ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

 

Тақырыбы: Халықаралық қылмыстық сот қызметі

 

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ……………………………………………………………………….3

 

1. НЕГІЗГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОТ МЕКЕМЕСІ РЕТІНДЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТТЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ

1.1. Халықаралық қылмыстық соттық қалыпты суы мен даму тарихы…….7

1.2. Халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесінің мазмұны…13

1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТТЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ҚЫЗМЕТ ЕТУІНІҢ НЕГІЗГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

2.1. Халықаралық қылмыстық соттың ашылуы…………………………….16

2.2. Халықаралық қылмыстық соттың құрамы мен құрылымы……………20

2.3 Халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясына жататын

қылмыстардың құрамы……………………………………………………….24

III. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІК СОТ ҚЫЗМЕТІНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН БОЛАШАҒЫ

3.1. Кейбір мемлекеттердің халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясын мойындау мәселелері……………………………………………32

3.2. Халықаралық қылмыстық сот қызметінде қорғаумен қамтамысыз ету мәселелері…………………………………………………………………………..35

3.3. Халықаралық қылмыстық соттың қызмет етуінің болашағы………….38

ҚОРЫТЫНДЫ……………………………………………………….43

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі………………………….48

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Тақырыптың өзектілігі. Халықаралық қылмыстық сот 1998 жылы Римде халықаралық дипломатиялық конференцияда құрылған жаңа ұйым болып табылатындығында. Осыған байланысты соттың өзінде, сондай-ақ халықаралық қылмыстық сот мәртебесі арқылы анықталатын оның құрылу құжаттарында да бірқатар кемшіліктер бар.

Бұл кемшіліктер соттың халықаралық мәртебесін және құқықтық табиғатын анықтауға кедергі жасайды. Нақты қылмыс үшін нақты санкциялардың болмауы кемшіліктердің бірі болып табылады. Бұл сот қызметін біршама қиындатады. Өйткені, жазаны сот емес, заң белгілеуі керек.

Келесі бір кемшілік статус сотталушыға қорғаушының болуын қарастырғанымен, бірақ қорғаушы болып кім шығатынын, оларды белгілеу процесі қандай және олар қандай органнан болатынын анықтамағанында. Бұл да халықаралық қылмыстық сот қызметін қиындатады, өйткені процесс барысында тараптардың тереңдігінің бұзылуына және адамның қорғалуға жалпы құқығының бұзылуына әкеледі. Бірақ, жоғарыда аталған кемшіліктерді бірқатар түзетулер енгізу арқылы жоюға болса, келесі проблеманы басқаша шешу керек. Өйткені халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесін, оның юридикциясын барлық мемлекеттер мойындай бермейді. Мұндай мемлекеттер көп болмағанмен, олар өз территориясы мен азаматтары шеңберінде соттың құқығын тарылтады. Сондай-ақ мұндай елдердің қатарына АҚШ жататынын ескеру керек, бірден-бір ықпалы зор мемлекет, өзінің ықпалын сотқа қарсы қолданады. Мүмкін соттың әлі күнге дейін өзінің функциясын іске асыра алмауының себебі осы шығар. Осылайша, бірыңғай әмбебап орган болып саналатын халықаралық қылмыстық соттың біршама кемшіліктері бар екенін көреміз, осыған байланысты оның құқықтық мәртебесін зерттеу өзекті әрі қажетті болып табылады.

Тақырыптың зерттелу деңгейі қолданылған әдебиеттерді қарау арқылы көрініс табуы мүмкін. Тақырыпты зерттеу барысында бірқатар материал көздері қолданылды, олардың негізгісі 1998 жылғы 17 шілдедегі халықаралық қылмыстық соттың Рим Статуты және басқа да халықаралық құқықтық актілер. Сондай-ақ, біраз ғылыми жүмыстар қолданылған, атап айтсақ, қазақстандық ғалым М.Б.Қүдайбергеновтің «Жеке түлғалардың халықаралық жауапкершілігі» тақырыбындағы ғылыми зерттеу жұмысы. Халықаралық қылмыстық сотқа қатысты бұл жүмыста біршама маңызды мәселелер ашылған. Соттың құрылуы мен қалыптасуына үлкен мән беріледі, сондай-ақ сот қызметі барысындағы проблемаларға тоқталады. Зерттелетін тақырып басқа болғандықтан халықаралық қылмыстық сот мәселесі зерттелетін тақырып шеңберінде ғана қозғалады. Халықаралық қылмыстық сот тақырыбындағы И.П.Блищенко, И.Б.Фисенконың еңбегін ерекше айтуға болады. Бұл жұмыс соттың құрылуына дейін зерттелген, сондықтан оның мазмұнында соттың қүрылуы туралы болжамдар ғана бар.

Сондай-ақ осы мәселеге қатысты біраз ғылыми мақалалар бар. Олардың ішінде И.Б.Фисенконың, А.Б.Медяевтың, В.С.Верещетинаның еңбектері ерекше. Олардың еңбектері тікелей халықаралық қылмыстық сотқа қатысты және соттың құрылуының тарихи алғышарттары мен қызмет ету проблемаларын зерттейді. Профессор Б.Р.Түзмухамедовтың ғылыми мақаласын ерекше атап өту керек. Ол халықаралық қылмыстың сотқа қатысты өз еңбегінің негізі етіп соттың Рим статутының конституциялық емес мүмкіндігін алады. Халықаралық қылмыстық соттың юридикциясы арқылы статут азаматтарды бере алады, бірақ көптеген елдердің конституциясында бұл көрсетілмеген, Түзмүхамедов осыны атап көрсетіп өз қарсылығын білдіреді. Бірақ ол сол елдердің конституциясы егер келісім шарттар болса азаматтарды беруді қарастыратынын және ондай келісім шартқа Халықаралық қылмыстық соттың Рим Статутының жататынын ескермеген.

Сотқа байланысты шетел ғалымдары да үлес қосқан. Олар: Рольф Эйнар Фифе және Уильям Шабас. Американдық ғалым Уильям Шабастың позициясы өте қызықты. Өткені ол соттың қызмет етуіне қарсы елдің өкілі болып табылады. Бірақ өзінің азаматтығына қарамастан ол соттың болуын қолдайды, оның бүкіл әлемдік қауымдастық үшін қажеттілігін мойындайды.

Сондай-ақ жүмыста тақырыпқа тікелей емес жанама қатысты материалдар да қолданылды. Олар: Томиский Н.И. «Международный трибунал», Решетов Ю.А. «Бейбітшілік пен қауіпсіздікке қарсы халықаралық қылмыспен күрес» т.б.

Жүмыстың мақсаты — халықаралық және ұлттық құқықтың нақты көздерін, сондай-ақ халықаралық соттар мен доктриналардың шешімдерін халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесін қорытындылау үшін кешенді талдау.

Жалпы мақсатқа мына міндеттер арқылы қол жеткізіледі:

1. Халықаралық қылмыстық    соттың    құрылуының    тарихи
   алғышарттарын сипаттау;
2. Салыстырмалы аспектіде Халықаралық қылмыстық сот Статутында
   халықаралық қылмыстардың    жеке    қылмыстық    жауапкершілігінің
   соттарының бұрынғы жарғыларын талдау;
3. Халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесіне анықтама
   беру;
4. Халықаралық қылмыстық соттың маңызын көрсету;
5. Халықаралық қылмыстық соттың өзекті мәселелерін ашу және шешу
   жолын көрсету;
6. Халықаралық қылмыстық соттың болашағын айқындау;

 

Зерттеу объектісі — халықаралық қылмыстық сотты құру жөне қызмет етуі барысындағы қоғамдық қатынастар.

Зерттеу пәні — халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесі.

Жүмысты жазу барысында келесі әдістер қолданылды:

— эмпирико-теоретикалық (анализ, дедукция, модельдеу, тарихи әдіс т.б.);

        — теориялық зерттеу әдістері (абстрактылыдан нақтыға көшу);

        — ғылыми зерттеудің жалпы әдістері.

 

Қорғауға шығарылатын ережелер:

1. Халықаралық қылмыстық   соттың   салыстырмалы   талдауы
   нәтижесінде сот мекемелерінің жарғылық актілері бар: Нюрнберг және
   Токио бойынша әскери трибуналдардың құрылуы және бүрынғы Югославия
   мен Руанда бойынша халықаралық қылмыстық трибуналдардың болуы және
   Сырра-Моне   бойынша   арнайы   соттың   болуына   байланысты   біраз
   қорытындылар жасалды.

Автордың пікірінше, қылмыстық сот, бұдан бұрын қарастырылғандай жаңаша, бірыңғай, әмбебап және халықаралық қылмысқа баратын жеке түлғалардың қылмыстық жауапкершілігінің тұрақты қызмет ететін сот органы болуы керек. Соттың әмбебаптылығы оның қатысушы мемлекеттердің аумағына, азаматтарына, қылмыстың жасалған уақытына, аумағына және халықаралық қылмыс субъектілерінің азаматтығына байланыссыз юрисдикциясының болуында.

2. Халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесі, оның
   құқықтары мен міндеттерінің жиынтығын ғана білдірмейді, сондай-ақ оның
   халықаралық қауымдастық үшін маңызын көрсетеді.  Соттың маңызы
   мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар соттың халықаралық қылмыспен
   күресін    қаншалықты    бағалайтындығында    көрінеді.    Халықаралық
   қауымдастықтың Статут арқылы халықаралық сотқа берген уәкілеттігі оның
   қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Халықаралық қылмыстық сот
   ұлттық    сот    жүйесін    «халықаралық    қылмыстар»    концепциясында
   қарастырылғандай орнын баспай тек қана толықтыратындығына қарамастан
   халықаралық қылмыстық сотқа халықаралық әділ сот механизмі ретінде
   үлкен мән беріледі. Бірақ тәжірибеде байқалғандай, сот қызметіне кедергі
   келтірмейді. Өйткені, мемлекет өзінің ұлттық заңдарында тиісті баптары
   болғанымен  халықаралық  қылмыс  масштабындағы  мәселелерді  шеше
   алмайды. Дегенмен, халықаралық құқықтық тәртіптің орнауына байланысты
   халықаралық қылмыстық сотқа үлкен үміт артылады. Өзінің қызметі арқылы
   сот әділ сотты іске асырып қана қоймай, белгілі бір мөлшерде жаңа
   халықтың алдын алады. Бұл сот органының қызметі халықаралық қауіпсіздік
   пен бейбітшілікті қамтамасыз етуге бағытталады.
3. Халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесінің мазмұнын
   ашу барысында соттың құқықтары мен міндеттерінің нақты тізімін құрайтын
   нақты баптар мен нормалардың болмауы анықталды. Бұл автордың ойынша,
   сот қызметін және оның процесс қатысушыларымен қатынасын қиындатады.
   Өйткені процеске қатысушылардың көбі заң жағынан сауатсыз болып келеді,
   сондықтан статутты талдау барысында олар құқықтары мен міндеттерге
   қатысты нақты қорытындылар жасай алмайды, солайша олар мұндай сотта
   өздерін   қалай   ұстауды   білмейді.   Бүл   өз   кезегінде   олардың   жеке
   құқықтарының бұзылуына әкеледі, ал бұған жол беруге болмайды.
4. Бүл тақырыпты зерттеу барысында халықаралық қылмыстық соттың
   жарғылық   қүжаттарында   да, ‘ олардың   практикалық   қызметінде   де проблемалық аспектілер ашылды. Атап айтсақ, кейбір мемлекеттердің соттың юрисдикциясын мойындамауы, сотта күдіктінің қорғалуын қамтамасыз ететін тиісті құқықтық базаның болмауы және т.б. Осы аталған проблемалар аталған кемшіліктерді жоятындай тағы бір халықаралық конференцияның қажеттігін көрсетеді. Статут мүндай мүмкіндікті қарастырған, сондықтан Статуттың заңды күшіне енуінен кейін жеті жылдан кейін шолу бойынша конференцияның қажеттілігін көрсеткен.

 

Жүмыстың теориялық маңызы қорытындылар мен нәтижелерді халықаралық қылмыстық соттың Статутын жетілдіруге қолдануға болатындығында.

Жүмыстың практикалық маңызы қорытындылар мен нәтижелерді ары қарай оқу процесінде қолдануға болатындығында.

Жүмыстың апробациясы. Бүл тақырып бойынша бірқатар ғылыми мақалалар жазылған:

1. Халықаралық қылмыстық   сот   халықаралық   жауапкершілік
   саласында жаңа сот органы ретінде тақырыбына мақала «Вестник КазГУ»
   журналының   «Халықаралық   қатынастар   және   халықаралық   құқық»
   сериясының 1(9) — 2003 ж. — с.68-70 жарық көрген.
2. Халықаралық қылмыстық сот қызметінде қорғалумен қамтамасыз
   ету проблемасы  тақырыбына  Ұлттық университеттің  70  жылдығына
   арналған ғылыми-теориялық конференцияның жинағында 28.11.2003 жылы
   жарық көрген.
3. «Халықаралық қылмыстық   сот   юрисдикциясын   мойындау
   проблемасы» тақырыбына мақала оқу орындары аралық конференцияның
   жинағында 2004 жылы жарық көрген.

Жүмыстың құрылымы. Жүмыс 3 бөлімнен түрады, олар 3 бөлімге бөлінеді. Бөлімдердің орналасуы зерттеу тақырыбының жалпыдан жекеге өтуі арқылы көрінеді және жұмыстың негізгі бөлімін құрайды. Негізгі бөлімнен бөлек кіріспе, қорытынды және әдебиеттер тізімі бар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. НЕГІЗГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОТ МЕКЕМЕСІ РЕТІНДЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТТЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ

ТАБИҒАТЫ

 

• Халықаралық қылмыстық соттық қалыпты суы мен даму тарихы

 

Екінші дүниежүзілік соғыстың сұмдық зардабын біз білеміз, бірақ бұл зерттеу үшін. Ол соғыстың салдары емес Германия мен Жапон сеператистерінің осы соғыстағы әрекеттері және біз оны өте қатаң халықаралық қылмыс болып есептейтіндігінде.

Ұлы отан соғысы аяқталмағаннан кейін халықаралық қылмыстық сот құру идеясы пайда болды, бірақ мұны құру алғышарттары Версаль келісім шартымен Германия экскайзері Вильгельм П-шіні соттау үшін халықаралық трибунал құру қарастырылған кездің өзінде пайда болған еді. Вильгельм II-ші Голландияға қашып кетті де, аталған трибуналдың құрылуына кедергі келтірді, өйткені Германия экскайзері жасырынған мемлекет оған тағылып отырған кінәлар қылмыс емес деп оны беруден бас тартты.

Осылайша жақсы идея құқықтық негіз болмағандықтан іске аспады.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін жағдай қайталанады, бірақ мұнда кінәлі түлғаларды жазалаусыз қалдыратындай бұл соғыстың зардабы шексіз еді. Сондықтан өз жүмысын Нюрнберсте бастаған әскери трибунал қүрылды. Бұл қалада өткен процесс ең үзақ әрі ең жұлы болды. Сондықтан бұл тарихта халықаралық  әскери требуналдың қызметі Нюриберг процесі деп белгілі. (1)

Бұл процесте фашистік ұлтшылдардың қорғаушылары Іші дүние жүзілік дүниежүзілік соғыстан кейін голландтық сияқты деректер келтірілді. Бірақ олардың деректері 1942 жылы қаңтарда Белгия, Чехословакия, тәуелсіз Францияның ұлттық комитеті, Греция, Люксенбург, Голландия,Норвегия; Польша, Югославия елдерінің өкілдерінің атынан жарияланған халықаралық актіні ескере отырып қабылданбады. Бүл декларацияда (бүл декларация болатын) соғыстың басты мақсаты туралы айтылған — ұйымдасқан әділ сот (правасудия)арқылы жазалау. Ұйымдасқан әділ сот деп халықаралық соттың соғыстың басты кінәлілері туралы істі қарауы және шешім шығаруы танылды.

Осы кезде сот арқылы ма жоқ әлде саяси актымен бе қалай әділ жазалау мэселесі шешімін жатты. Жоғарыда айтылғандардың нәтижесінде Кеңестер одағы, АҚШ, Ұлыбритания, Солтүстік Германия жэне Француз республикасының уақытша үкімет арасында европа елдерінің басты соғыс басты қылмыскерлерін соттық құдалау туралы Лондонда келісім шартқа қол қойылды. Осы құжат арқылы Нюриберг бойынша халықаралық әскери трибуналдың қүрылу шешіміне қол жеткізілді. Бұл жағдайды айтып өттік. Бұл жерде трибуналдың әскери екендігі қүрамы бойынша емес. Оның алдындағы қылмыскерлердің қатыстылығы жөнінен екенін айту керек. (1, 416.)

Сонымен жоғарыда айтып өткендей халықаралық қылмыстық соттың құрылу тарихы Нюриберг процесінен басталатынын білеміз. ал 1948 жылы 9 желтоқсанда БҰҰ-ның бас ассамблеясы БҰҰ-ның халықаралық сотының аясында қылмыстық Нюрнбергте құру идеясын ұсынды. Бірақ халықаралық құқық бойынша комиссия мұндай органның құрылуы БҰҮ-ның халықаралық сотының аясында болмау керек деп шешті, өйткені бұл халықаралық соттың ішкі жүйесіне қайшы келетін еді.

Екі жылдан кейін БҰҰ-ның бас ассамблеясы БҰҰ-ның 17 өкіл мемлекет мүше елдерінен тұратын комитет құру туралы шешім қабылдады. Бұл комитет халықаралық қылмытық соттың сатуын анықтау үшін құрылды.

1951 жылы комитет арнайы мәжілісінде болашақ соттың жарлық құжатының жобасын аяқтады. Бұл құжаттың басты ерекшелігі — органның тұрақты құрылымы жөніндегі ереже және оның қызмет оған берілген істер негізінде болатынында. (2)

Бірақ кейбір мемлекеттердің үкіметтері бұл жобаға әртүрлі қарады. Нәтижесінде 1952 жылы Бас Ассамблея 687 резалюциясы бойынша ұқсас функциялары бар, БҰҰ-ның 17 өкіл мүше мемлекеттерінен тұратын жаңа комитет құру туралы қаулы щығарды. Жаңа комитеттің мәжілісі1953 жылы БҰҰ-ның орталық мекемесінде болды, осында 1951 жылғы статуттың жобасына бірқатар өзгерістер енгізілді.

