?йлеген
Ш.У?лиханов атында?ы Тарих ж?не этнология институтыны? директоры Хангелді ?бжанов: «Ахмет Байт?рсын?лы ?асырлар тол?анысымен ту?ан, ?асырларды? ?ажеттігіне жауап беретін ?лы т?л?а. Ахмет Байт?рсын?лыны? сан-салалы ?ызметі, м?расы ?р?айсысы бір-бір Алатау десе де болады. Ол кісіні? ?алымды?ы, ?айраткерлігі, аудармашылы?ы, сазгерлігі ?лкен-?лкен зерттеулерге негіз болатын д?ние. Ахмет Байт?рсын?лыны? е? ?лкен е?бегі, мені? ойымша, ол — халы?ты оят?аны. ?асырды? басында Абай ?аза??а: «жа?сы мен жаманды айырмады?» деп айтты емес пе, осы «жа?сы мен жаманды айырма?ан» ?аза?ты Аха? оятты. Аха? ?аза? мемлекеттілігін ?алай ??ру керек екендігін ай?ындап берген ж?не соны? ал?аш?ы ?адамын жасап кеткен т?л?а.
Ахмет Байт?рсын?лыны? м?расымен, артында ?алдыр?ан е?бегімен сан ?рпа? т?рбиеленетін болады ж?не одан хал?ына ?ызмет етуді?, ?лемдік б?секеге т?теп беруді? ?лгісін алатын болады. М?ндай т?л?аларсыз бізді? тарихымыз жазылмас еді, оларсыз ?леуметтік ілгерілеу де болмас еді.
?анат МАХАМБЕТ
Астана
http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=16279&Itemid=2
