АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ

 

«Есеп және аудит» кафедрасы

 

 

 

 

Диплом алдындағы өндірістік тәжірибе бойынша

 

ЕСЕП БЕРУ

 

 

 

Орындаған «Есеп және аудит» мамандығы 4 курс студенті

 

 

Бегасилов Асқар Ханасилович

 

 

 

       Тәжірибе орны:   Мекеме «Тараз қаласы әкімдігінің қаржы бөлімі»

 

 

       Тәжірибе  2007 жылдың  29 қантар 19 наурыз аралығында өтті

 

 

Есеп беруді өткізу күні ______________  2007ж.

 

Тәжірибе жетекшісі: аға оқытушы, Нуркашова Нурсулу Султанияровна

 

 

 

 Есеп беру  «___» ____________ 2007ж. Қорғалды

 

 Есеп беру бағасы_______________                    _________________

                                                                                     (жетекшінің қолы)

 

 

 

Алматы 2007

 

 

Мазмұны

1 Жалпы бөлім
1.1«Тараз қалласы  әкімшілігінін қаржы бөлімі» мекемесі туралы жалпы сипаттама
2 Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
2.1 Ағымдағы активтер: ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттері
2.2 Ағымдағы активтер: алынуға тиісті шоттар және басқа берешек қарыздар
2.3 Тауарлы-материалдық қорлар есебі
2.4 Негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің есебі
2.5 Міндеттемелер есебі
2.6 Еңбекақы және оның төлемінің есебі
2.7 Меншікті капитал есебі
2.8 Инвестициялардың есебі
2.9 Өндіріс шығындарының есебі
2.10 Дайын өнімнің және оны өткізудің есебі
2.11 Қаржылық есеп беру құралы
3 Жылдық түгендеуді жүргізу
4 Талдамалық есеп
5 Құқықтық қызмет
6 Салық салу
7 Аудит

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Жалпы бөлім

 

         1.1 Ұйымның жалпы мінездемесі .

 

 

Демографиялық статистика бөлімі

          Ұйымның іскерлігін мақсаты- қала бюджетінің орындалуы

аумағында мемлекеттік саясаты құру мен сатуды қамтамасыз ету

Тіркелім жүргізу бөлімі

, камуналды меншікті бухгалтерлік есепті ,қаржылық есеп беруді басқару жергілікті бюджетке салық жинау бойынша жұмыстарды ұымдастыру .

Бір жолғы таварларды сатудан жиналған сомалардың толықтығын қамтамасыз ету .

          -Қалалық бюджет бюджетпен есеп айырысу орындары комуналды меншікті бухгалтерлік  есепті басқару ортасындағы салааралық кординация  мен әдістемелік баскару.

1.   Мемлекеттік саясатты құру бойынша:

          -қаржылық жылдарға сәикес қала бюджетіне қалалық маслихат шешімі бойынша бюджетке өзгертулер мен толықтырулар еңгізу.

          -қалалық әлуметтік экономикалық дамуының мемлекеттік және щрта мерзімдік жоспарлды қайта құруға қатысу:              

          -қала бюджетіне табыс түсүру ортасында бюджетпен мақсаттарды анықтауда түсімдерді болжауға қатысу:

          -заңдылықтарды қолдану тәжірибесіне талдау, оны жүзеге асыру, қайта жөндеу мен дайындау бойынша ұсыныстар дайындау:

          -өзінің компитенция бойында мемлекеттік салалық бағдарламаларды сатуды қайта қарау мен қамтамасыз ету:

2. Мемлекеттік саясатты сатуда қамтамасыз ету бойынша:

          -қалалық бюджетті орындауды қамтамасыз ету мен жергілікті бюджеттің орындалуына қызмет көрсету:

          -түсімдер жоспарлы және қала бюджетін қаржыландыруда бекітулерді

қамтамасыз ету мен өзгертулер енгізу:

          -барлық тапсырылған мемлекеттік мекемелер мен бюджет бағдарласасының әкімшіліктеріне рұқсат беруді ұйымдастыру:

          -республикалық және облыстық бюджет қаражаттары шотына мақсатты пайдаланй мен бюджеттік несиені ұсыну қызмет көрсету мен бақылауды қамтамасыз ету, олрардың есебі, қайтару маниторингі:

-қалалық бюджетті орындау кезінде қалалық бюджеттік бағдарламалардың икемдін бағалау:

          -бюджеттік орындау бойынша есеп беруді құрастыру:

-бюджеттік және бухгалтерлік есепепен бюджет және жүйеде есеп берудің дамуы мен жүзеге асуы:

        2 Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру

2.1 Ағымдағы активтер: ақшалай қаражаттар мен олардың баламалары

 

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі”  ақшалай қаражатты басқару қаржы рыногындағы өте күрделі қиындықтарға байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процестердізаманға сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақшалай қаражат талап етеді.Сондықтан ақшалай қаражатпен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету мен сыныптау компанияның өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.

«Ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы есеп» 4 бухгалтерлік есеп стандартында ақшалай қаражат кассадағы және банктердегі шоттардағы қолма-қол ақша ретінде белгіленген. “ҚР Статистика жөніндегі АЕО” РМҰ ақшалай қаражат қозғалысы – олардың операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің нәтижесіндегі түсімімен жұмсалуы.

«Ақшалай қаражат қозғалысы туралы есеп» 7 қаржылық есеп беру стандарттарына сәйкес ақшалай қаражатқа қолма-қол ақша мен талап етілгенге дейінгі салымдар кіреді.

Кассадағы ақшалай қаражатты сақтау, жұмсау және есептеу тәртібі есеп саясатына сәйкес “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі ” РМҰ дербес жасайтын Кассалық операцияларды жүргізу ережелері белгіленген.

Касса – бұл ақша сақталуын қамтамасыз ететін арнайы жабдықталған бөлме. Операция жүргізілетін уақытта есіктер ішкі жағынан жабылады, сейфтің және темір шкафтың кілттері кассирде сақталады, ал кілттердің көшірмелері мөрленген пакетте “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМК басшысында болады. Қабылданған құндылықтардың сақталуы үшін материалдық толық жауапкершілік көтеретін кассир кассалық операцияларды жүргізеді. “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰөздерінің есеп-шоттарынан қолма-қол ақша алады, бұл мақсаттар үшін оларға банк чектік кітапша береді. Субъект чек жаза отырып, онда талап етілетін соманың тағайындалуын (еңбекақы төлеуге, жәрдемақыға және шаруашылық шығындарына және т.б.) көрсетуге міндетті.

Кассалық операцияларды құжаттық ресімдеу мен есептеу. Кассалық операциялар қолма-қол ақша қабылдаған соң бас бухгалтер немесе өкілетті тұлға қол қойған кірістік кассалық ордермен (ККО) (ф.№ КО-1) ресімдейді.

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ кассасына қолма-қол ақшаның тусуін ресімдеу үшін қолмен өңдегенде де, ақпаратты компьютерде өңдегенде де қолданылады. Кірістік кассалық ордерді бухгалтерия қызметкері бір данамен жазады, оған бас бухгалтер немесе уәкілетті тұлға және кассир қол қояды, кассирдің мөрімен куәландырады, кірістік және шығыстық кассалық құжаттарды тіркеу журналында тіркеледі және ақша тапсырушының қолына беріледі, ал ордер кассада қалады.

Қолма-қол ақша берумен байланысты операциялар шығыстық кассалық ордермен (ШКО) № КО-2 ф. Немесе басқа құжаттармен (төлем тізімдемесі, ақша беру туралы өтініш) және фиксальді коды бар бақылау-кассалық аппараттар арқылы жүргізіледі.

“Тараз қаласы әкімдігінінқаржы бөлімі” РМҰ кассасына қолма-қол ақшаның түсуін ресімдеу үшін (ЖКО) қолмен өңдеуде де, ақпаратты компьютерде өңдегенде де қолданылады. Бухгалтерия қызметкері бір данаман жазады, оған бас бухгалтер мен ұйым басшысы немесе уәкілетті тұлға қол қояды, кірістік және шығыстық кассалық құжаттарды тіркеу журналында тіркеледі.

Ақша беру туралы құжаттарға басшы және бас бухгалтер қол қояды. ККО, ШКО және оларды ауыстыратын құжаттар сиямен немесе шарикті қаламмен (қызыл және жасыл түстен басқасымен) анық, түсінікті толтырылуға тиісті, не болмаса машинкада басылады. Бұл құжаттардың түзетілген жері, түзетуі болмауы керек. ККО, ШКО-лерінде оны жасау үшін негіз көрсетіледі және оларға тіркелетін құжаттар аталады. ККО, ШКО кассаға тапсырылуға дейін бухгалтерияда кірістік және шығыстық құралдарды тіркеу журналында (№КО-3 ф.) тіркеледі.

Кассалық ордерлер бойынша ақша қабылдау мен беруоларды толықтырған күні ғана болады. ККО, ШКО-лерді алған кезде кассир мыналарды тексеруге міндетті:

• құжаттарда бас бухгалтердің қолы бар-жоқтығын, растығын; ал ШКО-да басшының да қойылған қолы бар екендігін тексеру;
• құжаттарды рәсімдеудің дұрыстығын;
• құжаттарда аталған тіркемелердің бар-жоқтығын.

Егер осы талаптардың бірі орындалмаса, кассир құжаттарды бухгалтерияға қайтарады.

Түсу мен жұмсау бойынша барлық операцияларды кассир 1 жылға ашылатын (№КО-4 ф.) кассалық кітапқа жазады. Оны ашқан кезде кітаптің барлық парақтары нөмірленіп, жіппен қайымдалуы тиіс және парақтардың жалпы саны кассалық кітаптің соңғы бетінде көрсетілуі тиіс. Кітап мөрмен (печать) мөрленіп, бас бухгалтер мен басшының қолдарымен бекітіледі. Кассалық кітаптағы жазбалар көшірме арқылы 2 дана болып жүргізіледі. ККО, ШКО жазбалары басталмас бұрын кассалық кітапта күн басындағы ақша қалдығы көрсетіледі.. Егер “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ күніне көп емес кассалық операциялар атқарылса, онда касалық есептер 3-5 күнде 1 рет жасалады. Кассирден қабылданған есеп пен құжаттарды бухгалтерия қызметкерлері тексереді, ал кассалық кітаптың дұрыс жүргізілуін бас бухгалтер бақылайды.Кассалық операциялардың синтетикалық есебін 451 «Кассадағы қолма-қол ұлттық ақша», 452 «Кассадағы қолма-қол шетелдік валюта» шоттары кіретін .

 

2.2 Ағымдағы активтер: алынуға тиісті шоттар және басқа берешек    қарыздар

 

Берешек қарыз —  сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі ” РМҰ  алдындағы өткізілген тауар  (жұмыс, көрсетілген қызмет) үшін ақша төлеу бойынша міндеттемелері. Ол ағымдағы  немесе операциялық циклді  және ағымдағы емес болып бөлінеді. Есепте саудалық және саудалық емес берешек қарызды бөліп көрсетеді. Саудалық берешек қарыз – негізгі іс-әрекет нәтижесінде өткізілген тауарлар мен көрсетілген қызмет үшін сатып алушылардың міндеттеме сомасы. Алынуға тиісті шоттарға: ақшалай қаражатқа, тауарға, көрсеткен қызметке және  “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ ақшалай емес активтеріне деген тілек талаптары кіреді. Берешек қарыз алынуға тиісті шоттарды төлеу мерзіміне немесе борышты өтеу күтілетін күніне қарай ағымдық және ұзақ мерзімді болады. Әдетте берешек қарыз шот-фактуралармен расталады. «Алынған вексельдер» бабы ресми борыштық міндеттемелермен расталады.