Комитеттің баяндамасы Бас Ассамблеяның қарауына 1954 жылғы сессиясында ұсынылды. Бірақ баяндаманы тыңдау агрессия қылмысының дәл анықтамасы жоқтығына байланысты тоқтатылған болатын, тек осындай анықтаманы қабылдаған соң ғана 1974 жылы комитет өз жұмысын жалғастырды. (3)

БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесінің бұрынғы Югославия мен Руанда бойынша халықаралық қылмыстық трибуналдарды құруға байланысты жағдай күрт озгерді. Бүл уақытта әлемдік қауымдастық жеке тұлғаларды халықаралық қылмыстық жауапкершілікке тарту бойынша әмбебап, тұрақты қызмет ететін мекеменің құрылу қажеттілігіне толық көз жеткізген болатын. осыған байланысты 1993 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы Халықаралық қылмыстық сот статусының жобасын жалғастыруды және оны халықаралық комиссиясының 46 сессиясына 1994 жылы бітіруді ұсынды. Осы сессияда халықаралық құқық комисиясы болашақ соттың жарғысының жобасын жасау бойынша жұмыс тобын құруды ұйғарды (3,113 б)

халықаралық қылмыстық соттың жаңадан құрылған жобасында 60-бап болды, олар 8 бөлімге бөлінген: 1 бөлім — соттың құрылуы туралы; 2 бөлім -соттың құрамы жэне соттың әкімшілік басқаруы туралы; 3 бөлім — соттың юрисдикциясы жайында; 4 бөлім — тергеу және қылмыстық қудалау жайында; 5 бөлім — сот талқылауы жөнінде; 6 бөлім — қайта қарау жөнінде;7 бөлім — халықаралық серіктестік пен сот көмегі жөнінде; 8 бөлім -шешімдердің орындалуы жөнінде.

Бұл жобаны халықаралық құқық бойынша комиссиясы өзінің комментарилерімен қабылдады және өзінің ережесінің 23 бабына сәйкес халықаралық қылмыстық сотты құру бойынша келісім шарт жасау үшін және жарғының   жобасын   талдау   үшін   өкіметті   елдердің   халықаралық конференциясын ашу туралы  Бас Ассамблеяға ұхыныс жасауды ұйғарды . (3, б. 114) .

Халықаралық қылмыстық сотты құру бойынша БҰҰ аясындағы дипломатиялық конференция 1998 жылы 15 маусымда басталып 1998 жылдың 17 шілдесіне дейін созылды. Конференция Римде өтті. Конференция жұмысына 156 елдің өкілдері қатысты, оның ішінде Қазақстанда бар және 260-қа жуық үкіметтік емес ұйымдар. Айтылған конференцияның соңғы күні халықаралық қылмыстық соттың Рим статусы қабылдады.

Сонымен Халықаралық қылмыстық соттың жарғылық құжатының қорытынды нұсқасы 128 баптан және 13 тараудан болды. Нюриберг бойынша әскери трибуналдың жарғысы 6 тарау, 80 баптан тұратын. Егер аталған екі жарғылық құжаттарды салыстырмалы талдасақ статутта бұл органдардың құқықтық мәртебесін түсінуде ерекше маңызды жаңалықтар бас екенін көреміз. Бұл жазалау шаралары, қайта қарау, халықаралық серіктестік пен сот көмегі, қатысушы мемлекеттердің ассамблеясы сияқты жаңалықтар. Соңғы жаңалық өте маңызды екенін ескеру керек, өйткені бұл халықаралық қылмыстық сотты тұрақты қызмет ететін, әмбебап орган ретінде қарастырады.

Сондай-ақ жоғарыда айтылғандардың ішінде басқада пункттер оң болып табылады. Мысалы жазалау шаралары жөніндегі тарау мұндай сот органының сопасын арттырады, өйткені Нюрнберг бойынша халықаралық әскери трибуналдың жарғысында жазалау айтылмаған болатын, бірақ ол кезде әділдік орнату туралы мәселеде бүл өте маңызды емес еді.

Қайта қарау туралы тарауда халықаралық әскери трибуналмен салыстырғанда халықаралық қылмыстық сотқа жаңалық енгізді. Нюрнберг бойынша халықаралық әскери трибуналдың жарғысы мұндай тарауды қарастырмаған, өйткені ол европа елдерінің басты әскери қылмыскерлерін жылдам және әділ соттау, жазалауды қарастырды (4). әділ сот үшін қайта қарау, қайта жалып (обжалование) жасау сияқты инструменттер қажет болғанымен, ол кезде бұл инструменттер сот алдындағы әскери қылмыскерлерге жазадан қалуға қосымша мүмкіндік болар еді.

Тағы бір ескеретін нәрсе бұл, халықаралық қылмыстық соттың Рим статусына халықаралық серіктестік пен сот көмегі туралы тараудың енгізілуі. Бұл жаңалық халықаралық соттың бұрынғы соттардан артықшылығын көрсетеді. Мұндай соттар жоғарыда аталған Нюрнберг бойынша халықаралық әскери трибунал ғана емес, сондай ақ Нюрнберг трибуналымен бір кезеңде өмір сүрген Токио трибуналы (5). Кейінірек осыған ұқсас басқада сот органдары құрылды, оның себебі болып тағыда жаппай халықаралық қылмысты туындататын әскери әрекеттер табылды.

Бұл соттар жөнінде толығырақ айту керек. Олардың біріншісі бұл -бұ-рынғы Югославия бойынша халықаралық қылмыстық трибунал. Югославиядағы соғысқа алғашқы қадам Сербияның орталық комитетінің бірінші хатшысы Слободан Мңлашевичтың Косово мен Воеводинан автономиялықтан айырғаннан бастап жасалды. Албандықтардан кейін Словенгиялықтар, Харваттар, Босня мен Герцоговинаның тұрғындары серб ұлтшылдылығының құрбандары болды.

1995 жылы соғыс уақытша тоқтады, бірақ 19999 жылы ол жаңа күшпен жағасты және ол Косованы босату әрекетінің пайда болуымен есте қалды жэне партизандық соғыс болды. Кейінірек босату әскеріне Солтүстік атлант альянсы мен БҰҰ-ның көгілдір каскалары қосылды. Югославияға қарсы бір қатар халықаралық санкциялар қолданылды, соның бірі БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесінің халықаралық қылмыс трибунал құруы болды. Бүл сот органының жарғысы юрисдикцияға қатысты 34 баптан, ішкі құрылымнан, арендуралық сұрақтардан және айыпталушылық құқықтарынан, куәгерлермен жаңа шешушілерден тұрды.

Халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясы қарастырылатын затқ,аумаққа, уақытқа қатысты наңты белгіленген, сондай ақ 1999 жылдан кейін Югославияда жасалған қылмыстар үшін жеке қылмыстық жауапкершілік белгіленген (6).

Трибуналдың жарғысы 1949 жылғы женева конвенциясының талаптарын бұзуға, сондай ақ заңдар мен дәстүрлерді бұзуға, генотит жэне адамзат үшін қылмыстарға сот құдалаушылығын қарастырады (6, б. 3,4,5). Трибунал екі сот камерасынан жэне 1 апеляциядан тұрды; айыптаушылыр, секретарнат. Камералар өз кезегінде он бір тәуелсіз соттардан тұрады, және оларда бір елдің екі азаматы бола алмайды.

Бұрынғы Югославия бойынша халықаралық трибуналдың жарғысы жазалау шараларын қарастырмаған, сот камерасының шешімі бүрынғы Югославия соттарының мерзімі шеңберінде қамауға алу мен шектеледі. Сондай ақ трибунал «Ыоһ Ьіз іп ісіет» қағидасына жұгінді, бұл бірде бір тұлға халықаралық гуманитарлық құқықты бұзғаны үшін ұлттық заңдармен соттала алмайтындығын білдіреді. Соттың келесі бір көрінісі руанда бойынша халықаралық трибунал, бұл да БҰҰ-ның қауыпсыздық кеңесімен құрылған. Бұл трибунал халықаралық гуманитарлық құқықты тұрғаны үшін, геноцидке жауапты тұлғаларға, және көрші мемлекеттерге қатысты1994 жылдың 1 қаңтары мен 1994 жылдың 31 желтоқсаны арасындағы қылмыстарға қарсы құрылды (7)

Руандодағы соғыс геноцидпен ілесті, оны Хуту тайпасының экстемгестері түтсу тайпасына қарсы жүргізілді. Бұл соғыста қай тыс болғандардың саны Імлн. адам. Дәл осы масштабтылық аталған трибуналдың құрылуына әсер етті, бірақ тайпа аралық қақтығыстар Африка елдерінде жиі құбылыс, бірақ дәл мұндай маштабта емес.

Руанда бойынша халықаралық трибуналдың жарғысы келесі қызметтерді жазалаушы және қылмысты деп табады: 1) геноцид; 2) геноцид мақсатында келісім; 3) геноцидті жасауға тікелей және жариялы бағыттау; 4) геноцид жасауға ұмтылыс; 5) геноцидке бірге қатысу (8).

Басқа жағынан Руанда бойынша халықаралық жарғысы Югославия бойынша трибуналдың жарғысын қайталайды, тек камералар абақтыға жабудан басқа кез келген табысда және мүлікті қайтару туралы бұйрық бере алады.

Осылайша Халықаралық соттың алдындағы трибуналдардың жекелеген ерекше нюанстары болғаныменен ұқсас болатын. Олардың ұқсастығы олардың бәрі жылдам құрылғандығында және нақты жағдайға есептелгенінде. Мысалы:Нюрнберг бойынша халықаралық әскери трибунал Фашистік Германияның әскери қылмыскерлерін жедел соттау үшін құрылған, ал бұрынғы Югославия бойынша халықаралық трибунал Югославия соғысының әскери қылмыскерлерін соттау үшін және нақты уақытта олардың жарлық құжаттарын жаза, қайта қарау сияқты пункттердің болмауы мүмкін осыған байланысты шығар. Мүмкін дәл осы прецеденттер әлемдік қауымдастықтың және түлғалардың халықаралық қылмысы үшін қылмыстық жауаптың сот органдарының қажеттігіне көзін жеткізген болар. Бұл орган өз қызметін тұрақты және өзінің Әмбебеп юридикциясы және өзінің құрылымы жағынан біріңғай болар еді. 1998 жылы Рим дипломатиялық конференциясында құрылған халықаралық қылмыстық сот дәл осындай еді. Бірақ айта кету керек халықаралық қылмыстық сот ұзақ уақыт және терең қарастырылып құрылса да біраз кемшілітерге не, олардың алдағы уақытта жою керек. Халықаралық қылмыстық соттың статусында сотталушыларға процесуалдық кепілдік қарастырылмаған, бұл Нюрнберг бойынша әскери трибуналда қарастырылған еді (9). Статус сотталушылардың ғана емес сонымен қатар процестің басқа да қатысушыларының қорғалуын қамтамасыз етпейді, бұл туралы төменде айтылады.

Тарихпен қазіргі жағдайда салыстырмалы талдау жасай отырып., Нюрнберг бойынша халықаралық әскери трибуналдың жарғысының өзінде ақ трибуналдың юрисдикциясына жататын халықаралық қылмыстардың жіктемесі келтіріледі (9, б. 3). Аталған құжат бойынша қылмысты істер: 1) бейбітшілікке қарсы қылмыстар; 2) әскери қылмыстар; 3) адамзатқа қарсы қылмыстар; Осы айтылған қылмыстардың әрқайсысы басқа жекелеген қылмыстарды қосады.

Бұл осы қылмыстарға беретін анықтамадан шығады.

Бейбітшілікке қарсы қылмыстар: жоспарлау, дайындық, келісім шарт, ұйғарымдарды бұзуға қатысты қатаң соғысты ұшықтыру, жүргізу немесе жоғарыда аталған әрекеттердің кез келгенін іске асыруға бағытталған келісімдер. Агрессия қылмыстық айыптау мен сот талқылауының обьектісі бола алмайды деген қалыптасқан пікірге қарамастан және тәжірибеде әскери агрессия мұны дәлелдейтін арнайы акт болмағандығына қарамастан әскери агрессия Нюрнберг бойынша әскери трибуналдың талқысына алынды. әскери қылмыстар деп соғыс заңдары мен салттарын бұзу танылады, дәлірек айтқанда 1899 жылғы құрлықтағы соғыс заңдары мен салттарының Гаага нвенциясының нормасының бұзылуы, сондай ақ 1929 жылғы әскери тұтқындарға қатысты және жаралылармен аурулардың жағдайын жақсарту туралы Женева конвенциясының нормаларының бұзылуы.

Нюрберг бойынша халықаралық трибунал жарғысының 6 бабы соғыс заңдары мен салттарының бұзылуының тізімін көрсетеді. Олар: адам өлтіру, қынау, басып алған аумақтың’ азаматтарын құлдыққа немесе басқа амқсаттарға пайдалану, кепілге алынған адамдарды өлтіру; қоғамды және мүлікті тонау; әскери тұтқын тұлғаларды немесе теңіздеп тұлғаларды өлтіру немесе қинау; қалалар мен ауылдарды қирату; әскери қажеттіліксіз күрету.

Аталған қылмыстардың бәріде адамгершілікке қарсы жасалған болып табылады, тек бір маңызды айырмашылығы бар. Бұл қылмыстар соғысқа дейін және соғыс арасы емес болып есептейтін аймақта жасалса да жазаланады. Халықаралық құқықтық практикаға сәйкес халықаралық қылмыстың тағы бір түрі бар — адамзатқа қарсы соғыстар. Бірақ бұл түрі мүмкін жоғарыда аталғандарға кіретіндіктен болар халықаралық қылмыстық сот статусына енбеген.

Басты әскери қылмыскерлерді жедел әрі әділ соттауды өз қызметіне алған бірінші сот органымен жазаланатын халықаралық қылмыстардың бірінші жіктемесі міне осындай. Мүмкін бұл жіктеме жетік әрі толық емес шығар, бірақ бұл халықаралық қылмыстық соттың статусындағы қазіргі жаңа жіктемеге бағыт берген болатын.

Нюрнберг бойынша халықаралық қылмыстық соттың жарғысы тағы бір жаңалық енгізілген еді. Бұл трибуналдың белгілі бір әрекеті қылмысты немесе қылмысты емес табу құқығына қатысты еді. әрине қазір мұндай норма қажетсіз, себебі қылмыстық жауапкершілікке тек қана жеке түлғалар қатысты екенін білеміз., бірақ қылмысқа заңды тұлғалар мен ұйымдарда жауапты алатындығын жақтайтындар әлі күнге дейін бар. Бірақ ол уақытта мұндай норманың енгізілуі таңғаларлық еді, өйткені көптеген ғалымдар қандайда болмасын үйымдарды қылмыстық жауапкершілікке мүмкін еместігіне көз жеткізген еді. Нюрнберг бойынша халықаралық трибуналдың жарғысына мұндай норманың енгізуі ұйымдарды белгілі бір мекеме деп емес, әскери қылмыскерлердің ұйымдасқан тобы деп түсінуінен болуы мүмкін.

Қалай болғанда да бұл норма қазір текқана ғылыми зерттеу жағынан ғана қызықты. өйткені қазір оның заң күші жоқ (10). Сонымен халықаралық қылмыстық соттың қалыптасу тарихы мен дамуын қарастырып және біраз салыстырмалы талдау жасаған соң біз халықаралық қылмыстық сотты ашу біраз уақыт аралығында болғаны белгілі бір эволюциялық кезеңдерге бөлінгені және ақырында оң нәтижеге қол жеткізілгені жөнінде қортынды жасай аламыз. Бұған дәлел — соттың құрылуы, оның қызметі және халықаралық соттың өз қызметін кейбір кемшіліктермен болса да бастауы. Бірақ барлық кемшіліктерді жоюға болатыны белгілі, осыған халықаралық қауымдастық ұмтылуы керек.

 

 

• Халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесінің мазмұны

 

Халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесі бұл құқықтар мен міндеттердің жиынтығы екенін және бұл халықаралық бейбітшілік пен қауыпсіздік үшін соттың қаншалықты маңыздылығы көрсететінін де айтқанбыз. Бірақ қазір әңгіме халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесінің мазмұны жайында, сондықтан біз құқықтық мәртебе түсінігінің негізі етіп бәріне белгілі үғымдарды яғни құқықтыр мен міндеттердің жиынтығын аламыз. Бұл жерден шығатын қазатында соттың құқықтық мәртебесінің мазмұны — бұл соттың құқықтыры мен міндеттерінен бөлек.

Статустың 5-ші бабы бойынша сот өз юрисдикциясын келесі қылмыстарға қатысты жүзеге асырады. Геноцид қылмысы, адамгершілікке қатысты қылмыстар. әскери қылмыстар, агрессия қылмыстары. Сондай ақ ол сотқа осы қылмыстармен ғана шектелуді жүктейді. Статустың 25 бабы бойынша өз қызметін кәмелетке толған түлғаларға ғана қатысты жүзеге асыра алады.

Сот процестің жүруін белгілейді және мына мәселелерді шешеді: белгілі жағдай бойынша анықтама шығару; қарсылықтар мен шығындарды қабылдау немесе қабылдамау; жауаптарды қандай формада қабылдау мәселесін шешу; арыздарды қабылдау немесе қабылдамау және т.б. Сонымен қатар сот өзінің әділ сотты жүзеге асыруына әдейілеп қарсы жасалған қылмыстарды да талқылайды (12,1 т: б. 70). Бұл қылмыстар:

• шын жауап беру міндеттемесін қабылдағаннан кейін өтірік жауап беру;
• алдын ала дайындалған өтірік дәлелдер келтіру;
• куәгерлерге қылмыс   көрсету,   оның   қатысуына,   жауап   беруіне
  кедергілер жасау, куәгерлерге жауап беру үшін сыйлық беру түрінде әсер
  ету, дәрежелерді жинауға кедергі жасау, оларды күту;
• соттың лауазымды тұлғасын өз міндетін орындау немесе орындамау
  үшін оны қорқыту, заңға қайшы әрекеттер жасау, кедергілер келтіру;
• соттың лауазымды тұлғасына ол міндетін орындағалы үшін нен
  қайтару;
• өзінің ресми қызметіне байланысты соттың лауазымды түлғасының
  пара алуы, пара талап етуі.

Сот сондай ақ тұлғаларды жауапсыз әрекеті үшін. Сот шешімін орындамағаны, оны бұзғаны үшін бас бостандығынан айырмай, сот залынан уақытша немесе біржола шығару, айпул және т.б. Әкімшілік шаралары арқылы жазалайды.

