За??ар К?РІМХАН
?аза?стан к?ш со?ында ?ал?ысы келмейді. Адамдар арасында?ы тілектерде «алды болма – к?з тиеді, арты болма – с?з тиеді, ортасында аман-есен ж?ре бер» деп айтылатындай, ?аза? еліні? сыбайлас жем?орлы??а байланысты алатын орны ерекше: д?ниеж?зіні? 176 еліні? ішінде 28 баллмен 133-ші орында екен.
К?ні кеше ?ана халы?аралы? «Transparency International» ?йымы сыбайлас жем?орлы??а байланысты мемлекеттерді? рейтингін жасады. Ресей, Гайана, Гондурас, Иран елдеріні? к?рсеткіші бізбен шамалас. Халы? саны мол, жері байта? Ресеймен иы? тіресіп, бір ?атарда т?ратындай ?аза?станны? басына не зауал туды? Ескерте кетерлігі, тізімні? т?менгі жа?ында сыбайлас жем?орлы??а ке?інен жайла?ан мемлекеттер орналас?ан.
Ал, коррупциядан таза елдерді? к?шін 90 баллмен Дания бастап т?р, я?ни тізімдегі 1-орын. Ал?аш?ы онды?ты? ішінде Финляндия, Жа?а Зеландия, Швеция, Сингапур, Швейцария, Австралия, Норвегия, Канада, Нидерланды бар. ?ркениетті елдер арасында Германия 13-ші, Жапония мен ?лыбритания 17, А?Ш – 19, ?ытай 80-ші орында.
Советтік ж?йені? «шекпенінен шы??ан» елдер бізден жа?сы, е? сыбайлас жем?орлы?ы аз мемлекет – Эстония (32-орын) екен. Одан кейін Литва (47-орын), Г?ржістан (51-орын), Латвия (54-орын), Молдова (94-орын), Армения (105-орын) ж?не Беларусь Республикасы (123-орын) орналасыпты. Ал, ?аза?стан мен Ресейден кейінгі орын?а ?зірбайжан (139-орын), Украина (144-орын), ?ыр?ызстан, Т?жікстан ж?не Т?рікменстан жай?ас?ан. Тізімні? е? со?ында Ау?анстан, Солт?стік Корея ж?не Сомали елдері т?р.
Осылайша, сыбайлас жем?орлы?ты? белортасынан табыл?ан ?аза?станны? ?зінен кейінгі т?р?ан елдерге к?летін ж?ні жо?. «Бала – болаша?ымыз» деп ?рандатамыз да, сол балаба?шадан, мектептен бастап барлы? саланы жем?орлы?ты? жын жайла?ан ордасына айналдырды?. Ойымыз ?андай арам болса, ?олымыз да сондай, адалды? танытпайды. Не н?рсені де тамыр-таныспен, не болмаса к?к ?а?азды? к?мегімен шешпекке ?мтыл?ан ?аза? ?о?амы ?бден былы??а батты. ??зырлы мекемелер ай ?арай ма, шош?а та?алай ма – болары болып, бояуы сі?ген со? аттандап жатады. С?йтеді де, а?ыр со?ында т?мендегі біреуді кін?лі деп тауып, соттап, ?йтеуір «бір іс» бітірген болады. Аты ?шкір жем?орлы?ты? ?ркендегені соншалы?, бар?ан жер, шы??ан т?бе, аш?ан есікті? пара беру мен алусыз ?ткен к?ні жо?-ау деп ойланасы?.
?Р Сыбайлас жем?орлы?пен к?рес ж?ніндегі агенттігіні? (?аржы полициясы) дерегі бойынша 2012 жылды? то?ыз айы ішінде 409 пара?орлы? ?рекет аны?тал?ан. 2011-2012 жылдары жасал?ан за?б?зушылы?тарды? ?аржылы? к?лемі 351 миллиард те?геден ас?ан. Б?дан аз уа?ыт б?рын «Н?р Отан» партиясыны? жем?орлы?пен к?рес ке?есіні? т?ра?асы Оралбай ?бдік?рімов елдегі жем?орлы? ?рекеттерді? т?рттен бірі мемлекеттік сатып алу саласында жасалатынын м?лімдеген болатын. Ал, 2010-2012 жылдар аралы?ында ?аржы полициясы 1159 жем?орлы? ?рекетті аны?таса, оларды? басым б?лігі О?т?стік ?аза?стан (143), Атырау облысы (122), Шы?ыс ?аза?стан облысы (93) ж?не Павлодар облысында (77) жасал?ан.
«100 мектеп, 100 аурухана» ба?-дарламасымен ат?арыл?ан шаруаларды? бей-берекеті м?нымен бітпейді. «Ауыз су» ба?дарламасы бойынша да аударыл?ан ?аржы діттеген жерге жетпей, су ??быры тартылмай ?алды деген суы? с?зді екі к?нні? бірінде еститін болды?. ?йлердегі к?кж?шіктен «анау жеп кетіпті», «мынау алып ?ойыпты», «та?ы біреуі ?арпып ?алыпты» дегенді ести-ести ??ла? еті ?лді. ?кіметтен б?лінген мол ?аржыны? су ая?ы ??рдым?а кететіні ж?ртшылы? ?шін ?алыпты жа?дай?а айнал?аны ?ашан. Асап жеген, алып та, беріп те ?йренген ауыз?а ?аншалы?ты тыйым боларын уа?ыт к?рсетер. Бір білеріміз – жем?орлы?тан ада, ?олы тап-таза ?аза?стан-ды жуы? арада к?ре алу арман секілді…