Қолма-қол ақшасыз есеп айырысулар жүйесінде берешек қарыздың пайда болуы “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ шаруашылық іс-әрекетіндегі объективті процесс болып саналады.Берешек қарыз пайда болу сипатына қарай қалыпты және ақталмайтын делініп бөлінеді. Салық кодексіне сәйкес күмәнді талаптар – Қазақстан Республикасының заңды және жеке кәсіпкерлері – резиденттеріне, сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы іс-әрекет жасайтын заңды тұлғалар-резидент еместерге тауар өткізу, жұмыс орындау, қызмет көрсету нәтижесінде пайда болған және талап пайда болған сәттен бастағанда үш жыл ішінде қанағаттандырылмаған талаптар; сонымен қатар, өткізілген тауарлар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет бойынша пайда болған және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салық төлеуші-дебиторды банкрот деп тануға байланысты қанағаттандырылмаған талаптар да күмәнді деп танылады.

Күмәнді борыш бойынша резерв құру тәртібі «Табыс» 5 бухгалтерлік есеп стандартымен және оған «күмәнді борыш бойынша резерв құру тәртібі» атты әдістемелік ұсыныстармен реттеледі. Күмәнді борыштар бойынша резерв есепті кезең соңында өткізілген берешек қарызды түгендеу қорытындылары негізінде құрылады. Күмәнді борыштарды бағалау жөнінде екі тәсіл бар: өткізу, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет көлемінің проценті тәсілі, төлеу мерзімі бойынша шоттарды есептеу тәсілі.

Өткізу көлеміне байланысты процент тәсілі – үмітсіз борыштардың проценті жалпы өткізу көлемінде анықталады. Бұл үшін бірнеше есепті кезең ішінде (ең азы үш жыл) тауар өткізу (жұмыс, қызмет) көлемін және күмәнді борыштар бойынша резерв пайда болуы үшін процентті белгілеуге арналған төленбеген шоттар сомасын талдау қажет.

Төлеу мерзімі бойынша шоттарды есептеу тәсілі – берешекті төлеу мерзімі бойынша күмәнді талаптар проценті анықталады. Бұл үшін алынуға тиісті барлық шоттарды мынандай категориялар бойынша жіктеу қажет:

• өтеу мерзімі әлі болмаған шоттар;
• 1 күннен 30 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;
• 31 күннен 60 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;
• 60 күннен 90 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар:
• 90 және одан көп күндерге төлеу мерзімі бар шоттар.

Вексель – бір жақты шартсыз ақшалай міндеттемесі бар қатаң белгіленген нысандағы төлем құжаты. Вексельді шығару мен айналым тәртібі Қазақстан Республикасының 28.04.1997ж. №97-1 «Қазақстан Республикасындағы вексельдік айналымтуралы» Заңымен реттеледі.

Вексельдер бойынша бухгалтерлік есеп «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы» заңмен, “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ қаржы-шаруашылық қызметі шоттарының Бас жоспарымен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің  7.02.2001ж. №23-2-2-6/63/1510. «Вексельдік операциялардың бухгалтерлік есебі туралы» хатымен реттеледі.

Есеп беретін адамдармен және басқа да дебиторлармен есеп айырысу есебі. “Тараз қаласы әкмдігінін қаржы бөлімі” РМҰ қызметкерлеріне кассадан шаруашылық шығындарына және іс-сапар бойынша шығындарға берілетін ақшалай аванс есеп берілетін сома деп аталады. Ақша беру тәртіп кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен реттеледі. Іс-сапарлар бойынша есеп айырысуда қызметкерлердің іс-сапарларына байланысты шығындарды өтеуін мынадай мөлшерлері белгіленген Салық кодексінің 93 б. 1 т. Басшылыққа алынды:

• Пәтер-тұрақты жалға алуды төлеу – тиісті құжаттармен расталған, орын сақтағаны үшін төлем де кіретін, іс жүзінде шыққан шығындар бойынша;
• ҚР шегіндегі іссапарда болған әрбір күн үшін тәуліктіңтөлеу мөлшері тәулігіне екі айлық есептік көрсеткіштен аспауы керек;
• Іссапар орнына бару мен қайтаруға іс жүзінде шыққан шығындар, бұған орын сақтағаны үшін төлеу де кіреді – тиісті құжаттармен расталған нақты сомада төленеді;

Қызметкерді іссапарға жіберу үшін  “Тараз қаласы әкімдігінін  қаржы бөлімі” РМҰ басшысы іссапардың орны мен мерзімі ескертілетін бұйрық шығарады. Бұйрық негізінде қызметкерлерге іссапарлық немесе №1а формасымен беріледі және іссапарлық сома есебі жүргізіледі.Бухгалтерия ұйым басшысы бекіткен аванстық есептерді тексереді және шығындарды анықтайды.

2.3 Тауарлы-материалдық қорлар есебі

 

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі”  тауарлы-материалдық қорлары — өндіріс циклінде қолданылатын әр түрлі еңбек заттары. Олар өндіріс процесінде тұтынылып, өзінің құнын өндірілетін өнімге толығымен аударады.

Бухгалтерлік есептің №7 «Тауарлы-материалдық қорлар есебі» стандарттарына сәйкес тауарлы-материалдық қорларға мыналар жатады:

• Шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен құрамдас бұйымдар, құрылғылар мн тетіктер, отын, ыдыс (қап, қорап, жәшік т.б.) және ыдыс материалдары, қосалқы бөлшектер, өндірісте қолдануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған басқа да материалдық қотлар;
• Аяқталмаған өндіріс;
• Мекеменің іс әрекеті барысында сатуға арналған дайын өнімдер, тауарлар.

Қорлардың өзіндік құнына қорларды қазіргі тұрған жеріне дейін жеткізуге кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді. «Тауарлы-материалдық қорлар» есебі бухгалтерлік есеп стандарттарына (БЕС 7)сәйкес алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы,шеттен әкелу бажы, жабдықтаушы ұйымдар төлеген делдалдық сыйақылар, көлікті дайындау шығындары мен қорларды алуға тікелей байланысты басқа да шығындар (саудалық жеңілдіктер, артық төлеуді қайтару және т.б. осындай түзетулер алу шығындарын анықтаған кезде қоса есептеледі) кіреді.

Баланста материалдар есебі нақты құны бойынша көрсетіледі, осы баға бойынша олар синтетикалық есепте, ал аналитикалық есепте – тұрақты есептік бағалармен (келісім-шарттық немесе жоспарлы есептік) есептеледі.

 Материалдар есебіне, басқа шығындарға қойылатын талаптар 7 БЕС 7-де тұжырымдалған және есепті ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін олардың өзіндік құнын қалыптастыру тұрғысынан шешіледі.

БЕС – 7-нің 6 т. Сәйкес «Тауарлы материалдық қорлардың өзіндік құнына: қорларды алуға жұмсалған шығындар, оларды қазіргі тұратын орнына жеткізуге байланысты көліктік-дайындау шығындары кіреді».

• Орташа өлшемді құн бойынша – есепті кезеңде қозғалысы болған әрбір түрдің, есепті кезең соңында қолданылмағандардың да, өндіріске босатылғандардың да бірлік орташа құнын есептеулер мен анықтауларды қолдануға негізделген.
• ФИФО – есепті кезең соңында есепте тұрған материалдардың құнын ескеріп есепті кезеңде алғашқы сатып алудың өзіндік құны бойынша материалдарды есептен шығаруды болжайды. Яғни алдымен есепті кезең соңында пайдаланылмаған өзіндік құн анықталады.
• ЛИФО – кейінгі сатып алулардың өзіндік құны бойынша материалдарды есептен шығару ағымдағы кірістер мен шығындардың сәйкестілігін қамтамасыз етеді және инфляцияның құрылыс қызметі нәтижелеріне ықпалын ескеруге мүмкіндік береді.
• Ерекше теңестіру (идентификация), ұқсастыру — әдетте өзара бірін-бірі ауыстырмайтын және арнайы жобалар, тапсырыстарға арналғантауарлық-материалдық қорлар бірлігінің өзіндік құны есептеледі.
• НИФО – «кейінгі түсті –бірінші кетті» бағалары бойынша материалдарды есептен шығаруды шамалайды. Бұл тәсілде материалды босату бағасын түскен бағасымен теңестіру үшін түзетулер қажет. Бұл тәсіл орнын толтыру бағасы тәсіліне ұқсас.
• Стандарттық баға – нормативті өзіндік құн. Өндіріске босатылған материалдар стандартты (нормативті) бағалары бойынша бағаланады. Нақты баға мен нормативтінің  арасындағы айырмашылық жеке шотта жиналады.

Қоймадағы және бухгалтериядағы тауарлы-материалдық қорларды құжаттық рәсімдеу мен қозғалысын есептеу.

Қоймадағы материалдық қорлар есебін материалды есептеу карточкаларында жүргізеді.Карточка номенклатуралық нөмір бойынша материалдардың әрбір түріне жеке ашылады және жартылай толтырылған күйі бухгалтериядан материалды-жауапкершілік адамға қолхат арқылы беріледі. Карточкаға жазуды қоймашылар кіріс және шығыстық құжаттары негізінде жүргізіледі.

Бухгалтерия белгіленген мерзімде тікелей қоймада жазбаларды тексереді және карточкадағы қалдықтарды бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстырып, карточканың арнайы жолына қол қояды.Құжаттарды қабылдау қоймада «Құжаттарды тапсыру реестрін» жасау арқылы іске асады.

Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу. Жабдықтаушылар мен мердігерлерге шикізат, материал және тауарлы-материалдық қорды жеткізушілер жатады, сондай-ақ әр түрлі қызмет түрлерін көрсетушілер жабдықтаушылар мен мердігерлер болып саналады.

Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу алынған “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМК тауарлы-материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар мен қызметтер үшін алдын ала төлем, инкассо,аккредитивтер,чектертәртібімен жүзеге асырылады.

Тауарлы-материалдық қорларды түгендеу. “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” тауарлы-материалдық қорларды түгендеу олардың (өндірістік қорлардың, дайын өнімнің, тауардың) орын-орындарында және барлық қозғалыс кезеңдерінде сақталуын тексеруге, оларды өндіріске қолдануды бақылауға, өткізу үшін қажетсіз және артық материалдарды уақтылы анықтауға саяды.

 

 

2.4 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің есебі

 

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі”  негізгі құралдар дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы ретінде іс-әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.

Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі 1996 ж. 13 қарашадағы Қаулысымен бекітілген қаржы-шаруашылық қызметтің бухгалтерлік есебі шоттарының Бас жоспарына сәйкес негізгі құралдар мынандай топтар бойынша мақсатты белгілеу мен орындалатын іс-қызмет аясына байланысты жіктеледі.жер,үйлер,ғимараттар,машиналар мен жабдықтар,табыстау қондырғылары,көлік құралдары,басқа да негізгі құралдар,бітпеген құрылыс.

Қолда бар негізгі құралдар алынған сәтінен бастап үнемі қолданылмайды, өйткені олар;

• тоқтатылып қойылады (жұмыс жасамайды) –уақытша қолданылмайды;
• қоймада тұрады (қорда) – жөнделген, жоқтатылған, апат жағдайында қолданыстағы негізгі құралдарды ауыстыру үшін қор құрайды;
• жалға берілген немесе алынған – басқа ұйым тапсырған немесе басқа ұйымнан алынған жал мерзімі шартпен белгіленген негізгі құралдар.