Осы сияқты процессуалды құқықтарднан бөлек сот кез келген мүше мемлекеттен ақпарат, қажетті құжаттарды сұрай алады. Шешім шығарғанда сот келесі жазалау шараларын белгілей алады. (б. 12, т. 1.6. 77):

а) Ең жоғарысы 30 жылдан аспайтын белгілі мерзімге бас бостандығынан айыру;

б) Аса ауыр қылмыс түрі жасалса ғана және айыпты тұлғаның жеке
жағдайлары бойынша өмірлік бас бостандықтан айыру;

с) айыппул;

д) Үшінші жақ түлғаларына ру құқығына нұқсан келтірмей, қылмыстың нәтижесінде алынған мүліктерді, активтерді тәркілеу;

Жазалау шараларының ішінде өлім жазасы жоқ. Бүл сенгал юристі Дудо Фиаманың үлкен пікір талас туғызған баяндамасымен түсіндіріледі, ол халықаралық сотта өлім жазасын қолдануды ұсынған. Бірақ Бас Ассамблея өлім жазасы әмбебеп жазалау емес деген түсінікпен одан бас тартты (17. б. 359).

Статустың 87 бабы бойынша сот мүше мемлекеттерге серіктестік бойынша өтініш жасай алды, сондай сот мүше емес, бірақ арнайы келісім бойынша көмек бере алатын мемлекеттерге мұндай өтініш жасай алды.

Құжаттар беру түрінде, ақпарат алу кез келген формада халықаралық ұйымдардан көмек сұрай алады. Кейбір төтенше жағдайларда сот өтініш туралы құжаттарды көрсетпес бұрын тұлғаны алдын ала тұтқындау туралы өтініш жасай алады.

Сот шешім шығарған соң шешім шығарылған тұлғаны абақтыға немесе басқа мемлекетке кез келген уақытта жібере алады. Сондай ақ соттың қайта қарау туралы арыз бойынша шешім шығаруға және ол тұлғаны таңдаған соң жазалау мерзімін қысқартуға ерекше құқы бар.

Соттың міндеттері жөнінде статутта тіптен айтылмайды, құқықтармен салытырғанда статутта «сот міндетті» деген термин тіптен жоқ, бірақ бұл соттың міндеті жоқ дегенді білдірмейді. Оның ең бірінші міндеті — статуттың нормаларына сай жұмыс жасау. бұл міндетті оның арналымынан, алдына қойған мақсаттары мен міндеттерінен шығады.

Сонымен қатар халықаралық қылмыстық сот мүше мемлекеттер Ассамблеясы қабылдаған процедуралар мен дәлелдеу ережелерін сақтауы керек.

Ара қарай біз соттың өзінің юрисдикциясының аясында қызмет етуге міндеттілігі жөнінде айтуымыз керек, яғни. Ол оның юрисдикциясына жатпайтын мемлекеттер, индтвидтеге қатысты әрекеттерден өзін шектеу керек.

Сондай ақ ол қолданылатын құқық аясында болуы керек, олар: халықаралық қылмыстық соттың статуты; қылмыс элементтері; процедуралар мен дәлелдеу процедуралары; тиісті жағдайларда қолданылатын халықаралық келісім шарттар; халықаралық құқықтық қағидалары мен нормалары; ерекше жағдайларда жалпы қағидалар, бұл қағидалар статуттың және халықаралық құқық пен халықаралық танылған нормалар мен стандарттарға қайшы келмейтін болса ұлттық заңдар (12, б. 21).

Сот сондай ақ жәбірленушілер мен куәгерлердің жеке өмірлеріне, арожданына, физикалық және психикалық игіліктерін қорғау шараларын қабылдауға міндетті. Сот барлық факторларды ескеруі керек, оның ішінде: жасы, гендерлік фактор, денсаулығы, қылмыстың сипаты, оның ішінде сексуалдық зорлау жағдайы, гендерлік зорлау немесе жас балаларды зорлау.

Өз қызметін орындау барысында сот процедура ережесімен қарастырылған қүпиялық привилегиясын сақтау керек, сондай ақ сот егер терлеу барысында ақпарат осылай болса мемлекеттік құпияны сақтау керек.

Сот сотқа келген куәгерлер немесе эксперттке олардың бұл елгенге келгенге дейінгі әрекеттеріне қатысты қамауға алынбайтындығы және құдаланбайтығы жөнінде кепілдік беру керек. Халықаралық қылмыстық соттың құқықтары мен міндеттері осындай. өкінішке орай олар толық әрі дәл түрінде берілді деп айтуға болмайды. өйткені олар статуттың текстінен мағынасы бойынша алынған. Бұл автордың ойынша соттың жарғылық құжатының кемшілігі болып табылады, өйткені құқықтар мен міндеттерді дәл анықтамау құқықтық мәртебенің аясын дәл анықтаудың мүмкін еместігіне әкеледі. Осылайша бүл жалпы құқықтық мәртебенің заңды табиғатын, оның ішінде халықаралық қылмыстық мәртебесін анықтауды қиындатады.

Мұндай кемшілік тәжірибеде теріс нәтижеге әкеледі. Соттың және басқа да процеске қатысушылардың өздерінің құқықтарын білмеуі процесуалдық қатынастарды қиындатады және процеске тікелей кедергі келтіреді.

Жоғарыда айтылғандардан статутқа құқықтар мен міндеттерді толық ашатын баптар енгізілсе сот ісі жеңілдеп болар еді және сотқа қатысушылардың қарым қатынастары да жеңілдейтін еді деген қорытынды жасауға болады. Бұл өз кезегінде статутқа мүше болғысы келген елдерге түсіндірме болар еді. Соттың құқықтары мен міндеттерінің нақты тізімі мұндай мемелекеттерге оның юрисдикциясы жөнінде түсінік беретін еді. Халықаралық қылмыстық соттың құқықтары мен міндеттерінің аясын анықтау. Оның жұмысы мен процеске қатысушылардың қатынасын жеңілдету үшін ғана емес сонымен қатар оның дұрыс қызмет етуі үшін қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТТЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ҚЫЗМЕТ ЕТУІНІҢ НЕГІЗГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ

АСПЕКТІЛЕРІ

 

2.1. Халықаралық қылмыстық соттың ашылуы

 

Жоғарыда айтылғандай халықаралық қылмыстық сот 1998 жылы Рим дипломатиялық конференцияда құрылған болатын және оның құрылуы өте ұзақ болды, өйткені көптеген елдердің ұлттық мүдделерінің қақтығысы болды, олардың қайсі біреулері әлі күнге дейін мұндай соттың құрылу идеясын қабылдамайды. Ақырында косенсусқа келді,оның нәтижесі болып осы халықаралық қылмыстық соттың құрылуы болды. Оны халықаралық ұйым деп батыл айтуға болады. Халықаралық ұйым бұл — ең кемінде үш мемлекеттен құрылатын және оның тараптарымен келісімімен мақсаттары, компотенциясы өзінің тұрақты органы, басқа да ерекше саяси ұйымдық нормалары бар тұрақты институт (18).

Халықаралық ұйымдардың мақсатын жалпы бағалай отырып. Оларды қазіргі халықаралық қатынастардың жүйесіне және оның құрылымдық элементі болғанын ескеру керек. Бірақ халықаралық ұйымдар жалама болса да халықаралық қатынастарға әсер етеді. Бірақ көп жағдайда халықаралық қылмыстық соттың функциясы — олардың саясаты халықаралық ұйымдар қызметінде шешуші фактор болып табылатын мүше елдердің позицияларын реттестіретін орталықтар мен құралдардың қызметін атқару.

Осылайша халықаралық қылмыстық сот өзіне тиісті барлық талаптарға жауап береді (12,6. 1).

Сот келісілген мақсаты мен компетенциясы, сондай ақ тұрақты органдары бар тұрақты органдар болып құрылған. Халықаралық қылмыстық сот Рим дипломатиялық конференциясында көптеген мемлекеттердің еркімен құрылған. Халықаралық ұйым ретінде статуттың мэртебеоі оның БҰҮ-нан және басқа халықаралық ұйымдардан тәуекелділігі мен нақтыланады. Ол барлық мэселелерде дербес шешім қабылдайды, егер қатынас туған жағдайда тиісті келісім шарттар негізінде жұмыс жасайды (19).

Осы жағдайларды ескере отырып халықаралық қылмыстық соттың ұйымдастыруы бүрынғы Руанда мен Югославия бойынша құрылған ұйымдармен сай келмейді. Мұндай айырмашылық уақыт, мақса және компетенциялық сипатқа байланысты 2001 жылы өзінің табиғаты жағынан жаңа арнайы Съерра-Моне бойынша сот құрылды. Бұл сот Съерра-Моне аймағында 1996 ж. 30 қарашасынан бастап халықаралық гиманитарлық құқық пен ұлттық заңдылықтарды бұзған тұлғаларға қатысты құрылды. Съерра-леонедегі ішкі жаппай қарулы қақтығыстар осы соттың құрылуына себеп болды.

16.01.02.Ж. БҰҰ мен Съерра-Моне Үкіметінің арасындағы келісім осы арнайы соттың құрылуының құқықтық негізі болды.

Осылайша Съерра — Леонс бойынша арнайы сот барлық бұрынғы халықаралық трибуналдарға қатысты жаңаша болды. Оның жаңашылдығы, оның екі жақты келісім шарт негізінде құрылуында (20).

Съерра-Моне — бұл оңтүстікте Либериямен солтүстігінде және шығысында Гвинеямен шектесетін, Атлант мұхитының жағалауында орналасқан кішкентай батыс африкалық мемлекет. Осы қалада 1818 жылмен 1866 жылдарда ашық теңізде АҚШ пен Ұлыбритания жалауымен кемелерді құлдарды тасу күдігімен тұтқындау туралы Америка — Британ комиссиясы жұмыс істеген еді. Комиссия 535 іс қарады, оның нәтижесінде 55000 құл босатылған еді (21). 1961 ж. Съерра-Моне Британ достарының құрамында тәуелсіздік алды, ал 90 жылдары бұл елде азаматтық соғыс басталды. Экономикалық белсенді араласуымен 19999 жылы қарсылас жақтардың бейбіт келісімі болды. Бірақ елде тәртіпсіздік орын алды және Съерра-Леоненің үкіметі БҮҮ-ның бас хатшысына елде орнаған тәртіпсіздікті жою мақсатында халықаралық гуманитарлық құқықты бұзғандарға жауапкершілік болу үшін арнайы сот құру өтінішін білдірді (22).

2002 ж. 16 қаңтарда Бас хатшының орынбасары Ханс Корелл және әділет министрі, Съерра-Моненің бас прокуроры Саломан Бараев осындай сотты құру туралы келісімге қол қойды.

Бұл соттың бұрынғы трибуналдардан айырмашылығы:

Біріншіден — бұл сот Съерра-Моне заңдары бойынша қылмыскерлерді жазалайды.

Екіншіден — жарғыда көтеріліс топтарының лидерлерін қылмыстық қудалау өкіметтігі айтылады.

Үшіншіден — халықаралық құрылыстық құдалай практикасында бірінші рет асі һос халықаралық органның юрисдикциясы Съерра-Леонеде бейбітшілік орнату операцияларының қатысушыларына қатысты жүзеге асты.

Төртіншіден — сотталушылардың жасы ескеріледі. 15 жасқа дейінгі тұлғалар сотқа тартылмайды.

15-тен 19 жас аралығында тұлғаларға олардың жастығын, түзелу мүмкіндігін ескеріп этипатпен, сыйлаушылықпен қарау керек.

Кәмелетке толмағандарға қатысты соттың шешімі мынадай болуы мүмкін: қамқорлық пен қадағалауға қатысты; қоғамдық жұмыстарға; кеңес беру бағдарламасы; тәрбиелеуге, түзетуге, кәсіби техникалық білім беруге қатысты беру.

Халықаралық қылмыстық соттың статутында «жасы 19-ге толмағандарға соттың юрисдикциясы жүрмейді» деген ереже бар (12, б. 26).

Конференцияда көптеген елдердің өкілдері қылмыстық жауапқа тартылып түлғалардың жасын төмендету керектігі айтылған. Бүл мәселе бойынша ерекшелігі елде әр түрлі еді, осы істі қиындатты.белгілі бір жас ерекшелігін қабылдау мемлекеттерге солі келмейді, сондықтан Салонд мырзаның (Швеция) қылмыстық жауапкершіліктің төменгі шегі етіп 18 жасты қалдыруды ұсынуы қабылданды.

Бүл ұхынысқа Австрия, АҚШ, Израиль өкілдері қарсы болды. Олардың пікірінше көп қылмыс 18 төмен жастағылармен жасалады және 16 жасты шегітіп алуды ұсынды.

Бірақ мемлекеттердің көпшілігі Сланд мырзалы қолдады, нәтижесінде осындай статуттың 26 бабы шықты.

Мұндай шектеу сотқа халықаралық нормалар бойынша жұмыс жасауға мүмкіндік береді және 19 жасқа толмағандар Конвецияның қорғауында болады. Бірақ ол 18 ж. толмаған қылмыскерлерді жауапкершіліктен құтқармайды.

Әйтсе де Арнайы сот өзінің ұйымдың нысаны бойынша халықаралық қылмыстық сотқа жақын, өйткені ол да БҰҰ-ның немесе басқа да ұйымның құрылымдық бөлімшесі емес.

Дегенмен Съерра-Моне бойынша сот халықаралық қылмыстық соттан әлдеқайда алыс, өйткені оның юрисдикциясы бір мемлекет ғана шектеледі және уақытша сипатқа ие.

Халықаралық қылмыстық сот халықаралық қылмыстар жөнінде жеке қылмыстық жауапкершіліктің ерекше соты болып табылады.

Бұл сотты ұйымдастыру процесі ұзақ бойына жүрді. 1992 жылы халықаралық құқық комерциясы БҰҰ-ның Ба Ассамблеясының халықаралық қылмыстық сот құру мэселесін талдау міндетінің орындалғанын жариялады. Арнайы жұмыс тобының баяндамасында көрсетілген коммисияның зерттеулері, бұл коммисияның ұсынып отырған халықаралық қылмыстық соттың құрылымы қабілетті жұмыс деп қорытынды жасауға мүмкіндік береді (23). Сондай ақ халықаралық құқық коммисиясы баяндамада халықаралық қылмыстық соттың құрылуы бойынша нақты ұсыныстар келтіреді. Бірінші ұсынысы: Халықаралық қылмыстық сот мемлекеттердің арасындағы келісімдер негізінде статутпен құрылуы керек. Бұл жерде «статут формасындағы жан жақты келісім шарт» деген дұрыс болар еді, бүл ұсыныс шешуші болды, өйткені бұрын халықаралық қылмыстық сотты БҰҰ-ның резолютсиясына немесе БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесінің резолютсия сәйкес құрылу керек деген ұсыныстар болған. Бірақ халықаралық құқық комиссиясы соттың халықаралық ұйымдардан дербес құрылуын қалады.

Екінші ұсынысы: халықаралық қылмыстық сот алғашқы кезеңде тек қана жеке тұлғаларға қатысты атқару керек. Өйткені Американ экономистері М.Басспан мен К.Блейксли атап өткендігі қазір саяси себептер бойынша мемлекеттердің халықаралық қылмыстық жауапкершілігі жөнінде мәселе қорғайтын уақыт емес. Бүл әлем өзара тәуелді болған уақытта мүмін болады. Бүл мәселе әлі күнге дейін ашық.

Үшінші негізгі ұсыныс. Соттың юрисдикциясы халықаралық келісімдермен көрсетілген халықаралық сипаттарғы қылмыстарға қатысты болуы керек. Бұл ұсыныста аз ғана қате кеткен, өйткені бұл жерде халықаралық сипаттағы емес халықаралық қылмыс туралы айтылған болу керек. Болашақта терроризм халықаралық есіртке саудасы сияқты қылмыстар халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясына елуі мүмкін.

Келесі үхыныс — сот қатысушы мемлекеттерге құрал ретінде қызмет ету керек, өйткені ол бұл мемлекеттерге қатысты ірзо &сіо юрисдикциясына ие болмау керек.

Мүндай формулировка арқылы комиссия мемлекеттердің халықаралық қылмыстық сотқа кіруін жеңілдетпекші болды, бірақ ол соттың мақсаттарына қайшы келер еді.

Бесінші үсыныс: халықаралық сот алғашқы кезеңде тұрақты болмайды. Бұл үсыныс әрине абсурдты, өйткені халықаралық қауымдастық тұрақты ұйым құруға ұмтылған еді, өйткені тұрақсыз ұйымдар бұған дейін көп болған.

Соңғы ұсыныс: сот процесіндегі соттардың риясыздығын, тәуелсіздігін және процесуалды гарантияларды орындауды қамтамасыз ету керек. Бұл ұсыныс өте маңызды болды. Американ профессоры Уильям Шабас егіт қандай «Халықаралық сот БҰҰ-ның құрылуы кезеңінен бері халықаралық құқықта даму алға ең маңызды инновация». Ал халықаралық қылмыстық соттың статуты адам құқық қорғау бойынша негізгі кешенді халықаралық құралдардың бірі (24).

Жоғарыда айтылған ұсыныстар халықаралық қылмыстық соттың статутын жасауда ескерілді. Халықаралық қылмыстық соттың басты ерекшелігі — оның тәуелсіздігі. Тәуелсіздік әділ шешімді қамтамасыз етеді. Дегенмен бұл жерде соттың абсолютті тәуелсіздігі туралы айта алмаймыз, өйткені абсолютті ешнәрсе жоқ. Оның үстіне абсолютті тәуелсізді тәуелсіздікке ұласады, сондықтан шектейтін механиздер керек. Мүндай механизмдердің тірі қатысушы мемлекеттердің Ассомблеясы, ол БҰҰ-ның жарғысы бойынша бейбітшілік пен қауыпсыздікке жауапты (25). Бұл халықаралық қылмыстық соттың мүддесімен сәйкес, өйткені стутутта сот халықаралық агрессияға қатысты юрисдикциясын жүзеге асырады деп көрсетілген (12, б. 5, т. 2).

Яғни агрессия қылмысына қатысты сот өз қызметін БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесімен бірлесе атқару керек. Бірақ соттың тэуелсіздігі жөнінде идея көзғалған еді. егер де соттың юрисдикциясына аргессия қылмысты қауіпсіздік кеңесінің пререгативасын ескерелгі енгізу идеясы қолдау танса онда БҰҰ-ның жарғысы қайта қарау керек болар еді, ал бұл болса бүкілхалықаралық құқық жүйесін бұзған болар еді (26).

әрине бүл халықаралық қауымдастыққа ұнамас еді, сондықтан Статутта соттың БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесңнен серіктес болу шарасы бар.

Бірақ халық аралық қылмыстық сот әмбебап, біріңғай, ең басты тәуелсіз сот аралы болып қүрылды. Тәуелсіздіктің болуында бірақ толық тәуелсіздік мүмкін сондықтан салыстырмалы тәуелсіздік болады, ол БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесіне қатысты салыстырмалы.

