Қазақстан Республикасының «Тұрғын Үй Құрылыс Жинақ Банкі» АҚ-ның қызметін талдау

                                           Мазмұны

 

 

КlРlСПЕ…………………………………………………………………………………. …….…..….3

 

1        ҚазаҚстан РеспубликасынЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІ, ОНЫҢ

ҚЫЗМЕТТЕРІ, ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

 

• Қазақстан Республикасының банк жүйесі және дамуының

 ерекшелiктерi……………………………………………………….………………………………..6

1.2 Қазақстан Республикасы банктерінің қызметтері және дамуы…………………..9

1.3 Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң        қажеттiлiгi және мәнi……………………………………………………………………………………16

1.4  Қазақстандық банктердiң сыртқы экономикалық қызметiнiң

       негiзгi бағыттары……………………………………………………………………………………24

 

 

2        “Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі” АҚ  ІСІНІҢ ДАМУ

       ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ

 

2.1  Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің дамуын

       талдау…………………………………………………………………………………………………….28

2.2 “Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі” АҚ-ның  қызметінің негізгі көрсеткіштерін экономикалық талдау…………………………………………………………….47

 

 

 

3 ЭКОНОМИКАНЫҢ қазіргі жағдайындағы “Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі ” АҚ Қызметін одан ӘРІ ЖЕТІЛДІРУ

 

3.1 Төлем картасының негізінде жалақы бойынша несие беру жүйесін  енгізу

      бойынша бизнес жоспар………………………………………………………………………….61

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………………………………………66

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ………..………………….………………………68

 

 

 

 

         КiРiСПЕ

 

Қазір бүкіл әлем жұртшылығы эко­но­микалық дағдарыстың қиындықтарын бастан өткеруде. Жаһандық дағдарыс дауылы алпауыт мемлекеттерді де шайқалтты. Дағдарыс салқыны бізді де айналып өткен жоқ. Дағдарыс бізге сырттан келді. Оның көздері елдің ішінде емес, әлемдік экономиканың сәйкессіздігінде жатыр.

Дағдарысты болдырмау және бәрін алдын ала көздеу мүмкін емес еді. Оны еңсеруге әлемнің жетекші экономикалары қазірдің өзінде 10 триллионнан астам АҚШ долларын, яғни бүкіл әлемдік ІЖӨ-нің іс жүзінде 15 пайызын жұмсады. Бірақ та ахуал жақсы жаққа қарай әлі өзгеретін емес. Дағдарыс өз ауқымына дәйектілікпен Америка континентін, Еуропа мен Азияны тартты. Бүкіл жағдайға қарағанда, ол ұзаққа созылады. Талдамашылар айтқанындай, әлемдік экономика өз құлдырауында әлі шыңырау түбіне жеткен жоқ.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2009 жылғы 6 наурыздағы Қазақстан халқына «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты  Жолдауында: «Қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау үшін біз банктерге қосымша өтімділік бердік. Бұл шағын және орта бизнестің, ірі кәсіпорындардың эконо­микалық белсенділігін қамтамасыз ету үшін жасалды. Жеке тұлғалардың салымдары бойынша кепілді өтеудің сомасы 700 мың­нан 5 миллион теңгеге дейін ұлғай­тылды. Мемлекет сыртқы қарыз алумен және меншік капиталының жеткілік­тілігімен байланысты банк секторының тәуекелдерін төмендетуге көмектесті. Тұрғын үй құрылысына және үлес­керлер проблемаларын шешуге қолдау білдіруге 545 миллиард теңге жұмсалды. Елде іскерлік белсенділігін сақтау үшін біз шағын және орта бизнес субъектілеріне 275 миллиард теңге көле­мінде бұрын-соңды болмаған қаржылық қолдау жасадық. Әкімшілік кедергілерді табанды қысқарту жөніндегі жұмыс жалғастырылды» деп айта кетті.[1].

 Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел экономикасы үшiн маңызды болып табылады.

Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев  банк жүйесiн реформалау нәтижесi бойынша: »Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы өзгерiстерге ұшырады» деп мақтанышпен атап өткен болатын.

Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк Қазақстан облысында орналасқан »Союз» кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды. Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында 1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы Орталық кооперативтiк банкi жатады. Қазiргi кезде аталмыш банк »БанкЦентрКредит»  ААҚ  болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi атқаруда.

1995 жылы  »Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi туралы» Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық банктiң негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу құралдары, оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң қызметiне бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.

   Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты, кәсiпкерлiк деңгейi  жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей себебiн тигiздi.

    Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты қызмет етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1999 жылдың наурыз айында »Заң күшi бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы»; 2000 жылдың 28 сәуiрiнде »Қазақстан Республикасында вексель айналысы туралы»; 1999 жылдың 11 шiлдесiнде »Банк қызметiнiң мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» бiрқатар заңдары қабылданды.

1995 ж. Қазақстанның банк жүйесiн реформалаудың бағдарламасын жүзеге асыру, осы жүйедегi орта мерзiмдi бағдарламаны жасауға себеп болды. Оның мақсаты мен мiндетi тұтастай алғанда 1990 жылы жасалған бағдарламамен бiрдей. Бiрақ елiмiздiң орталық банкi ретiнде атқарған қызметi барысында жинақталған тәжiрибесi оған экономикасы дамыған елдерге тән, нарықтық экономикаға сай келетiн ақша-несие саясатының құралдарын пайдалануға көшу мiндеттерiн жүктедi.

Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң, олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi. Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере алмаған банктер жабылып қалып жатты. Сондықтан да бiз бүгiнгi таңдағы әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан банк iсiнiң дамуындағы қызметтердiң әдiстемелерiн оқып бiлiп, осы алған бiлiмдi елiмiздiң банк жүйесiнiң практикасында қолданғанымыз абзал.

   Факторлық талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшiн бiз әлемдiк тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк iсiндегi қызметтердi аныңтау, оны дамыту үшiн әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, коммерциялың банктердiң iс-әрекетi саласы кебеюде. Бiрақ отандың банктер әлемдiк тәжiрибеде белгiлi барлың қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл проблема Қазақстанның банк жүйсi үшiн жаңа бағыт болып табылады, сондыңтан да банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларында қандай да бiр түпкiлiктi зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда әлемдiк банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi қызметтердi Қазақстан тәжiрибесiнде енгiзу банк жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып отыр. Барлы аталған себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның ақсатары мен негiзгi мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.

Жұмыстың мақсаты мен мiндеттерi: Жұмыстың мақсаты банк жүйесінің дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларды анықтап, әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып бiлу және оның жергiлiктi жағдайда бейiмделуi, “Казкоммерцбанк” АҚ қызметін талдау жәе орнын анықтау болып табылады.

Қойылған мақсат жұмыстың келесi мiндеттерiн аныңтайды:

1. Банк iсiнiң дамуынның қазiргi кездегi теориялық сұрақтарды  оқып  бiлу,  олардың  құралын  аныңтау,  маңызын  нақтылау  және оларға аныңтама беру;
2. Банк жүйесінің дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларды анықтау әдiстерiне талдау жүргiзу және әртүрлi қызмет түрлерiнiң тиiмдiлiгiн нақты практикалық мысалдармен дәлелдеу;
3. Талдау нәтижелерi  бойынша  қорытындыларды   қалыптастыру  және отандың   банк   мекемелерiне банк iсiн   жетiлдiру   үшiн   нақты ұсыныстарды өңдеп шығару.

Жұмыстың пәнi мен объектiсi. Жұмыстың пәнi реттiнде  банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi қызметтердi анықтаудың құралдарымен және әдiстерiмен байланысты теориялық және практикалық сұрақтар саналады. Жұмыстың объектiсi Қазақстан Республикасының екiншi деңгейлi банктерiнiң қызметi болып табылады.

