?аза?ты? е? ?адірлі мерекесі Т?уелсіздік к?ні ?алы? к?рерменге тартуы молынан болар деп отанды? телеарналарды? ба?дарламаларына к?з ж?гірткен едік. Республиканы? 98 пайыз хал?ы к?ретін алпауыт телеарналарды? ?зі б?л к?ні ?деттегі ба?дарламаларын ?сынады екен. Жарнама?а иек арт?андарын айтпа?анда. Я?ни, 16 желто?сан жексенбіге келгендіктен демалыс к?ні к?рсетілетін же?іл-желпі, ойын-к?лкіге толы хабарлар к?ретін боламыз.
Желто?сан о?и?асы туралы ты? зерттеулер жо?ты? ?асы. Б?рын?ы кадрлар мен к?рермен санасында жаттал?ан д?ниелер. Жылда?ы «д?ст?рден» бірде-бір телеарна ауыт?ыма?ан. ?йгілі «Аллажар» фильмі ешбір арнаны? «сеткасында» жо?.
А?парат ??ралдары ішінде телеарнаны? р?лі ерекше екендігін ешкім жо??а шы?ара алмайды. Сонды?тан да телеарналар?а салма? артамыз. Жа?а?зен о?и?асы турасында да еште?е таба алмады?. Тек бір ?ана телеарна деректі фильм ?сынба?. Оны? ?зі ?алай т?сірілгенін ішіміз сезеді.
И?, халы?ты бас?аруды? бір т?рі ол – б??ара санасын билеу. Адамны? психикалы? ??рылымына ба?ыттал?ан барлы? ?рекет ?з жемісін бермей ?оймайды деп ойлаймыз. Сергей Кара-Мурза б?ны халы? санасын манипуляциялау дейді, ал ?аза? «?ра берсе? ??дай да ?леді» деген. Кара-Мурза ?зіні? ке? таныл?ан «Манипуляция сознанием» атты е?бегінде б??араны? есін жаулап алуды? ?дістерін т?сіндіреді. Бізді? телеарналар сол монографияда?ы барлы? ?діс-т?сілдерді ?олданып ба?ады. Тіпті, «манипуляция» с?зі «макиавеллизм» терминімен синонимге айналып кетті. Б?л – м?селені? бір жа?ы ?ана.
Екінші проблема туралы айтар болса?, конфликтология ?ылымы жанжалдарды? алдын алуды? негізгі жолы – «буды шы?ару» деп т?сіндіреді. Я?ни, ?о?амны? наразылы?ын бейбіт шеру ар?ылы шы?ару?а м?мкіндік беру, с?ранысын а?парат ??ралдары ар?ылы ?ана?аттандыру, т.б. Егер отанды? телеарналарда саяси дебаттар ?йымдастырылып, ?о?амды? пікір на?ты к?рініс берсе, халы? к?шеге шы?ып ішіндегісін а?тарып несі бар? ?ай заманда болмасын халы??а ?ажетті м?лімет, деректерді? аз болуы ?о?амда адам сенгісіз ?сек-ая?дарды? туындауына себеп бол?ан. Жалпы жасырыл?ан а?парат?а адамны? ?ызы?ушылы?ы оянып, тыйым салын?ан?а есі кететіні ?лімса?тан белгілі. ?арапайым мысал: видеомагнитофондар ауылдар?а ал?аш келіп жат?анда ата-аналар тыйым сал?ан киноларды а?аларымыз к?рмей ?оймайтын. ?айбір жылдары «ойбай, о?у?а болмайды екен» деген кітапты о?ыма?ан адам ?алма?ан сия?ты.
А?и?ат?а ?ол жетпесе ?рт?рлі жа?са? пікірлер ке?інен таралып, ?о?ам со?ан имандай сеніп кетеді. Тіпті, ол жал?ан а?парат?а сенгендер деструктивті к?штерді? со?ынан кете барады екен. Мысалы, жуырда жабыл?ан телеарналар мен басылымдар к?рермені мен о?ырманын а?ша таратып жина?ан жо? ?ой. Оларды? ?німдері ?аламтор ар?ылы к?п о?ылады, к?п к?ріледі. Сол а?парат ??ралдары ар?ылы таратыл?ан ?рбір м?лімет шынды? деп ?абылданды. ?ншейінде мемлекеттік арналарды? а?параттарына к?м?нмен ?арайтын к?пшілік шетелге ?аш?ан олигархтарды? ?німдеріне к?з ж?ма сенді. Тіпті, мемлекет ?аржысын ?птеп кеткендер ?лт ?а?арманына айналып бара жатты…
К?штік ??рылымдарды? араласуымен жа?дай реттелгендей бол?анымен м?селе шешілген жо?. Біріншіден, отанды? бірсарынды телеарналар т?бегейлі т?рленуі тиіс. Егер олай болмаса, олар?а балама ?о?амды? телеарна ашыл?аны д?рыс. ?йтпесе сана?а біржа?ты, к?пе-к?рінеу ы?пал ету кейде ?о?амды бас?адай та?дау жасау?а м?жб?рлейді. Біржа?тылы?тан ы?ыры шы??ан Тунис пен Мысыр хал?ыны? ?леуметтік желілерге ?уестенуіні? астарында к?п н?рсе жат?андай. Бажайлап ?араса?ыз бізді? елде де ?леуметтік желіге тіркелушілерді? саны к?н сайын артып барады. Ж?не к?пшілігіні? к?теріп жат?ан м?селесі – Алаш к?ні, (13 желто?сан), Желто?санны? 26 ж?не Жа?а?зенні? 1 жылды?ы. ?уатты телеарналар с?ранысты ?ана?аттандыра алма?анды?тан б??ара еріксіз ?зіне ?ажеттіні жедел желілер ар?ылы алып отыр.
Сонды?тан эфирді? ?р минуты алтын?а ба?аланатын б?гінгі заманда бес ешкісін ыс?ыры?ы жер жара айдап ж?ргендерді (тура ма?ынасында) жарнамалап, оны ?айталай беруді? ?ажеті шамалы. Оны? орнына шынайы ?о?амды? пікірге ??ла? асып, с?ранысты ?ана?аттандыратын сауатты ба?дарламалар жасалуы шарт. Соларды? ішінде е? негізгі саяси талдаулар, болжамдар мен дебаттар ?амтылуы ?ажет. Мысалы, Ресейде саяси режим біздікінен ?атал болмаса, мейірімді емес. Алайда, саяси нау?андардан тыс уа?ыттарда да адамны? айызын ?андыратын саяси-шоулар ?здіксіз ж?ріп жатады. И?, билікке сын айтылады. Біра? сол ар?ылы Путинді жа?тырмайтын жарты Ресей же?ілдеп ?алады.
«?оры??ан?а ?ос к?рінеді» дегендей, ?р н?рседен бір ?ор?ып, ?о?амны? с?ранысын ?мыт ?алдыру?а болмайды. Тым болма?анда халы?ты? та?дау ???ы?ы ?ор?алуы тиіс.