 

 

2.2. Халықаралық қылмыстық соттың құрамы мен құрылымы

 

Халықаралық қылмыстық соттың қызметін ашу үшін оның құрамы мен құрылымын ашу керек.

Статуттың 34 бабы бойынша сот келесі оргондардан тұрады: а) ирезидиум; б)аппеляциялық бөлім, сот бөлімі алдын ала өндіріс бөлімі (производство); в) прокурордың кеңесі; г) секретариат. Соттың құрамы бұрынғы соттардың құрамынан басқаша. Согославия мен руанда бойынша соттардың құрамын алсақ, президиум жоқ. әрине президиумның болмауы сот қызметін тоқтатпайды, өйткені бұл органдар уақытша еді.

Соттың құрамында алдын ала өндіріс бөлімінің болуы прогрессивті қосымша. Бұрынғы болған соттарда мұндай бөлім болмаған. Бұл әділдікті қамтамасыз ету жағынан басқа соттардан артық.

Ал қалған жағынан бұл сот бұрынғы согославия мен руанда бойынша соттан ерекшеленбейді.

Халықаралық сот 2003 ж. 7 қаңтарда қатысушы мемлекеттердің Ассамблеясы сайлаған 18 соттан тұрады, олардың өкілеттігі 2003 ж. 11 наурызда басталды. 1271ж. Соттардың саны призидиумның ұсынысымен көбейтілуі мүмкін. Мұндай жағдайда секретариат қатысушы мемлекеттерді хабардар етеді. Сосын бұл мәселе қатысушы мемлекеттердің ассамблеясында қаралады. Қатысушылардың үштен екісі қолдаса қабылданады.Сондай ақ олардың саны азаюы да мүмкін, бірақ 180- ден кем болмауы тиіс. Соттардың санының өзеруі сот жұмысының көлеміне қарай болады.

Халықаралық қылмыстық соттың соттарына жоғары моральдық сана, зиясыздық пен тәуелсіздік сияқты қатаң талаптар қойылады. (12 б. 36 т. 3). Сондай ақ сот болуға әр бір кондидат 1) қылмыстық және пройессуалдық құқық саласында қабілетті болуы керек және сот, прокурор, адвокат, қылмыстық сот өндірісі саласында немесе халықаралық құқық саласында жұмыс тәжірибесі болуы керек; 2) әрбір кондидат соттың ең кемінде бір жұмыс тілін жетік білу керек.

Статутың 36 бабының 9 тармағы бойынша соттар 9 жыл жұмыс атқарады және қайта сайланбайды, олардың үштен бірі үш жылға, ал үштен бірі алты жылға сайланады. Үш жылға сайланғандар қайта сайлана алады.

Соттың құрамын жасақтауда географиялық әділдік, әйелдер мен еркектердің теңдігі қатыса алуы ескерілді, сондай ақ арнайы мәселелер бойынша құқықтық тәжірибесі бар соттарға қажеттілік те ескерілді.

Енді тікелей соттың органдары туралы айтсақ, ол: президиум төраға және екі орынбасардан тұрады, олар көп дауыспен сайланады. Президиум сот ісін басқаруға (12, б. 38, т. 3).

Өкінішке орай статут халықаралық қылмыстық соттың қызметін терең ашпайды, оның ішінде президиум туралы. Бұл оргон соттың ішкі қызметін атқарушы болғандықтан, мүмкін оның функционалдық жағы жеке ішкі құжатта қарастырылатын шығар, бірақ автордың ойынша статья президиумның  басқа  да  қызметтерін   анықтай   беруі   керек.   Мұндай анықтаудың   болмауы   президиум   жұмысын   қиындатады   және   оның мүдделерін басқа оргондардың мүдделерімен қатар келуі мүмкін.

Келесі бөлім ол аппеляциялық бөлім төраға мен төрт соттан, сот бөлімі және алдын ала өндіріс бөлімінен тұрады, олар ең кемінде алты соттан тұрады. Бөлімдерге соттарды орналастыру әр бөлімнің функциясына қарай және әрбір бөлімде қылмыстық құқық пен процесс саласында тиісті мамандардың болуымен байланысты.

Халықаралық қылмыстық соттың статутында бөлімшелер болса, ал бұрынғы югославия мен руанда бойынша трибуналдардың жарғысында камералар болды, бұл терминдердің өзгеруі ғана емес, әртүрлі оргондарды білдіреді, өйткені бөлім бұл палаталарды құрайтын соттардың саны (6, б. 12; 8,6. 11).

Мүнда бөлімдердің функционалдық айырмашылықтары айтылмаған. Бұл бөлімдер өз жұмыстарын қашан, қалай атқаратындығы анықталмаған.

Сот статутының процессуалдық қосымшасы болып табылатын процедура мен дәлелделу ережелері бұған жауап бере алмайтындығы қынжылтады.

Прокурор кеңсесі соттың жеке оргоны ретінде тәуелсіз қызмет етеді. Ол соттың юрисдикциясына жататын қылмыстар бойынша кез келген ақпарат алуға, оларды зерттеуге, тергеуге және сотта қылмыстық қудалауға жауапты.

Концелярия қызметкерлері сыртқы көзден тапсырмаларды орындамайды.

Осы тармақта бұл соттың бұрынғы югославия мен руанда бойынша трибуналдан тағы бір айырмашылығы байқалады.өйткені трибуналда оргон ретінде айыптаушы ол прокурор болуы да мүмкін, ал халықаралық қылмыстық сотта бұл прокурор кеңсесі, яғни бірнеше қызметкерлердің жиынтығы. Концелярияшы 2003 ж.21 сәуірде қатысушы мемлекеттер ассамблеясымен сайланған прокурор басқарады. Прокурор Лум Марино Окампо (Аргентина) 1271 ол кеңсені басқару бойынша барлық өкіметтерге ие. Прокурордың қызметін атқара алатын өзінің бір немесе одан көп көмекшілері болады. Прокурорға да жоғары талаптар қойылады. Олар жоғары моральды санаға ие болуы керек, осы салада жұмыс тәжірибесі болуы керек және соттың жұмыс тілінің біреуін өте жақсы білуі қажет. Сондай ақ олар әртүрлі қатысушы мемлекеттердің азаматтары болуы керек. Прокурор халықаралық қылмыстық соттың Статутының талаптарына сәйкес құпия дауыс беру бойынша көп дауыс алып 9 жылға сайланады.

Секретариат істерді басқарудың соттық емес аспектісіне жауап береді. Ол көмекші оргон секретариатты хатшы басқарады, соттың әкімшілік лауазымды басты тұлғасы. Хатшының орынбасары бар, ол да хатшы сияқты жоғары лауазымдық сапаға ие болуы, жоғары билікті және соттың жұмыс тілінің ең кем дегенде біреуін білуі керек.

Хатшы құпия сайлау бойынша бес жылға көп дауыспен сайланады, мұнда қатысушы мемлекеттер ассамблеясының ұсыныстары ескеріледі. Хатшы секретарияттың құрылымында куәгерлер мен жаңа шегушілерге көмек көрсету тобын құрады. Бұл топ қорғау мен қауіпсіздік процедурасын қамтамасыз ету үшін қүрылды, сондай ақ қауіп төнуі мүмкін куәгерлер мен жаңа шегушілерге кеңестік және басқа да тиісті көмектер көрсете алады. Топтың құрамына жарақаттарға байлынысты, оның ішінде сексуалдық сипаттағы қылмыс мәселесі бойынша жұмыс тэжірибесі бар қызметкерлер кіреді.

Секретариаттың құрылымында мұндай топтың құрылуы бұрынғы югославия мен руанда бойынша трибуналдық жарғысынан өзінің жаңалығымен ерекшеленеді. Осыдан байқағанымыз Сот қызметі қылмыскерлерді жазалауға ғана емес куәгерлер мен жаңа шегушілерді қорғауға, көмек көрсетуге де бағытталғаны.

Сьерра — Моне бойынша арнайы соттың құрылымының ерекше тәртібіне назар аудару керек. Сот камерасына бір сотты Сьерра Моненің үкіметі тағайындайды, қалған екеуін БҰҰ-ның бас хатшысы тағайындайды. Мұндай тағайындау бұл соттың екі жақты, яғни Сьерра Моне үкіметі мен БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесі арасындағы келісіммен құрылғандығымен түсіндіріледі.

Сьерра Моне бойынша арнайы соттың құрамына деген қызығушылық бұл сотқа соттар қалайда бір сайланатындығында, ал бұрынғы югославия мен руанда бойынша трибуналдың, халықаралық қылмыстық соттың соттар БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесі мен халықаралық қылмыстық сот Статутының қатысушы мемлекеттерінің тізімімен сайланады.

Соттың құрамын қалыптастыру барысында географиялық, жыныстық әділдік және әлемдік құдықтық жүйелерінің әділ өкілеттігі қағидаларына көп көңіл бөлінген. Мұның маңыздылығы соттың құрамы әртүрлі болған сайын ол солғүрлым жоғарыдағы қағидаларды қанағаттандырады. \28\. Сондай ақ соттар, прокурорлар мен қатар секретариатқа персонал деп аталынатын басқа да қызметкерлер кіреді, оларды тиісті оргондарға прокурор тағайындайды. Мұндай персоналды тағайындау да жоғарыда аталған қағидаларға сай болу керек.

Сот қатысушы мемлекеттердің, үкіметаралық ұйымдардың қайтарымсыз негізде іссапарға жіберген мамандардың қызметіне сирек жүгінеді. әрине мұндай мамандарды тарту біршама қауіпті, сондықтан да бұл сирек болады.

Қатысушы мемлекеттің Ассамблеясы соттың құрамына енбесе де оның қызметінде үлкен роль ойнайды.

Халықаралық қылмыстық соттың Статутында қатысушы мемелекеттердің Ассамблеясы туралы норманың болуы бұл — маңызды новация. өйткені бұрынғы болған трибуналдардың жарғысында мұндай ереже жоқ. Дегенмен новация заңгер ғалымдардың жаңаша пікірімен, уақытпен емес, соттың мемлекеттер арасындағы келісім негізінде құрылуымен түсіндіріледі, өйткені жоғарыда аталып өткен трибуналдар БҰҰ — нің қауыпсыздық кеңесінің резомащіясы негізінде құрылған болатын. Қатысушы мемлекеттер Ассамблеясын халықаралық қылмыстық соттың статуты бекітеді.

Әрбір қатысушы мемлекеттің Ассамбляда бір өкілі орынбасарымен, кеңесшілерімен болады. Статутқа қол қойған басқа мемлекеттер Ассамблеяда байқаушы болады.

Қатысушы мемлекеттердің Ассамблеясы мынадай, халықаралық қылмыстық сотта маңызын дәлелдейтін қызметін атқарады:

• Дайындық комиссиясының ұсыныстарын қарастырады, тиісті жағдайда қабылдайды;
• Сот ісін басқару мәселелері бойыша секретариатқа, президиумға және
  прокурорға әкімшілік шолу береді;
• Соттың бюджетін қарайды және қабылдайды;
• Соттардың санын өзгерту қажеттігін шешеді.;
• Серіктестіктің жоқтығына кез келген мәселені шешеді;
  • Сот қызметіне қатысты басқа да қызметтер атқарады.

         Ассамблеяда төрағадан және орынбасардан, 18 мүшеден тұратын мүше бар. Мүшелерді, төрағаны, орынбасарларын Ассамблея үш жылға сайлайды. Бюро өкілеті сипатқа ие, әділетті географиялық бөлуге әлемнің негізгі құқық жүйелерінің әділ өкілеттігінің болуын ескереді.

Бюро қажеттілік бойынша мэжіліс өткізеді, бірақ жылын бір реттен кем емес. Ол Ассамблеяға қатысушы мемлекеттер Ассамблеясына көмек береді.

Бюродан бөлек Ассамблея қажетті, испекция жүргізуге қажет қадағалау механизмі, соттың тиімділігін арттыру мақсатында көмекші оргондарды құра алады. Қатысушы мемлекеттер Ассамблеясының сессиясы соттың тұрған жерінде немесе БҰҰ — ның орталық мекемелерінде жылына бір рет болады.

Бюро мен Ассамблеяның мәжілістерін де соттың төрағасы, прокурор, хатшы немесе олардың өкілдері қатысады.жағдай талап еткен жағдайда бюро өзінің бастамасымен немесе қатысушы мемлекеттердің өтініші бойынша қатысушы мемлекеттердің Ассамблеясының арнайы сессиясын шақырады.

Ассамблея мәжілісінде әр бір мемлекет бір дауысқа ие болады, бюро мен бюро мен Ассамблеяда консенсусқа жетуге барынша атсалысады. Егер консенсус мүмкін болмаса мәселе бойынша шешім қатысушылардың үштен екісінің дауысымен қабылданады, қатысушы мемлекеттердің абсалютті көпшілігі дауыс беруге кворумды қамтамасыз етеді, ал процедуара мәселесі бойынша шешімді қатысушылардың қарапайым көпшілігі қабылдайды (12. б. 112, т. 7)

Қатысушы мемлекеттің сот шығындарын өтеуге төлейтін жариядан кейін екі жыл бойындағы сома көлемінде қарызы болса, ол бюро мен Ассамблеяда дауысқа ие бола алмайды. Бірақ Ассамблея мұндай мүлдай мемлекеттің жарияны төлемеуі қатысушы мемлекеттің тәуелсіз жағдайларға қатысты болғанына көзі жетсе, оған дауыс беруге қатысуға рұқсат береді.

Қорытындылайтын болсақ, соттың құрамы мен құрылымы халықаралық қауымдастықтың талаптарына жауап береді деуге болады. Ең басты Ассамблея және соттың құрамын әділ географиялық өкілеттік, лемнің негізгі     құқықтық     жүйелерінің     әділ     өкілеттігі     қағидаларының  орындалатындығы. Бірақ мұндай әділдікке кейбіреулер күмәнданады, өйткені араб елдерінің өкілеттігінің жоқтығымен түсіндіреді. Бірақ бұл осы елдердің қатысқысы келмейтіндігіне байланысты. Бірақ халықаралық қылмыстық сотқа үміті бар кез келген кіре алады. Халықаралық қылмыстық соттың құрамы мен құрылым бұрынғы халықаралық трибуналдармен салыстырғанда біраз өзгерістерге ұшыраған. әсіресе куәгерлер мен жаға шегушілерге көмек көрсету тобының құрылуы өте маңызды.

 

2.3 Халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясына жататын

қылмыстардың құрамы

 

Бұрын айтып өткендей, халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясы халықаралық қылмыстармен шектеліп немесе Статут тілімен айтқанда халықаралық қауымдастықты толғандыратын ең ауыр қылмыстармен шектелді (12,6. 5,т. 1)

Бұл мына қылмыстар:

• Геноцид қылмысы;
• Адамдыққа қарсы қылмыстар;
• Әскери қылмыстар
• Агрессия қылмыстары.

Қылмыстардың соңғы түріне қатысты Рим Статутының 5 бабының 2-ші тармағында агрессия анықталғаннан кейін ғана бұл қылмысқа қатысты сот юрисдикциясын жүзге асырады деген.

Агрессия әрқашанда әскери қақтығыспен, соғыспен байланысты болғандықтан, ол қазан революциясына дейін қылмыс деп саналмаған, бірақ революциядан кейін кеңес одағы жауап алу соғыстарының заңсыз екендігі туралы мәселе қозғады. Дәл сол уақытта агрессияны анықтауға қажеттілік туды.

Ең бірінші қадал ол -1928 ж. Париж пактімен агрессияны заңнан тыс деп жариялау болды, оны Бриан -Нелога пактісі деп те атайды. Келесі  қадам  —   1932-33   жылдары  қарусыздандыру  бойынша ұлттар лигасының конференциясында агрессия анықтамасының жобасын бекіту болды. Бірақ іс жобадан ары аспады. \29\

Жобада агрессор дп аймаққа немесе басқа мемлекеттің қарулы күштеріне бірінші болып қарулы басып кіруші мемлекет деп көрсетті. Сәйкесінше агрессия түсінігі басқа мемлекеттің аумағына құқықсыз, қарулы шабуылмен байланысты болды.

1935-39 жылдары Гарвард университетінде жасалған агрессия жағдайында мемлекеттердің құқықтары мен міндеттері туралы конвенцияның жобасында агрессия мемлекеттердің өзіне алған міндеттемесін бұзып, қарулы күшке жүгінуі деп қарастырылды \30\.

Өзінің масштабы мен құрбандары бойынша дүр сілкіндірген екі дүние жүзілік соғыстан кейін агресси анықтамасы мәселесі өткірлене түсті. Профессор К.А. Багинян өз еңбегінде атап өткендей «соғыспен күресудің бір құралы бұл — мемлекеттердің қарулы агрессия түсінігінің жалпы танылған, міндетті анықтамасын қабылдауы» \31\.

Кейін агрессияны анықтау мәселесі БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының бесінші, алтыншы, жетінші, тоғызыншы, он екінші сессияларында көтерілді. Нәтижесінде 1974 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының агрессияның анықтамасы бойынша резомациясы шықты. Бірақ бұл анықтама талаптарға сай болмағандықтан, Халықаралық қылмыстық соттың статуты агрессия қылмысын қатысты юрисдикциясын агрессия анықтамасы қабылданғаннан кейін жүзеге асырады.

Агрессия түсінігінің анықтамасы халықаралық құқықта өте маңызды. Ол агрессия болды ма, жоқ па анықтайтын оргондардың дұрыс шешім қабылдауына ықпал ететін еді.

Бұл ең бірінші БҰҰ-ның кеңесіне қатысты. өйткені бұл агрессияның болған, болмағанын анықтайтан бірден бір оргон. Халықаралық қылмыстық сот үщін бұл оргонны ролі өте зор, бірақ қазір қауіпсіздік кеңесі әрекетссіздік танытуда. Өз жұмысы барысында ол еш бір мемлекеттердің әрекетінен агрессияны анықтамаған, бірақ іс жүзінде агрессия орын алған.

Бұған мысал Солтүстік Атлантика Благының бұрынғы югославияның азаматтық объектілеуін бомбылаған, нәтижесінде азаматтық тұлғалар құрбан болған.

