[:kz]
Еске салайық, «Жаңа Қазақстан» ұғымы әрбір азаматтың қажеттіліктері мен құқықтарын ескеретін әділетті Қазақстанды көздейді. «Жаңа Қазақстан» непотизммен, патернализммен және сыбайлас жемқорлықпен күреседі.
Бұл жаңару мен жаңғыру жолы. Осыған байланысты бір сұрақ туындайды. Жаңа Қазақстанда зейнеткерлерге орын бар ма?
Қазақстандағы зейнеткерлер саны 7 пайызды құрады. Қарттардың басым бөлігі мемлекеттік төлемдерге, медициналық қызметтердің сапасына, азық-түлік бағасына, мемлекеттің көзқарасына көңілі толмайды.
Finprom.kz агенттігі әлемнің түкпір-түкпірінен келген зейнеткерлердің шығынына зерттеу жүргізді. Рейтингке 44 мемлекет енген. Қазақстан бұл рейтингте 37-ші орын алды.
Белгілі болғандай, қазақстандық зейнеткерлер зейнетақысының 47,2 пайызын азық-түлікке жұмсайды. ТМД-ның басқа елдерімен салыстырғанда бұл аса аянышты көрсеткіштер емес. Мысалы, Ресейде зейнеткерлер азық-түлік шығындарының 58,9 %, Молдовада — 59,2 %, Украинада ең нашар көрсеткіштер — 84,9 % жұмсайды екен.
Сарапшылар мұны елдегі қалыптасқан қиын жағдаймен байланыстырады. Зейнетақысы жоғары елдердің қатарында Норвегия (2 017 доллар), Швейцария (1 913 доллар) және АҚШ (1 663 доллар) бар.
Қазақстандағы зейнетақының орташа мөлшері 220 долларды құрайды.
Finprom.kz мәліметінше, 2021 жылы зейнеткерлердің 4,3 пайызы жұмысын тоқтатпаған. Зейнеткерлердің 69,2 %-ы дербес салаларда еңбек етті.
Бұл фриланс және өзін-өзі жұмыспен қамту. 22,6 пайызы (15,9 мың зейнеткерлер) жалдамалы болып жұмыс істеген. 5,7 мың зейнеткердің жеке кәсіпкерлері бар және олар тізімде жеке кәсіпкерлер ретінде белгіленген.
Шаруашылық серіктестіктердің құрылтайшылары қатарында 46 адам жұмыс істейді, үлескерлер болып жұмыс істейді, өндірістік кооперативтердің мүшелері болып табылады. «Курсив» басылымы 2022 жылы мәжбүрлі түрде жұмыс істеуге мәжбүр болған зейнеткерлердің саны артқанын жазады. Олар 20 % құрады. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистикалық бюросының деректерімен салыстыратын болсақ, бұл 2020 жылмен салыстырғанда 12 мың адамға көп.
43 мыңнан астам қария ауыр еңбекпен айналысады. Олар ауыл, орман және балық шаруашылығымен айналысады. «Курсив» басылымы қарттардың жағдайы қиын екенін айтады. Қарт адамдар кедейшілікке, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа, дәрі-дәрмектің нашарлығына, құқықтарының үнемі бұзылуына шағымданады.
Әйелдер не істеу керек?
Әйелдердің зейнет жасын төмендету мәселесі бірнеше жылдан бері көтеріліп келеді. Тақырып белсенділер, көп балалы отбасылар мен жалғызбасты аналар арасында өзекті. Әйелдер 2022 жылы 60 жаста зейнетке шығады. 2027 жылға қарай ерлер мен әйелдердің зейнеткерлік жасы теңестіріледі. Жыл басынан бері еліміздің төрт қаласында әйелдердің зейнет жасын төмендетуге арналған митингілер өтті.
Шерушілер әйелдердің зейнетке шығу жасын 58 жасқа дейін қайтаруды талап етті.
Қазақстандық әйелдердің зейнет жасын төмендету қозғалысы 2018 жылы әйелдердің зейнетке шығу жасын кезең-кезеңімен алып тастауға бағытталған реформамен күресуде. Елдің түкпір-түкпірінде тұрақты шерулер, акциялар мен іс-шаралар өткізіледі. Белсенді Ольга Смирнова зейнеткерлікке шығу мәселесінде таңдау құқығын әйелдерге қалдыру маңызды деп санайды.
«Біздің қозғалыс әйелдердің өздері қаласа, 63 жасқа дейін жұмыс істеуіне қарсы емес. Бірақ әрбір әйелдің таңдауы болуы керек. Мысалы, мен биылғы жылдың қыркүйек айында 58 жасқа толамын. Таңдауым болса, зейнеткерлікке шығатын едім. Қазақстанда мен сияқты мыңдаған адамдар бар. Біз әйелдерге денсаулығына немесе басқа себептерге байланысты 58 жаста зейнетке шығуға мүмкіндік беретін кез келген форматты қолдауға дайынбыз», -деді Ольга Смирнова.
Ақтөбеде зейнетақы реформасына қарсы шеруге 60 әйел жиналды. Әйелдер ұрандармен шықты: «Мен жұмыста өлмей, зейнет жасында өмір сүргім келеді» «Бізге жұмыс жылдары емес, жоқшылық жылдары қосылды» «Біз бұрынғы 58 жасты зейнеткерлік жасқа қайтаруды талап етеміз».
Ақтөбелік Салтанат Абдуллина қазіргі заманда өмір сүру қиын екенін баса айтты. Сіз неғұрлым үлкен болсаңыз, сізге толық уақытты жұмыс істеу қиынырақ болады. Үкімет зейнет жасын төмендетуге дайын болмаса, азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеруі керек. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсенова белсенділермен кездесулер өткізіп, зейнетақы реформасына қатысты өзекті де ауыр мәселелерді талқылауға дайын.
«Мен ерте зейнетке шығуға «жоқ» деп айтпаймын! Зейнетақы аннуитетіне өтініш беріп, 55 жаста лайықты демалуға әлі де мүмкіндік бар. Кейінгі адамдар зейнетақысыз қалды деп ренжіп қалмауы үшін біз барлық факторларды бірлесіп зерделеуіміз керек. Азаматтардың табыс деңгейін ескере отырып, ерте зейнетке шығудың бірнеше нұсқасын қарастыруымыз керек», — деді министр. Еңбек министрлігі белсенділер тарапынан айтылған барлық ұсыныстарды қарастырып, қалыптасқан жағдайға қарай талдау жүргізуге уәде берді.
«Литер» порталы атап өткендей, елімізде ең төменгі зейнетақы мөлшері 60 мың теңге. Басылым сұхбат берген зейнеткерлер ақшаның жоқтығын айтып шағымданады. Бір зейнетақымен өмір сүру мүмкін емес. Азық-түлік, дәрі-дәрмек сатып алу, коммуналдық төлемдерді төлеу керек.
Алматылық зейнеткерлер азық-түлік бағасының қымбаттығына таң қалды. Кейбіреулердің ақшасы тек тамақ пен дәріге жетеді. Ал біреу балаларының, күйеуінің және басқа туыстарының көмегіне үміт артады. Еске салайық, соңғы бір жылда елімізде азық-түлік бағасы 11,5 пайызға қымбаттаған екен.
Керімсал Жұбатқанов
[:]