Материалдық активтерді негізгі құралдар деп танитын тұста бағалауға бірыңғай қарау қажеті шарт болып табылады. 6 «Негізгі құралдар есебі» БЕС мен 16 «Негізгі құралдар» ҚЕБХС-на сәйкес негізгі құралдар мыналар бойынша бағаланады:

• бастапқы құн немесе өзіндік құнмен – активті немесе ғимаратты алуға сол сәтінде берілген, басқа өтелген әділ бағаның немесе төленген ақшалай қаражаттың немесе оның баламасының сомасы;
• ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға бойынша негізгі қаражаттық құны;
• өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және жақсы хабардар тәуелсіз тараптар арасында жасалған операциялар кезінде активті ауыстыруға болатын сома;
• жойылу құны – шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім соңында ұйым актив алатын деп үміттенетін таза сома немесе сынған қалдықтардың қосалқы бөлшектерінің көзделетін бағасы;
• амортизациялық құнмен – жойылу құнын алып тастағандағы өзіндік құнның орнына есеп беруде көрсетілген басқа сома мен активтің өзіндік құны;
• баланстық құнмен – жинақталған тозу және баға түсуден жинақталған залал сомасын алып тастағанда бухгалтерлік баланста актив мойындалатын сома. Баға түсуден болатын залал – активтің баланстық құны оның орнын толтыратын құннан артқан сома.

Негізгі құралдардың істен шығуы. Негізгі құрал объектілері  “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі”  бухгалтерлік балансынан мыналардың нәтижесінде есептен шығарылады:

• физикалық немесе сапалық тозу;
• шаруашылық қызметінде пайдаланылмайтын объектілерді өткізуде;
• басқа ұйымдарға негізгі құралдарды жарғы капиталына салым түрінде беру;
• басқа заңды немесе жеке тұлғаларға өтеусіз беру;
• объектілерде ұзақ мерзімді (қаржыландыратын) жалға беру;
• кем шығу, табиғи апат және басқа себептер.

Негізгі құрал объектілерін өтеусіз беру туралы шешім ұйымға қатысушылардың жалпы жиналысында қабылданады.

Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМК негізгі құралдардың жарамсыздығын, оларды қалпына келтіріп, жөндеудің мүмкін еместігін және тиімсіздігін анықтау үшін, сондай-ақ есептен шығаруға қажетті құжаттаманы рәсімдеу үшін ұйым басшысының бұйрығы бойынша тұрақты жұмыс істейтін комиссиялар құрылады.

Комиссия объектіні қарайды, есептен шығарудың нақты себептерін белгілей ді, мерзімінен бұрын істен шығаруға кінәлі адамдарды табады, пайдалану мүмкіндігін анықтайды және жарамды материалдық құндылықтарды бағалайды. Есептен шығаруды «Негізгі құралды есептен шығару актісі» (№НҚ-3 ф.) және «Автотранспорттық құралды есептен шығару актісімен» (№НҚ-4 ф.) екі данамен рәсімделеді.Объектіні таратуға тек ұйым басшысының актісі бекітілгеннен кейін ғана кіріседі.

Негізгі құралдардың амортизациясы мен тозу есебі.

“Тараз қаласы  әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ амортизация – тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің амортизацияланған құнын жүйелі бөлу түрінде құнмен көрсету (мүліктің ұсталу, тозу дәрежесіне қарай құнын бірте-бірте төмендету). Амортизацияланатын құн дегеніміз – бастапқы құн мен пайдалы қызмет мерзімі соңында пайда болатын қосалқы бөлшектердің, сынықтардың, қалдықтардың түскен кезде болжанатын бағасы арасындағы айырма. Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі ” РМҰ негізгі құралдар бойынша есептеу қайтадан пайдалануға берілгендеріне байланысты, ал істен шыққандары бойынша – бұл қорлардың құны өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына толықтай көшіріліп, берілген айдан кейінгі немесе соңғы айдың алғашқы күндерінде доғарылады.

Негізгі құралдарды түгендеу. “Тараз қаласы әкімдігінінқаржы бөлімі” РМК неігзгі ұүралдарды түгендеу олардың сақталуын бақылау мен нақты бар екендігін анықтау мақсатымен №6 «Негізгі құралдардың есебі» бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес жүргізіледі.

Түгендеу басталмас бұрын техникалық құжаттардың бар-жоғын тексеру қажет – құжаттар жоқ болса, оларды алу немесе рәсімдеу қажет. Ұйым құрған комиссия міндетті түрде объектіге байқап қарайды және “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМК түгендеу нәтижелерін айқыгдау үшін бухгалтерияда есеп мәліметтерінен ауытқу табылған объектілерді де қоса жазған « Негізгі құралдарды түгендеу нәтижелерін салыстыру тізімдемесі» жасалады.Түгендеу комиссиясының хаттамасын ұйым басшысы түгендеу аяқталғаннан кейін 10 күннен кем емес мерзімде бекітеді. Қорытындылары түгендеу біткен айдың есебінде көрсетілуі тиіс.

Негізгі құралдарды жалдау есебі. Үй, ғимарат, машина, жабдық және транспорт құралдары түріндегі дүниенің меншікті иесі болып табылатын ұйым оны жалға бере алады.

Жалдау – жалға берушінің  дүниені жалға алушыға уақытша пайдалану үшін ақы төлеп тұруға беру. Жал түрін мәміле анықтайды. Жалға беру негізінде талданатын мүлікті пайдалану құқығына байланысты тәуекел мен сыйақы қаншалықты дәрежеде жалға алушы немесе жалға берушіге көшетіні негізінде белгіленеді.

Материалды емес активтер. 38 «Материалдық емес активтер» ҚЕХС және  28 «Материалдық емес активтер есебі» БЕС сәйкес материалдық емес активтер әкімшілік мақсатта және басқа ұйымдарға жалға беруге, өндірісте және тауарларды (жұмысты, көрсетілген қызметті) өткізуде ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) қолдануға арналған, заттай формасы жоқ, үлестірілетін ақшалай емес активтер, оларды: анықтауға болады; ұйым бақылайды;қолданудан ұйым болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМК материалдық емес актив объектілерін қабылдау-тапсыруды құжатпен рәсімдеу үшін материалдық емес актив түрінің толық атауы, оның ұйымға берілген ай-күні, жылы (ұйымда жасалған ай-күні, жылы), объектінің сипаттамасы, оның құны, амортизация нормасы және басқа қажетті мағлұматтар көрсетілуі тиіс.

Материалды емес актив объектілерін қабылдауды рәсімдегенде акт материалды емес актив объектісінің әрбәр объектісіне бір данадан жасалады “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМК. Материалды емес активтердің бірнеше біртектес объектілерін қабылдауды рәсімдейтін жалпы  акт жасауға болады.“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМК пайдалануына трүскен материалдық емес активтердің барлық түрлерінің есебі үшін қолданылады. және нормативті актілермен реттеледі.

• лицензиялық келісімдер – ұйымға үкіметтік органдар немесе муниципалитет беретін және қоғамдық меншікті монополиялық пайдалануға (электр желілері үшін қоғамдық жерді пайдалануға және т.б.) беретін құқықтар;
• бағдарламамен қамтамасыз ету, ол әдетте сатып алынады, не болмаса ұйымның өзі жасайды және сыртқы немесе ішкі мақсаттарға арналады;
• патенттер – заңды түрде танылған және тіркелген айрықша құқықтар. Патент белгілі бір өнім шығаруға, не болмаса арнайы ерекше процесс пен технологияны пайдалануға эксклюзивтік құқық береді;
• ұйымдастыру шығындары (қалдырылған шығындар) – ұйым шеккен шығындар, олардан тек болашақта ғана нәтиже алынады немесе шығындар болашақ кезеңдерге (ұйымның мекен-тұрақты ауыстыруына байланысты шығындар, ұзақ мерзімді алдын-ала төлеу – бірнеше жыл бұрын аванс болып төленетін) сақтандыру;
• гудвилл – ұйымның жағымды сипаттамасына байланысты сатып алушының сауда сәтінде пайда болған құндылығы. Ол сатып алушының бухгалтерлік балансында сатылым мен таза активтердің жеке-жеке нарықтық құн сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады.

Мемлекеттік емес активтердің амортизациясын есептеу. “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМК материалдық емес активтердің амортизациясы (мүліктің ұсталу, тозу дәрежесіне қарай құнын бірте-бірте төмендету) ұйымның қызмет ету мерзімінен артпайды..

 Матеиралдық емес активтердің амортизациясын есептеу 6 – «Негізгі құрал-жабдықтар есебі» БЕС-нда белгіленген тәсілдер жолымен ашылады, бірақ қолданылатын тәсіл активті қолданудан түскен экономикалық пайданы тұтыну үлгісін көрсетеді. Амортизацияланатын құн – «бастапқы құн минус жойылу құны» болып айқындалады.

Жойылу құны нөлге тең есептеледі, егер:

1. Пайдалы қызмет ету мерзімі соңында оны сатып алу туралы үшінші жақтың келісімі болмаса;
2. Мыналарға байланысты материалдық емес активтердің бұл түрі үшін белсенді нарық болмаса:

А) активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі соңында мұндай нарықтың болуына

Ә) мүмкіндік, ықтималдық жоқ болса.

      

     

 

 

 

        2.5 Міндеттемелер есебі

 

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМК міндеттеме – бұл бір тұлғаның (борышқор) нақты әрекетпен басқа тұлғаның (кредит беруші) пайдасын көздейтін істі орындау борышы немесе міндеті. Борышқордың нақты әрекетіне мыналар жатады: мүлікті беру, жұмысты орындау, ақша төлеу және басқалар, әйтпесе белгілі бір әрекеттен тартыну (бас тарту), ал кредит беруші борышқорынан өз міндетін орындауын талап етуге құқылы,

Міндеттеме — өткен кезең оқиғасынан пайда болған ұйымның берешегі. Бұл берешекті реттеу (жою) экономикалық пайдасы мол ресурстар (ақшалай қаражат) ағынына әкеп соғады.

Міндеттемелерді реттеу мынадай тәсілдермен іс жүзіне асырылады:

• ақшалай қаражатпен төлеу;
• активтерді табыстау;
• қызмет ұсыну;
• міндеттемені басқа міндеттемемен ауыстыру;
• міндеттемені капиталға аудару.

Міндеттеме ағымдық (қысқа мерзімдік кредиттік берешек. Ол операциялық кезеңдерде немесе есептелетін күннен 12 айдың ішінде өтеледі) және ұзақ мерзімді (төлеу мерзімі бір жылдан көп) болып жіктеледі.

Корпоративтік табыс салығы, ҚҚС, жеке табыс салығы және т.б. салықтар бойынша бюджетпен сеп айырысу есебі.

Корпоративтік табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу 631 «Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы» деген пассивтік шотында жүреді.

Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі объектісі салық салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен шегерімнің арасындағы айырмасы арқылы анықтайды.

 

Салық                      =    Жылдық табыс    — Шегерімдер

салынатын табыс           жиынтығы

 

Жылдық трабыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар, көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің алуына жататын ақшалай немесе басқа қаражаттар, өзара есеп айырысу ретінде үшнші тұлғаларға жіберілген, тікелей не жанама түрінде шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді.

Салық төлеушілер жылдық табысының жиынтығынан мыналарды шығарып тастау керек:

• дивиденттер, ҚР заңды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары төлем көзінен ұсталғандары;
• ұйымның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық құнынан артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде және меншікті акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
• мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
• әртүрлі апатты төтенше жағдайына душар болған жағдайда, гуманитарлық көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де олар арналымы бойынша пайдаланылса;
• мемлекеттік мекемелерден тегін негізде алынған негізгі құралдардың құны;
• зейнетақыны қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған инвестициондық табыстары.

Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалынады:

-қызмет бабындағы іссапарлар кезіндегі және өкілдік шығыстар бойынша өтемдер сомаларын шегеру;

-сыйақы бойынша шегерімдер;

-төлеген күмәндіміндеттемелер бойынша шегерімдер;

-күмәнді талаптар бойынша шегерімдер;

-сақтандыру сыйақылары бойынша шығыстарды шегеру;

-әлеуметтік төлемдерге және оқытуға жұмсалған  шығыстарды шегеру;

-табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды өндіруге әзірлік жұмыстарына жұмсалған шығыстар бойынша шегерімдер және жер қойнауын пайдаланушылардың басқа да шегерімдері;

-теріс бағамдық айырма сомасының оң бағамдық айырма сомасынан асып кетуінен шегерім;

-салықтар шегерімі;

-тіркелген активтер бойынша шегерімдер;

-жөндетуге жұмсалатын шығыстар бойынша шегерімдер;

Қосылған құн салығы. “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ бұл өндіріс процесіне және тауардың (жұмыстың, қызметтердің) айналысына қосылған, сату айналысына салынатын құн бөлігінің бюджетке аударылатын ҚҚС болып табылады, сондай-ақ ҚР аумағына тауарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын ҚҚС тауар айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен ұсынылады.

ҚҚС объектілері болып салық салынатын айналым және салық салынатын импорт болып табылады.

ҚҚС салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын айналымның 14 пайызын құрайды.Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын ҚҚС сомасы сатылған тауарға есептелген ҚҚС сомасы мен алынған тауарлар үшін төлеуге жататын ҚҚС сомасының арасындағы айырмасынан шығады.

 

          2.6 Еңбекақы және оның төлемінің есебі

 

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ Еңбек және еңбекақы есебі – жұмысшылар санының өзгеруі, жұмыс уақытының шығындары, жұмысшылар категориясы, өндірістік шығын сияқты мағлұматтар түгел қамтылатын дәл әрі оперативтік деректерді талап ететін аса маңызды да күрделі жұмыстардың бірі болып табылады.

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ Қызметкерлермен еңбекақысының төлемі бойынша есеп айырысу есебі 681 “Қызметкерлермен еңбекақысы бойынша есеп айырысу” (3350) шотында жүргізіледі. Бұл пассивтік шот.

Басшылықтағы тұлғалармен есеп айырысу үшін  682 “Басшылықтағы тұлғалардың қарызы” (3360) шоты арналған. Басшылықтағы адамдарға есптелген еңбек төлемінің сомаларына 821 (7210) -шоты дебеттеледі де, 682 (3360) шоты кредиттеледі, ал оны төлеген кезде 682 (3360) шоты дебеттеліп, 451 (1010)  шоты кредиттеледі.

 “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ қызметкерлеріне есптелген еңбекақыны тарату. 681-шотының кредитінен, басқа шоттардың дебетіне жатқызылған сомасы есеп объектілеріне, тапсырыстарына сәйкес баптарына жазылуы керек, яғни талдамалық есеп талап етіледі. Бұл мақсаттар үшін “Жалақыны тарату” деп аталатын әзірлік кестесін пайдаланады, оған жазбаларды бастапқы құжаттардан түсіреді.

Қызметкерлер тобы мына категорияларға бөлінеді: басшылар, мамандар және басқа да қызметкерлер тобына жататындар.

          “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ еңбекақы жүйесін дербес таңдайды. Ұйымдардағы еңбекақы жүйесі ұжымдық келісімшартпен немесе жұмыс берушінің актісімен анықталады.

          Жұмысшылардың еңбегі мерзімдік еңбекақымен, кесімді еңбекақымен немесе басқа еңбекақы жүйелері бойынша төленеді. Төлем жеке және ұжымдық еңбектің нәтижелері үшін берілуі мүмкін.

          Еңбекақының негізгі екі түрі бар:

• Мерзімді (негізі — жұмыстың бір сағатына қойылатын тарифтік

мөлшерлеме немесе қызметақы және жұмыс істелген уақыт);

• Кесімді (негізі — жұмыс көлемі және оның орындалған бірліктерін

бағалау).

Мерзімдік еңбекақы тарифтік мөлшерлеме бойынша немесе жұмыс істелген уақыт үшін төленеді. Мерзімдік ақы мынадай жағдайларда төленеді:

• Жұмысшы өнім шығарылымын арттыруға тікелей ықпал ете

алмағанда;

• Кесімді бағалауды анықтауға қажетті өнімділіктің толық көрсеткіші

болмағанда;

• Жұмыс уақытын пайдалануға қатаң бақылау ұйымдастырылып,

жасалынған жұмыс уақытына нақты қатаң бақылау жүргізілгенде;

• Жұмысшыларды дұрыс тарифтендіргенде, яғни разряды бар

жұмысшының орындаған жұмысы біліктілігіне сәйкес келгенде;

• Қызметкерлердің еңбекақысы үшін;

          Еңбекақының мерзімдік еңбекақы формасында екі төлем жүйесі бар: мерзімдік-жай және мерзімдік сыйақы.

          Мерзімдік-жай ақы тарифтік мөлшерлемені немесе қызметкердің қызметақысын және жасалған жұмыс уақытының санын қолдану арқылы анықталады. Тәжірибеде бұл еңбекақыны есептеудің 3 тәсілі пайдаланылады: сағаттық, бір күндік, бір айлық.

        Еңбекке мерзімдік сыйақы жұмыс жасалынған уақытының еңбекақысына қоса жұмыстың нәтижесіне қарай шаруашылық етуші ұйым әзірлеген сыйақы жүйесіне сәйкес сыйақы төлеуді қарастырады.

      Кесімді ақы өнімділігі есептеуге келетін қызметкерлерге беріледі. Еңбекақының кесімді ақы формасы мынадай жүйелерге бөлінеді: тікелей кесімді ақы, үдемелі кесімді ақы, кесімді сыйақы, жанама кесімді ақы,  көтеріңкі кесімді ақы.

       Тікелей кесімді ақыда жалақы көлемі тек шығарылған бұйымдардың санына және бұйым бірлігінің белгіленген бағалауына байланысты анықталады.

       Үдемелі кесімді ақы белгіленген нормадан тыс өндірген өнімі үшін кесімділікті – жұмысшыларды көтермелеуде қарастырады. Нормадан тыс жасалған өнім үшін жұмысшыға тікелей кесімді бағалау бойынша еңбекақысын есептейді, ал нормадан тыс – үдемелі өсетін баға бойынша, бірақ екі мәрте кесімді бағалаудан аспауы керек.

        Кесімді сыйақыда жұмысшының кесімді еңбекақы сомасына қоса қол жеткізген сандық және сапалық көрсеткіштеріне сыйақы есептеледі.

        Еңбекке жанама кесімді ақы жүйесінде жабдықта және жұмыс орнында қызмет ететін көмекші және басқа жұмысшыларға негізгі жұмысшылар өндіретін өнім есебінен жанама кесімді бағалау бойынша еңбекақы есептеледі. Кесімді ақы сияқты мерзімдік ақы жеке және ұжымдық негізінде іс жүзіне асырылады.

“Қазақстан Республикасы Еңбек туралы” Заңының 45-бабына сәйкес қызметкер және еңбек келісімшартындағы еңбек міндеттерін орындайтын уақыт және жұмыс уақыты деп саналады. Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауы керек.

  Барлық категориядағы жұмыс істеушілердің  жұмыс уақытын пайдалану есебі жұмысшылар мен қызметкерлердің белгіленген жұмыс режимін қадағалауға, атқарылған жұмыс уақыты туралы ақпаратты алуға, еңбекақылық есеп айырысу, сондай-ақ еңбек бойынша стастистикалық есепті жасауға арналған «Жұмыс уақытының есеп табелінде» (Т-13 формасы) жазылады.

       “Сыйақы туралы ережені” ұйым дербес әзірлейді. Егер материалдарды үнемдеу барлық бөлімдер бойынша тұтас анықталса, онда сыйақының жалпы сомасы мерзімдік еңбекақыға сәйкес жұмысшыларға таратылады. Мерзімдік сыйақы тұтас кәсіпорын мен бөлімдердің жалпы, сандық жұмыс көрсеткіштері үшін есептеледі. Сыйақы көлемі ұйым мен бөлімдер бойынша тұтас белгіленеді. Ал, сыйлық нақты мерзімдік еңбекақы бойынша есептеледі.

Түнгі уақыттағы жұмыс және оның еңбекақысы.

“Қазақстан Республикасы Еңбек туралы” Заңының 48,73-баптарына сәйкес сағат 22-ден сағат таңғы 6-ға дейінгі уақыт түнгі уақыт болып табылады. Аяғы ауыр әйелдер түнгі уақыттағы жұмысқа тек олардың келісімімен ғана жіберіледі.

Демалыс пен мереке күндеріндегі жұмыс және оның еңбекақысы.

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ демалыс күндерінде өндірістік-техникалық жағдайларға немесе халықты ұдайы қамтамасыз ету қажеттілігіне, сондай-ақ ұйымдағы үзіліссіз өндіруге қарай жұмысты тоқтату мүмкін болмауына байланысты, демалыс күндері аптаның әрбір күнлерінде әр жұмысшылар тобына жұмыс беруші бекіткен ауысым кестесіне сәйкес кезекпен беріледі.

“Қазақстан Республикасы Еңбек туралы” Заңының 73-бабына сәйкес мереке және демалыс күндерінде істелген жұмыстың еңбекақысы әдеттегі жұмыс күнінің  еңбекақысы мөлшерінен екі есе жоғары болуы керек.

Мереке күндеріндегі еңбекақы барлық қызметкерлерге мереке күндерінде істеген сағаттарына қарай төленеді. Жұмыс ауысым сағаты (часть рабочей смены) мереке күндеріне дәл келсе, мереке күндерінде істелінген сағаттарға екі есе мөлшерде төленеді (0-ден 24-сағатқа дейін).

Қосымша және орташа жалақы бойынша есепті ұйымдастыру

Қосымша жалақы – бұл еңбек заңына сәйкес жұмыс істелмеген уақыт үшін қызметкерлерге есептелетін жалақы.

Қосымша жалақы құрамына мыналар кіреді:

• негізгі және қосымша демалыс уақыттарының төлемақысы;
• пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақылар;
• мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындауға кеткен жұмыс уқытының төлемақысы;
• қызметтен босату жәрдемақысы;
• уақытша еңбекке қаблетсіздігі бойынша жәрдемақы.

Орташа жалақы – бұл белгілі бір мерзімдегі қызметкерлердің еңбекақысының орташа көлемі.

 

 

 

         2.7 Меншикті капитал есебі.

 

          Қазақстан Республикасында Азаматтық кодексте шаруашылық серіктестікті қалыптастыру,құқық және міндеттерінің  тәртібі анықталған. Акт 58-бабында шаруашылық серіктестігі жарғылық кпитал құрылтайшыларының  (қатысушылары) үлесіне  (салым ақшасы) бөлінген коммерциялық ұйым ретінде сипатталады, ал өзінің қызмет процесінде жасаған, жинаған немесе құрған мүлік  жеке меншігіне жатады. “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ жарғылық капиталындағы салым ақшаға ақшалай қаражат, құнды қағаздар, заттар, мүліктік құқық, оның ішінде ақыл-ой меншігі  және басқа нәрселер жатуы мүмкін.

          “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМК құру үшін құрылтайшылық құжаттары ( бұл құжаттардың ен негізгісі болып Жарғы болып табылады) болуы керек. Құрылтайшылық құжаттар нотариалдық тұрғыда расталып, заң органдарында мемлекеттік тіркеуден өтеді. Жарғыда субьект серіктестік құрылтайшыларының салым ақшаларынан тұратын жарғылық капиталды жариялайды. Салым ақшаны бағалау тараптардың  келісімі бойынша жүргізіледі және тәуелсіз аудиторлық тексеруге жатады.

