[:kz]
29 сәуірде республика Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан Конституциясын өзгерту бойынша республикалық референдум өтетінін жариялады. Бүкілхалықтық референдум биліктің барлық салаларын қамтиды және ел болашағына орасан зор ықпал етті. Өзгерістер Қазақстанның саяси, экономикалық және әлеуметтік-мәдени саласына әсер етеді.
Жаңа Қазақстанның негізгі постулаттары – әділдік, теңдік, тыңдаушы мемлекет принципі болмақ. Адам құқықтарына басымдық берілді. Жарияланған сот жүйесін реформалау. Жаңа Конституция бойынша Президенттің туыстары мемлекеттік қызмет атқара алмайды. Тұңғыш Президент туралы заң да өз күшін жойды.
Тоқаев «Екінші Республика» құрылғанын жариялады. Бұл суперпрезиденттік республикадан Парламенті мен Президенті күшті мемлекетке өту деген сөз.
Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының теңдігін қамтамасыз ету үшін Мәжіліс Назарбаевқа Қауіпсіздік Кеңесі мен ҚХА-ны өмір бойына төрағалық етуге мүмкіндік беретін заңға қарсы дауыс берді.
Конституцияға түзетулер қабылданғаннан кейін тұңғыш президент туралы заң да өз күшін жойды.
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы КИСИ аға ғылыми қызметкері Слямжар Ахметжанов жаңа реформалар қазіргі үш мемлекеттік салаға бірден әсер ететінін атап өтті. Реформалар экономикалық өсуді қамтамасыз етеді. Әлеуметтік жұмылдыру және саяси дамуына жаңа серпін береді.
Ғалымның айтуынша, Қазақстан жол айрығында тұр. Ол еліміздегі жағдайды Оңтүстік Азия елдерінің тарихымен салыстырылады. Бір кездері Қазақстан экономикалық өсімге баса назар аударған. Жапония, Оңтүстік Корея және Тайвань өз дамуында басында дәл осылай жасады.
ХХ-ші ғасырдың ортасында бұл елдерде экономикалық өсу орын алды, азаматтардың сұранысы саяси реформаларға қарай өзгерді. Өтініш қанағаттандырылды және Оңтүстік Азия аймағы үлкен демократиялық қайта құрудан өтті.
«Қазақстанда ұзақ уақыт бойы «алдымен экономика, содан кейін саясат» қағидасын ұстанылды. 1990-ші жылдары бұл стратегия ішінара ақталды, өйткені Қазақстан терең экономикалық дағдарыста болды. 2000-ші жылдардың басында бұл принципті ұстану жан басына шаққандағы ЖІӨ-нің тұрақты өсуін қолдады, бірақ 2000-ші жылдары саяси реформаларды жүргізу талаптары басталғанда, билік саяси институттарды консервацияға айналдыруды жөн көрді. Соның салдарынан соңғы 10 жылда тоқырауды көрдік, мұны мойындау керек», – деді Слямжар Ахметжанов.
Жаңа Қазақстанда ескі, көңілсіз мәселелерден арылу маңызды екені анық. Жаңа әлеуметтік-бағдарланған қорларды құру. Зейнетақыны көтеру. Жалақыны көбейту. Кәсіпкерлік құрылым мен полицияны реформалау. Сыбайлас жемқорлықпен күрес. Кез келген оң үдерістер мен өзгерістерге кедергі келтіретін – сыбайлас жемқорлық.
Жаңа Қазақстанда жемқорлық болмасын!
Мемлекет басшысы сыбайлас жемқорлық Қазақстанды осал елге айналдырады деп санайды. Бай Қазақстанды жемқорлық кедей елге айналдырады. 2020 жылдың басында еліміздің сыбайлас жемқорлыққа қарсы агенттігі 5 вице-министрдің. 5 комитет төрағасы мен олардың орынбасарлары, 5 квазимемлекеттік ұйымдардың топ-менеджерлері сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін күдікке ілінгенін хабарланды.
2022 жылы 1 000 сыбайлас жемқорлық фактісі тіркелді. Ұсталғандардың арасында 600 шенеунік бар. 110-ы әртүрлі деңгейдегі басшылар болып жұмыс істеген. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңдарды қатайтпай, Жаңа Қазақстан құрылысы туралы айту мүмкін емес деген пікірді сарапшылар келіседі.