Қазіргі таңда бұл функцияны БҰҰ-ның Бас Ассамблеясына немесе халықаралық сотқа беру мәселесі талқылануда. Халықаралық қылмыстық сот Статутын дайындау барысында агрессияны соттың юрисдикциясына кіргізу мәселесі терең зерттелді және барлық қатысушы мемлекеттер оның қажеттілігімен келісті. Әрине агрессияны соттың юрисдикциясына кіргізудің қажеттігі жоқ деген де пікірлер болды. Мысалы: Ауғанстан өклінің пікірінше агрессия бойынша мемлекеттер кінәлі болады, ол соттың юрисдикциясы жеке түлғаларға қатысты болады. Агрессия бұл мемлекеттің саясаты болғанмен, оны жекелеген адамдар жүзеге асырады. Сондықтан Ауғаныстан өкілінің пікірі ескерілмеді. Қырында агрессия қылмысы соттың юрисдикциясына жататын болды, бірақ 1974 ж. 14 желтоқсандағы резолюцияның агрессия анықтамасы халықаралық қауымдастық талаптарына жауап бермейтін болғандықтан, қатысушы мемлекеттер Ассамблеясының 3-ші пленарлық мәжілісінде агрессияға қатысты жұмысты жалғастыруға шешім қабылдады \32\. Осы резолюцияға сәйкес агрессия қылмысы бойынша ұсыныстар жасау мақсатында арнайы жұмыс тобының құрылуы туралы шешім қабылданды.

2003 жылы жұмыс тобы құрылды. өзінің 5-ші мәжілісінде ол агрессия анықтамасының бірнеше нұсқасын қатысушы мемлекеттер Ассаимблеясының талқысына ұсынды. Ол былай: «Осы Статуттың мақсаты үшін тұлға агрессия қылмысын жасайды». Ол мемлекеттердің саяси және әскери әрекетін басқарып тұрғанда, әдейілеп агрессияны жоспарлайды, жүзеге асырады, ол өзінің сипаты бойынша БҰҰ-ның жарғысын бұзу болып табылады. \33\

Нұсқа 1: өзінің мақсаты ретінде әскери окупациялау немесе басқа елдің аумағын аннексиялауды алатын аррессивті соғыс немесе актіні қосу. Нұсқа 2: басқа елдің аумағын аннексялау немесе әскери аккупациялауды мақсат тұтатын агрессивт соғысқа теңестірілген актіні қосу. Нұсқа 3: ештеңе қоспау.

Осы ұсынысты талқылау барысында қатысушы мемлекеттер ассамблеясының барлық мүшелері үшінші нұсқаны қабылдады. Бұл мәселе бойынша нақты шешім 7 жылдан соң шолу конференциясында қабылданады.

Бірақ авторлардың пікірінше агрессия қылмысының мұндай анықтамасы дұрыс емес, оны өзгерту керек, өйткені ол қылмысты емес, қылмыс жасаған тұлғаны сипаттайды.

Қазіргі таңда агрессияның анықтамасы бар, ол БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының резолюциясымен 1974 ж. 14 желтоқсанда бекітілген. Бұл анықтама бойынша агрессия — бір мемлекеттің басқа мемлекеттің суверенитетіне, аумақтық еркіне немесе саяси тәуелсіздігіне қарсы қарулы күш қолдану немесе БҰҰ-ның жарғысына қарсы басқа да әрекеттер \34\.

Сондай ақ резолюцияда қылмыстың тікелей, жанама және қылмысқа қатысу сияқты түрлері айтылады.

Резолюцияға сәйкес тікелей агрессия келесідей әркеттерден тұрады:

• Мемлекеттердің қарулы күштерінің басқа мемлекетке басып кіруі
  немесе кез келген әскери акупация, аннексия;
• Мемлекеттің қарулы күштерінің басқа мемлекетті бомбылауы немесе
  басқа мемлекеттің аумағына басқа қару қолдану;

 

• Басқа мемлекеттің порттары мен жағалауларын қоршап алу;
• Басқа мемлекеттің әуе флотына, жаяу, теңіз күштеріне шабуыл жасау.
  Жанама агрессия  —  қабылдаушы  мемлекттің  келісімі  бойынша,
• келісімдегі талаптарын бұза отырып осы мемлекеттің аумағында бола тұрып қарулы күш қолдану және осы аумақта болу мерзімі аяқталса да кетпеуі. Қылмысқа атысу келесі әрекеттерден тұрады:
• Белгілі мемлекет ауданы келесі мемлекетке қолдануға берілсе және бұл
  мемлекет оны үшінші мемлекетке агрессия көрсетуге қолданса;
• Мемлекеттің қарулы бандаларды, топтарды, жалдамалылардың күшін
  басқа мемлекетке күш көрсету үшін жіберу;

Агрессия қылмыстарын мынандай түрлерге бөлу бірнеше критерилерге сәйкес жүреді. Осындай күштердің біреуі агрессор әрекетінің бағытының деңгейі. Сондай ақ агрессор мен оның қатысушыларының қатысу деңгейі де агрессия түрін анықтау критериіне жатады. Грессияны жүргізудің әдістері мен тәсілдерін де ұмытпау керек. Бірақ қазіргі анықтама халықаралық құқықтық тәртіптің талаптарына жауап бермейді. өйткені ол саяси сипатқа ие. бұл анықтама бұл қылмыстың құрамын толық ашпайды, сондықтан да сот үшін мұны қарау қиынға соғады.

Аталған резолюциясының анықтамасынан бөлек адамзаттың бейбітшілігі мен қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар кодексінің жобасында көрсетілген анықтама бар. Бірақ бұл анықтама резолюциядағы анықтамамен сәйкес. Мұнда да агрессия түрлері көрсетіледі, тек соңында агрессия ретінде қауіпсіздік кеңесінің агрессия актісі ретінде бекіткен кез келген әрекетті әрекеті қарастырылады дейді \35\. Автордың пікірінше мұндай қосымшаның белгілі бір құқықтық салдары болуы мүмкін, өйткені бұл формулировка арқылы жоба БҰҰ ның қауіпсіздік енңесіне негізсіз еркіндік береді, ал квалификация тиісті құқықтық құжаттр негізінде жүруі керек. Кодекстің жобасы қылмыс ретінде агрессия қаупін де қарастырады (35, б. 16, т. 2) Агрессия қаупі деп мемлекеттің үкіметіне қауіп төніп тұрғаны туралы мәлімет беретін арыздар, хаттар, күш көрсету жэне т.б. шаралар танылады. Бұл жоба да кішкене сәтсіз, өйткені агрессия қаупі бар ма, жоқ па анықтауға мемлекетке мүмкіндік береді, ал мұны анықтау БҰҰ ның қауіпсіздік кеңесінің міндеті. Сондай ақ агрессия қылмыс ретінде көптеген елдердің қылмыс заңдарында қарастырылады. Оның ішінде Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің төртінші тарауында «адамзаттың бейбітшілігі мен қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар» деп аталады бұл тарауда  агрессивті соғысты ашу, дайындау, жоспарлауды жазалау туралы жэне агрессивті соғысты ашық дәріптеуді жазалау туралы баптар бар \36\.

Халықаралық қылмыстық сот юрисдикциясына жататын қылмыстардың түріне оралсақ, бұл қылмыстардың халықаралық деп аталуы ол әлем үшін қауіпті болғандықтан (24, б. 21).

Барлық дерлік халықаралық қылмыстар ұлттық соттармен қаралады, өйткені олар балық мемлекеттердің қылмыстық заңдарында бар және халықаралық сот бұл құқықты ұлттық соттадан алып қоймайды. Олар халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясына халықаралық қауымдастыққа қауіп тигізетіндіктен еніп отыр.

Бұл қылмыстың әрқайсысы агрессиядан басқасы көптеген майда қылмыстардан тұрады, олар қылмыстың жеке құрамын құрайды. әр бір қылмысты дэлірек қарастыра отырып, оларды ашу керек.

Ал енді геноцид қылмысын қарастырайық.

Колониализм жүйеснің күйреуі халақарлық құқықтың жалпы танылған нормалары мен қағидаларының аясын кеңейтеді және геноцид қылмыстық саясатын жүргізу аясын тарылтады. Геноцид калониамум сияқты империамум эпохасына дейін пайда болды. Бұрын геноцид колониалдық саясатты жүргізудің бір құралы ретінде қолданылады.

Кейбір ғалым юристтер геноцид бұл жекелеген расалық топтарды физикалық құрту емес деп санайды. Бұл құбылыс ұлттық мәдени геноцид деп аталады. Халықтың мәдениеті мен тілін құрта отырып, қылмыскерлер оның қарсыласуға бейімділігін, оның қанаушыларға қарсы босату күресін жүргізуге ұмтылысын өшіруге тырысады \37\.

Сондай ақ халықтың өкілдерін құртпай, бұл ұлттқа топтардың өсуін еркектерді әйелдерден бөлектендіру арқылы тоқтату түрінде болатын биологиялық геноцид ба, геноциттің бұл түрін бала туу қабілетінен айыратын жаппай операциялар мен зорлықпен эксперименттер жасау арқылы жүзеге асырды.

Геноцид бейбіт кезеңде де жүзеге асырылады, бірақ соғыс кезінде ол толық жүзеге асырылады. Геноциттің идеологиялық негізі болып адамзатты жеккөрушіліктің расалық теориясы табылады. Мысал ретінде Гитлердің теориясы жатады. Геноцид бұл расистік идеологияны жүзеге асырудың ең ақырғы нысаны.әлемдік тарихта геноцид сияқты, адамзат моралына қайшы келетін, қатыгез ештеңе жоқ.

Онда ең жоғары пайда табуға және өзінің үстемдігін нығайтуға эксилуаторлық кластардың қылмыстық саясаты көрініс табады.\38\.

Халықаралық қылмыстық соттың қызметін жеңілдету мақсатымен статут геноцитті белгілі бір ұлттық, діни расалық топтарды толығымен немесе ішінара жою мақсатындағы әрекеттерден анықтады. Бұл анықтама  геноцид қылмысының алдын алу және оны жазалау туралы Конвенциядағы анықтамамен сәйкес келетіндігін байқау керек \39\7 Геноцид мына әрекеттерден тұрады:

а)    ұлттық, расалық, діни топтардың мүшелерін өлтіру;

б)    ауыр дене жарақатын жасау немесе мұндай топтардың мүшелерінің
миын зақымдау;

с) кез келген топқа оның толығымен немесе ішінара жойылуына әдейілеп жағдай жасау;

д) бір адамзат тобынан келесі адамзат тобына балаларды зорлап беру.

Сондай ақ Конвенцияда геноциттің өзі, сонымен қатар оны жүзеге асыру туралы келісім, геноциттің іске асуына тікелей және ашық үлес қосу, геноцидке қауіп төндіру жэне оған қатысу жазаланады деп көрсетілген.

Геноцитті соттың юрисдикциясына кіргізу мәселесін талқылауда Рим Дипломатияық конференциясының өкілдері ортақ конснесусқа келді. Қылмыстың бұл категориясына ешкімнің де күмәні болмады, өйткені бұл ауыр халықаралық қылмыс болып табылады.

Халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясына жататын келесі қылмыс түрі бұл адамдыққа қарсы қылмыс. Бұл ұғымды адамзатқа қарсы қылмыспен шатастырмау керек. Адамзатқа қарсы қылмыс ұғымын анықтауда екі негізгі талапты ескеру керек. біріншіден ол нақты тарихи фактілерді ескере отырып анықталуы керек.

Екіншіден, ол халықтардың бейбіт өмірі мен қауіпсіздігіне қауіп төндіретін барлық қылмыстардың бәрін қамтиды.

Адамзатқа қарсы қылмыс халықтардың өмір сүруі мен прогрессивті дамуына қол сұғушылық деп аталады \40\

Нәтижесінде адамзатқа қарсы қылмыстың саяси өте кең, оған агрессия, генозит және т.б.қылмыстар жатады.

Адамдыққа қарсы қылмыс дегеніміз кез-келген азаматтық тұлғаға қарсы жүйелі және кең масштабта саналы түрде әрекеттер жасау.

Бүрынғы Югославия мен Руанда бойынша трибуналдық шешімде бұл қылмысқа былай анықтама береді, адамдыққа қарсы қылмыс, ол ең негізгі адамның өміріне, бостандығына, денсаулығына, ар-ожданы мен жақсы өмір сүруіне соққы келтіретін зорлық актісі.Бұл айуандық әрекеттерді халықаралық қауымдастықтан оны жазалауды талап етеді.Адамдыққа қарсы бір қылмыс бір түлғаға қатысты қылмыстан жоғары, өйткені қылмысқа бір адам үшыраса терістеу мен шабуыл объектісі адамдық болады \41\

Дипломатиялық конференция соттың юрисдикциясына адамдыққа қарсы қылмысты кіргізу мәселесін талқылау кезінде біраз даулар болды.Бірақ оны енгізуден ешкім күманданбады.Бірақ көбі бұл қылмысты халықаралық қарулы қақтығыстар контекстінде қарастырылды, ұсынды, басқалары оны бейбіт және соғыс кезеңдерінде де қарастырды, ұсынды.Бірақ кейбір өкілдер бұл қылмысты ішкі және халықаралық деп бөлмеу керек дейді, өйткені қай жағдайда болмасын халықаралық құқықтық нормалары бұзылады.

Адамдыққа қарсы қылмыстар.

а) адам өлтіру;

б)    жою;

в)    порабощение;

сі) депортация немесе халықты зорлап көшіру;

е) халықаралық құқықтың нормаларын бұзып бас бостандығынан айыру;

і) қинау;

д) зорлау, құлдыққа салу, жезөкшелікке зорлап апару, зорлап жүктілікке апару жэне сексуалдық зорлықтың кез-келген түрлері;

һ) кез-келген топты растылық, саяси, ұлттық, энциклапедик, мәдени, діни, гендерлық т.б.мативтер бойынша қудалау;

з) апартенд қылмысы;

к) басқа да психологиялық физикалық денсаулығына зиян келтіретін айуандық әрекеттер.Әскери қылмыстар да халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясына жатады.Әскери қылмыстар бұл статуттың 8-бабында көрсетілген ғана қылмыстар,өйткені, мұндай қылмыс деп әскери әрекеттердегі барлық қылмыстар деп түсінілуі мүмкін, яғни геноцид, агрессия да кіріп кететін еді.Сондықтан да әскери қылмыстарды бөліп көрсету керек. Олар:

а)     1949ж 12-тамыздағы Женева Конвенцияларын қатаң бұзу дәлірек
айтсақ:

б)    халықаралық әскери қақтығыстарда қолданылатын заңдар мен
салтттардың бұзылуы, дәлірек айтсақ:

с) соғыста белсенді әрекет танытпаған адамдарға, әскери қызметкерлерге, қаруын тастағандарға, жараланып қатардан шыққандарға қатысты әрекеттер;

д)       жоғарыда   аталғандар   халықаралық   қарулы   қақтығыстарға
қолданылады,ішкі тәртіптің бұзылуында қолданылмайды;

е)     халықаралық қарулы қақтығыстарда қолданылатын заңдар мен
әдістердің басқа да бұзылулары.

Женева Конвенциясының бұзылуынан бөлек статут басқа да әскери қылмыстарды анықтады.Әскери қылмыстың әр түріне жататын әрекеттерді қарастыратын және оларды басқа халықаралық қылмыстармен салыстырсақ, кейбір қылмыстар ұқсас екендігі байқалады.Бұл соттың ісін біраз қиындатады, өйткені болған этуод қандай қылмысқа жататынын анықтау біршама қиын, өйткені бұл мәселені реттейтін нормаларды статут қарастырған.Бұл проблема бүгінгі таңда соттың ісін қиындатып отырған мәселелердің бірі, оны әрине шешу керек.Өкінішке орай, бұл мәселені президенттік негізде шешуге болмайды, өйткені бұрынғы осыған ұқсас соттар мұндай мәселені қалай шешкендігі ешбір құжатта көрсетілмеген.Сот үшін бір жол, ол статутта немесе процедуралармен дәлелдеу ережелерінде істі қарастырған кезде күдік тудыратын әрекеттерді талқылауды көрсету.Мүндай талқылау автордың ойынша сот жүмысын жеңілдетеді және сонда сотқа геңоцид қылмысы аясындағы адам өлтіру қылмысынан адамдыққа қарсы қылмысты ажырату оңай болар еді.

Сондай-ақ халықаралық қылмыстық соттың юридикциясына жататын қылмыстардың санымен сипатын да жеке аспектіде қарастыру керек.Мысалыға неге соттың юрисдикциясына халықаралық терроризм, халықаралық есірткі саудасы сияқты қылмыстар кірмейді.Әзірге профессор В.С.Верешетиннің мемлекеттер әзірге халықаралық қылмыстық сотқа толығымен бағынуға дайын емес деген пікірмен келісуге тура келеді.Бірақ бұл мәселені жақын болашақта қарастыру керек.Халықаралық қылмыстық соттың қарастырған кезде бұл мәселе көтерілген болатын, бірақ барлық өкілдер бұл қылмыстарды соттың юрисдикциясына енгізбеуді мақүлдады. Рим дипломатиялық конференциясының өкілдерінің бұл шешімі немен байланысты болғаны белгісіз, бірақ автордың пікірінше проблема бұл қылмыстарды халықаралық сипатта болуынлда емес мемлекеттердің өздерінің юрисдикцияларымен өздері құрған халықаралық ұйыммен бөліскісі келмегендігінде.Сондай-ақ терроризм, есірткі саудасы адамдар саудасы сияқты қылмыстар категориялары барлық ұлттық заңдарды бар, мемлекеттер өз коррисдикциясын жүзеге асырады.Бірақ әлемдегі жағдайдың да мұнымен, террористік ұйымдардың дамуымен бұл мемлекеттің бақылауына шығын кетуі әбден мүмкін, олай болса бұл қылмыстарды халықаралық қылмыстық соттың аясына беру керек.

