Материалдық қорлар
Материалдық қорлар түсінігі логистикада маңызды болып табылады . Табиғаттан алынатын шикізат дайын өнім түрінде соңғы тұтынушыға келер алдында басқа материалдармен орналасады , бірігеді , өндірістік өңдеуге тартылыды . Материал жүргізуші тізбек бойынша жылжып , шикізат өзінің осы немесе басқа өндірістік немесе логистикалық операцияға енуін күтуінен кешігеді.
Көпшілік мұқылдаған тұжырым бойынша пайымдалады : Материалдық қорлар — бұл өндірістің әр түрлі сатысындаболатын және өндірістік – техникалық бағыттағы өнім айналымындағы , жеке немесе өндірістік тұтыну үрдісіне енуін күтетін халық тұтынатын бұйымдар және басқа да тауарлар .
Қорлардың құрылуы әрқашан шығындармен кездеседі. Қорлардың құрылуымен және құрамымен байланысты шығындардың негізгі түрлері атап өтейік :
— қатырылған қаржы – қаражат;
— арнайы жабдықталған орынды күтуге кететін шығындар;
— арнайы персоналдың жалақысы;
— ұрлаудағы, бұзылудағы үздіксіз тәуекел.
Қорлардың болуы – бұл шығындар. Алайда қорлардың болмауы – бұл да шығын, бірақ әртүрлі жоғалтулар формасында көрсетілген. Қорлардың болмауымен байланысты жоғалтулардың негізгі түрлеріне мыналар жатады:
— өндірістің тұрып қалуынан болатын жоғалтулар;
— сұраныс пайда болған кезде қоймада тауарлардың жоқ болуынан болатын жоғалтулар;
— жоғары бағамен щығын тауарларды сатып алуынан болатын жоғалтулар.
Қордың құрамы белгілі бір шығындарға ұшырайтындығына қарамастан, кәсіпкерлер оны құруға мәжбүр болады, өйткені қорлардың болмауы пайданың одан да көп жоғалтуына алып келуі мүмкін. Қордың ұтымды басқару қорлардың құрамына минималды шығындар кезінде ұздіксіз өндірістік және сауда үрдісімен қамтамассыз етуіне мүмкіндік береді.
Материалды қорларды құру барысында кәсіпкерлер басшылыққа алынатын негізгі себептерді атап өтеміз.
Сұранысты ауытқу мүмкіндігі (шығатын материалды ағымның қарқындылығының төмендеуі). Тауарға деген сұраныс ауытқуға шалдыққан, бұны әрқашан тура болжап шешуге болмайды. Сондықтан, егер жеткілікті сақтандыру қоры болмаса, төлей алатын сұраныс қанағаттандырылмайтын жағдай болуы да мүмкін, яғни кәсіпкер дүкендерде тауар болмаса және клиенті сатып алусыз, ақшамен жіберумен тәуекел болады.
Кебір тауарлар түрлеріне сұраныстың мерзімді ауытқуы. Негізінен бұл ауыл шаруашылық өнімдеріне қатысты.
Көп тауарлар сатып алуға жеңілдіктің болуы қорларының құрылу себеп болып табылады.
Нарықтық бағадағы өзгешелік. Кейбір тауарлардың бағасы тез өсіп кетуі мүмкін. Осы өсуді болжай алған кәсіп орын нарықтық бағаны өзгеруінен пайда табу мақсатымен қор құрады.
Тапсырысты жеткізу және орын ауыстыруды орналастырумен байланысты шығындардың төмендеуі.
әрбір тапсырыстарды жеткізу және дайындау үрдісіде бір қатар шығындар болады.
— жабдықтаушыны іздеумен, сонымен келіссөздер жүргізумен, іс сапармен, қалааралық келіссөздермен және тағы сол сияқтылармен байланысты әкімшілік сипаттағы шығындар.
— тапсырыстарды тасмалдауға жұмсалатын шығындар.
Бұл шығындарды тапсырыстарының санын қысқарту арқылы төмендетуге болады, ол тапсырылған партияның көлемінің көбеюіне және сәйкесінше, қорлар мөлшерінің көбейюіне тең болады.
Материалды қорлардың түрлері
Жоғарыда айтылғандай, қор түсінігі материалдық өндірістің барлық саласын қамтиды, өйткені материалды ағым өзінің қозғалу жолында, яғни шикізаттың алғашқы көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейін кез келген учаскіде қор түрінде жиналуы мүмкін. әрбір учаскідегі қорларды басқарудың өзгешелігі болады.
Шикізаттың соңғы бұйымға айналу жолында және осы бұйымның соңғы тұтынушыға дейінгі келесі қозғалысы жолында қордың негізгі екі түрі пайда болды:
өндірістік қорлар;
тауарлы қорлар.
Осы аталған әрбір түріне сипаттама берейік.
Өндірістік қорлар — өндістік тұтынуға арналған материалдық өндіріс өрісінің барлық салаларындағы кәсіпорындарында болатын қорлар. Өндірістік қорларды құру мақсаты — өндірістік үрдістің үздіксіздігін қамтамассыз ету.
Тауарлық қорлар — әзірлеуші кәсіпорындарындағы дайын өнімнің қорлары, сонымен қатар тауардың жабдықтаушыдан тұтынушыға жұру жолындағы қорлар, яғни көтерме, шағын көтерме және бөлшек саудадағы кәсіп орындардағы, дайындау ұйымдарындағы және жолдағы қорлар. Тауарлы қорлар өндіріс құралдарының қорлары және тұтыну заттарының қорлары болып бөлінеді.
Логистикалық арнадағы өнімнің орны және оның түрі бойынша материалдық ресурстар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім, ыдыс, қайтарымды қалдық қорларын бөліп көрсетуге болады.
Интегралды тәсіл тұрғысынан базистік логистикалық функцичларға қатынасы бойынша жабдықтаудағы материалдық ресурстар, материалдық ресурстардың өндірістік қорлары, аяқталмаған өндірістің, дайын өнімнің қорлары тарату жүйесіндегі дайын өнімді сататын қорлар және тұтас материалдық қорлар:
Жабдықтаудағы қорлар;
Өндірістік қорлар.
Қорлардың топтастыру схемасы.
Қорлар жағдайын бақылау жұйесін жалпы сипаты
Қорларды басқару олардың нақты жағдайын бақылауды ұйымдастыруды алдын ала қарастырады.
Қорлардың жағдайын бақылау – бұл қорлардық мөлшерінің ауытқыуын анықтау және осы ауытқуды жойю үшін оперативті шараларды қабылдау мақсатында өндірістік – техникалық бағыттағы қорлардық деңгейін, халық тұтынатын бұйымдарды және тағы басқа зерттеу және реттеу.
Қорлардың жағдайын бақылау қажеттілігі қорлардың нақты мөлшерінің шектен шығып кету жағдайында шығынның көбеюмен байланысты. Қордың жағдайын бақылау берілген қорлардың есебі негізінде жүргізіледі және үздіксіз немесе белгілі бір мезгілден кейін жүзеге асырылады.
Тәжірибеде бақылаудың көптеген әдістері қолданылады, олардың келесі белгілері бойынша топтастыруға болады:
Тексеру тәртібі: мерзімді және үздіксіз;
Қордың басталу деңгейі: болуы немесе болмауы;
Тапсырылған партияның мөлшері: бірдей немесе әртүрлі;
Қорлардың жағдайын бақылау жүйесінің топтастырылуы төмендегі суретте көрсетілген.
Жоспар:
1. Материалдық қорлар
2. Материалды қорлардың түрлері
3. Қорлар жағдайын бақылау жұйесін жалпы сипаты
