[:kz]
Оңтүстік Африкадағы ең көне университетте мынадай ескерту бар:
«Кез келген елді жою үшін атом бомбалары немесе алыс қашықтыққа ұшатын зымырандарды қолдану қажет емес. Бар болғаны білім сапасының төмендеуі және студенттерге емтихан кезінде алдауға рұқсат ету қажет. Науқастар осындай дәрігерлердің қолынан өледі. Ғимараттар осындай инженерлердің қолымен қирады. Осындай экономистер мен есепшілердің қолынан ақша жоғалады. Осындай заңгерлер мен судьялардың қолында әділдік жоғалып кетеді. Білімнің күйреуі – ұлттың күйреуі».
Мәлімдеме өте дұрыс және өте өзекті. Онымен келіспеу мүмкін емес. Білім сапасы нашарлаған сайын халықтың өмір сүру деңгейі де төмендейді. Білім – қоғамның негізгі құндылығы. Өкінішке орай, Қазақстанда бұл сала көп нәрсені қалаусыз қалдырады. Бұған сыбайлас жемқорлық, сансыз реформалар, мұғалім мамандығының беделінің төмендігі кінәлі. Кейбір университеттерде ашық түрде пара алу фактілер кездеседі.
Ал пандемия қашықтан оқытуға көшумен цифрландырудың жетілмегендігін көрсетті. Көптеген қазақстандықтар балаларын онлайн оқытуға көшіруге дайын болмады. Балалар үйінің төбесінде, тіпті пойызда интернетті ұстайтын ауылдар бар екенін білдік. Көптеген қазақ отбасыларының балаларын үйде бағуға қаржылық және техникалық мүмкіндіктері болмады.
Қазақстанда білім министрлері үнемі ауысып отырады. Әрбір жаңа министр жүйені өз көзқарасы бойынша реформалауға тырысады. Кез келген адам ойластырылмаған реформалардан зардап шегеді. Жаңадан шыққан бірінші сынып оқушыларынан бастап мектеп бітіру қарсаңындағы ересек студенттерге дейін.
Студенттердің өздері университеттегі білім беру жүйесінің мектеп жүйесінен еш айырмашылығы жоқ деп шағымданады. Кейбір тармақтар олардың маңыздылығын түсіндірмей жүктеледі. Мұғалімдер өздерін мектеп мұғалімдері сияқты ұстайды. Кішкене тәжірибе. Көптеген теориялар.
Қазақстанның білім саласы үнемі сынға ұшырайды. 2022 жылы Қазақстан «Білім беру саласындағы үздік елдер» рейтингінде 70-ші орынға ие болды. Білімді елдердің бестігіне 1. АҚШ, 2. Ұлыбритания, 3. Канада, 4. Германия, 5. Франция кіреді. Елімізде жоғары білім алу қымбат. Оны әркімнің қалтасы көтере бермейді.
Білім беру жүйесіне қалай көмектесуге болады?
Халықтың сауаттылық деңгейі педагогикалық ұжымның сапасына байланысты. Мұғалімнің беделі мен әлеуметтік мәртебесін көтеру маңызды. Ұстаз – үлкен ақыл-ой күшін, эмоционалдық қайтарымды, заманауи тенденциялар толқынында бола білуді қажет ететін мамандық. 2022 жылдың сәуірінде Білім министрлігі төрт облыстағы мұғалімдердің жалақысы 790 мың теңгеге дейін көтеріледі деп уәде берген.
Депутат Жәмиля Нұрманбетова арнайы бағдарлама әзірленетінін, оған өңірлерден мұғалімдерді әлеуметтік қолдау шаралары кешені енгізілетінін атап өтті. Ал үздік мұғалімдер ауылға жұмысқа тартылады. Депутат Нұрманбетованың айтуынша, бұл бағдарламаны жүзеге асыруға бюджеттен 3,9 млрд. теңге бөлінді. Жас кадрлар Атырау, Маңғыстау, Алматы және Түркістан облыстарына тартылады.
Білім министрі Аймағамбетов бұл бағдарлама ағымдағы жылдың қыркүйек айында жүзеге асырылатынын айтты.
«Бұл 3,9 млрд теңге екі мәселені де қамтиды. Біріншіден, мұғалімдерге екі еселенген жалақы, сондай-ақ тұрғын үй және коммуналдық шығындарды төлеу қарастырылған. Неліктен біз бұл мәселені қарастырамыз? Біздің заңнамаға сәйкес, біз тұрғын үй мен коммуналдық қызметтерді жалдау ақысын тек жергілікті бюджеттен бере аламыз.
Сондықтан жергілікті бюджетке ауыртпалық түсірмеу, заңды бұзбау үшін бұл мәселені жалақымен шешіп жатырмыз. Мәселен, Мұнайлы ауданына қоныс аударған мұғалім қыркүйек айында жалақы алатын болса, оның жалақысы шамамен 790 мың теңгені құрайды. Оның 790 мыңының 140 мыңы коммуналдық шығындар болса, 650 мың теңгесі мұғалімдердің толық жалақысы болады», — деді министр.