Диплом жұмысынын әдiстемелiк негiзiн: Қазақстан Республикасының заңдары, ережелерi, шетелдiк және отандық экономистердiң ғылыми еңбектерi, оқулықтар мерзiмдi басылымдардың, статистикалық анықтамалықтардың мәлiметтерi құрайды.

Диплом жұмысынын құрылымы: жұмыс кiрiспеден, үш бөлiмнен қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.

 

1        ҚазаҚстан РеспубликасынЫҢ БАНК ЖҮЙЕСІ, ОНЫҢ

ҚЫЗМЕТТЕРІ, ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ

ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

 

• Қазақстан Республикасының банк жүйесі және дамуының     ерекшелiктерi

 

    Банк жүйесi – бұл салым қабылдау және несие беру қызметтерiн орындайтын банктер мен банк институттарының әр алуан түрлерiнiң жиынтығы.

     Кез келген мемлекеттiң банк жүйесi жалпы алып қарағанда экономиканың үлгiсiне байланысты болады. Орталықтандырылған экономикадағы банк жүйесi нарықтың экономикасы дамыған банк жүйесiнен ерекшеленедi. Экономикадағы банк жүйесiнiң маңызын дәлелдеп жатудың өзi артық. Банк жүйесi арқылы мемлекет экономиканың салалық және аумақтық даму саясатын жүзеге асырады.

     Қазақстан Республикасында жүргiзiлген реформалар барысында елiмiзде классикалық екi деңгейлi банктер жүйесiне өту кезеңi аяқталды.  Қазақстан Республикасының банк жүйесi екi деңгейден тұрады. ұлттық банк мемлекеттiң орталық банкi болып табылады және ол банк жүйесiнiң жоғарғы (бiрiншi) деңгейiне жатады. Өзге банктердiң бәрi банк жүйесiнiң төменгi (екiншi) деңгейiне жатады. Қазақстан Республикасының орталық (ұлттық) банкi мемлекеттiң негiзгi банкi болып табылады. Олардың қызметi өкiлеттi және атқарушы өкiмет органдарынан тәуелсiз. Қазақстан Республикасының орталық банкi – экономикалық дербес мекеме. Ол өзiнiң қызметiн меншiктi табыстары есебiнен жүзеге асырады.

     Орталық банк көптеген қызметтер атқарады. Оның iшiнде негiзгiлерi:

• ақша эмиссиясы (айналымға ақша шығару)
• мемлекеттiң алтын валюта қорын сақтау
• басқа несие беретiн мекемелердiң резервтiк қорларын сақтау
• экономиканы ақша-несие арқылы реттеу
• коммерциялық банктерге несие беру және мемлекеттiк мекемелерге кассалық қызмет көрсету
• банктердiң, сондай-ақ шет ел валютасын сатып алу, сату және айырбастау жөнiндегi операцияларды жүзеге асыратын ұйымдастыру қызметiн реттеу және қадағалау т.б.

     Қазақстан Республикасы Орталық банкiнiң ақша-несие саясатын жүргiзудегi негiзгi құралдары мен әдiстерiне: Қазақстан Ұлттық банкiнiң сыйақы ставкалары, резервтiк талаптар, оның нарықтағы операциялары, валюталық реттеу, тiкелей сандық шектеулер жатады.

     Коммерциялық банктер банк жүйесiнiң аса маңызды буыны болып есептеледi. Қазiргi коммерциялық банктер қаржы-несие мекемелерiнiң әмбебап сипаттағы түрi.

     Нарықтық экономикада банктермен қатар банк жүйесiне сақтандыру компаниялары, инвестициялық банктер, қарыз сақтау ассоциациялары, зейнетақы қорлары және т.б. осы сияқты арнаулы қаржы-несие институттары ерекше орын алады. Көп көлемде ақша ресурстарын шоғырландыратын бұл институттар капиталды тиiмдi орналастыру және қорлану процесiне белсендi қатысады.

     Банк жүйесiн жоғарғы дәрежедегi макроэкономикалық мақсаттарды жүзеге асыратын маңызды құрал ретiнде қарастыруға болады.

     Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел экономикасы үшiн маңызды болып табылады[1, 24 б].

   Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев  банк жүйесiн реформалау нәтижесi бойынша: «Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы өзгерiстерге ұшырады« деп мақтанышпен атап өткен болатын.

   Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк Қазақстан облысында орналасқан »Союз» кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды. Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында 1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы Орталық кооперативтiк банкi жатады. Қазiргi кезде аталмыш банк »ЦентрКредит»  ААҚ  болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi атқаруда.

   1990 жылы  »Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi туралы» Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық банктiң негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу құралдары, оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң қызметiне бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.

   Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты, кәсiпкерлiк деңгейi  жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей себебiн тигiздi.

   Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты қызмет етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1999 жылдың наурыз айында »Заң күшi бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы»; 2000 жылдың 28 сәуiрiнде »Қазақстан Республикасында векселü айналысы туралы»; 1999 жылдың 11 шiлдесiнде »Банк қызметiнiң мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» бiрқатар заңдары қабылданды.

   1995 ж. Қазақстанның банк жүйесiн реформалаудың бағдарламасын жүзеге асыру, осы жүйедегi орта мерзiмдi бағдарламаны жасауға себеп болды. Оның мақсаты мен мiндетi тұтастай алғанда 1990 жылы жасалған бағдарламамен бiрдей. Бiрақ елiмiздiң орталық банкi ретiнде атқарған қызметi барысында жинақталған тәжiрибесi оған экономикасы дамыған елдерге тән, нарықтық экономикаға сай келетiн ақша-несие саясатының құралдарын пайдалануға көшу мiндеттерiн жүктедi.

   Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң, олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi. Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере алмаған банктер жабылып қалып жатты. Сондықтан да бiз бүгiнгi таңдағы әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан банк қызметiн тарату әдiстемелерiн оқып бiлiп, осы алған бiлiмдi елiмiздiң банк жүйесiнiң практикасында қолданғанымыз абзал.

    »Коммерциялық банк» терминi банк iсiнiң дамуындағы ерте кезеңдерiнде пайда болды.  Бастапқыда банктер сауда саласында (commerce), тауар айырбастау мен төлем жасау саласында қызмет көрсеттi. Банк клиенттерiнiң басым көпшiлiгi саудагерлер болғандықтан, коммерциялық банк ұғымы осыдан пайда болған. Өзiнiң дамуындағы бұл кезеңдерде банктер тауар айырбасымен тiкелей байланысты операцияларды несиелеп отырды.

     Өнеркәсiптiң дамуы барысында банктердiң жаңа қызмет түрлерi дами бастады. Бұл, ең алдымен, өндiрiстiк циклды қысқа мерзiмдi несиелеумен байланысты банктердiң операциялары. Айналым капиталын толықтыруға, шикiзат және материал қорын жасауға, дайын өнiм мен бҮйымдарға, еңбекақы төлеуге ссуда беру кеңiнен қолданыла бастады.  Бiрте-бiрте несиелеу мерзiмдерi ұзара түстi, капиталды ұзақ мерзiмдерге салу үрдiсi байқала түстi. Сондықтан банк ресурстарының бiр бөлiгi негiзгi капиталға, бағалы қағаздарға және басқа да активтерге салым жасау үшiн қолданыла бастады. Бұл жағдайлардың барлығы да »коммерциялық банк» терминiнiң бастапқы мәнiнiң жоғалуына алып келдi. Бүгiнде, »коммерциялық банк» терминi мүлде басқа мәнге ие болып, оның »iскерлiк» сипатын бiлдiредi, яғни қазiргi коммерциялық банктер рынок субъектiлерiне қызмет жасау түрiне қарамастан барлығына бiрдей қызмет көрсетедi. »Банк» ұғымына Қазақстан Республикасының Заңында төмендегiдей анықтама берiледi.