Жалпы алғанда соттың юрисдикциясына жататын қылмыс категориялары жеткілікті.Өйткені оларды қарастыруда біраз қиындықтар бар.Осы параграфта қаралған мәселелердің шешімі болады, егер дер кезінде ұсыныстар енгізілсе, олар шолу бойынша конференциясында халықаралық қылмыстық соттың статутының 123-бабының 1-тармағына сәйкес қарастырыла алады, ол статут күшіне енген соң 7 жылдан кейін болады. 2002 ж 11- сэуірде статутта 60-шы мемлекет ратификацияланады.Олай болса шолу бойынша конференция 2009ж өтеді.Барлық проблемалық мәселелерді шешу үшін уақыт жеткілікті, бірақ конференцияға дейін халықаралық қылмыстық соттың жарғылық құжатындағы кемшіліктерді жоюға талпыну керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

III. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІК СОТ ҚЫЗМЕТІНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН БОЛАШАҒЫ

 

3.1. Кейбір мемлекеттердің халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясын мойындау мәселелері

 

Халықаралық қылмыстық сот сияқты органды құру идеясы бұрын пайда болды, бірақ халықаралық қауымдастық мұндай сот органының нысанына қатысты ортақ. Консенсусқа келмеді.Әлемді қақтығыстар соғыстар сияқты жағдайлар халықаралық қауымдастықта кінәлі түлғаларды соттан қаша қоймайтын, сонымен қатар мемлекет иелігіне жатпайтын Әмбебап органын құру қажеттілігі туды.1998ж 139 мемлекет осы мәселені талқылауға жиналды. Осы жылы Рим дипломатиялық конференциясында барлық мемлекеттер халықаралық қылмыстық сот деп аталатын сот құруды мақұлдады. Осы конференцияда осы әмбебап органның жарғылық құжаты яғни статут қабылдады. Онда сот жеке тұлғалардың халықаралық қылмыстың соттың маңыздылығы дүние жүзілік қауымдастықты мазалап отырған қылмыстарға юрисдикциясының болуында. Сот бұл мемлекеттердің ұлттық юрисдикциясын дауламайды. Бірақ көп жағдайда мемлекеттер өздерінің қылмыстық құқықтың нормаларын осы қылмыстарға қатысты қолдана алмайды. Осындай жағдайларға қатысты халықаралық қылмыстық сот құрылды. Италияның уақытша өкілі Джованни Нонсонның пікірінше халықаралық қылмыстық соттың құрылуы әлемдік құқықтың тәртіптің ана ғұрлым әділ болатындығына кепіл болады. БҰҰ аясындағы тұлыну және ауыл шаруашылық ұйымының бас директоры Диуф мырза конференциялық аталған сотты құру туралы ұсынысын қолдады және құқығын сыйлау, бейбітшілік пен әділдік үшін күресте шешуші қадам деп санады \42\. Дипломатиялық конференциясының қатысушыларының бәрі осындай пікірде болды. Бұл қатысушыларды оптимистік сөздері ғана емес іс жүзіндегі нәрсе. Сотты ұйымдастырудың тиімділігі мен статуттың орындалуы тәжірибелік шара, Еуропа кеңесі мен оның мүшелері мұны орындауға әбден болады дейді \43\. Осындай оң көзқарастарға қарамастан халықаралық қылмыстық соттың құрылуына қарсы мемлекеттер де болды.Сайлау мәжілісінің есебіне кірмейтін тәртіпте жеті мемлекет қарсы дауыс берді.Осы мемлекеттердің үшеуі ғана — Қытай, АҚШ, Израиль қарсы дауыс беруін түсіндірді.

Қытай алдын ала өндіріс бөліміне берілген прокурордың өтінішін жеткілікті емес, және статутты сайлаумен емес консенсуспен қабылдау керек деп есептеді.

АҚШ-тың қарсылығы соттың юрисдикциясына және оның қатысушы мемлекеттерге қатысты қолдануына байланысты болады. Олар сондай-ақ статутта агрессия актына қатысты қауіпсіздік кеңесінің ролі анықталу керек деді. Олардың негізгі келісулері осылар, бірақ нақты себептер тереңде жатыр. Мысалы АҚШ туралы айтсаң, оның аталған соттың құрылуына қатысты толғанып   отырғаны   анық.Өйткені   әлемдегі   барлық   қарулы   уақыт

қақтығыстарға араласа беретін АҚШ-тың белгілі. Әрине ондай халықаралық гуманитарлық құқықтық барлық нормаларын ақтайтындығына сенімді емес. Кейде АҚШ-тың әсері керісінше әрекеттер жасайды. Бұған мысал БАТО әсерінің әрекеті.

Бұл жұмыста АҚШ-қа көп көңіл бөлінудің себебі міне осында.

Дж. Буш саясаты жағдайды ушықтыруда. АҚШ БҰҰ-ның Қауіпсіздік кеңесіне Халықаралық Қылмыстық Сот юрисдикциясының әскери күштерін шығарып тастау идеясын өткізбекші болды. Бірақ бұған қауіпсіздік кеңесінің барлық мүшелерінің келісімі керек болғандықтан ол іске аспады.

Ары қарай АҚШ әртүрлі мемлекеттерді АҚШ азаматтарын халықаралық қылмыстың екі жақты келісімдерге тартты [50].

Қазір осындай келісімді Қазақстан АҚШ-пен талқылауда. Келісімнің мазмұны бойынша АҚШ әскерилері жазалаудан қалай құтыла алады деген мәселені көресіз. Бұл келісім жобасын қарап болған соң оның ҚР-на тиімсіздігін байқаймыз. Келісім жобасы 9 баптан тұрады. 1 бап бойынша тұлғалар деп бұрынғы қазіргі барлық әскери персоналдар танылады. Біріншіден, әскери персонал ұғымы түсініксіз, өйткені әскери персонал ұғымы әр елде әртүрлі, бұл жер де әскери қылмыс қай елдің заңы бойынша әскери қылмыстың құрамы  анықталады. Екіншіден, «бұрынғы әскери персонал» ұғымы нені білдіреді және егер ол бұл елдің азаматы болмаса ол қалай бұл елдің корупциясына бағынады.

2 бап бойынша бір тараптың тұлғалары екінші тараптың аумаңғында болса бірінші тараптың жазбаша келісімінсіз:

• Халықаралық қылмыстық сотқа кез-келген мақсат үшін өткізіле
  алмайды немесе
• Халықаралық қылмыстық сотқа өткізу мақсатында үшінші елге,
  ұйымдарға берілмейді.

 Бұл бап бойынша тұлғаларды соттың қарауына беруге болады, бірақ ол үшін екінші тараптың жазбаша келісім керек. АҚШ тарапынан жазбаша келісімі керек. АҚШ тарапынан мұндай келісімді Қазақстан ешқашан ала алмайтындығы анық. 2 баптың 2 тармағы бойынша тұлғаларды беруді үшінші мемлекет арқылы жүзеге асыру көрсетіледі.

Жобаның 3,4 баптарында ұқсас жағдайлар айтылады, яғни үшінші елдерге тұлғаларды тікелей өткізу туралы.

Жобаның қалған 5 бабы жобаның ұйымдық моменттеріне қатысты.

АҚШ осын дай келісімдер арқылы халықаралық қылмыстық сотқа қатысты өз саясатын басқа мемлекеттерге таратпақшы.

АҚШпен мұндай келісімі бар мемлекеттердің санынан мұны анық байқаймыз. Өкінішке орай ол мемлекеттердің көбі статутты ратификациялайды және оның ішінде статутты ратификациялаған Европа кеңесі елдері де бар. Өкінішке орай бұл ережені өзгертуге болмайды, өйткені статуттың 98 бабының 2-ші тармағы тиісті келісім күші бар болғандықтан сұралып отырған тұлғаларды бұл бере алмайтын жағдайлар қарастырылған. Бұл жерде Ньюман Райтс Вотч халықаралық қылмыстық соттың қалыпты қызметі үшін бұл мемлекеттерді қол қойылған келісімдерден бас тартуға шақырады [51]. Қазақстан халықаралық қылмыстық соттың статутын ратификациялағанына қарамастан автордың пікірінше мұндай келісімге қол қою үшін қате болар еді, өйткені осындай келісімдер арқылы Соттың юрисдикциясын қолдамайтындығын басқаларға да таратқысы келеді және осы арқылы жасаған қылмыстары үшін жауапкершіліктен бас тартқысы келеді.

Ең қауіптісі АҚШ БҰҰ-ның өкілеттілігін өзіне алып, басқа елдердің тағдырын шешкісі келетіндігінде. 2003 ж. 2 тамызында АҚШ-та маерикан әскерилерін қорғау туралы заңның қабылдауы осының айғағы. Бұл актінің бір нормасы халықаралық қылмыстың соттың статүлын ратификациялаған елдеуге санкциямен қорқытады, атап айтқанда әскери көмекті тоқтатумен қорқытады. Бірақ заңның өзі мүндай санкциялардың болуын көрсетеді.

Бұл АҚШ-тың ерекше одақтас елдері немесе ұлттық мүддесіне жауап береді. Бұл жерде Ньюман Райтс Вотчтың атқарушы директоры Кеннет Росстың бұл бос қорқыту деген сөзін мысалға келтіруге болады. Заң АҚШ-тың ұлттық мүдделеріне жауап беретін әскери көмекті қолдайды. мен бұл мәселені соңғы рет айналасқан кезде АҚШ-тың өз мүддесін ойламай әскери көмек көрсеткен кездерін көрген емеспін дейді. Мұнымен келісуге болмайды. Басқа мемлекеттерге қарсы санкция қолдануға АҚШ — қа кім өкілеттік берді?

Қазіргі халықаралық құқық бойынша ешқандай мемлекет бір жақты тәртіпте басқа мемлекеттеуін санкция жариялай алмайды. Әрине бұрын халықаралық құқықта мұндай ережелер болды. Сондай — ақ халықаралық құқық бұзуға байланысты емес те мәселелерді шешуге өзіне өзі көмек беру шаруаларына жүгінуге құқық береді. [33].

Бірақ БҰҰ сияқты әмебеп үйымның пайда болуына байланысты халықаралық құқықтың да жаңа түсіні пайда болады, сондықтанда қазіргі халықараық құқықта, мүндай терминге орын жоқ.

Бұл санкция ұжымының, оның ішінде халықаралық құқықтың санкция ұғымының мәжбірлеу үғымымен байланыстығында. Ал мәжбірлеу ұғымы өз кезегінде күш ұғымымен байланысты бірақ бірдей емес. Күшті мемлекет аралық қатынастарда қолдану мәжбүрлеу шараларына ұласады. Олар құқықтық немесе құқықтық емес сипатта болады. заң мағынасындағы мәжбірлеу немесе халықаралық құқықтық санкциялар күш қолданудың халықаралық құқықтағы жол берілген нормалары ғана бола алады. Жол берілген жағдайда күш қолдану зорлық болады [53, 6.42].

АҚШ дәл осындай, күш көрсету саясатын ұстап отыр. Олардың өздерін халықаралық құқықтық санкциялар қолдану керек.

Аталған заңды АҚШ халықаралық қылмыстық соттан кез-келген американдықты немесе АҚШ-пен одақтас елдің азаматын босату үшін әскери күш қолдану қылмысын іс жүзінде заңдастыруда.

Бұл заң халықаралық құқық нормаларына қайшы және халықаралық қауымдастықтың негізгі қағидаларын бұзуда. Сондықтан да АКД-қа, осы заңға қатысты шаралар қолдану керек.

Статутты ратификацияламаған мемлекеттер ерте ме, кеш пе мұның қажеттігін түсінеді.

Қазір өкінішке орай ешқандай мемлекеттер ертеңгі күніне сенімді емес.

Әсіресе АҚШ, оған қатысты терористік актілер мұсылман елдері тарапынан нағыз агрессияға айналып кетуі мүмкін.

Қорыта айтқанда әр мемлекет өзі біледі, статутқа ратфткациялай ма, жоқ па. Мемлекеттер халықаралық қылмыстық сот ұлттық заңдардың орнын басуды мақсат тұтпайды, тек қана халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қорғайтыннын ескеруі керек.

 

 

3.2. Халықаралық қылмыстық сот қызметінде қорғаумен қамтамысыз ету мәселелері

 

Процесс қатысушылардың қорғаумен толық қамтамысз етпеу де Халқыралық қылмыстық соттың проблемасына жатады. Халықаралық қылмыстық сатымен сотталып жатқан тұлғаларды қорғаумен қамтамасыз ету мәселесі бір кемшілік болып табылады. Статус сотталушының қорғаушысы болып қарастырады, бірақ сот қызметінде анық емес мәселелер бар.

Бұрын болған трибуналдар да күдікті, сотталушы адвокат жолдауға, қорғалуға құқы бар деп сөздермен шектелетін [9,6 11], [6, 8].

Бірақ оларды тағайындау олардың функциялары және қорғаушы кім бола алатыны анық емес. Нюриберг бойынша әскери трибуналдық жарғысы бойынша сотталушының өтініш бойынша қорғаушы функциясын құқығы бар кез келген адвокат немесе трибунал өкіметтік берген кез келген тұлға атқара алады [9].

Осы арқылы халықаралық қылмыстық сот қорғаушыны тағайындау процедурасын жеңілдетеді.

Нюринберг бойынша халықаралық трибуналдық жарғысында ғана сотталушының қорғаумен қамтамасыз етілуі қарастырылған, одан кейінгі трибуналдарда жоқ.

Сырра-Моне бойынша арнай сотта да жағдай осылай, ол 2002 ж. құрылды. [20, б 35]. Бірақ халықаралық қылмыстық сотқа қарағанда аталған сот органдары әмбебап емес еді, әрине халықаралық қауымдастық оған қоятын талаптары да зор. Бұл талаптар: сот статусының толық болуы, оның қызметінің әділ болуы (сотталушыға қорғаушымен қамтамасыз ету).

Әрине аталған соттардың кемшіліктерін ескеру керек, бірақ бұл соттар туралы емес еді. Бұл мәселені басқа жолдармен шешуге болады. Сотталушыға қорғаушы беру бойынша жеке құжаттар қабылдау немесе осы мәселеге байланысты ұлттық заңдарға сәйкес жасау.

Өйткені жарғылы қайта қарау мен уақыт алады. Халықаралық қылмыстық сот ең ауыр халықаралық қылмыс жасаған жеке тұлғаларды соттау үшін құрылған және оларды қорғау аса қажет емес деген пікір қалыптасуы мүмкін.

Бірақ сот алдында кінәсіз тұлға да болып қалуы мүмкін, бұл жағдайда қорғау институты өте қажет. Мұндай институт халықаралық қауымдастық қолдайтын теңдік символы болады.

Соттың жарғылық құжатында қорғау институтында арналған нормалар бар. Мысалы, статуттың 55-бабының V д тармағында егер соттаушы адвокат қызметі қолдану құқығынан бас тартпаса. Оның адвокаттың қатысуы мен жауап беру мүмкіндігі туралы айтылады. Яғни қорғаушы ретінде тек адвокат қана бола алады. Бұл норма белгілі бір деңгейде қорғаушы кім бола алатынын анықтайды. Осылайша халықаралық қылмыстық сотта кәсіби емес қорғаушылар қатыса алмайды.

56-баптың сі тармағы бойынша талқылауға қорғаушы қатыса алады, талқылауға қатысу үшін, қорғау мүддесі үшін басқа қорғаушыны тағайындауға болады.

67-бап,1-тармақ.ё-тармақшасында қорғаушының қорғалушының қатысуынсыз қызмет ету өкілеттігі айтылады.

67-бап, 1-тармақ. О-тармақшасы — сотта өзін қорғауға — өзінің тағайындаған қорғаушысы арқылы қорғауға құқы бар.

Халықаралық Қылмыстық Соттың қызметінде қорғаушылардың қатысуының кейбір функционалдық және процессуалдық моменттері Статутпен қарастырылғанын байқаймыз, дегенмен олар қорғаушының құқықтық жағдайын, оның қызметінің процессуалдық аспектілерін толық ашпайды.

Анық емес болып қалып отырған жағдай: қорғаушы процеске қалай енеді, қандай құқықтық негізде, қандай өкілеттіктермен, қандай моменттен қандай моментке дейін, шығару С> (отвод) қандай кездерде мүмкін, бір адвокатты шығарып, басқасын тарту процедурасы қандай?

Сондай-ақ адвокат қызметін қаржылық қамтамасыз ету жағы қарастырылмаған, яғни адвокаттардың қызметін қандай тұлғалар немесе органдар төлейді және оның тәртібі мен көлемі Халықаралық Қылмыстық Сотта тегін адвокаттың қызмет көрсетуі бар ма, т.б. мәселелер анық емес.

Сот қызметінде қорғаушылар қызметін құқықтық реттеу мәселелері оның негізгі құжатында қарастырылмаған.Нәтижесінде түл қорғаушылардың ғана емес, сонымен қатар Халықаралық Қылмыстық Соттың қызметін де қиындатады.Бұл мәселен қатысушы мемелекеттер тарапынан көңіл бөлуді талап етеді, ал олардың шешілуі Халықаралық Қылмыстық Соттың қызметі үшін шешуші сипатқа ие.

Осы зерттеулер жоғарыда айтылған мәселелерді шешу үшін жаңа конференция ашу қажеттігін туғызады.

Сондай-ақ автордың ойынша, Халықаралық адвокатура сияқты институт құру керек.Ол Халықаралық Қылмыстық Сотта сотталушыларға адвокаттың көмек беруге, халықаралық соттардың қызметіне құқықтық көмек беруге арналған ұйым болады. Осындай институттың болуы аталған мәселелердің шешілуін жеңілдетер еді, өйткені халықаралық Адвокатураның жарғылық құжаты Халықаралық Қылмыстық Сотта процесінде адвокаттардың қатысуының процесуалдық аспектілерін, адвокат қызметін тану мәселелерін шешетін болады.

Халықаралық адвокатура сияқты ұйымның құрылуы соттың заңды қызметінің тағы бір кепілі болар еді.Ол ұлттық сот жүйелері шеңберіндегі адвокатура институты сияқты роль атқарады, яғни кінәлауға қарсы әрекет.Бұл жерде неге ұлттық адвокатура интитуттарының ресурстарын қолданбасқа деген сұрақ туындайды.Жауап — Халықаралық қылмыстық сот басқа құқықтық жүйе аясында.Халықаралық құқық жүйесінің аясында құрылған нәтижесінде Халықаралык; қылмыстық соттың қызметі \54\ ұлттық құқық жүйесі соттарының қызметінен бөлек.

Осылайша Халықаралық Қылмыстық Сотпен сотталушыларды қорғаумен қамтамасыз ету мәселесін шешу екі міндет арқылы жүзеге асады:

• Жаңа дипломатиялық конференция ашу.Онда басқа проблемалық
  мәселелермен қатар сотталушының қорғалу мэселесін де қарастырылар
  еді. Нәтижесінде Халықаралық қылмыстық Сот Статутына тиісті өзгерістер
  енгізу қажет.
• Халықаралық адвокатура институтын құру мәселесін қарастыру.Бұл
  бірінші міндетті шешеуге көмектеседі жэне кінәлауға қарсы әрекет болады.

Бірақ Халықаралық қылмыстық процеске қатысушыларды қорғаумен қамтамасыз ету мәселесінің бәрі бітпейді.Өйткені статут сотталушыларды ғана емес, сонымен қатар процестің басқа да қатысушыларын қажетті қорғаумен қамтамасыз етпеген.Статуттан зардап шешушілер мен куәгерлерді қорғаумен қамтамасыз ету туралы өте аз айтылады, олар ең әлсіз қатысушылар болып табылады.Зардап шегуші мен куәгер адам кез-келген қылмыстық процесте қорғауды ең көп қажет етеді.Рим Статуты мұндай адамдарға тиісті қорғауды қарастырады және арнайы орган Соттың секретарының құрылымында құрылған зардап шегушілермен куәгерлерге көмек көрсету тобын да қарастырады.Бұл орган туралы айтылған, бірақ тағы оралайық.Бұл орган секретарнатта ғана емес, бүкіл соттың құрылымында маңызды орган.Өйткені, оның Халықаралық қылмыстық соттың аясында құрылуы президентсіз.Бірақ бұл да ең маңызды емес, маңыздысы қатысушы.Мемлекеттер сотты құру кезінде бұл органдарды қажет деп тапты.