Аймағамбетовтың өзі пандемия көп өзгерді деп есептейді. Қашықтықтан білім беру мен цифрландыруға деген көзқарас өзгерді. Жаңа құқықтық қатынастар пайда болды және оларды реттеу қажет. Қазақстанда онлайн университеттер мен қашықтықтан оқыту қажет. Басқа елдердің университеттері қашықтан оқыту жүйесін әлдеқашан енгізген. Егер Қазақстанда шалғайдағы университеттер ашылмаса, біздің студенттер басқа елдердің университеттерін таңдайды.
Сарапшылар не ойлайды?
Телекоммуникация нарығының сарапшысы Нұркен Халыпберген Білім министрлігінің барлық ұсынатынына күмәнмен қарайды. Еліміздегі білім саласын реформалауға үлес қосуды ұйғарған. Ол төрт балалы болудан шабыттанды. Солардың игілігі үшін ол елдің тұрмысын жақсартқысы келеді.
«Мен бұл елдегі балаларымның өздерін жүзеге асыруға мүмкіндіктері болғанын қалаймын. Кез келген қалыпты адам балаларының өзінен жақсы өмір сүргенін қалайды », — деп атап өтті сарапшы. Сарапшы 30 жыл ішінде Қазақстандағы білім беру жүйесі бұзылды деп есептейді. Білім министрлері үздіксіз өзгереді. Барлығы жаңа реформамен келеді. Бұл студенттерге кері әсер етеді.
Халыпберген Финляндияда барлық мектептердің бірдей екенін айтады. Қай жерде тұратының маңызды емес. Хельсинкиде болсын, оның шетінде болсын, мектептер барлық жерде материалдық-техникалық ресурстармен жабдықталған. Оқытушылар құрамы кәсіби және сапалы. Мұғалімдер лайықты жалақы алады.
Халыпберген «Жеке білім беру мекемелерінің қауымдастығы» жобасын құрды. Оның мақсаты – білім беру саласындағы қолданыстағы заңнамалық реттеуді өзгерту. «Қазақстандағы жоғары оқу орындарының ректорлары – 60 жасқа толған адамдар. Олардың зейнетке шығуына санаулы жылдар қалды. Университет олардың құрметті зейнетақыға дайындалатын орны. Осындай ректор университет жұмысын жақсартуға мүдделі ме? Оған көбірек алу үшін профессорлар мен оқытушылар керек пе? Білімді арзандату үшін бе? Оны қолжетімді ету үшін бе? Иә дегеннен гөрі жоқ», — деп атап көрсетеді сарапшы.
Маманның айтуынша, университеттердегі жемқорлық бәрін улайды. Егер жоғары оқу орындарында адамдар пара беруді қалыпты жағдай деп қабылдай берсе, болашағымыз аянышты болмақ. Қазақстанға білімге сән керек. Халыпберген мемлекет тарапынан бұл мәселеге мән беретін уақыт жеткенін қадап айтады.
«Мен вайнерлер мен блогерлер ұлтының бір бөлігі болғым келмейді. Мұнай таусылғанда 10-15 жылдан кейін нарыққа не сатамыз? Блогерлер? Біз халықтың менталитетін, санасын реформалауымыз керек. Ақылды, білімді ел болу. Зиялы қауымды өсіру керек. Техникалық білімге назар аудару керек. Біз қарапайымдылыққа таңдана бастасақ, біз жақсырақ болуға ұмтылмаймыз. Ата-аналар баласына ешкімнің көңіл бөлмейтінін түсінуі керек. Мұғалім мамандығының беделі әлдеқашан түсіп кеткен. Балаларыңызға қарайтын ұстаздар жоқ. Енді басқа ЖОО-ға түсе алмағандар педагогикалық жоғары оқу орындарына түседі. Жеңілгендер ме, әлде аутсайдерлер», – дейді Халыпберген.
Азаматтық тұрғыдан сарапшы Қазақстанды Финляндияның жолымен жүруге шақырады. Финляндия бір кездері шеттегі ел болды. Оған ешкім мән бермеді. Қазір әлемде финдік білім ең жақсы деп саналады. Жапония мен Оңтүстік Корея да дәл осындай жолмен жүрді. Бұл елдер технология мен технологиялық дамуға қызығушылық танытты. Олар білім берумен айналысты. Біздің мемлекет үшін танымдық туризммен айналысу маңызды. АҚШ, Ұлыбритания университеттерімен ынтымақтастықта болу маңызды. Сонда білім беру жүйесінің өсуіне жаңа нүктелер жасауға мүмкіндік пайда болады.
Қазақстандық сарапшы әрі кәсіпкер Марғұлан Сейсембай балаларымыздың басындағы ауыртпалықты жеңілдету маңызды екенін айтады. Бастауыш мектептен кейінгі пәндер санын азайтыңыз. Бастауыш мектеп балаларды әлеуметтенуге үйрету керек. Олардың әлеммен және бір-бірімен қарым-қатынасын тәрбиелеу. Бесінші сыныптан бастап кәсіптік деңгейдегі бөлімдер болуы керек. Кез келген адам ғалым немесе бизнесмен болғысы келмейді.
5-сыныптан бастап мектеп мамандарын дайындауға жауапты болуы керек. Біреу баласын балет мектебіне бергісі келуі мүмкін. Кейбіреулері математиктер мен экономистерді дайындау үшін мектепке барады. Сейсембайдың айтуынша, қазіргі уақытта мектептер тіпті фрилансерлерді дайындау үшін де қажет.
Aйжан Абилова
Altyn-Orda.kz
[:]