 

 

1.2 Қазақстан Республикасы банктерінің қызметтері және дамуы

 

     Банк — Қазақстан Республикасының »Банктер және банк қызметi » туралы Заң күшi бар Жарлығына сәйкес, банк қызметiн жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға.

     Банктiң ресми мәртебесi банктi ашуға ұлттық банктiң берген рұқсатымен, заңды тұлғаны Әдiлет Министрлiгiнде банк ретiнде мемлекеттiк тiркеумен және банк операцияларын жүргiзуге ұлттық банкiнiң лицензиясы болуымен белгiленедi[2, 44 б].

    Коммерциялық банктер мемлекеттiң несие жүйесiнде үлкен рөль атқарады. Олар ссуда капиталы рыногындағы әртүрлi секторларда қызмет ететiн ерекше кәсiпорын болып табылады.  Коммерциялық банктер несие ресурстарының басым бөлiгiн шоғырландырып, өз клиенттерiне қызметтердiң бiрнеше түрлерiн (несие беру, салымдарды қабылдау, есептiк қызметтер көрсету, бағалы қағаздар мен валютаны сату және сатып алу және т.б.) көрсетедi. Бүгiнгi таңда коммерциялық банктер клиенттерге екi жүзге жуық қызмет түрлерiн ұсына алады. Клиенттерге коммерциялық банктердiң ақы негiзiнде көрсететiн қызметтерiн жүзеге асыруына байланысты жүргiзетiн операциялардың дәстүрлi және нарық талабына сай жаңадан пайда болған дәстүрлi емес формалары пайда болуда. Осыған байланысты банк қызметтерiнiң »коммерциялық» сипаты артуда.

     Екiншi деңгейдегi банктердiң басқа да құрылымдардан ерекшелiгi, олардың қызметiнiң басты мақсаты – пайда табу болып табылады (нарықтық қатынастар жүйесiндегi олардың »коммерциялық мүдделерi» де осында). Сондықтан, »коммерциялық» деген термин екiншi деңгейдегi банктердiң қандай да болмасын меншiктiң формасына жататындығымен емес, олардың ақылы негiзде, клиенттерiне көрсететiн қызметтерiнiң сан алуандығымен байланысты.

     Сонымен, коммерциялық банктер – коммерциямен айналысатын ерекше кәсiпорын болып табылады. Коммерциялық банктер келесi белгiлерi бойынша жiктеледi:

Меншiк формасына байланысты:

• мемлекеттiк
• жеке

Банк капиталына иелiк етуiне байланысты:

• отандық
• шетелдiк
• аралас банктер

Құқықтық-ұйымдастырушылық формасына байланысты:

• жарна-пұл негiзiнде
• серiктестiк формасында
• акционерлiк қоғам формасында

Операцияларды жүргiзу дербестiгiне байланысты:

• еншiлес банктер
• өкiлеттi банктер
• дербес банктер

Қызмет көрсету ауқымына байланысты:

• әмбебап банктер
• мамандандырылған банктер

Филиалдар санына қарай:

• филиалсыз
• көп филиалды

Аумақтың белгiсiне қарай:

• халықаралық
• ұлттық
• аймақтық

Салалық белгiсiне қарай:

• өнеркәсiптiк
• сауда банктерi
• құрылыс банктерi
• ауылшаруашылық банктерi т.б.

    Барлық отандық банк типтес несие ұйымдары екi түрге бөлiнедi: банктер және банктiк емес қаржы мекемелерi.

    Банктiк емес қаржы мекемелерiне Ұлттық банктiң лицензиясының негiзiнде жекелеген банк операцияларын жүргiзетiн, бiрақ банк болып табылмайтын заңды тұлғалар жатады.

     Қазақстан Республикасының аумағында, сол сияқты оның шегiнен тыс жерлерде коммерциялық банктер өздерiнiң еншiлес банктерiн, филиалдары мен өкiлеттiктерiн алуға құқығы бар.

     Еншiлес банктер – жарғылық қордың елу пайызынан астамы еншi берушi банкке тиесiлi болып табылатын екiншi деңгейдегi банктерге жатады. Олар өз алдына дербес, заңды тұлғалар болып табылады. Бас банк мекемесiмен еншiлес банктер арасындағы қарым-қатынас еншiлес банктiң жарғысы және құрылтайшы құжаттармен реттеледi. Еншiлес банктердiң дербес бухгалтерлiк балансы, ерекшеленген мүлкi, соның iшiнде меншiктi капиталы, өз мiндеттемелерi бойынша жауапкершiлiгi және Орталық банкте корреспонденттiк шоты бар болады[3, 34 б].

    Қазақстан Республикасындағы банктер (мемлекеттiк банктерден басқалары) »Қазақстан Республикасының банк қызметi мәселелерi жөнiндегi кейбiр заң актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» 1999 жылдың 11 шiлдесiнде қабылданған Қазақстан Республикасының Заң күшi бар жарлығына сәйкес жабық акционерлiк қоғам формасында құрылады.

     Банктi ашық үлгiдегi акционерлiк қоғам етiп қайта құруға ол ұлттық банктен депозиттер қабылдауға және ақшалай нысанда несие беруге лицензия алған кезден бастап бiр күнтiзбелiк жыл iшiнде шығынсыз және үздiксiз қызмет iстеген және осы жыл iшiнде ұлттық банк белгiлеген пруденциалдық нормативтердi, өзге де нормалар мен лимиттердi сақтаған жағдайда жол берiледi.

     Мемлекеттiк меншiк негiзiнде құрылатын мемлекеттiк банктердi қоспағанда, банктер кез келген меншiк нысаны негiзiнде құрылуы мүмкiн.

     Банк филиалдары – заңды тұлға болып табылмайтын, олар банк тұрған жерден тыс орналасқан және банк атынан операцияларды жүзеге асыратын, өзiне берiлген банктiң өкiлеттiгi шегiнде әрекет ететiн банк бөлiмшесi болып табылады.

     Банк филиалының банкпен бiрыңғай жарғылық қоры, балансы, сондай-ақ банк атауымен толық сәйкес келетiн атауы болады. Ол өзiнiң шаруашылық қызметiн оны құрған коммерциялық банк атынан жүргiзедi.  Қазақстан Республикасының аумағында банк  филиалын немесе өкiлдiлiгiн құруға жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың келiсiмi талап етiлмейдi.

     Банк өкiлеттiгi – заңды тұлға болып табылмайтын, банк тұрған жерден тыс орналасқан, банк атынан және оның тапсыруы әрекет ететiн және банк операцияларын жүзеге асырмайтын, дербес балансы болмайтын банк бөлiмшесi болып табылады. Ол әдетте банктiң өкiлеттi функцияларын қамтамасыз етуге, келiсiм шарт жасауға және басқа да iс-әрекеттер атқаруға құрылады. Өкiлдiк клиенттерге есептiк- кассалық қызмет көрсетумен айналыспайды және корреспонденттiк шоты болмайды. Шаруашылық шығындарды жүзеге асыру үшiн өкiлдiктерге ағымдағы шот ашылады[4, 24 б].

     Банктiң ұйымдық құрылымы екi негiзгi әдiстермен анықталады: банктi басқару құрылымы және оның функционалдық бөлiмшелерi мен қызметтерiнiң құрылымымен.

     Басқару органдарының басты мақсаты – өзiнiң басты функцияларын жүзеге асыру мақсатында банктiң коммерциялық қызметiнiң тиiмдi, оңтайлы және жеңiл жүргiзiлуiн қамтамасыз ету. Банк қызметiн дұрыс ұйымдастыру, басшылар мен қызметкерлерi арасындағы қарым-қатынастарды қалыптастыру табысқа жетудiң бiрден бiр жолы болып табылады.

