[:kz]
5 маусымда Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу бойынша республикалық жалпыхалықтық референдум өтті. Халықтың сайлауға қатысуы 67,5 пайызды құрады. Келгендердің 76,7 пайыздан астамы Конституцияны өзгертуге дауыс берді деп хабарлайды altyn-orda.kz
Еске салайық, Тоқаевтың реформалары қаңтардағы қайғылы оқиғадан кейін жарияланған болатын. Референдум елбасизмнен басқарудың демократиялық моделіне көшу аспектілерінің негізгі нүктесі болды. Тоқаев наразылықтың қылмыстық жағын айыптай отырып, көтеріліс қоғамның әлеуметтік жіктелуінен болды деген пікірмен келіскен.
Президент төмен жалақыны, әлеуметтік құлдырауды және саяси тоқырауды сынады. Мемлекет басшысының айтуынша, наразылыққа құқық қорғау органдарының қыршындығы ғана емес, қоғамның әлеуметтік маргинализациясы да себеп болды. Әлеуметтік кепілдіктер, жалақыны көтеру, сапалы адами капиталды өсіру арқылы елді дамыту маңызды.
Қазақстан Республикасының басшысы жаңа елдің тұжырымдамасын құруды ұсынды. Назарбаев дәуіріндегі саяси атавизмдерден арылып, ашық саясат пен демократиялық дамуға көшу үшін «Жаңа Қазақстан» форматына көшіңіз. «Жаңа Қазақстан» дегеніміз не және оның бұрынғыдан қандай айырмашылығы бар? Сарапшылардың пікірі екіге бөлінеді.
Кейбіреулер бұл идеяны өрескел және утопиялық деп санайды. Басқалары Қазақстанның болашақта жақсы елге айналатынына шын жүректен сенеді. Тоқаевтың өзі атап өткендей, «Жаңа Қазақстан» – әділ, жаңарған, жаңғырған мемлекет, оның басты қағидасы – қоғамға арқа сүйеу және тыңдаушы мемлекет принципі.
Халық өзін-өзі басқаруды үйренуі керек. «Жаңа Қазақстан» сыбайлас жемқорлықпен, непотизммен аяусыз күресетін болады.
Референдумның өзі непотизммен күрестің апогейін және «таңдалған тұлғаларға» заңды артықшылықтарды білдіреді. Тұңғыш президент туралы заң күшін жояды. Тұңғыш Президенттің отбасы мүшелері де барлық бонустар мен мәртебелерден айырылды. Болашақта Мемлекет басшысының жақындары мемлекеттік қызметте болып, еліміздің мемлекеттік ресурстарына иелік ете алмайды.
Жаңа реформалар парламентке көбірек өкілеттіктер береді. Депутаттарды іріктеу жүйесі өзгеруде. Олар әр облыстан жеке-жеке, тікелей дауыс беру арқылы сайланады.
Мәслихаттар күшейтіледі. Олардың құзыретіне облыстық маңызы бар әкімдерді тағайындау кіреді.
Мәслихаттардың атқарушы билікке ықпалы артады. Тоқаевтың айтуынша, мәслихаттың күшеюі көптеген мәселелерді шешіп, өңірлердегі өмір сапасын арттыруды қамтамасыз етеді. Енді Қазақстанда Конституциялық сот жұмыс істейтін болады. 1993-1995 жылдар аралығында біздің елімізде де осындай мемлекеттік орган жұмыс істеді.
Ол Конституциялық Кеңес болып өзгертілді. Кеңестің сәтсіздігі азаматтардың өз құқықтары мен бостандықтары мәселелері бойынша ол жаққа тікелей жүгіне алмауында болды. Қазақстандықтар даулы саяси өтініштер бойынша Конституциялық сотқа тікелей жүгіне алады.
«Яғни, азамат кез келген нормативтік акт Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарын бұзады деп есептесе, ол Конституциялық сотқа жүгіне алады. Бұл құқықтардың тізімі өте кең. Конституциялық Соттың шешімдері қабылданған күннен бастап күшіне енеді, республиканың бүкіл аумағында міндетті болып табылады, түпкілікті болып табылады және шағымдануға жатпайды», — деді мемлекеттік кеңесші Ерлан Қарин.