          “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ мына формалар бойынша құрылуы мүмкін:

          -толық серіктестік-жарғылық капиталды оның құрылтайшысын анықтайды, алайда заң актісімен (АК 64-бап) белгіленген ең аз деңгейде мөлшерден кем болмауы керек,

          -коммандиттік (сенімге негізделген) серіктестік-жарғылық капиталдың мөлшері заң актілерімен белгіленген ең аз деген мөлшерден кем болмауы керек. Салымшылардың жиынтық мөлшері коммандиттік серіктестіктің (АК 74-бабы) жарғылық капиталдың 50% құруы керек.

          -жауапкершілігі шектеулі серіктестік-жарғылық капиталдың мөлшерін серіктестік құрылтайшылары анықтайды және заңда белгіленген (АК 78-бабы) ең аз деңгейдегі мөлшерден кем болмауы керек.

          -қосымша жауапкершлігі шектеулі серіктестік-жарғылық капиталдың мөлшері жауапкершілігі шектеулі серіктестіктікіндей анықталады, алайда бұл серіктестіктің қатысушылары жарғылық капиталдағы өз салым ақшаларымен оның міндеттемелері бойынша жауап береді, ал бұл соманың жетіспеушілігіне өз мүліктерінің еселеген мөлшерінде өздерінің салым ақшаларына қосады (АК 84-бабы),

          -акционерлік қоғам-жарғылық капитал барлық жарияланған акциялар шығарылымының жиынтық атаулы (номиналдық) құнының тең алайда заңды қарастырылған ең аз деңгейдегі мөлшерден кем болмауы керек. Акцияларға ашық жазылыс жарғылық капиталдың толық төлеміне дейін жеткізілмейді (АК 88-бап),

          “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ резервтік капитал құрылтайшылық құжаттарға сәйкес акционерлік қоғамдағы өз қалауынша құрады. Оны басқа  ұйымдар да құруы мүмкін. Акционерлік қоғамдағы резервтік капитал залаларды жабуға, сондай-ақ қоғамның облигациясын жабуға және басқа қаражат болмаған жғдайда акцияны сатып алуға арналған. Серіктестікте резервтік капиталды пайдалану бағыттары жарғы бойынша анықталады.

          Резервтік капитал жыл салынғы таза табыстан аудару жолымен құрылады.

          Жыл сайынғы аудару мөлшері акционерлердің жалпы жиналысында белгіленгеді.

          Резервтік капиталды пайдалану жағдайында көрсетілген шамаға  дейін оны толтыру үшін аударым жаңғыртылады.

          Резервтік капиталдың қолда бар ақшасы мен қозғалысы туралы ақпаратты алу үшін  55 «Резервтік капитал» бөлімше шоты пайдаланылады.

          Резервтік капиталдық құрылуы:

561 «Бөлінбеген табыс (жабылмаған залал)» шот дебеті

          551 «Құрылтайшылық құжаттармен белгіленген резервтік капитал» шот кредиті

          552 «Басқадай резервтік капитал» шот кредиті

          Резервтік капитал қаражатын пайдалану:

а)құрылтайшылардық шешімі бойынша резервтік капитал (қатысушылар) есебінің 551 «Резервтік капитал» шот дебеті

          622 «Артықшылығы бар акциялар бойынша есеп айырысу», 621 «Қарапайым акциялар бойынша есеп айырысу», 623 «Қатысушылар табысы бойынша есеп айырысу» шоттары кредиті

 

 

 

       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         2.8 Инвестициялардың есебі

 

          Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түринде салынып, жұмсалынатын шығындардың жиынтығын айтамыз. “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ инвестициялық  қызметтің мақсаты-түпкі нәтижесиндеде кәсіпкерликтен табыс немесе процент алу болып табылады.

         Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша:қаржылық және нақты болып бөлінеді.

         Нақты инвестициялар-бұл кәсіпорының негізгі капиталын және материалдық-өндірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.

          Қаржылық инвестициялар-бұл субьектінің табыс алу мақсатында пайдаланылатын активі (мысалға, пайыздар, роялтилер, дивиденттер және жалға ақысы), инвестицияланған капиталдың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар.

          Инвестицияның  есебі 14 «Инвестициялар» бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі, оның құрамына мынандай синтеткалық шоттар кіреді: 141 «Еншілес серіктестіктерге салынған инвестициялар», 142 «Тәуелді серіктестіктерге салынған инвестициялар», 143 «Бірлесіп-бақыланатын заңды тұлғаларға салынған инвестициялар», 144 «Басқа инвестициялар».

          Бұл бөлімнің шоттары еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың акциялары мен жарналарындағы инвестициялардың нақты бары мен қозғалысы туралы мәліметті талдап қорытындылауға бағытталған.

          Тәуелді шаруашылық серіктестіктердің инвестициялық есебі. Тәуелді серіктестік инвесторлардың едәуір ықпал етуінде болады және ол еншілес шаруашылық серіктестігі де, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғасы да бола алмайды. Субьектінің қызметіне инвестор едәуір ықпал етеді, оның тек 20%-тен астам ғана дауыс беруші акциясы болса да. Тәуелді серіктестіктер өз инвестициясын жүзеге асыру үшін мына екі әдістің бірін пайдаланылады:

          Үлестік қатысу әдісі-инвестицияларды иеленген мезетте сатып алу құнымен көрсетіп, кейінірек тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза активтеріндегі өзгерістерде инвестордың үлесі мойындалуына байланысты олардың құнының өсуін (кемуін) есепке алу әдсі..

          Құндық әдіс— инвестицияны алу кезінде сатып алу құны бойынша корсетілетін есептік әдіс. Инвестордың қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есепте инвестиция табысы тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған жалпы таза табысың сомасынан тиісті дивиденттердің  молшері алынғаннан кейін мойындалады.

          Еншілес шаруашылық серіктестіктің инвестициясының есебі. Еншілес шаруашылық серіктестік- негізгі серіктестіктің  бақылауында болатын  серіктестік. Бұндай бақылау қаржыландыратын обьектінің 50% астам акциясын тікелей немесе жанама емденсе жүзеге асуы мүмкін. Еншілес серіктестіктің көрсеткіштері негізгі серіктестіктің  қаржылық есеп беруінде, біріктірілген есеп беруінде көрсетіледі, бірақ онда қабылданған  есептік  саясаты ескеріледі, сондықтан олар мына екі әдістің бірін пайдалануы мүмкін:үлестік қатысу әдісі,ұзақ мерзімді инвестицияны есептеу әдісі.

          Бірлесіп бақыланатын шаруашылық  серіктестіктің  инвестициясының есебі. Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктің инвестициясын жүзеге асыру-бірлесіп жасайтын қызметтің  бір нысаны, онда бірлескен бақылау қызметін бекіткен  кезде әрбір қатысушы шаруашылық серіктестікте  өзінің қатысу үлесі бойынша топшылаған келісім-шартын жасайды.

          Акцияларды сатқан жағдайда және басқа да жағдайда олар есептен шығарылса, онда акцияның  баланстық  құнына 843 «Бағалы қағаздарды сатумен байланысты шығыстары» деген шоты дебиттеледі де, және 401 «Акция» кредиттеледі.

          Облигация деп- ұстаушысына өз процент түрінде тұрақты табыс беретін бағалы қағаздардың  бір түрі. Облигациясы барлар эмитенттің (акционерлік қоғам, мемлекеттік муниципалды органдар және басқалар) облигацияны шығарушының  кредиторы болып табылады. Облигация-жалған капиталдың  бір түрі. Облигацияның акциядан айырмашылығы: оның ұстаушысы акционерлік қоғамның мүшесі бола алмайды және оның дауыс беруге де құқысы жоқ.

          Опцион-опциондық контрактінің нәтижесі болып табылатын  бағалы қағаз, соған сәйкес қатысушылардың бірі  біршама уақыт өткен соң бағалы қағаздарды  алдын-ала ескерілген бағасы  бойынша алуын немесе сатуына құқығы бар қатысушыны айтады.Ұзақ мерзімді инвестицияның тиімділігін анықтау үшін, ен көп тараған талдаудың әдісін пайдаланылады:

          Инвестициялық табыстың орташа нормасының әдісімен ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияның бағаланған кезде ұйымның белгілі бір уақыт кезеңіндегі салық салынғаннан кейінгі орташа жылдық табыстан болған ауытқудан есептелінеді, демек ол жобадағы инвестицияның орташа деңгейі мен жүзеге асырылған қаржылық инвестицияның арасынан алынады.

          Инвестицияның өтеушілік мерзімін есептеу әдісі негізінен инвестицияның бастапқы салынған сомасын жабу үшін қажет, өтеушілік мерзімін анықтау, демек жобаны іске асырудан түсетін ақшалай түсімдер сомасын, оның  бастапқы инвестиция сомасына теқ болғанға дейін созылады және де ол  инвестицияланған қаражаттың табыстарының есебінен қайтарылады.     

Ұйымның ішкі табыстар нормасы өзінің физикалық мәні бойынша тек инвестициялардан алынатын пайыздық мөлшерлемесін қалыптастырады және сол бойынша инвестициялық жобаны қаржыландыру үшін несие алуына болатындығын көрсетеді.

       2.9 Өндіріс шығындарының есебі

 

Ұйымдар — түрлі өндірістерден және шаруашылықтардан (негізгі, көмекші, қосымша, қосалқы және эксперименттік) түратын күрделі механизм.

Ұйымның жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және шығындарды есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын қызметіне қарай барлық өндірістер негізгі жэне қосымша өндірістер болып екіге белінеді.

Негізгі ондіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, үсталық, престеу — машина жасау зауыттарында) арналған шалафабрикаттарды дайындайтын ондірістер жатады.

Көмекші өндіріс негізгі өндірістің енімін әзірлеуге қатыспайды, бірақ өнім ондіруге, қызмет корсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді (жөндеу-механикалық және аспаптық цехтар, электр-көліктік, сумен жабдықтау және т.б.).

Өндірістік есепті дұрыс үйымдастырдың кез-келген ұйым үшін маңызы зор.Өндірістің бухгалтерлік есебін үйымдастыру көбіне өндірістің тұрпатына (типіне) байланысты болады. Өндіріс жеке-дара, сериялық және жаппай өндіріс болып үш топка (тұрпатқа) болінеді.

Жеке-дара (жекелеген) өндіріс — өнім жекелеген даналарымен немесе қайталанып отыратын шағын тапсырыстарымен дайындалатын өндіріс. Жеке-дара өндірісте, әдетте, шығындарды есепке алу үшін және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін тапсырыстық әдіс қолданылады, бүл орайда шығындар әрбір бұйым (тапсырыс) бойынша есепке алынады.

Сериялық өдіріс біркелкі бүйымдарды дайындап шығарудың оқтын-оқтын қайталанып отыруымен сипатталады. Сериялардың көлеміне қарай өндірістер мынадай үш түрге бөлінеді: ірі сериялық өндіріс (өнім жыл бойы үздіксіз дайындалады), сериялық (мамандану анағұрлым тар, ал ондірістік желілер мен цехтар бойынша және технологиялық жағынан мамандырылған), ұсақ сериялық өндіріс (жекелеген өндірістен үсақ сериямен онім шығаруға арналған).

Сериялық өндірісте шығынды есепке алудың және өнімнің озіндік кұнын калькуляциялаудың нормативтік немесе қайта жасау әдістерін қолданады.