     Банктi басқару құрылымын анықтау оның басқару органдарын бөлiп көрсетiп, банк операцияларын жүргiзудегi өкiлеттiктерiн, жауапкершiлiктерiн белгiлеуде өте маңызды болып табылады. Банктi басқарудағы жалпы басқару құрылымы банк заңдарымен анықталады, бiрақ көптеген басқару құрылымымен байланысты сұрақтарды банктiң өз бетiмен шешуге құқығы бар.

     Коммерциялық банктiң ұйымдастырушылық және басқару құрылымы банк жарғысымен белгiленедi.

     Акционерлiк коммерциялық банктiң ең жоғарғы басқару органы акционерлердiң жалпы жиналысы болып табылады. Олар жыл сайын, келесi сұрақтарды шешу үшiн шақырылады:

• жарғы мен жарғы капиталының көлемiн өзгерту;
• банк басқармасын (кеңесiн) сайлау;
• жылдық есеп берулердi бекiту;
• банк табысын бөлiп-тарату;
• банк фирмаларын құру немесе тарату және т.б.

     Банк қызметiне жалпы басшылық жасау, сонымен бiрге атқарушы және бақылаушы  органдардың қызметiне бақылау жасау мен байқау үшiн акционерлер жиналысы Банк Басқармасын 5 жылдық мерзiмге дейiн сайлайды.

     Банктiң Басқармасы (кеңесi) банктiң мақсаттарын айқындап, несиелiк-есеп айырысу, инвестициялық, валюталық және басқа да қызмет түрлерi бойынша саясатын жүзеге асырады, iскерлiк әлемiнде байланыстар орнатып, басқа да Үйымдармен қызметтерiн үйлестiредi.

     Басқарма (кеңес) банктiң несиелiк және инвестициялық саясаты Қазақстан Республикасының банктiк Заңдары мен басқа да нормативтiк актiлерiне сай келуiне жауапты болады. Ол, сонымен бiрге кадрларды iрiктеу, дайындау және пайдалану сұрақтарын да шешедi.

     Акционерлер жиналысы Басқарма (кеңес) құрамынан Банк Басқармасының төрағасын немесе банк президентiн таңдайды. Ол өзiнiң орынбасарлары арқылы банк қызметiнiң нақты бөлiмдерiне, басқармаларына, департаменттерiне жетекшiлiк жасайды. Олардың барлығы да  Басқарма (кеңес) құрамына кiредi.

   Ірi банктер, әдетте, функционалдық белгi бойынша құрылып, департамент, басқарма және бөлiмдерден тұрады. Олардың басшылары бұл бөлiмдердiң буындарының қалыпты жұмыстарын қамтамасыз етумен айналысады.

     Департамент директорлары, басқарма басшылары және олардың орынбасарлары бөлiмшелер мен қызметтердiң қызметiн үйлестiредi, олардың нақты мақсаттарын анықтайды, кеңес бередi, бақылайды және жұмыстарына баға бередi.

     Банктiң бөлiмшелерi мен қызметтерi жоғары бiлiмдi мамандардан тұрады, олар банк операцияларының белгiлi бiр түрiмен ғана айналысады. Әдетте, несиелеу бөлiмi, инвестициялар мен бағалы қағаздармен операциялар жүргiзу бөлiмi, депозиттiк және кассалық операциялар жүргiзу бөлiмi, сыртқы экономикалық байланыс бөлiмi, маркетинг бөлiмi деп қарастырылады.

     Несие беру үшiн банкте нақты шешiм қабылдайтын және тексеру-бақылау жұмыстарын жүргiзетiн несие комитетi мен тексеру комиссисы құрылады.

     Төменде коммерциялық банктiң ықшамдалып алынған басқару құрылымы келтiрiлген (1 сурет)

Банктегi бөлiмдер саны банк қызметiнiң көлемi мен сипатына, банк операцияларының күрделiлiгiне, клиенттерге көрсететiн қызметтерiнiң жан-жақтылығына байланысты болады.

     Жоғары бiлiмi жоқ; заң тәртiбiмен өтелмеген немесе алынып тасталмаған соттылығы бар; банк және шаурашылық заңдарынан жеткiлiктi бiлiмдерi жоқ; бұрын банкрот болған заңды тұлғаның немесе заң талаптарын орындамағаны үшiн банк ашуға берiлген рұқсаты қайтарылып алынған банктiң басшы қызметкерi болған тұлға атқарып жүрген қызметiне сай келмейдi деп танылады. Сонымен бiрге жұмыс түрiне сай келетiн жоғары немесе арнаулы орта бiлiмi бар адамдар банк қызметiне тағайындалуы тиiс. Әдетте Басқарманың төрағасы мен бас есепшiнiң еңбек стажы – үш жылдан, төрағаның орынбасары мен бас есепшiнiң жұмыс стажы екi жылдан кем болмауы тиiс[5, 64 б].

 

                                 Банктердің басқару құрылымы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 1

 

     Банктiң құрылымын банктiң басқару аппаратының құрылымымен шатастыруға болмайды. Банк құрылымын – оның ерекше кәсiпорын ретiнде қызмет етуiне мүмкiндiк беретiн құрылғылары ретiнде қарастыруға болады. Бұл мағынада банк құрылғылары төрт мiндеттi бөлiктердi қамтиды:

1. Банк капиталы, ол үнемi қозғалыста болады.
2. Банк қызметiнiң өзiн қамтиды, ол басқа кәсiпорындар қызметiнен ерекшеленедi.
3. Банк iсi саласында арнайы бiлiмi бар мамандардың ерекше тобы.
4. Өндiрiстiк бөлiк деп атауға болады, бұл жерге банк техникасы, құрылыстар мен ғимараттар, байланыс және коммуникация құралдары, iшкi және сыртқы ақпарат                көздерi жатады.

     Өзiнiң клиенттерiне ссуда бере отырып, банктер қаржы делдалдарының рөлiн атқарады, себебi бос ақша капиталдарын тiкелей ссудаға беру шаруашылық өмiрде мүмкiн емес. Банктердiң мұндай қызметтерi салымшыларға, банктерге және қарыз алушыларға тиiмдi болып табылады. Олардың арасында несиелiк қатынастар пайда болады.

     Бiзге несиенiң екi формасы белгiлi: тауарлы және ақшалай. Осыған байланысты несиелеудiң екi түрiн ажыратады: тiкелей, банктiк және жанама несиелеу.

     Несиелiк функцияларын атқару барысында коммерциялық банктер айналымға несие ақшаларын шығарады, яғни қарыз алушыларға ссуда беру кезiнде жалпы ақша массасы артады, ал қарыз алушының ссуданы өтеуi нәтижесiнде ақша массасы азаяды. Оның себебi, қарыз алушыға берiлетiн ссуда клиенттiң банктегi шотына түседi, яғни банк депозит құрайды, есесiне банктiң қарыз мiндеттемелерi ұлғаяды. Депозит иесi банктен қолма-қол ақша алуы арқылы айналымдағы ақша санын көбейтедi. Сонымен, несиелеу функциясын орындай отырып, коммерциялық банктер несие ақшалары эмиссиясын жүзеге асырады. Депозиттiк-несиелiк эмиссияны жасауымен банктер басқа қаржы институттарынан ерекшеленедi.

     Коммерциялық банктердiң келесi маңызды функциясы – нақты ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргiзу болып есептеледi, яғни есеп айырысу мен төлем жасау механизмiн қамтамасыз ету. Төлем жүргiзуде делдал қызметiн атқаратын банктер өздерiнiң клиенттерiне есеп айырысумен байланысты операцияларды жүзеге асырады. Банктiң бұл функциясы тiкелей бiрiншi функциямен байланысты. Коммерциялық банктер клиенттердiң тапсырмасы бойынша шоттардың бiрнеше түрлерiн ашады: есеп шот, ағымдағы шот, депозиттiк шот, контокорренттiк шот, жеке шот.