Куәгерлер мен зардап шегушілерге көмек көрсету тобы олардың қауіпсіздігі мен қорғалуын қамтамасыз ету үшін құрылған.Сондай-ақ топ мұндай адамдарға кеңес береді сондықтан да қойылған міндеттерді орындау үшін топ әр түрлі жарақаттар саласындағы (оның ішінде сексуалды жарақат) мамандардан қүрылған.Өкінішке орай психолог мамандар туралы айтылмайды, бұл мамандар аталған тұлғалар үшін өте қажет.Психологиялық жарақаттар адамдарды көптеген ауруға душар етеді, сондай-ақ бұл жауап беруден бас тартқызуы да мүмкін.Сондықтан да сотта куәгерлер мен зардап шеккендерді психологиялық қорғанумен қамтамасыз ету керек.

Жоғарыда айтылғандардан байқайтынымыз Сот статуты зардап шегушілер мен куәгерлерді қорғауды қарастырады бірақ толық емес.Зардап шегушілермен куәгерлерге көмек көрсету тобының қамтамасыз ететін қорғанысы ол негізінен физикалық сипатқа ие.Бірақ оларға психологиялық көмек те керек.Сондықтан да статутқа бұл аспектіні енгізуді ойлау керек.

Қатысушы мемлекеттер конференцияда бұл ұсынысты ескермеуі мүмкін, өйткені бұрын ешбір әлемнің құқықтық жүйесінде куәгерлер мен зардап шегушілерді психологиялық қорғаумен қамтамасыз ету мәселесі көтерілмеген.Автордың ойынша бүгінгі таңда бұл өте қажет.

Қорғауды қажет ететін тағы бір топ бар.Бұл соттар мен прокурорлар.Өкінішке орай оларды қорғау туралы Статутта ештеңе айтылмайды.Бұл қатысушылардың сотта имунитеттері мен артықшылықтары туралы сілтемелері бар, бұл оларды қорғау емес.Прокурор мен сотты қорғау өте маңызды, өйткені олар процестің негізгі қатысушылары.Сондай-ақ Соттың спецификасы мен қызметін ескерсек оларды қорғау өте маңызды.Халықаралық қылмыстық сот ең ауыр қылмыстарды қарастырады.Әрине мұндай жағдайда соттар мен прокурорға қауіп бар.

Сәйкесінше Статут қорғау мәселесін тереңірек қарауы керек. Сондай-ақ Статут сот процесіне қатыспайтын, бірақ белгілі бір қауіпке баратын басқа да қызметкерлерді қорғауға қатысты нормаларды қарастырмайды. АҚШ бастаған кейбір елдер Халықаралық қылмыстық сотқа қарсы бағытта.

 

3.3. Халықаралық қылмыстық соттың қызмет етуінің болашағы

 

Аталған проблемалардан бөлек Халықаралық қылмыстық сот қызметінде басқа да мәселелер бар. Бұл мәслелердің шешімі бар, олардың бірқатары шешілген. 2002 жылы. 1-шілдесінен бастап соттың жарғылық құжаты заңды күшіне енеді, одан сәл кейінірек прокурор және 18 сот сайланады. Ант қабылдаған соң соттар сот президентін таңдады. Ол кадалық Филинн Кирх болады /55/. Гаагада Халықаралық қылмыстық сотқа ғимарат бөлінеді. Ал 2004 жылдың 21-қаңтарынан бастап Ұлыбритания премьер министрі Тони Блэрға қарсы қорғалған істі бақару басталды, оны Ирактағы компанияға қатысты әскери қылмысымен айыптауда /56/.

Халықаралық қылмыстық соттың ұйымдастырылуына, қызмет етуіне байланысты әлі біраз мәселелерді шешу керек. Бұл мәселелердің шешілуі Халықаралық қылмыстық сот өзіне жүктелген барлық функцияларды орындауы үшін қажет.

Сотқа көп үміт артылады, өкінішке орай сот бұл үмітті толық ақтады деуге болмайды.

Болашақта Халықаралық сот Халықаралық әділет механизмінің үлгісі болмақ.Ең бастысы, айтатын жайт, ол соттың толықтырушы қағидасынң негізінде құрылғаны, яғни ұлттық сот жүйесін толықтыруды білдіреді, оның орнын басу емес.Бірақ толықтырушы — қағидасы халықаралық қылмыстар концепциясына қайшы келеді.Ол бойынша әділ сотты халықаралық сот органы жүзеге асырады.Бұл жағдай халықаралық қылмыстар концепциясын терістеумен байланысты емес, егер мемлекеттің юрисдикциясынан белгілі қылмыстарды тартып алса, ол мемелекет үшін үлкен заңды болар еді. Мәжбүрлеу механизмі өз қолдарында деп ойлау мемлекеттерге анағұрлым жеңіл. Жоғарыда айтылғандардан анық болғаны сот ең жоғарғы юрисдикцияға ие емес, бірақ ол бөлінбейтін юрисдикцияға ие, бұл ұғымдар бірдей емес, өйткені юрисдикцияның бөлінбейтіндігі ол мойындау әдісін білдіреді. Осы жағдайда бұл барлық қылмыстарға қатысты халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясын мойындауды білдіреді.Бірақ бұл артықшылық та зиянсыз болмады. Статуттың өтпелі ережелерді бекітетін 24-бабы мемлекеттерге 7 жылдың ішінде өзінің адам аттары, өзінің аумағындағы қылмыс бойынша әскери қылмыстарға қатысты соттың юрисдикциясын мойындамауға мүмкіндік береді. Құқықтық түрғыда бұл норма мағынасыз. Бұл ережені қайта қарастыру керек, өйткені ол толықтырғыш қағидасына ғана емес халықаралық қылмыстық соттың қызметіне қайшы келеді.Сондай-ақ халықаралық қылмыстық соттың әмбебаптылық қағидасы бар, дәлірек айтқанда халықаралық қылмыстарды әмбебапты түрде қудалауды білдіреді, ол халықаралық қылмыстар концепциясымен келісіледі.

Өкінішке орай бұл қағида толық іске асып отырған жоқ.

Халықаралық қылмыстық сотта ең басты рольды прокурор ойнайды.Бірақ статут істі қозғаудың үш әдісін қарастырады: 1) БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесінің, 2) статутқа қатысушы мемлекет, 3) сот прокурорымен практика көрсеткендей басты рольды прокурор ойнайды.Статутқа қатысушы мемлекеттер белсенді емес.Басқа мемелекеттердің әрекетін сынаудан қорқады, өйткені олармен жақсы қарым-қатынаста өзін алудан қорықпайтын болу керек.БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесі бұл қатынаста аса белсенді емес.Сондықтан да барлық үміт прокурорға артылады.Осыған байланысты халықаралық прокуратура институтын құру мәселесі көтерілуде.Міне сондықтан да халықаралық қылмыстық соттағы күдіктілерді қорғау ережесін қайта қарастыру керек, ол әділдіктің сақталуы және узурпацияға жол бермеу үшін керек.Статут мемлекеттер үшін және прокурорлардың әлсіздігіне (пассивность) статут белгілі кепілдік береді.Мысалы ол прокурорды тергеуді жүргізбеу туралы шешімін қайта қарауды қайта қарастырады.Сондай-ақ статут және түлғаларға да кепілдік береді.Дәлірек айтсақ ол статуттың 20*-бабында қарастырылған»пе Іізіп іёет «қағидасына қатысты.Бұл қағида ұлттық құқықтық жүйеден халықаралық құқықтық жүйеге өткен.Әрі өте маңызды.Өйткені халықаралық қылмыстық соттың аясында ғана емес, ұлттық сот органы аясында да қайта қараудың болмауының алдын алу керек.

Сотқа қатысты бұл қағида үш мәселеге ие.Алғашқы екеуі еш күмән келтірмейді.Өйткені соттың өзінің аясында ешқандай тұлға бұрын осы сотпен сотталған немесе ақталған әрекеті үшін сотталмайды.Ұлттық талқылау (разбирательство) кезінде осы қылмысқа қатысты сотпен сотталған болса, сот юрисдикциясына жататын қылмысы үшін сотталмайды.Ал керісінше жағдайда басқаша, өйткені егер қудалау тұлғаны халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясына жататын қылмыс үшін қылмыстық жауапқа тартудан құтқару үшін жүзеге асырылса немесе сот талқылауы тәуелсіздікпен зиянсыздық ( беспристрасность) критерилеріне сай болмаса онда сот қайта тергеу жүргізе алады.Бірақ бұл автордың ойынша дұрыс, өйткені ол толықтырғыштық қағидасымен құрылған соттың табиғатына сай келеді. Халықаралық қылмыстық сот бұрынғыдан соттардан қолданатын құқығымен ерекшеленеді. Ең басты қолданылатын құқық бұл статуттың өзі, қылмыс элементтері, процедура мен дәлелдеу ережелері.Тиісті жағдайларда сот халықаралық келісім шарттарды, халықаралық құқықтық нормалармен қағидаларын қолданады.

Жоғарыда аталған құқықтардың қолданылуы мүмкін болмайтын жағдайлар қарастырылған.Онда сот дүние жүзінің құқық жүйелерінен жалпы болатын құқықтың нормаларымен қағидаларын қолданады.Сондай-ақ халықаралық тәжірибеде статут құқықтық нормалары мен қағидаларын соттың бұрынғы шешімдеріндегі талқылауына сәйкес қолдануға мүмкіндік беретін президенттік практиканы тікелей қолдайды. Қолданылатын құқық мәселесімен қолданылатын жазалау шаралары мәселесі тығыз байланысты. Бұл мәселе де күрделі, өйткені статутта ол жалпы жағдайда шешілген.

Статут жазалау шарасы ретінде өлім жазасын анық қарастырмайды. Бірақ кейбір ғалымдар, оның ішінде профессор Фисенко И.Б. Бүл ережені бірыңғай емес деп санайды /57/. Олардың көпшілігі мұны әділ немесе деп табады және егер де айыптаушыны сотқа беретін мемлекет заңы мұндай шараны қолданатын болса, өлім жазасын қолдану мүмкіндігін қарастырған  әділ болар еді деп санайды. Бірақ бұл пікірге қарсы ой айтуға болады, өйткені әр елдің заңы әр түрлі (бір елде өлім жазасы болса, біл елде жоқ). Егерде бұл пікірді қолданбайтын болса азаматтық қатыстылығы бойынша ерекшеленетін адамдар бір қылмыс үшін әр түрлі жаза алған болар еді. Мұндай ережені әділ деп айтуға бола ма? Болмайды деп ойлаймыз.

Сот қолданылатын барлық жазалау шаралары жөнінде де осылай айтуға болады. Өкінішке орай статут нақты қылмыстарға нақты санкция көрсетпейді. Тек соттың жарғылық құжатының 77-бабында жазаның негізгі түрі — бас бостандығынан айыру, ол өмір бойы болады және мерзімді — 30 жылдан жоғары емес деп көрсетіледі. Ал нақты қылмыс нақты қылмыс түрлеріне нақты мерзім көрсетілмейді. Тағы сұрақ туындайды: егер бірдей қылмыс жасаған жеке түлғалар әр түрлі жазаланса, ол әділ бола ма? Әрине Халықаралық құқықтық Статуттың табиғаты олардың қандай да бір болмасын санкциялардың болуына жол бермейді, бірақ бұл мәселені шешусіз қалдыруға болмайды. Өйткені Статуттың өзі бұған жауап бермейді. Мүмкін сот бір жақты тәртіппен Халықаралық құқықтық нормалардың талаптарын ескере отырып, Халықаралық қылмыстық соттың юристдикциясына жататын Халықаралық қылмыстардың жекелеген түрлері үшін санкцияны қарастыратын құжат қабылдауы арқылы шешім табылар қалай болғанда да бұл мәселе алдындағы конференцияда қатысушы мемлекеттермен шешілуі керек. Сондай-ақ Статут қарастырған кішкентай бірақ оң нюансты ескеру керек. Соттың жарғылық құжатының 75-бабына сәйкес. Соттың қызметінде жәбірленушінің зиянын өтеуге қатысты қағидалар бекітіледі. Түскен өтініштерге жауап ретінде немесе ерекше жағдайларда сот өзінің бастамасымен зиянының көлемін анықтап оны өтеу туралы шешім қабылдай алады. Бұл ереже өте әділ және жәбірленушіге тек қана материалды ғана емес, моральды де көмек беруге ықпал етеді. Шын мәнінде де бұл Халықаралық қылмыстық сот арқылы жүзеге асатын Халықаралық әділ сот механизміне қосымша.

Соттың оң және теріс жақтары туралы көп айтуға болады, бірақ бұл көмек емес. Халықаралық қылмыстық сот бұл мемлекеттің саяси ойындағы ойыншық емес, Халықаралық қауымдастықта әділдік, бейбітшілік пен қауіпсіздік орнатудың іс жүзіндегі механизмі, осыны білу керек.

Болашақта Халықаралық қылмыстық сот бұрын толған соттардың ішіндегі ең әмбебабы болады. Бұған соттың түрақты негізде жұмыс істейтіндігі үлкен әсер етеді. 2001 ж. 1-шілдесінен бастап Халықаралық қылмыстарды қарауда.

Соттың бірыңғайлығы да оның әмбебаптылығын көрсетеді.

Халықаралық қылмыстық сот ең әділ, ең гуманды сот болады. Соттың әділдігі статутта әрбір тарапқа кепілдік бермейтіндігінде және Халықаралық қылмыс туғызатын материалдық шығындарды өтеу де қарастырылған. Сондай-ақ соттың ең гумандылығы ол өлім жазасын қарастырмайды, адамның өмір сүруі табиғи құқық мойындайды.

Ең басты Халықаралық қылмыстық сот Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздік қамтамасыз етудің кепілі болады. Сотқа қатысты неге «болады» деген термин болашаққа қатысты көрсетіледі, ол қазірдің өзінде қызмет етуде деген сұрақ туындауы мүмкін. Халықаралық қылмыстық сот өзінің қызметін бастағанымен, алдына қойылған міндеттерін толық орындаған жоқ. Сондықтан да оның болашағы туралы көп айтылады.

Біз өте маңызды оқиғаның — Халықаралық жауапкершілік саласындағы өте ерекше сот органының құрылуына куәміз. Оның ерекшелігі -Халықаралық тәжірибеде әлі ешбір орган дүниежүзінде қауіпсіздік пен бейбітшілікті қамтамасыз етуді өз жауапкершілігіне алған емес. Әрине бүгін ол кемшіліксіз емес, бірақ болашақта ол өте жақсы жетіледі. Сондықтан да біз бұл үшін үлкен үлес қосуымыз керек. Өйткені бұған мүдделіміз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

 Ең ауыр қылмыс — адамзатқа қарсы қылмыс заңмен қудаланбағанша дүниежүзінде әділдік болмайды. Бір халыққа қарсы геноцид қылмысы шын мәнісінде бүкіл адамзатқа қарсы қылмыс екенін бүгінгі таңда біз барынша мойындаймыз. Халықаралық қылмыстық соттың құрылуы адамзаттың бұған жауапты жылдам әрі әділ болатынына кепілдік береді.

БҰҰ- ның бас хатшысы Кофи Аннан

Жұмыстың қорытынды бөлімін осындай сөздермен бастағымыз келеді, өйткені олар атқарылған зерттеудің бүкіл мәнін ашады деуге болады. Бүкіл Халықаралық заңдастық әлемде әскери қақтығыстардың әрбір сағат сайын басталуы қаупімен таныс. Мұндай қақтығыстардың кезінде Халықаралық құқық нормаларының бұзылатыны белгілі, яғни бұл Халықаралық қылмыс болып табылады. Бүгінгі таңға дейін олардың көлемі мұндай деңгейге жеткен емес. Міне сондықтан да Халықаралық қылмыстық соттың дұрыс қызмет етуіне көп күш қажет соттың құлдыруына қарсы болғандардың көпшілігінің пікірінше мемлекеттердің ұлттық қылмыстық жүйесінде Халықаралық қылмыстардың құрамының бәрі бар және мұндай істерді өздері қарай алады. Бірақ ұлттық сот жүйелері Халықаралық қылмыс сияқты ауқымды құбылыспен күресе алмайды, мұны практика дәлелдеуде. Осы жерде БҰҰ-ның адам құқы бойынша бас комиссары Хосе Айел Лассонның адамды өлтіріп емес, бірақ адамды өлтіріп сотталуына мүмкіндік көп деген сөзі ойға келеді. Шын мәнінде Халықаралық қылмыс сияқты ауыр қылмыстарды қарау үшін ұлттық әділ сот жүйесінен бөлек басқа да механизм керек. Бұл жерде ұлттық сот жүйесінің қызметіне күмән келтірмейді. Ұлттық деңгейде олар өз міндеттерін орындауда, бірақ Халықаралық қылмыстар тек ұлттық мүдде шеңберінен шығып кетеді, сондықтан да олар өте қиынға соғады. Міне сондықтан да Халықаралық қылмыстық соттың құрылуына қажеттілік туды.

Соттың қажеттілігін барлық дерлік мемлекеттер мойындады, тек қана кейбір мемлекеттер оның маңызын мойындамай отыр. Өйткені олар өз мүдделерін ғана ойлайды.

Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде сот қызметінің артықшылықтары мен кемшіліктері анықталды. Кемшілігіне мысалы, сотталушыларға процессуалдық кепілдіктің болмауын жатқызуға болады, ал ең алғашқы соттардың бірі Нюрнберг трибуналының жарғысында мұндай кепілдік болған еді. Сондай-ақ соттың қызметіне қатысты адамдармен процестік барлық қатысушыларын қорғау мәселесі де статутта толық қарастырылмаған. Кемшіліктеріне соттың құқықтары мен міндеттерін анықтауда жүйелеліліктің болмауын да жатқызуға болады. Халықаралық қылмыстық соттың юрисдикциясын бірнеше мемлекеттердің мойындамауы ойландырады.

Бірақ Халықаралық қылмыстық сот бұрынғы болған соттарға қарағанда артықшылықтарға ие. Бірінші артықшылығы — сот тұрақты негізде құрылды, яғни қажеттілік болып тұрған уақыттың бәрінде қызмет атқара береді. Екінші артықшылығы, Халықаралық қылмыстық сот жеке қылмыстың жауапкершіліктің бірыңғай сот органы ретінде құрылған, өзінің өкілеттігін басқа сот органымен бөліспейді.