Жаппай өндіріс — ұзақ уақыт бойы бірдей өнімді үздіксіз шығаратын ондіріс тұрпаты (типі). Шығарылатын өнімдердің ассортименті (түрлері) көп болмағанымен олардың шығарылатын молшері айтарлықтай кеп болуы мүмкін, белгілі бір салаға ыңғайланған жабдықтардың жоғары деңгейі жөне өндірістің жүмыс ырғағыньң жоғары болуы өндірістің осы түрпатына тән белгілер болып табылады. Бүл арада әдеттегідей өнімнің және оның негізгі элементтерінің өзіндік қүнын есепке алудың және калькуляциялаудың нормативтік әдісі крлданылады.

Шешімді қабылдау үшін ақпаратгарды жинаған кезде белгілі бір шешім типтерін қабылдау үшін белгілі бір шығын түрлері маңызды болуы, ал кейбіреулері үшін сол шығындар ескерілмеуі мүмкін. Шын мәнінде, өндірістік шығындар көптеген белгілері бойынша жіктелуі мүмкін:

— шығындардың туындайтын орындары (өндірістер, цехтар, учаскелер) бойынша; өндіріс тізбесі (соның ішінде өндеуі) бойынша, ал олар шығындарды есепке алу мен жоспарлау кезінде ұйымның есеп саясатында анықталғандай етіп бөлінеді;

— қызметтер, жұмыстар және өнім түрлері бойынша; өндіріс шығындары жекелеген өнім түрлерінің өзіндік құнына немесе біртектес өнім топтарына енеді;

       — өндірістік (ондіріс процесінің барысында пайда болады);

— коммерциялык (сатумен байланысты);

— әкімшілік (басқару процесімен байланысты).

Коммерциялык жөне әкімшілік шығыстар кезең шығыстарына жатады, ал олар өндірістік калькуляциялауды есептеудің негізі болып табылады, олардың сызбасын (схемасын) мынадай етіп салуға болады: Өндіріске жұмсалған шығындарды олардың кұжаттары бойынша қандай калькуляциялау объектісіне жататындығын белгілеу үшін, есеп объектілерін, шығын баптарын кодтайды және үстеме шығыстарын ажыратады.Қаржылық бухгалтерия шоттардың бас жоспарының 10-80-бөлімшелеріне енетін шоттарын жүргізіп, есептің Бас кітабын, ұйым балансын және қаржылық есеп беруін жасайды.

Басқару бухгалтериясы шоттардың Бас жоспарының 90-бөлімшелеріне енетін шоттарды пайдаланады. Жұмыс күшіне жұмсалған тікелей шығындар — бұл өнімді әзірлеуге тікелей қатысқан өндіріс жүмысшыларына есептелген еңбекақысы (еңбек ақыдан аударылатын аударымдарды қоса есептегенде) болып табылады.

Үстеме шығыстар өндіріске кеткен барлық шығындардан тікелей шығындарды (тікелей материалдар шығындары мен өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы) шегеріп тастағаннан шығады. Одан басқа, үстеме шығыстардың қатарына: амортизация шығыстары, жал ақысы, сақтандыру жарнасы, түрғын-үй қызметі, жарықтандыру және басқа да себептердің салдарынан өндірістің уақытша тоқтап қалуының шығыстары т.б. жатады.

Калькуляция дегеніміз өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметгердің бір өлшемге есептелінген өзіндік құны болып табылады. Ол ұйым жұмысын жедел басқару үшін маңызды роль атқарады және ішкі резервтерді дер кезінде ашуға және өнімнің өзіндік қүнын жоспарлауға, өнімге, жұмыстар мен қызметтерге көтерме және бөлшек бағаларды негіздеуге пайдаланылады.

Нормативтік калькуляция ағымдағы жоспарлы калькуляцияның бір түрі болып табылады. Бұл аталған әдіс шығындарды есептеудің нормативтік әдісін және ұйымның өзінде пайдаланып жүрген өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын қолданады.

 

 

      2.10  Дайын өнімнің және оны өткізудің есебі

 

Дайын өнім- негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі.Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай құжаттармен куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны және басқа жайлары- міндетті түрде актімен рәсімделеді.

  Дайын өнімді есептеу үшін 221 «Дайын өнім» деп аталатын активті инвентарлық (мүліктік) шот пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша көрініс табады.

  Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан кейін ғана анықталады.Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде қозғалыста (шығару, босату, жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім ағымдағы есеп үшін есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады, ол үшін (есептік бағасы үшін)   дайын өнімнің өткен айдағы нақты өзіндік құны, тіркелген бағасы пайдаланылуы мүмкін.

  Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу жолымен шығарылып, оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін жеткізеді.

  Ауытқудың пайызы мен ай ішінде түскен және ай басындағы өнімнің қалдығынан есептелінеді.ауытқу кәсіпорынның экономиясын немесе артық жұмсалғанын көрсетеді, олар да айын өнімнің шотында есептелінеді: экономиясы (үнемделгені) – қызыл жазумен, ал артық жұмсалғаны — әдеттегі (дағдылы) – жазумен жазылады.

  Дайын өнімді қабылдау-тапсыру накладной бойынша немесе өнімді шығару жиынтығы бойынша өндірістен қоймаға кірістеледі.

  Қабылдау-тапсыру құжаты (накладнойы) цехта екі дана етіп жазылады. Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір данасы қоймада, екіншісі цехта қалады.Экономиканың әр түрлі салаларында қабылдау-тапсыру құжатының (накладнойының) арнайы (немесе арнаулы) бланкілері қолданылуы мүмкін.

  Өндірістік тапсырмалардың орындалу барысын жедел байқап отыру үшін және шығарылған дайын өнімнің құнын жедел есептеп отыру үшін өнеркәсіптің барлық салаларында «Өнім шығару жиынтығы» деген құжатының нысаны қолданылады.

  Осы жиынтық бойынша бір айдағы өнімді кірістеуге болады.Бұл жағдайда оған тиісті накладнойлар қоса тіркеледі.

 

2.11 Қаржылық есеп беру құрамы

 

Қаржылық есеп берудің тұжырымдамалары (концепциялары)

Қазақстандық экономикалық жүйе толығымен нарықтық қатынастарға көшті. Жоғары жақтың бұйрық-нұсқауларымен жүргізілген экономикалық процесс жаңа сипатқа, нарықтық экономикаға ауыстырылды. Елімізде нарықтық экономиканың қалыптасып, мұның тұрақты түрде дамуына байланысты бухгалтерлік есеп жүйесі де жаңа сипат пен жаңа бағытқа, халықаралық мазмұн мен мағынаға ауыстырылып келеді.

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ бухгалтері есептің екі түрін: біреуі ішкі есеп ақпараттарын пайдаланушыларға (ішкі есеп), екіншісі сыртқы есеп ақпараттарын пайдаланушыларға (сыртқы есеп) арнап жүргізеді.

Қаржылық қорытынды есепке көзқарас білдіру жүйесінің барлығы, сондай-ақ оның мақсаты мен қаржылық қорытынды есебін даярлауға қойылатын талаптары қазақстандық концептуалды негізде қаралған.

Қазақстандық концептуалды негіз қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын пайдаланушылар мүддесіне қарай қаржылық қорытынды есептің мақсаттарын анықтайды. Есеп концепциясы – бухгалтерлік есеп жүйесінің негізін салушы принциптер мен ережелерден туындаған. Есептің базисі — әдістер жиынтығынан және есеп саясаттарын жасауға қолданылатын тәсілдерден құралады.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 29 қазан 2002 жылғы №542 бұйрығымен «Қаржылық қорытынды даярлау мен тапсыру жөніндегі концептуалды негіз» құжаты қабылданды.

Концептуалды негіздің кіріспе тарауында қаржылық қорытындының жалпы мәселелері, оны қолданудың өрісі, қандай мақсатта қолданылатындығы, ақпараттар пайдаланушылардың рөлі мен мүддесі сипатталған.

Қазақстандық ұйымдардағы қаржылық қорытынды есеп жасаудың түпкі мақсаты – ақша қозғалысын, табыстар мен шағандарды, инвестициялармен несиелерді және меншікті капитал өрісіндегі ақпараттарды қалыптастыру болып табылады.

 

 

  Бухгалтерлік баланс

 

  Бухгалтерлік баланс деп – ақшалай өлшеммен өлшенетін капитал мен міндеттемелер жөніндегі белгілі бір мерзімге жасалған қорытынды есепті айтамыз.

Баланс деп – ұйымдар қызметіндегі активтер, меншікті капитал және міндеттемелер өрісінде болған өзгеріс көрсеткіштерді экономикалық маңызына қарай белгілі бір мерзімге топтастырып, ақшалай өлшеммен өлшеуді айтады.

Қорытынды есеп құрамындағы бухгалтерлік баланстың мәні өте жоғары. Осы құжат арқылы ұйымның қаржылық жағдайы жөнінде анық және бұрмаланбаған көрсеткіштер жинақталып, мұның өзі пайдаланушылардың сұранысын қанағаттандырады.

Баланстың атқаратын міндеттерінің негізгісі – еепті жылы ішіндегі ұйымның қаржылық жағдайы жөніндегі өзгерістерді сипаттау болғандықтан, баланс екі бағаналы кестеден – жылдың басындағы және аяғындағы көрсеткіштерді ажыратып тұрады. Есепті екі жылдың көрсеткіштері жазылған баланста осы жылдың аяғындағы баланстың арнайы тараулары мен баптарына жазылған көрсеткіштер келесі жылдың балансын жасау үшін  жылдың басындағы көрсеткіштер болып, баланс бағанасына жазылып отырады.

“Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ өз қызметін алғашқы кезеңнен бастап жүргізуі үшін бұлардың бастапқы капиталы болуы керек. Бастапқы капитал ұйым құрушы құрылтайшылардың қосқан үлестік жарнасынан тұрады. Құрылтайшылардың қосқан жарнасы – жарғылық капитал деп аталынады. Жарғылық капитал қалыптастыруға салынған жарналар: материалды және материалды емес қаражаттардан тұрады.

Қандай да болмасын заңды ұйымдар тек қана өз меншігіндегі қалыптасқан активтер сомасымен шектеліп қана қоймай, бұлар сыртқы көздерден: банктерден несие, басқалардан қарыз сомалар мен ссуда алуға толық құқылы. Сырт көздерден алынған қаражаттарды – қалыптастарылған қаржы көздері деп атайды. Мұндай келтірілген көздер екі үлкен топқа: ұзақ және ағымдағы міндеттемелерге бөлінеді. Бірінше топта ұйымдар меншігінде бір жылдан артық мерзімде қолданылатын, ал екінші топта бір жыл ішінде өндірілетін және сатылып алынып, жұмсалатын немесе бір жыл ішінде ақшаға айналатын міндеттемелер сомасы көрсетіледі.

Әр түрлі көздерден алынған қаржылық қаражаттар екі үлкен топтан тұратын: ұзақ мерзімді және ағымдағы активтерге салынады. өндірістік процесте біржылдан артық уақыт пайдаланылатын активтерді ұзақ мерзімді, ал бір жыл ішінде пайдаланылатын және ақшаға айналатын активтерді ағымдағы активтер деп атайды.

       “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ Бухгалтерлік баланс түрлері:

Кіріспе баланс – ұйымдар мен фирмалар т.б. заңды тұлғалардың жарғысы тіркелгеннен соң, меншік иелерінің салған қаражатын және басқа да қаржы салымшыларының, несиелендірушілердің қаражаттарны кіріске алып, жарғылық қор мен активтерді қалыптастырудан басталады.

Аралық баланс – белгілі бір тапсырмаға байланысты, айға, күнге тоқсанға қарай жасалынады. Мысалға, капиталдың шеңберлі айналысы фазаларына, активті қаражаттар қозғалысына талдау жасау жұмысын және арнай тапсырмаға байланысты ұйым қызметіне толық тексеру жұмысын жүргізу үшін жасалынатын балансты аралық баланс деп атайды.