    Банк мекемесiнде барлық басқа кәсiпорындар сияқты белгiлi бiр басқару аппараты болады. Оның құрамына ең алдымен банк қызметiнiң ерекше сипаты әсер етедi. Банктi кәсiпорын деп есептесек, барлық басқа кәсiпорындарға тән ортақ белгiлерi де бар, оның дирекциясы, атқарушы бөлiмшелерi, есеп-қисап бөлiмi, кадрлар бөлiмi т.б.

     Сонымен қатар, банк мекемесi ерекше кәсiпорын, ол ақша-несие институты ретiнде қызмет атқарады, сондықтан оны басқару аппаратының құрылымы банктiң ерекшелiгiне байланысты. Бұл ерекшелiктердi банк қызметiн ұйымдастырудағы принциптерден байқауға болады, яғни принцип деп банк мекемесi өз қызметтерiн жүргiзу үшiн және банк операциясын орындау үшiн бағыт-бағдар беретiн бастапқы жағдайларды айтамыз[6, 56 б].

Банктер әдетте функционалдық қағидасы бойынша ұйымдастырылады. Ол келесi жағдайларды бiлдiредi:

1. Банк iрi несие институты ретiнде қызмет атқаратын болғандықтан, оның басқару аппаратында несиелiк кадрлық бөлiмшелерi болуы тиiс. Сонымен бiрге банк есеп айрысу операцияларын жүргiзетiн болғандықтан, оның құрамында есеп айрысу операциясын Үйымдастыратын құрылымдық бөлiмдер болуы тиiс. Банк нақты ақшаны қабылдап және оны беретiн болғандықтан оның кассасы болуы тиiс. Жалпы алғанда, банк атқаратын қызметтер мен операциялар оны басқару құрылымына ерекшелiктер енгiзедi, оларды басқа кәсiпорын құрылымында кездестiруге болмайды. Тек қана мекемелерiне тән болуы тиiс қағида;
2. Банктi ұйымдастыру принципiне, сонымен бiрге қойылған мақсатқа сәйкестiлiк принципi де жатады. Бiзге белгiлi, банктың мақсаты – пайда алу болып табылады. Ол, банк мекемесi құрылымында ақша табиғаты бөлiмдер болуы қажет дегендi бiлдiредi (клиенттердi iздейдi т.б.), яғни банк мекемесiнiң құрамында ақшаның түсiмiн қамтамасыз ететiн бөлiмдер бар: кiрiстер мен шығыстарды жоспарлап, банк бюджетiн құрап, шығындар үнемiн қамтамасыз етедi.;
3. Жеке бөлiмшелердiң билiк өкiлеттiлiгiнiң сатылылығы принципi. Билiктiң екi буыны бар: басқарудың жоғарғы звеносы (буыны) және банктiң басқа да бөлiмшелерi.

     Жоғарғысына Банк кеңесi, Банк басқармасы, тексеру комиссиясы басқа да банктiң маңызды мәселелесiн шешетiн персонал жатады. Төменгi буынына – барлық басқа бөлiмшелерi жатады.

1. Бiрлескен және үйлескен iс-әрекеттердi қамтамасыз ету принципi. Құрылым сөзi элементтердiң жай ғана жиынтығы емес, олардың байланысын бiлдiредi. Егер де коммерциялық банк деген статусқа ие болса, онда өзiнiң құрамында iшкi банк операцияларын атқаратын бөлiмшелерi болуы қажет, екiншi жағынан қоршаған орта талаптарына сай болуы керек.
2. Басқаруды тиiмдi, оңтайлы ету принципi. Осы принципке сәйкес, банк өз қызметiн банктiң дамуына бағыттауы тиiс (мысалы, жаңа қызмет түрлерiн енгiзу, шығындарды қысқарту, еңбек өнiмдiлiгiн арттыру, рынокты зерттеу, т.б.)
3. Бақылауды қамтамасыз ету принципi. Мұндағы қажеттi шарт: iшкi және сыртқы аудит.
4. Персоналдың қызметiн зерттеу принципi. Бұл принциптi жүзеге асыру үшiн белгiлi бiр ережелердi жасайды (жарғы, белгiлi бiр бөлiмдер немесе қызметтердiң ережелерi, персоналдың сапалық бiлiктiлiк дәрежесiн анықтайтын сипаттама). Банк мекемесiнiң әрбiр қызметкерi өзiнiң мiндеттемесiн бiлуi тиiс немесе ережелерге сәйкес орындалуы тиiс.
5. Банк мекемесiнiң ағымдағы және қажеттi ақпаратпен қамтамасыз етiлу принципi және ақпаратты өңдеудiң жаңа әдiстерiн бiлу.

 

 

 

 

• Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және

            қызметiнiң қажеттiлiгi және мәнi

 

  Банк операцияларын жүзеге асыру банктiң қызметi болып табылады. Банк қызметiн клиент мүддесi үшiн белгiлi бiр iс-әрекеттердi орындау деп сипаттауға болады. Кез келген банк өкiмiнiң негiзiнде клиенттiң қандай да болмасын қажеттiгiн қанағаттандыруы жатады.

     Негiзгi дәстүрлi қызмет түрлерiне қазiргi кезде бұрыннан келе жатқан салымдарды тарту мен ссуда беру операциялары жатады. Осы қызмет түрлерiнен сыйақы (мүдде) арасындағы айырмадан банктер табыс алып отырады.

     Коммерциялық банктердiң осы операцияларын топтастыра отырып, олар атқаратын негiзгi функцияларды анықтауға болады:

• уақытша бос қаржыларды, жинақтарды шоғырландыру (депозиттiк операциялар);
• экономика мен тұрғын халықты несиелеу (активтi операциялар);
• несие ақшаларын шығару;
• нақты ақшасыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргiзу;
• инвестициялық қызмет;
• клиенттерге басқа да қаржы қызметтерiн көрсету.

     Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ақшаларын жұмылдыру және оларды капиталға айналдыру функциясын орындай отырып, банктер ақшалай табыстар мен жинақтарды салымдар түрiнде шоғырландырады. Салымдарда топталған жинақтарды ссуда капиталына айналдыру үшiн банктер қарыз алушыларға несие бередi. Қарыз алушылар қаржыларды өндiрiстi ұлғайтуға, тауар сатып алуға жұмсайды. Сонымен, коммерциялық банктердiң көмегiмен салымдар капиталға айналады.

     Ақшаларды тиiмдi орналастыру мақсатында салымдарға (депозиттерге) тартудағы банктердiң қызметiн депозиттiк операциялар деп атайды. Депозиттiк операциялар негiзiнде коммерциялық банктердiң несие ресурстрының басым бөлiгi құралады.

      Коммерциялық банктердiң екiншi негiзгi дәстүрлi функциясы – экономика мен тұрғын халықты несиелеу болып табылады. Бұл функция банк қызметiнiң маңызды бөлiгi болуымен бiрге активтi операцияларға жатады.

Банктiк қызметтердi ең алдымен спецификалық және спецификалық емес қызметтер деп ажыратуға болады. Ерекше кәсiпорын ретiнде, банк iс-әрекетiнiң спецификасынан шығатынның барлығы спецификалық қызметтерi болып табылады. Спецификалық қызметтерге олармен жасалатын операциялардың үш тұрi жатады: депозиттiк операциялар, несиелiк операциялар, есеп айырысу операциялар.