Үшінші артықшылығы — Халықаралық қылмыстық сот әмбебап юрисдикциялы орган, оның юрисдикциясы тек мемлекетке ғана емес, оның азаматтарына да қатысты болады. Әрі қарай оның құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы ретінде көрінетінін Халықаралық қылмыстық соттың құқықтық мәртебесі үғымы ашылды. Бірақ соттың Халықаралық қауымдастығы маңызы сияқты құқықтық мэртебенің тағы бір ұғымы бар. Осы ұғым автордың ойынша соттың құқықтық мәртебесін анағұрлым айқын ашады. Өйткені бұл орган қаншалықты маңызды, басқа да ұқсас органдардың орасанды қандай органға ие екенін түсіндіреді.

Сот өзінің келісілген мақсаты мен концепциясы, және өзінің тұрақты органдары бар тұрақты институт ретінде құрылған. Халықаралық қылмыстық соттың Халықаралық құқықтық қатынастар негізінде құрылғаны айқын, өйткені, Рим дипломатиялық конференциясында пайда болған, әлемнің көптеген елдерінің келісімінің өнімі болып табылатын Халықаралық қылмыстық соттың статуты бар. Халықаралық ұйым ретіндегі соттың мәртебесі оның БҰҰ-нан және басқа да Халықаралық ұйымдардан тәуелсіздігімен дәлелдейді. Барлық мәселе бойынша ол тәуелсіз, дербес егер де кез-келген ұйыммен қатынасып орнату мәселесі туындаса, мұндай қатынастар тиісті келісім шарттар негізінде орнатылады. Сот Халықаралық құқық субъектілікке ие. Ал Халықаралық құқық субъектілік бұл құқыққа ие болу қабілеті бар және оларды дербес жүзеге асыра алатын Халықаралық ұйымдардың құқықтық табиғатының саналық жағы.

Бірақ соттың тәуелсіздігі абсолютті емес екендігін айту керек, өйткені тәуелсіздік абсолютизациясы тәуелсіздік сияқты риясыздық пен әділдік үғымын бұзуға әкелуі мүмкін. Осы жағдайларды ескере отырып Халықаралық қылмыстық сот ұйымы бұрынғы Югославия руанда бойынша құрылған Халықаралық трибуналдар ұйымынан басқаша деп айтуға болады. Сот Халықаралық гуманитарлық құқық бұзушы түлғаларды соттауға өкілетті орган болып табылады. Осыған байланысты Нюрнберг хартгясында көрсетілгендігі адамзатқа қарсы қылмыстар мен Халықаралық әскери қақтығыстардың арасындағы немесе жалпы әскери қақтығыстармен байланысты анықтау керек болады. Халықаралық әскери қақтығыс негізінде Халықаралық қылмыстарды ішкі қарулы қақтығыстарға енгізуді қосқандағы мұндай талаптардың болмауы дипломатиялық конференцияда болған жаңа нормативті өзгерісті елдің бірі. Осыған байланысты сотқа халықаралық гуманитарлық құқықты сақтауды «қолданушы орган деп қана қарау дұрыс болмайды.Соттың бұрынғы Югославия мен Руанда бойынша трибуналарда басты ерекшелігі — ұлттық құқық жүйелерімен қатынасы.Сот юрисдикциясы ұлттық    соттармен    сәйкес    келмейді.Сот    соңғы    институцияда   өз компетенциясына қатысты мәселелерді шешеді.Бірақ сот ұлттық жүйелермен басым болуды мақсат тұтпайды. Халықаралық қылмыстық сот толықтырғыштық қағидасымен жұмыс істейді.Қылмыстық істерде халықаралық серіктестікпен халықаралық көмектің халықаралық құқықтың жүйесін өзгертпейді.

Сьерра-Леоне бойынша халықаралық қылмыстың сот ол халықаралық қылмыстық соттан да жаңа орган, сондықтан да олардың ұқсайтындықтары да айырмашылықтары да бар.Сьерра-Леоне бойынша арнайы сот екі жақты келісім шарт негізінде жұмыс жасайды, белгілі бір деңгейде Сьерра-Моненнің ұлттық саттарының орнын басады, өйткені осы елдің заңының негізінде жұмыс атқарады.

Бұл орган жаңалығы мен ерекшелігіне қарамастан, маңыздылығы жағынан халықаралық қылмыстық соттан төмен.

Соттың Рим статутының конституциялылығына кейбір ғалымдар күмәнданады.Бұл күмэн негізсіз, өйткені статуттың халықаралық қылмысқа қатысы бар азаматтарын беруі туралы нормасы бұл мемлекеттердің конституциясына қайшы келеді.Көптеген мемлекеттердің конституциясына тиісті халықаралық келісім шарттың болғанында бұл мемлекеттің азаматтарының экстрадикциясы мүмкін және келісім шартқа сәйкес жүзеге асыруын қарастырады.Ал халықаралық қылмыстық соттың Рим статуты халықаралық келісім шарт болмағанда не.Егер қайсыбір мемлекеттің конституциясында бұл қарастырылмаса бұл мемлекет экстрадикция мәселесін өзі шешуі керек, өйткені біз оның мәртебесін күмән туғызбас үшін мүндай соттың әлемдік құқықтың тәртібі үшін маңызын бірнеше рет айтқанбыз.Статут халықаралық қауіпсіздікпен бейбітшілікке қатысты құқыққа ешқандай өзгерістерді енгізбейді, керісінше кез-келген мемлекеттің ішкі істерімен қарулы қақтығыстарына араласпауды енгізеді.Сондай-ақ статуттың бір қатар ережелері қазіргі коллективті қауіпсіздік ережелеріне соттың интеграциясын көрсетеді.

Халықаралық қылмыстық соттың құқықтары мен міндеттері туралы ереже онша қанағаттандырылмайтыны белгілі.Соттың құқықтары мен міндеттері туралы нақты тізім бар нақты банктар болса жәнеде осы жүмыста аталған проблемалы аспектілер ескерілсе халықаралық қылмыстық соттың құқықтық табиғаты аяқталған сипатқа ие болады.Соттың юрисдикциясын әлемнің кейбір мемлекеттері, оның ішінде АҚШ-тың өте қарсыласуы қатты ойлантады, өкінішке орай бұл мәселе бір сағатта шешілмейді, уақыт төрі болмақ. Бірақ қазірдің өзінде әлемдік қауымдастық бұл мәселеге белгілі шаралар қолдануда.Мысалы, Ньюман Райтс Вотч сияқты әлемге танымал ұйым дүниежүзілік қауымдастықты АҚШ-тың халықаралық қылмыстың сотқа теріс саясатына қарсы тұруға шақырады.Ал екінші жағынан қарасаң АҚШ-тың әлемдік құдіреті қалған мемлекеттерді статуттан бас тартуына әкелуі мүмкін.Бүл АҚШ бастаған 7 мемлекеттің статутқа қол қоюдан бас тартқан мезеттің статутқа қол қоюдан бас кезінде айқындалды.Әрине барлық жетеуінің де себептері бірдей емес, бірақ олардың барлығы дерлік АҚШ-қа қаржылай немесе саяси тәуелді.Міне сондықтан да бұл жұмыста акцент осы мемлекетке қойылады.Осыған байланысты бұл мәселені реттеудің басқа механизмі керек. Мұндай механизм статутта әмбебаптылық қалады, яғни кез-келген мемлекеттің аумағына сот юрисдикциясы жүретін болады. Сот процесі қатысушыларын қорғау мәселесі де маңызды, өйткені ол әділдік мәселесі жоғарыда айтылғандай процесс қатысушыларын жеке қорғаумен қамтамасыз ету керек, өйткені олар әр түрлі процессуалдық жағдайда болады, сондықтан да әр түрлі деңгейде шешілу керек.Бұл мэселені шешуге әбден болады тиісті ұсынысты жасап оны шолу бойынша конференциясының талқысына беру керек.Нақты қылмыстықтарға санкциясының болмауына қатысты тіптен бөлек жағдай қалыптасады.Өйткені Рим статутының табиғаты санкциясының болуына жал бермейді бірақ оның функционалдық бағыты соттардың қызметі сияқты құрылса эділетсіздік президенттері болуы мүмкін, оған жол бермеу керек.

Осылайша халықаралық қылмыстық сот жаңа функцияларын енді атқарып жатқан жаңа мекеме болғандықтан, оның функцияларын қиындататын бірқатар кемшіліктері бар.Бұл сот статутының өңделмеген дәрежесін көрсетеді, ал бұл халықаралық конференцияда жарғылық құжатты ана ғұрлым терең талқылауға әкеледі.

Барлық кемшіліктерге қарамастан халықаралық қылмыстық сотты халықаралық құқықтық жетістік немесе халықаралық құқықтық жаңалық деуге болады.Бұл сот органына үлкен үміт артылады.Ең басты үміт соттың халықаралық қылмыскерлерді жазалауда көрінетін прецедентсіз қызметіне байланысты.Мүмкін болашақта бұл сот қатты ауыр емес, бірақ сондай масштабты халықаралық сипаттағы басқа да қылмыстарды қарастыратын шығар. Бұл халықаралық терроризм, халықаралық есірткі саудасы, тірі адамдарды халықаралық саудалау сияқты қылмыстар.Бұл мәселе сот статутының жобасын талқылауда көтерілген еді, әлі де көтеріле бермек.

Халықаралық қылмыстық сотқа артылып отырған басты үміт ол халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге байланысты. Бүгінгі таңда олардың біразын ақтауда.Бүл сотқа әлемнің көптеген елдері үміт артуынан көрініп отыр.Әсіресе бұл Иракқа қатысты.Ирак қақтығысы кезінде халықаралық қылмыстық сотқа Ұлыбритания премьер-министрі Тони Блэрға қарсы арыз-шағым түскен болатын, онда ол Иракқа қарсы әскери қылмыстармен айыпталады.Ал қазір Ирак егемендігін БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесінің шешімі бойынша алған кезеңде көптеген елдер халықаралық қылмыстық сот тарапына назар аударуда, ол Ирак компаниясы кезіндегі қылмыстарды қарауға мүмкіндігі бар.Соттың қүрылуына байланысты Ирак бойынша арнайы сот қүруға қажеттілік жоқ.Өз кезінде Шешенстандағы жағдай арнайы сот құруды талап етті.Бұл мәселе әсіресе Евроодақты ойландырды.Ол БҰҰ-ның қауіпсіздік кеңесінің қарауына Шешенстан бойынша арнайы сот құрудың резомоциясының жобасьш бірнеше рет ұсынды.Бірақ Россия бұл ұсынысты бірнеше рет қайтарды, Шешенстанға «егеменді автономия» мәртебесін беруді ұсынды.Әрине, Шешенстан мұнымен келіспеді.Бүгінгі таңда Россия мен Шешенстан арасындағы қақтығыс көптеген құрбандармен жалғасуда.

Шешенстан мен Ирак қақтығыстары бұл халықаралық қылмыстарға әкелетін мемлекеттер арасындағы келіспеушіліктің көптеген мысалдарының бірі ғана. Бұрын мұндай қақтығыстар жеке, арнайы соттардың құрылуын қажет етсе, қазір халықаралық қылмыстық құрылуымен мұндай қажеттілік жоқ.Осыған сотты құру бойынша Рим дипломатиялық конференциясының өкілдері ұмтылды, яғни әрбір қақтығыс үшін жаңа халықаралық соттар емес, бірыңғай тұрақты қызмет ететін Әмбебап сот органын құру.-Қазір Римдегі дипломатиялық конференция өкілдерінің еңбегі бекер болмағаны анық, өйткені бізде оны құру кезінде ойластырылған сапасымен халықаралық қылмыстық сот бар.Кейбір проблемалық аспектілерді шешу керек, ал бірақ жалпы алғанда халықаралық қылмыстық сот қызметі өте дұрыс жұмыс атқаруда.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. Полянский Н.Н. Международный военный трибунал под ред. Рычкова И.М.
   — Москва.: юридическое издательство Министерства юстиции СССР, 1946. —
   189с.
2. Уильям Шабас. Международный уголовный суд: исторический шаг в
   борьбе с безнаказанностью// Московский журнал международного права. —
   -С.25-32.
3. Кудайбергенов М.Б. Международная уголовная ответственность
   физических лиц. Диссертация на соискание учёной степени кандидата
   юридических наук. — А., 1999. — С. 112.
4. Полторак А.И. Нюрнбергский процесс ( основные правовые проблемы). —
   М.: Наука, 1966.-351с.
5. Николаев А.Н. Токио: суд народов. -М.: Юридическая литература, 1990. —
   413с.
6. Резолюция 827 (1993), принятая Советом Безопасности ООН на 3217-м
   заседании 25 мая 1993 года. Приложение — Устав Международного
   трибунала по бывшей Югославии.
7. Кудайбергенов М.Б. Международное уголовное право. А.: Гылым, 1999. —
   362с.
8. Резолюция 955 (1994), принятая Советом Безопасности на его 3453-м
   заседании 8 ноября 1994 г. Приложение-Устав Международного Трибунала
   по Руанде.
9. Устав Международного военного трибунала по Нюрнбергу от 8 августа
   1945 года.
10. Казакеева С.С. Ответственность физических лиц за преступления против
    мира и безопасности человечества// Казахстанский журнал
    международного права. — 2001. — С.44-53.
11. Комаров С.А. Общая теория государства и права. — М.: Юриздат, 1997. —
    265с.
12. Римский Статут Международного уголовного суда от 17 июля 1998 года.
13. Заявление на церемонии, проведенной в Риме 18 июля 1998 года по случаю
    принятия Статута Международного уголовного суда.
14. Блищенко И.П., Фисенко И.Б. международный уголовный суд. — М.:
    Юридическая литература, 1998. — 239с.
15. Тузмухамедов Б.Р. Римский Статут Международного уголовного суда:
    возможные вопросы конституционности    //    Московский    журнал
    международного права. — 2002. — №2 — С. 163-169.
16. Рольф Эйнар Фифе. Международный уголовный суд // Московский журнал
    Международного права. -1999. -№4 — С.70-81.
17. Мезяев А.Б. Международные суды и проблемы смертной казни. //
    Международное право. -2001. — №4 -С.355-367.
18. Калядин А.И., Маркушина В.Н., Морозов Г.И. Актуальные проблемы
    деятельности международных организаций. — М.: Международные
    отношения, 1982. — 351с.
19. Шибаева Е.А. Правовой статус межправительственных организаций. —
    М.: Юридическая литература, 1972.- 176с.
20. Белый И.Ю., Ложников И.С. Тенденции развития международной
    уголовной юстиции: Специальный суд по Сьерра-Леоне.// Московский
    журнал международного права. — 2003. — №1 -С.31-38.

21.

 Марусин И.С. Специальный Суд по Сьерра-Леоне — новый орган

  международной уголовной юстиции.// Правоведение. — 2003. — №2 —С. 143  -149.

22.

 Письмо Президента Сьерра-Леоне Генеральному Секретарю ООН от 12

  июня 2000 года.

23.

 Верещетин B.C. Международный уголовный суд: новые перспективы? //

        Московский журнал международного пава. — 1993. — №2 -С.3-12.

24.

 William A. Shabas. An introduction to the International Criminal Court. —

 Cambridge: CUP, 2001. -406p.

25. Устав Организации Объединённых Наций от 26 июля 1945 года.
26. Кузьменков СЮ. О принятии Статута Международного уголовного суда.
    Вестник МГУ, серия «Право». — 1999. — №4 -С.63-71.
27. http://www.un.org/russian/law/icc/
28. Лобанов С.А. Международный уголовный процесс: тенденции
    современного развития. // Государство и право. — 2003. — №1 -С 47-54.
29. Донской Д. Агрессия вне закона (об определении агрессии). -М.:
    Международные отношения, 1976. — 136с.
30. Проект конвенции о правах и обязанностях государств в случае агрессии,
    подготовленная Гарвардским университетом в 1935-39 годах.
31. Багинян К.А. Борьба Советского Союза против агрессии. — М.: Соцэкгиз,
    -147с.
32. Резолюция ICC — ASP(l) Продолжение работы в отношении агрессии от 9 сентября 2002 года.
33. Приложение 2: Документ для обсуждения, касающийся определения и элементов преступления агрессии от 12 сентября 2003 года.
34. Резолюция Генеральной Ассамблеи ООН об определении агрессии от 14
    декабря 1974 года.
35. Проект кодекса преступлений против мира и безопасности человечества.
36. Уголовный кодекс Республики Казахстан от 16 июля 1997 года.
37. Андрюхин М.Н. Геноцид — тягчайшее преступление против человечества.
    М.: Госюриздат, 1961. -128с.
38. Андрюхин М.Н. Геноцид в политике империалистических государств. —
    М.: Знание, 1967.-48с.
39. Конвенция о предупреждении геноцида и наказании за него от 9 декабря
    1948 года.
40. Трайнин А.Н. Защита мира и уголовный закон. — М.: Наука, 1969. — 454с.
41. Решение Международного трибунала по бывшей Югославии по делу
    «prosecutor v. Drazen Erdemovic, Case IT-96-22-T.
42. Дипломатическая конференция полномочных представителей под эгидой
    ООН по учреждению Международного уголовного суда. Официальные
    отчёты. Том 2. — Рим, 15 июня-17 июля.
43. Council common position on the ICC- European Union, 8 July 2002/
44. Официальные отчёты о событиях в Косово.
45. Полторак А.И., Савинский Л.И. Преступная война. Агрессия США против
    Вьетнама. М.: Наука,1968. — 304с.
46. Нарушение США норм международного права. Под ред. Авакова М.М. —
    М.: Международные отношения, 1984. — 197с.
47. Лазарев М.И. Преступления американских военнослужащих на чужих
    территориях. — М.: Госюриздат, 1961. — 72с.
48. http://www.un.org/russian/news/fullstorynews.asp?
49. http://www.parlam.kz/news.asp?
50. Справочная система Юрист. Проект соглашения между Республикой
    Казахстан и США о предоставлении лиц международному уголовному
    суду.
51. http://www.amnesty.org.ru/rus/
52. http://www.hrw.org/russian/press/
53. Василенко В.А. Международно-правовые санкции. — Киев: Вища школа,
    -230с.
54. Международное публичное право. Под ред Бекяшева К.А. -М.:
    Прспект,2001.-640с.
55. http://www.grani.ru/society/law/
56. http://main.izv.info/world/
57. Фисенко И.Б. Постоянный международный уголовный суд.// Московский
    журнал международного права. — 2002. — №4 — С.47-59.