Жойылуға байланысты баланс – ұйым банкротқа ұшырап, өз қызметін тоқтатқан жағдайда арнайы комиссияның қатысуымен ұйымды жэою мақсатында баланс жасалынады. Жою балансы екі кезеңнен тұрады. Бірінші кезең осы ұйымның жабылуына байланысты жасалса, екінші кезеңде ұйымның жойылғандығының қорытындысын бағалау үшін жасалынады.

Төменде Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінде 22 желтоқсан № 427 бұйрығымен бекітіліп, 5 қаңтар 2006 жылы Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде тіркелген, ресми құжат болып танылған бухгалтерлік баланстың үлгісі (№1 үлгі) көрсетілген.

 

 

Табыстар және  шығындар жөніндегі қорытынды есеп.

 

Қорытынды есептің бұл түрі қалыпты жағдайда шарушылық қызметін атқарушы ұйымдардың таза пайдасы немесе шеккен зиянына қосылатын қосымша құндық бағалар өзгерісінің есебін жүргізуге арналған.

Табыстар және  шығындар жөніндегі қорытынды есеп сату принципіне сай жасалынады. Дайын өнімдерді, тарулар, жұмыстар және көрсетілген қызметтерді сатудан түскен табыстарды есепке алу жөніндегі мәліметтер бухгалтерлік есеп тәжірибесіне сату принципі бойынша танылып тіркеледі.

Табы категориясы қаржылық қорытындының ең маңызды факторларына жатады. Таза пайданың көбеюі және осыған байланысты ұйымның капитал көлемінің көбейіп отыруы түскен табысқа байланысты болады. Қаржылық қорытынды есеп жасаудың халықаралық әдіснамалық ұсынысына сәйкес табыс категориясы қаржылық нәтиженің қалдықталған қорытынды сомасымен танылады. Яғни түскен табыс деп – жалпы табыс пен осы кезеңде жұмсалған шығындардың айырмасын айтамыз.

Таза пайда (шеккен зиян) есепті жыл ішінде қалдықталған нәтиженің негізінде құқылы ұйымның  (тұлғаның) алған таза пайдасы болып табылады.

Қаржылық қорытынды есеп даярлау мен тапсыру процесіне бухгалтерлік баланс сияқты “Табыстар және шығындар жөніндегі қорытынды” есептің аңызы мен ететін әсері өте зор. Төменде Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінде 2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданылатын “Табыстар және шығындар жөніндегі қорытындының”  (№2 үлгі) үлгісі берілген.

Қорытынды есептің осы түріндегі негізгі баптарына қысқаша түсінік:

“Өнімдерді сатудан түскен табыс” бабында бухгалтерлік есеп счеттарының жұмыс жоспарының “Табыстар” тарауында көрсетілген дайын өнімдерді (тараулар, жұмыстар, қызметтер, т.с.с.) сатудан түскен түсім көрсетіледі.

“Сатылған өнімдердің өзіндік құны” бабында сатылған өнімдерге жататын өнім өндіруге, жұмыстар орындауға, қызметтер көрсетуге байланысты нақтылы жұмсалған шығындар көрсетіледі.

  “Жалпы табыс” бабы түскен нето түсім және өзіндік құн сомасының айырымын есептеп шығару көрсеткіші болып табылады.

“Әкімшілік шығындар” бабында тікелей өндірістік процеске байланысты емес басқарушылық қызметтерге байланысты шаруашылық шығындардың есебі жүргізіледі.

“Сыйақы төлеу шығындары”  бабында алынған займдар, эмитеттелген құнды қағаздар, вексельдер, сенімді басққаруға және қаржыланатын жалға алынған айналыс сыртындағы активтер бойынша сыйақы төлеу шығындары қарастырылған.

“Салық салынғанға дейінгі табыс” бабында жоғарыда келтірілген табыстар мен шығындар айырымын шығарудағы есепті көрсеткіш дайындалады.

“Табыс салығы”  бабында салық Кодексі және салық есебінің мәліметіне сәйкес есептелінген табыс салығының сомасы көрсетіледі.осы бапта көретілетін табыс салығы шығындары шығындардың арнайы баптары және бұлардың құрамына қарай шектеулі түрде жазылады.

“Таза пайда” бабында салық салынғанға дейінгі және таза пайдаға салынған салық көлемі айырымын шығарудағы есепті көрсеткіш анықталады.

“Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян)” ұйымдағы бөлінбеген пайда немесе жабылмаған зиян сомасының қолда бары мен қозғалысы жөніндегі ақпараттарды қорытындылаудың нәтижесінде есептеу әдісін қолдану арқылы анықталады.

      

 

Ақша қозғалысының қорытынды есебі

 

Халықаралық қаржылық қорытынды есеп стандарттары (ХҚЕС) талабына сай қаржылық қорытынды есеп құрамына енгізілетін қосымша үлгінің бірі  “ Ақша қозғалысының қорытынды үлгісі” болып табылады. Негізінен бұл үлгі баланс және табыстар мен жұмсалған шығындар жөніндегі қорытындының жекелеген баптарын ақшалай өлшеммен өлшеп көрсетуге арналған. Ақша қозғалысын қорытындыоауға арналған қорытынды есептің осы түрінің түпкі мақсаты – сыртқы және ішкі пайдаланушыларға ақша қаражаттары қозғалысы жөніндегі ақпараттар даярлап беру.

  Белгілі бір есепті кезең аралығындағы ұйымның ақша қаражаттарының жағдайы мен қозғалысына ағымдағы инвестициялық және қаржылық қызмет нәтижесі тікелей әсер етеді. Сонымен ұйым әкімшілігі ақша жөніндегі қорытынды есеп көрсеткіштерін өтеушілік коэфициентін шығару және дивиденттік төлемдерді анықтау, қосымша алынған инвестициялардың ұйымның жалпы жағдайына тигізген әсерін бағалау үшін  де қолданады.

Ақша қозғалысына арналған қорытынды есепте қалыпты өндрістік және қаржылық жағдайда қалыптасқан ақша қаражаты мен сыртқы көздерден алынған ақша қаражаты арасындағы өзгерістерді дәлме-дәл ажыратылып көрсетілуі керек.

Қаржылық қорытынды есеп жасау жөніндегі әдіснамалық ұсыныста – операциялық қызметтен түскен ұйымның өз ақшасының ағыны  құқылы тұлғалардың инвестициялық және қаржылық қызметіне жатпайтын, табыс алуға және басқа әрекеттерге байланысты қызметі деп түсіндірілген.

Халықаралық есеп жүргізу тәжірибесінде ақша қозғалысы есебін жасауда екі – тікелей және жанама әдіс қолданылады. Бұл әдістер арқылы дайындалып тапсырылатын ақша қозғалысы жөніндегі ақпараттар мазмұнын сипаттауға болады.

Қазақстан Республикасында операциялық қызметтен түскен ақша қозғалысы тікелей және жанама әдістерге жұмсау үшін жинақталады. Онда тікелей әдісті қолдану арқылы түскен жәнетөленген ақшаның негізгі ағыны мен түрлері көрсетіледі.

Жанама әдісті қолдану барысында таза табыс немесе шеккен зиянның ағымдағы активтер және міндеттемелер өзгерісіне тигізетін әсерін, ақшалай емес опреацияларды, сондай-ақ инвестициялық және қаржылық қызметтер нәтижелерін өткен кезеңдермен салыстыру мен реттеп отыру үшін де қажет.

Тікелей әдіс ақшаның жалпы ағынын  төлеушілік қаражат түрінде көрсетеді, ал жанама әдіс ұйымдардың қаржылық ресурстары жөніндегі мәліметтерді және бұлардың қозғалысын ақша ағыны түрінде көрсетеді.

Инвестициялық қызмет деп – ұйымдардың ұзақ мерзімді активтер алу мен сату, сатылатын, өтелетін займдардыалу мен беру жөніндегі қызметін айтамыз.инвестициялық қызметт нәтижесінде пайда болатын ақша қозғалысының мысалына:

• ақшаның түсуі:

— материалды емес активтерді, негізгі құралдарды және басқа да ұзақ мерзімді, қаржылық инвестицияларды, басқа да құқылы тұлғалардың берген займдарын, басқадай жолдармен түскен ақшалардың кіріске алынуы;

• ақшаның азаюы:

— материалды емес активтерді, негізгі құралдарды және басқа да ұзақ мерзімді, қаржылық инвестицияларды, басқа да құқылы тұлғалардың  займдарын сатып алуға, басқа да төлемдерді өтеуге жұмсалған ақшалар.

Қаржылық қызмет деп – ұйымдардың меншікті капитал мөлшері мен құрамындағы және қарызға алынған қаражаттар өрісіндегі болған өзгерістердің нәтижесін айтамыз. Қаржылық қызмет нәтижесінде пайда болатын ақша қозғалысының мысалына:

• ақшаның түсуі:

— акциялар және басқа да құнды қағаздар шығарудан, банктердің займдарын алу, басқадай жолдармен түскен ақшалардың кіріске алынуы;

        —  ақшаның азаюы:

— банктер шығарған займдарды өтеуге, өз меншігіндегі акцияларды сатып алуға, дивиденттер төлеуге, басқадай төлемдерді өтеуге жұмсалған ақшалар жатады.

Меншікті капитал өзгерісі жөніндегі қорытынды есеп ұйымдардың меншікті капиталының жағдайы мен қозғалысын, жарияланған жарғылық капитал, төленбеген және қосымша төленген капитал өзгерісін, сондай-ақ резервтік капитал мен бөлінбеген табыстың қалыптасуы жөніндегі көрсеткіштерден тұрады. Капиталдың әр түрінің немесе резервтер қозғалысы төмендегі баланстық теңдік принципіне қарай былайша өрнектеледі:

        БҚқ + Кқ  — Ка  = СҚқ

Мұндағы:

Кқ – капитлдың көбеюі;

Ка  — капиталдың азаюы ;

СҚқ – есепті кезеңнің соңына қалған капиталдың әр түрінің, резервтер және қорлардың соңғы қалдығы.

  Капитал қаражатының қалдығы бухгалтерлік есеп мәліметтеріне сай анықталады. Меншікті капиталдың өзгеріске түсуі және бұлардың жекелеген түрлерінің көбеюі мен азаюы жөніндегі мәліметтердің жіктелуі қаржылық қорытынды есеп жасау жөніндегі әдіснамалық ұсыныста берілген.

  Меншікті капитал өзгерісі жөніндегі қорытынды есеп ұйымның өз меншігіндегі активтердің жағдайын сипаттайды.

 

 

Түсіндірме хат.

 

Қаржылық есеп берудің түсіндірме хаты:

1. Қаржылық есеп беруді дайындау негізгі мен таңдап алынған операцияларды жүргізудің есептік саясаты туралы ақпараты ұсынуы тиіс;
2. Бухгалтерлік есеп стандартын талп етілетін, басқа қаржылық есеп берулерде көрсетілмеген ақпараттарды ашуы тиіс;
3. Қаржылық есеп беруде көрсетілмеген, бірақ шынайлығын растайтын қосымша ақпаратпен қамтамасыз етуге міндетті.

Түсіндірме хат реттелген түрде ұсынылуы тиіс. Бухгалтерлік баланстағы, табыстар меншығыстар туралы есептегі, ақша қаражаттары қозғалысы туралы есептегі және меншікті капитал өзгерісі туралы есептегі әр бір бапқа өзіне байланысты ақпараты бар түсіндірме хатқа сілтеме жасалуы керек.

Түсіндірме хатқа бухгалтерлік баланста, табыстар мен шығыстар туралы есеп берудегі, ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп пен меншікті капитал өзгерісі туралы есепте көрсетілген сомалары жан жақты талдау мен сипаттамалары кіреді.