Депозиттiк операциялар клиенттердiң банкке ақша қаражаттарын салым ретiнде орналастырумен байланысты (депозиттер). Берiлген операцияның тарихи тұрi сақтау операциясы болған, ол кезде адамдар өздерiнiң бағалылықтарын банктерге сақтайтын, олар жинақтардың қауiпсiздiгiн және сенiмдiлiгiн қамтамасыз ететiн. Соңынан ақша құралдарын сақтау, құнсызданудан сақтауға өсе бастады. Адамдар өздерiнiң ақша ресурстарын банкке тек өте қолайлы, қауiпсiз орынға орналыстыруға ғана емес, сонымен қатар табыс алу, оларды құнсызданудан, инфляциядан сақтау мақсатымен де қоя бастады. Банк клиенттерi депозитке ақша салғаны үшiн ссудалық процент алады.

Несиелiк операция банктiң негiзгi операциясы болып табылады. Кейде банктi iрi несиелiк мекеме деп атауы бекерден емес қой. Және бұл шын мәнiнде салай: банк активтерiнiң жалпы сомасынан негiзгi бөлiгiн несиелiк операциялар құрайды. Көбiнесе клиенттердi несиелеу есебiнен банк табыстың үлкен бөлiгiн де алады. Бiрақ қазiргi заманғы банктiк операциялар құрылымында несиелiк операция негiзгi болып табылмайды. Инфляция, экономикалық тоқырау және өте жоғары тәуекелге байланысты коммерциялық банктер тек несиелеумен ғана емес, сонымен қатар басқа да табысты өте көп әкелетiн және тәуекелi аз операциялармен жұмыс жасау ұйғарады (мысалы, валюталық операциялармен).

 

 

Жiктелу белгiлерi	Ұсынылатын қызметтер түрлерi
Банктiк      қызмет      ерекшелiгiне  сәйкес болуына байланысты	Банктердiң өздерiне ғана тән ерекше  қызметтер Дәстұрлi қызметтер
Қызметтердi      алу      субъектiлерiне тәуелдi	Заңды тұлғалар Жеке тұлғалар
Банк      ресурстарын      құру      және орналастыру әдiсiне байланысты	Активтi операциялар Пассивтi операциялар
Ұсынғаны   үшiн байланысты  төлемiне	Ақылы қызметтер Ақысыз қызметтер
Материалдың     өнiмнiң байланысы тәуелдi  қозғалыс	Материалдың өнiм қозғалысымен байланысты қызметтер Таза қызметтер

 

Банк орындайтын есеп айырысу операциялары нақты және нақтысыз формада жүзеге асырылады. Клиент тапсырысы бойынша банктер товарлы-материалдың құндылықтарды сатумен немесе сатып алумен, жалақыны  төлеумен салықтарды аударумен, жинаумен және басқа да маңызды төлемдердi жасаумен байланысты әр тұрлi шоттар ашуы мүмкiн. Есеп айырысу кезiнде банк сатушылар мен сатып алушылар арасында кәсiпорындармен салық органдары, тұрғындар, бюджет арасында делдал болып көрiнедi. Есеп айырысуды орындауда банктер тез арада байланысуды және банкке түсетiн құжаттарды техникалық өңдеудi қамтамасыз ететiн әр түрлi Қазiргi заманғы жабдыңтарды қолдалады.

Қарастырылған банктiк операциялардың үш түрін дәстүрлi банктiк операциялар деп атайды. Дәстүрлiлiктiң белгiсi ұзақ уақыт мерзiмiнде ұрпақтан ұрпаққа мұра ретiнде өте бередi. Бұл операцияларды ең ежелгi деп айтуға да облады: оларды «ескi банкiлiк үйлер орындаған, Қазiргi заманғы үлкен және кiшi мұнда ғана емес. Берiлген операциялар дәстүрлiлiк белгiсiн банк статусын сақтауға мүмкiндiк беру арқылы алады. Банктер болып салым қабылдайтын, несие беретiн немесе әртұрлi жеке және заңды тұлғалар арасында есеп айырысуды жүргiзетiн сол немесе басқа да кәсiпорындар немесе ұйымдартабылады. Тәжiрибе жүзiнде салымдарды белгiлi мерзiмге және белгiлi процентке алатын қорларды жиi кездестiруге болады, бiрақ бұдан олар банк бола алмайды. Мысалы, несиелер сауда ұйымдармен бар берiле алады, жалпы бос Қаржылары бар барлық субъектiлермен де берiле алатыны белгiлi, бiрақ сол сияқты одан олар банкке айналмайды, ол өзiнiң негiзгi статусын (жағдайын) сақтайды. Почта клиент тапсырысы бойынша төлемдер жүргiзедi, бiрақ ол жүргiзетiн есеп айырысу операцияларына қарамастан, ол почта болып қала бередi, банкке айналмайды.

Берiлген операциялар өзiнiң жиынтығымен банк деп аталатынды құрады. Заңды банк-бұл қарастырылған барлық үш операцияларды бiр мезгiлде орындайтын кәсiпорын. Егер үш таза банктiк операциялардың iшiнен бiреуiн, қандай да бiр үйым орындамаса, онда ол заң бойынша банк болып есептелмейдi, басқа Қаржылық институт қатарына өтедi. 1995 31 тамыздан олар «басқа несиелiк мекемең атағын алған Қазақстан Республикасының «Банктер және банктiк қызмет туралық заңында.

Банктiк операциялардың дәстүрлi қатарына кассалық операцияларды да жатқызуға болады. Қазiргi заманғы заңдылықта олар банк құрылатын базалық операциялар қатарына кiргiзiлмеген, бiрақ өзiндiк ерекшелiгi бойынша олар банктiк қызметтiң мәнiн көрсетедi. Депозитпен айналысатын банк, несиелендiрудi және есеп айырысуды жүргiзе отырып, кассалық операцияларды жүргiзбейдi дегендi ұсыну қиын. Дәстүрлi және дәстүрлi емес операциялар арасында аралық жағдайды қосымша операциялар алады. Олардың құрамына валюталық операциялар, бағалы қағаздармен операциялар, алтынмен жасалатын операциялар, қымбат металлдармен және құймалармен жасалатын операциялар кiредi. Бұл операцияларды банктер орындалуын мүмкiн.

Қазақстандың коммерциялық банктердiң қызметтертiзiмiнде, тұрғындарға ұсынылатын қызметтер, әлi маңызды орын алмайды, оларға әлi жеке тұлғалар үшiн операция тұрлерiнiң соның көбейту қажет болып тур (соның iшiнде, төлемдердi жасау бойынша, өндiрiстiк және тұтыну қажеттiлiктерiн несиелеу бойынша, салымдарды қабылдау бойынша төлемдер жаса және т.б.).

Банктер бос Қаржыларды жинақтайтын болғандыңтан және оларды қайта бөлiтiндiктен, қажет ететiн шарашылық ұйымдарға қайтару негiзiнде жiбередi, банктiк қызметтер пассивтi және активтi операциялар түрінде жүзеге асырылуы мүмкiн. Пассивтi операциялар көмегiмен банктер өзiнiң ресурстарын құрады (мысалы депозит, сертификаттарды сату, басқа банктерден алған, несиелер есебiнен және т.б.).

Активтi операцияларды орындай отырып банктер өздерiнiң және тартылган ресурстарын әртұрлi шаруашылық ұйымдардың және тұрғындардың қажеттiлiктерiне орналастырады.

Ұсынылғаны үшiн банктiк қызметтердiң төлемiне байланысы ақылы және ақысыз қызметтер деп бөлiнедi. Бұл қандай да бiр анықталған қызметтер түрі толығымен ақылы, не ақысыз дегендi бiлдiрмейдi. Банктiң қызметi, қандай айырмашылыққа, мысалы, есеп айырысу операцияларға клишттерден төлем талап ету қажет, қайсысына төлем сұрау қажет еместiгiн анықтауы керек. Есеп айырысулық, несиелiк және депозиттiк операциялар қатары тегiн жүзеге асырылуы мүмкiн.