Біреу пара мен бопсалаумен күресте Сингапурдың жолымен жүруді ұсынады. 20 жылға дейін бас бостандығынан айыруға қатаң жаза енгізу керектігін айтылды. Шенеуніктердің ротациясын енгізу керектігі айтылды. Жоғары және төмен тұрған шенеуніктердің қызметін ашық болу айтылды. Тосын тексерулер жүйесін енгізу керектігі айтылды. Сыбайлас жемқорлық істерін тергейтін бұқаралық ақпарат құралдарымен ашық қарым-қатынас орнату керек және сыбайлас жемқорлық туралы хабарлаған азаматтарды жомарттықпен көтермелеу керектігі айтылды.
Саясаттанушы Досым Сәтбаев сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралардың тізімін ұсынды. Сәтбаев атап өткендей, әлеуметтік орындарды көбейту маңызды. Басқа елдердегідей мемлекеттік аппаратқа қазақ қоғамының түрлі саладағы лайықты өкілдерінің келуі үшін. Сыбайлас жемқорлықпен күресу үшін ашықтық қажет. Ұлттық компаниялар «қара жәшік» қызметін атқарады. Сондықтан бұзақылар көп.
«Үшінші, ең маңызды мәселе – журналистік зерттеуді белсенді түрде күшейту, өйткені БАҚ шенеуніктердің қызметін бақылаудың өте қуатты құралы болып табылады. Елімізде журналистік зерттеу сынды бағыт дамыса, шенеуніктер бәсекелес органдардың ғана емес, қоғамның да құрығына ілінгенін жақсы түсінеді», — деп түйіндейді саясаттанушы.
Бизнес ортаны қалай реформалау керек?
Ең ауыр және іргелі мәселелердің бірі – Қазақстандағы кәсіпкерлік. Біз әлі күнге дейін отандық кәсіпкерлерді рейдерлік және заңсыздыққа ұшырататын қорқынышты әңгімелерді естиміз. Мемлекет басшысының өзі жаңа Қазақстанда бизнес жүргізу ыңғайлы болуы керек деп есептейді.
Ал, ең алдымен, жеке меншікке толық қол сұғылмаушылықты қамтамасыз ету маңызды. Республикалық адвокаттар алқасының төрағасы Айдын Бикебаев қазақстандық бизнесте көптеген мәселелер бар екенін айтады. Адвокат кәсіпкерлердің сотқа дейінгі істер бойынша қамауға алынып жатқанына назар аударды. Олар, сондай-ақ олармен байланысты басқа адамдар қысымға ұшырайды.
Қазіргі уақытта адамның орналасқан жерін онлайн бақылауға болады. Кәсіпкерлерді кейіннен қысыммен ұстау тарихта қалуы керек. Бұл аман қалу. Әрбір кәсіпкердің өз адвокатына құқығы бар.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев та кәсіпкерлердің өмірін жеңілдетуге күш салуда. Бірер ай бұрын Тоқаев кәсіпкерлер кеңесін құрды. Бизнесмен Марат Толыбаев Тоқаев бизнеспен жеке қарым-қатынасын құрғысы келеді деп санайды. Бизнес пен шенеуніктердің қарым-қатынасындағы басты қиындық – көзқарастардың әртүрлілігі. Шенеуніктер көбінесе бизнесмендердің оларға не айтқысы келетінін естімейді. Бизнесмендердің талаптары еленбейді. Тыңдайтын мемлекет аясында жергілікті кәсіпкерлердің мұңы елеусіз қалмайды деген сенім бар.
Кәсіпкер Марғұлан Сейсембаев Қазақстанда бизнес құруға жергілікті менталитет те кедергі келтіретінін айтады. «Біздің қоғамда бір-біріне деген сенім деңгейі өте төмен. Кедей адамдар қолында барды ұстайды. Олар оны жоғалтып алудан қорқады. Қорқыныш пен сенімсіздік тәуекелге баруға мүмкіндік бермейді. Халқымыз солақай социалистік идеяларға құмар. Ала кету мен бөлісу. Біреуден тартып алу. Табысты адамға ешкім еліктегісі келмейді. «Табысты бол!» ойы емес, керісінше, бай адамды өз деңгейіне түсіргісі келеді. Бұқаралық психология бір-біріне деген сенім мен өзіне және өз өміріне жауапкершілік деңгейіне жетпеген екен», — дейді кәсіпкер.
Сейсембаев қазақстандықтарға заңды бизнеспен айналысуды ұсынады. Ол заңдарды бұзбайтын ашық бизнеспен айналысуға шақырады. Ал қоғам сіздің байлығыңызға сіздің құқығыңызды тануға тиіс. Кәсіпкер бизнесті дамытуда шенеуніктерден аулақ болу маңызды деп санайды және банктерге тәуелді болмау үшін үлкен несие алмауды айтады.
[:]