Түсіндірме хат келесі тәртіппен ұсынылады:

1. бухгалтерлік есеп стандартыа сәйкестігі туралы өтініш;
2. бағалау мен есептік саясатқа негізделген ақпарат;
3. әрбір бап пен қаржылық есеп беру көрсетілгентәртіп бойынша әрбір бапқа қосымша материал;
4. өзге де ашып көрсетуде: оның ішінде: келісімдік міндеттемелер және өзге де қаржылық ашып көрсетулер, қаржылық емес сипаттағы ашылымдар

 

 

       6.Салық салу

 

Табыс салығы.  ҚР салық кодексіне сәйкес салық салудың объектісі болып табылатын табыс салығы БЕС сәйкес корпоративтік табыс салығының тәртібін мыналар анықтайды:

• салық салынатын табыс;
• төлем көзінен ұсталатын табыс.

Бұл көрсеткіштер Қазақстан Республикасындағы барлық ұйымдарында қолданылады және ағымдағы кезеңдегі операциялардан пайда болатын ағымдағы ретінде, сонымен қатар ұйымның қаржылық есеп беруінде мойындалатын болашақта активтің (міндеттеменің) баланстық құнын сөндіргенде пайда болатын болашақ салықтық нәтиже ретінде, сонымен бірге қаржылық есеп беруде салыққа қатысты ақпараттар көрінетін және қолданылмаған салықтық жеңілдіктер  немесе мойындалмаған салық зиянды мойындауды қарастырады.

Анықтау. Табыс салығы – ҚРСК сәйкес салық салынатын табысқа қатысты бюджетке төленетін корпаративті табыс салығы.

Ағымдағы салық – белгілі бір кезеңде салық салынатын табысқа (салықтық зиянға) қатысты төлемге жататын табыс салығының слмасы.

Салық салынатын пайда (салықтық зиян) – ҚРСК сәйкес анықталған салық салынатын пайдаға талаптар, міндеттемелердің пайда болуына қатысты белгілі бір кезеңдегі пайда (зиян) сомасы.

Салық төлеудегі шығындар (салықты қайтарудан табыстар) – кейінге қалдырылған және ағымдағы салыққа қатысты кезеңдегі таза пайда немесе шығын есебіне кіретін жалпы мөлшер.

Активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы – салық салу мақсатында міндеттемеге немесе активке қосылатын шама.

Уақытша айырма – бұл активтің немесе міндеттеменің баланстық құнының және оның салықтық базасының  арасындағы айырма.

Уақытша айырма болуы мүмкін:

• бұл активтің немесе міндеттеменің баланстық құнын қайтарғанда немесе сөндіргенде болашақ кезеңде салық салынатын пайданы (салықтық зиянды) анықтағанда салық салынатын соманың пайда болуына әкелетін уақытша айырма болып табылатын салық салынатын уақытша айырма; немесе
• сәйкестірілген активтің немесе міндеттеменің баланстық құнын қайтарғанда немесе сөндіргенде болашақ кезеңдегі салық салынатын пайданы (салықтық зиянды) анықтаған кездегі шегерім қорытындысы болып таблатын шегерімнен уақытша айырма.

Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер – бұл салық салынатын уақытша айырмаға байланысты болашақ кезеңде төлемге жататын салық салынатын пайда сомасы.

Кейінге қалдырылған салықтық активтер – шегерімдік уақытша айырма, болашақ кезеңде пайдаланылмаған салықтық зияндарды тасымалдау, болашақ кезеңдерде пайдаланылмаған салықтық алашақ тасымалына байланысты болашақ кезеңде қайтаруға жататын салық салынатын пайда сомасы.

Салықтық база. БЕС салық салынатын пайданы көрсету үшін ұйымның қаржылық есеп беруінде ағымдағы салық салынатын пайданы (есеп беру кезеңіндегі салықтық нәтиже деп аталынатын) ғана емес, сонымен бірге есеп беру күніндегі кейінге қалдырылған салық салынатын пайдаға (болашақтағы салықтық нәтиже) сәйкес ұйымның есеп беруінде міндеттемелер әдісін анықтайды. Активтің салықтық базасы – бұл ұйым активінің баланстық құнын қайтарғандаалатын әр түрлі салық салынатын экономикалық пайдадан салық салынатын мақсаттар үшін шегерілетін сома. Егер бұл экономикалық пайдаға салық салынбайтын болса,  онда активтің салықтық базасы оның баланстық құнына тең болады.

Ағымдағы салықтық активтер мен міндеттемелерді мойындау. Есеп беру және алдыңғы кезеңдегі пайдаға салынатын ағымдағы салық сомасы заңды тұлғалардың шығындары мен табыстарына сәйкес пайда болған салық кезеңінде аударылатын және төленбеген сомаға тең міндетттемелер ретінде мойындалады.

Салық салынатын уақытша айырма және кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелерді мойындау. Активті мойындауда экономикалық пайда ретінде оның баланстық құнын болашақта қайтару кепілі бар. Оны ұйым болашақ кезеңде алады. Активтің баланстық құны оның салықтық базасынан асса, онда салық салынатын экономикалық пайда сомасы салық салу мақсаты үшін рұқсат етілген шегерім мөлшерінен асады.

 

          Аудит

          Аудиторлық   тексеруге   кіріскенде   ең    алдымен “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ басшылары   өз   принціптері   мен   негіздеріне   сәйкес     қаржылық   есептемелерді     ашу   және   бухгалтерлік   есепті    жүргізу    үшін   қабылданған   тәсілдер   жиынтығын    білдіретін   есептік   саясат    бойынша  ұйым  басшысының   бұйрығы   шыққанын    немесе    шықпағанын   біліп   алу    керек .

        Есптік    саясатты    қалыптастырудың     негізіне “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ операциялары , активтері , меншік   капиталы ,  міндеттемелерді , қызмет   нәтижелерін   және   т.б. бейнелеуде   баламалы   тәсілдерге  мүмкіндік   беретін   бухгалтерлік   есеп   стандарттары    жатады . Есептік   саясатты   қалыптастыру   әрбір   стандартта   берілетін   тәсілдердің  біреуін   таңдауды  ,  ұйым   қызметіне   қарай    жүргізуі   және   негізделуі ,  бухгалтерлік   есепті   жүргізудің    және   қаржылық   есептемелерді    ұсынудың    негіздері   ретінде  қабылдауды    білдіреді . Қаржылық   есептемелердің    құрамында   ашылуы   тиіс  және   ұйымның    есептік   саясатын    қалыптастыру   барысында   қабылданған    елеулі    жүргізу   тәсілдері   бар     бухгалтерлік   есеп   стандарттарына   сәйкес    мыналар   көрсетіледі :

     1)  материалдық   емес   активтер   мен   негізгі   құралдар   құндарының   орнын   толтыру    тәсілі ;

    2)   өндірістік   қорларды   аяқталмаған   өндірісті , тауарларды   және   дайын   өнімдерді   бағалау  ;

     3)   өнімдерді   (тауарлар  ,жұмыс , қызмет)  өткізуден    түскен   табысты    мойындау   және   т.б.

       Есеп   әдістерін   білмейінше     қаржылық    есептемелерді    пайдаланушылар   мүліктік  және   қаржылық   жағдайда  ,   ақша   айналымына   немесе   кәсіпорын   қызметінің   нәтижелеріне   шынайы    баға    бере   алмайды .

      Жоғарыда   айтылғандарға   орай    ұйымның   есептік   саясаты   бойынша    бұйрықта   мыналар   көрініс   табады  :

     —    негізгі    құралдар   бойынша   тозудың    және    материалдық   емес    активтер     бойынша     амортизацияның     есептеу   тәртібі ;

     —     жанама   шығындарды   бөлу   тәсілі ;

     —     аяқталмаған    өндіріс   пен   дайын   өнімді   бағалау   әдісі ;

     —      өнімді   өткізуге   байланысты    үстеме   шығындарды   бөлу   әдісі ;

     —     негізгі  құралдарды   жөндеуді   есептеу  және  қаржыландыру  тәртібі ;

     —     дайын   өнімдерді  (тауар , жұмыс ,қызмет)   өткізуден    түскен   табысты   анықтау   әдісі ;

-бухгалтерлік  есеп   шоттарының    жоспары   мен  формаларын  таңдау ;

-мүліктер  мен   міндеттемелерді  түгендеу   тәртібі   және  т.б.

          Аудитті  жүзеге  асыру   туралы   шешімді   қабылдау    үшін    ең    алдымен    әлеуметті  клиенттер     туралы  ақпараттарды    алып , зерделеу    қажет .

        Қаржылық    есеп   беру  аудитінің   бірінші   кезеңінде  тексерілуге    тиіс    фирманың  іс- әрекетін  жүргізу   жағдайындағы  іскерлік    ортасы  жете    зерттеледі . “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ басшысы  осы   орта  жағдайларына  сәйкес   есеп   бергенде  мынадай    мәселелерді көрсетеді:

      — ұйымның    клиенттері ;

      —  өнімнің   жаңа   түрлерін   жасау ;

      —  өндіріске   қажетті   ресурстарды   сатып   алу    жағдайы ;

      —  өндірістік   процестің   ұйымдастырушылық  сипаты ;

      —   өнімді   (жұмысты , көрсетілген   қызметті)  өткізу . 

Қаржылық   есеп   беру   аудитінің  екінші   кезеңі  технологиясының , негізгі   процедуралары   аудиторлық   тәуекелділіктің   деңгейін бағалау, тексерудің   стратегиясы  мен   жалпы   жоспары   мынадай   бағыттар   бойынша   жүргізіледі

    — компания    клиентінің  объектілері   мен   іс- қызмет   цикілдерін  тексерудің  нақты   бағдарламасын   жасау ;

    —  аудиторлық   тәуекелділіктің  елеулік   деңгейін   анықтау ;

    — баланс   баптары    мен   Бас   кітаптың   баптарын    тексеру , шығындар   және   қаржы   нәтижелерінің   шоттары   мен   сәйкестендірілген   шоттарды    анықтау;                    —  еңбек    ақыны   есептеу  мен   төлеу   тәртібін   тексеру ;

    —  таза   пайданы   жасау   мен   қолдану   тәртібін   тексеру ;

    —  бюджетке   салық   төлеудің   уақыттылығы  мен   есептеудің    дұрыстығын    тексеру ;

    —  меншікті   капиталды   қалыптастыру  мен   қолдануды   тексеру ;

    —  міндеттемелерді  өткізудің   дұрыстығы   мен   уақыттылығын   тексеру ;

    —   дебиторлар   және   кредиторлармен  есеп   айырысуды    тексеру ;

Аудитордың   назары  қаржылық  есеп  көрсеткіштерінен   гөрі, зертелетін . “Тараз қаласы әкімдігінін қаржы бөлімі” РМҰ басшылығы   негізге   алып   жасаған   тұжырымдаға  бағытталу  керек. Қаржылық    есептемені   аудиторлық   тексеру  барысында   бухгалтерлік  балансты ,  кірістер  мен  шығыстар ,   ақша  қозғалысы , меншікті   капиталдағы   өзгерістер   туралы  есептерді  жасаудың   дұрыстығы ,  есеп   саясаты   жайлы   ақпарат  пен  түсіндірме  хаттың  анықтығы   белгіленеді . 

   Сонымен   қатар   аудитор    мыналарды   тексеруі   тиіс : 

—  жарғы  капиталы   көлемінің    өзгеруі   туралы   кәсіпорын   иелерінің   шешімдері   орындалу   толықтығын ;

—   синтетикалық  және   аналитикалық   есеп   мәліметтерінің   актив ,  меншікті   капитал   және  баланста   көрсетілген  міндеттемелердің  шоттары   бойынша   теңбе- тең   болуын ;