Қызметтер үшiн төлем қатынасы бойынша, сонымен қатар банк табысы бойынша басқа да маңызды белгiлер қолданылуы мүмкiн. Банктiк қызметтер кейде банктiк табыс әкелетiн және әкелмейтiн қымбат және арзан қызметтер деп бөлiнедi. Осылайша, көптеген активтi операциялар банкке табыс әкеледi, алсолсалым тұрлерi бойынша проценттердi төлеудi ұсынады. Кейбiр банктiк қызметтер еңбектiң шығынын көп қажет етедi, сондыңтан олардың бағасы қымбат болады. Мысалы, клиенттiң төлем тапсырысы бойынша ақшаны аударуға қарағанда, банкте аккредитивтi өңдеу қымбат турады.

Материалдың өнiмнiң қозгалысына байланысты банктiк қызметтер екi түрге бөлiнедi: оның қозғалысымен байланысты қызметтер, таза қызметтер.

Негiзiнен банктер өзiнiң ақшалай операциялармен материалдың өнiмнiң қозғалысына қызмет көрсететiн болғандыңтан, олардың негiзгi бөлiгi алғашқы қызметтер түріне жатады. Берiлген банк қызметтерi тауарлардың қозғалысына әсер ете отырып, жаңа қосымша құнды құрайды (мысалы, транспорт кәсiпорына, байланыс, сауда кәсiпорындарына қызметтер).

Таза қызметтер материалдың өндiрiспен айналысатын ұйымдарға, сонымен қатар жеке азаматтарға өздерiнiң қажеттiлiктерiн қанағаттандыру үшiн ұсынылады.

Бұрын аталғандай, банк өнiмi болып, әртұрлi қызметтер табылады. Мысалы, өнеркәсiптiк кәсiпорынның өнiмiне қарағанда, банктiк өнiм материалдың, заттың болып көрiнбейдi. Несиелер және есеп айырысулар шаттар бойынша жазулар тәртiбiнде, нақтысыз ақшалай формада жасалады. Сондыңтан, өнiм нақты товарлық тұрде болатын, материалдың өндiрiс саласына қарағанда, банктiк өнiмдi артығымен өндiруге, жинақтап қоюға болмайды.

Банктiк қызметтердiң маңызды белгiсi болып олардың өндiрiстiк сипаты табылады. Тұрғындардан және кәсiпорындардан салымдар қабылдау сияқты, қарапайым түрде, үлкен өндiрiстiк мағына жатыр. Банк тек ақша жинайды-ол «жұмыс iстемейтiнң, қолданылмайтын ақша ресурстарын жұмыс iстейтiн активтерге айналдырады.

Тең дәрежеде бұл өзiнiң өндiрiстiк және Қаржылық қызметiнiң дамуына берiлетiн кәсiпорындарға және ұйымдарға берiлетiн несиелерге қатысты. Осылай бола тұра, банктiк операциялар өздерiнiң клиенттерiнiң шаруашылық қызметiне қызмет көрсете отырып, өндiрiстiң тез дамуына әсер етедi.

Банктiк қызметтiң сипатты белгiлi болып мынау да табылады, олардың объектiсi банктiк байланыс арналарының көмегiмен бiр шоттан екiншi шотқа, бiр аймақтан екiншi аймаққа (кәсiпорыннан, экономика секторынан) үлкен сомада орналастырылатын ақшалар ғана емес болын көрiнедi. Кәсiпорындардың шоттары бойынша қозғалыс- бұл қосымша ақшалай түрдегi капиталдардың қозғалысы.

Несиелеу сияқты, дәстүрлi банктiк операцияны мысалыға алып көрейiк. Қарыз алушы-кәсiпорынға ұсынылған несие, банкке белгiлiбiр мерзiмде банкке қайтарылуы керек және тек қайтарылып ғана қоймай, оны қолдағаны үшiн процент төлеумен қайтарылуы керек екендiгi белгiлi.

Бұл несие алушы оны уақытында толық сомада қайтару үшiн және ссудалық проценттi төлеуге минималды түрде жеткiлiктi болатын пайда алатындай түрде қолдануы қажет екендiгiн бiлдiредi. Қарыз алушы несиелiк келiсiмнiң күшiне сәйкес, банктен алған ақшалай қаражаттарды жеп қою үшiн емес (тұтыну мақсаттарға) капитал ретiнде қолдануға мiндеттi. Егер несие базасында ссудалық процент орын алса, онда бұл банкпен берiлетiн ақшалар капитал ретiнде қолднылуы қажет, қарыз алушы қосымша табыс алуы қажет.

Банктiк операциялардың белгiсi мынадан тұрады, олар активтi және пассивтi операцияларды жаулап алады. Салымдарды қабылдай отырып және осымен пассивтi операцияларды жүзеге асыра отырып, банктер өздерiнiң клиенттерiне тек ақшаларды қауiпсiз жерде сақтаумен ғана емес, сонымен қатар депозиттер бойынша процент түрінде белгiлi табыс алуға мүмкiндiк бередi. Клиенттердiң акцияларын орналастыра отырып, оларға ссуда бере отырып, валюталық және басқа да активтi операцияларды орындай отырып, банктер шаруашылыққа бiрталай қызметтер көрсетедi, тауарлық массанық қозғалысына, тауарды сату-сатып алуға, қоғамдың шығындарды үнемдеуге әсер етедi.

Банктермен орындалатын операцияларды, басқа да кәсiпорындар мен ұйымдар жүргiзе алады. Олар тек банктiң монополиясы ғана болып табылмайды. Бұл тек банктiң дәстүрлi операцияларына ғана емес, сонымен қатар басқа да қызметтерге қатысты. Мысалы, бухгалтерлiк көмектi, кеңестi, әр тұрлi делдалдың қызметтердi, сейфтердiң арендасын және басқа да қызметтердi арнайы кәсiпорындар және агенттiктер көрсете алатыны белгiлi. Сондыңтан айта кететiн бiр жайт, банктер басқа шаруашылық субъектiлерi дәстүрлi орындайтын операцияларды-банктiк емес операцияларды орындауы мүмкiн.

Мұндай жағдай нарықтық шаруашылық жағдайында, банктiк қызметтер нарығында қатал бәсеке орнайтынымен байланысты. Нарықта банктiк қызметтердi жаңа сатушылардың пайда болуы (сауда ұйымдары, қаржалақөнеркәсiптiк және т.б.), көбiне көп пайда әкелетiн операциялардың кеңейюiнемүмкiндiктi қысқартады, банктердi жаңа табыс көздерiн iздеуге итермелейдi.
  Сондықтан, әсiресе соңғы жылдары таза банктiк операциялар емес, банкке дәстүрлi емес қызметтер тез дами бастады.

Банктiк қызметтердiң қасиеттерi

— запасқа өндiрiлуге мүмкiн емес

— өндiрiстiк сипатта болады

— банктiк қызметтердiң объектiсi капитал болады

— активтi жэне пассивтi операцияларды үстайды

— банктiң ғана монополиясы болып табылмайды

— банктiк емес операцияларга жатқызылуы мүмкiн

Банктiк қызметтердiң стандарттың наборының эволюциясы мынандай, көптеген факторлардың әсiрiнен бiртiндеп, нарықта олардың көлемiнiң өсуi және құрамының кеңеюi орын алады.