Тоқаев «Жаңа Қазақстан» тұжырымдамасын енгізгеннен кейін «Екінші Республика» құру идеясын айтты. Қазақстан Республикасының мемлекеттік хатшысы Ерлан Қарин атап өткендей, екінші республика суперпрезиденттік елден күшті Президенті мен парламенті бар елге өту ғана емес, бұл әлеуметтік құндылықтардың жаңаруының бастауы.
Парламентаризмге қарай қозғалыс және демократиялық институттардың кеңеюі. «Жаңа Қазақстанды» бір күнде салу мүмкін емес. Бұл қоғамның ішкі трансформациясының терең процесі. Менталитет пен мәдениетті, саясат институттарын және экономиканы жаңғырту. Ерлан Қарин реформалар саяси жүйенің барлық конфигурациясына әсер етеді деп санайды.
Мемлекеттік құрылымның экономикалық аспектілерін өзгерту. Елдің назары Қазақстан азаматтарының өздеріне негізделетін жаңа саяси мәдениетті қалыптастыруға ауысуда. Ерлан Қариннің айтуынша, мемлекеттік және қоғамдық даму парадигмасы түбегейлі өзгереді. «Жаңа Қазақстан» қоғамның жаңаруы мен түрленуі болса, «Екінші республика» мемлекеттік үлгіні жаңғырту болып табылады.
Сарапшылар не айтады?
Қоғам қайраткері Марғұлан Сейсембай реформалар туралы айта келе, Ли Куан Ю мен Михаил Саакашвилиді мысалға келтіреді. Сейсембайдың пікірінше, заң диктатурасы мен адам диктатурасын ажырату маңызды. Белгілі реформатор жағдайында Саакашвили заңның диктатурасы принципін ойнады. Ол Ли Куан Ю жолын ұстанды.
«Саакашвилидің жетістігі қандай? Оның танымалдық толқынында билікке келген және бірден реформаларды жүзеге асыруға кірісті. Кез келген реформаның сәті мен реакция жылдамдығы. Ол ағартушы диктатор болды. Ол бәрін тізе арқылы жасады және бұл әдіс елдің көлеміне қарамастан жұмыс істеді. Реформаларды жүзеге асырудағы ең бастысы – дәл сол сәтті жоғалтпау. Әйтпесе олигархтар сені жеп қояды. Олар тез жауап береді. Депутаттарды сатып алыңыз. БАҚ. Реформалар уақытында созылмаса жүзеге асады», – деді кәсіпкер Марғұлан Сейсембай.
Ресейлік саясаттанушы Екатерина Шульман реформалардың Қазақстанға пайдасы тиетінін баса айтады. Біздің еліміз бүгінде Ресейден гөрі Батыс әлемінің бір бөлігі. Қазақстанның көптеген батыс ұйымдардың өкілдіктері бар.
Бізде инвестициялық ахуал жақсы. Шетелдік БАҚ жұмыс істейді. Қазақстанда бастапқы жекешелендіру ашық шарттармен жүргізілді. Мемлекет экономиканың ашықтығын уағыздады. Ел саяси жағынан да ашық болып келеді.
«Қазақстан эмиграцияға қолайлы ел екенін айта кеткен жөн. Бүгін Қазақстан Ресейден тыс ғылыми мамандар жиналатын орыстілді аймақ болып отыр. Егер Ресейде толық апат болса, одан Қазақстанға ерекше пайда болмайды. Ресейдегі кез келген күрделі әлеуметтік, саяси, экономикалық тұрақсыздық барлық көршілес аймақтар үшін үлкен проблема айналады.
Егер Ресей санкциялардан әйтеуір аман қалатын болса, Қазақстан делдалдық ел ретінде бенефициарға айналып, көп пайдаға кенелуі мүмкін. Мемлекеттің бұл реформасы таза косметикалық деп айтуға болмайды, өйткені қаңтардан кейін Қазақстанда жеке және институционалдық маңызды өзгерістер болды. Қазақстан режимді қатайту бағытына барған жоқ. Ол болмайды да. Егер қарсы бағытта қозғалыс болса, 2012 жылғы Ресейдегідей болар еді», — деп түйіндеді Шульман.
Барлық пікірлермен келісе аламыз. «Жаңа Қазақстанда» плюрализмі қолдау көрсететін, азаматтарының айтқаны естетитін — ескеретін елге айналады деп толық сенеміз.
Керімсал Жұбатқанов
Алтынорда
[:]