Әсiрiсе бүны коммерциялық бантердiң жұмысынан байқауға болады. Бiрнеше жыл бұрын отандың банктер сертификатармен, вексельдермен, несиелiк карточкалармен, жұмыс жасалаған, олардың мамандығының. лексиконында факторинг, лизинг, контокоррент, опцион, банкомат және т.б. түсiнiктер қолданылған. Және бұл түсiнiктi, бiрқатар қызметтер қажет болмағанда, банктер орталықтандырылған қайтабөлушiлiк жүйеде жұмыс жасағандыңтан. Нарық жұмысқа жаңа жұмысқа жаңа талаптарды қойды: банетер клиент қызығушылығындағы жаңа операцияларды меңгеруге мiндеттi болып қалды. Өкiнiшке орай, бұл барлық қызметтердi бiрден меңгере алмайды. Аз емес уақыт өттi, банктер әле жеткiлiктi тәжiрибе жинаған жоқ. Бiрқатар операциялар күштi инфляцияның кесiренен, Қазiргi заманғы байланыс құралдарының жетiспеушiлiгiнен дамымай жатыр.

Банктер әлi жаңа қызметтер туралы қажеттi бiлiмдерiжоқ екендiгiн ескермей кетуге болмайды, оларға әлi өзiнiң персоналдарын оларды ұсыну техникасын оқыту қажет.

Бiрақ, бiртiндеп жаңа технологиялар жаңа операциялар банктердiң жетiстiгi болып келе жатыр. Дәстүрлi банктiк операциялардан бөлек олар өздерiнiң қызметтерiнiң кең тұрлерiн ұсына бастады.Жалпы айтқанда, экономиканық банктiк секторында әмбебап қызметке, банктiк қызметтердi әмбебаптандыруға тенденциясы ойластырылған.

Кешендi банктiк қызмет көрсету бiрденен келмеуi мүмкiн. Ол үшiн банктерге жоғарыда айтылған бiрқатар мәселелердi шешуi қажет. Банктер нарықта өзiнiң орнын, өзiнiң кадрлық терiн дұрыс анықтауы маңызды.

Кейде барлық қызметтiң тұрлерiн Үсыну мiндеттi емес. Кiрiсiнше, кез-келген банкке белгiлiбiр операция түріне тоқталу өте рационалды болып шығуы мүмкiн. Оларды орындауда банк мамандануы ол үшiн дамудың тиiмдi бағыты болып шығуы мүмкiн, операцияларды орындауда  шығындарды қысқартуға мүмкiндiк  бередi, және соңында олардың табыстылығын жоғарылатуға мүмкiндiк бередi.

Банк қызметтердiң стандарттың наборының эволюциясы мынандай, көптеген факторлардың әсiрiнен бiртiндеп, нарықта олардың көлемiнiң өсуi және құрамының кеқеюi орын алады.

Әсiрiсе бүны коммерциялық бантердiң жұмысынан байқауға болады. Бiрнеше жыл бұрын отандың банктер сертификатармен, вексельдермен, несиелiк карточкалармен, жұмыс жасалаған, олардың мамандығының. лексиконында факторинг, лизинг, контокоррент, опцион, банкомат және т.б. түсiнiктер қолданылған. Және бұл түсiнiктi, бiрқатар қызметтер қажет болмағанда, банктер орталықтандырылған қайтабөлушiлiк жүйеде жұмыс жасағандыңтан. Нарық жұмысқа жаңа жұмысқа жаңа талаптарды қойды: банктер клиент қызығушылығындағы жаңа операцияларды меңгеруге мiндеттi болып қалды. Өкiнiшке орай, бұл барлық қызметтердi бiрден меңгере алмайды. Аз емес уақыт өттi, банктер әле жеткiлiктi тәжiрибе жинаған жоқ. Бiрқатар операциялар күштi инфляцияның кесiренен, Қазiргi заманғы байланыс құралдарының жетiспеушiлiгiнен дамымай жатыр  [18,42 б.].

Банктер әлi жақа қызметтер туралы қажеттi бiлiмдерi жоқ екендiгiн ескермей кетуге болмайды, оларға әлi өзiнiң персоналдарын оларды ұсыну техникасын оқыту қажет.

Бiрақ, бiртiндеп жақа технологиялар жақа операциялар банктердiң жетiстiгi болып келе жатыр. Дәстүрлi банк операциялардан бөлек олар өздерiнiң қызметтерiнiң ең үрлерiн ұсына бастады.Жалпы айтқанда, экономиканық банк секторында әмбебап қызметке, банк қызметтердi әмбебаптандыруға тенденциясы ойластырылған. [21, 4 б.].

Кешендi банк қызмет көрсету бiрденен келмеуi мүмкiн. Ол үшiн банктерге жоғарыда айтылған бiрқатар мәселелердi шешуi қажет. Банктер нарықта өзiнiң орнын, өзiнiң кадрлық терiн дұрыс анықтауы мақызды.

Кейде барлық қызметтiң тұрлерiн ұсыну мiндеттi емес. Кiрiсiнше, кез-келген банкке белгiлiбiр операция түріне тоқталу өте рационалды болып шығуы мүмкiн. Оларды орындауда банк мамандануы ол үшiн дамудың тиiмдi бағыты болып шығуы мүмкiн, операцияларды орындауда  шығындарды қысқартуға мүмкiндiк  бередi, және соқында олардың табыстылығын жоғарылатуға мүмкiндiк бередi.

    Бүгiнгi таңда әмбебап сипаттағы коммерциялық банктер банк қызметiнiң жан-жақты қамтитын қызмет түрлерiн жүргiзедi. Республиканың коммерциялық банктерi қаржы, несие, есеп айырысу операцияларының барлық түрлерiмен айналысады.

     Қазақстан Республикасының банк заңдарына сәйкес, коммерциялық банктер келесi операцияларды жүргiзедi:

     а) заңды тұлғалардың депозиттерiн қабылдау

     б) жеке тұлғалардың депозиттерiн қабылдау

     в) клиенттердiң шотын ашу және жүргiзу, корреспонденттiк шот ашу және жүргiзу, кассалық қызмет көрсету

     г) қайтарымдылық, мерзiмдiлiк және ақы негiзiнде заңды және жеке тұлғаларға ұзақ және қысқа мерзiмдi несие беру

     д) инвестицияланатын қаражатты иеленушiлердiң немесе оларға билiк жасаушылардың тапсыруымен күрделi қаражаттарды қаржыландыру

     е) заңмен белгiленген тәртiпте өз меншiгiндегi бағалы қағаздар шығару (вексель, аккредитив, депозиттiк сертификат, акция және басқа да қарыз мiндеттемелерi)

     ж  ) төлем құжаттары мен бағалы қағаздарды сатып алу, сату және сақтау, олармен өзге де операциялар жүргiзу

     з) кепiлдiк операциялары: үшiншi тұлғалар үшiн ақшалай түрде атқаруды көздейтiн тапсырмалар, кепiлдiктер мен өзге де мiндеттемелер беру

     и) факторингтiк операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып алушыдан төлемсiз тәуекел етiп қабылдай отырып, төлемдi талап ету құқығына ие болу

     к) форфейтингтiк операциялар:  тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып алушының берешек мiндеттемесiн сатып алушыға айналым түспейтiн жолмен вексель сатып алу арқылы төлеу

     л) сейфтiк операцяилар: сейф жәшiктерiн, шкафтар мен үй жайларды жалға берудi қоса клиенттердiң бағалы қағаздарын, құжаттары мен қҮндылықтарын сақтау жөнiндегi қызметтер

     м) сенiм (трасттық) операциялары: сенiм бiлдiрген адамның мүддесi үшiн және соның тапсыруымен ақшаларын басқару

     н) жалға берушiнiң жалға берiлетiн мүлiкке меншiк құқығын сақтай отырып мүлiктi шарт (лизинг) қолданылатын бүкiл мерзiмге жалға өткiзу

     о) банк қызметiмен байланысты кеңес беру

     п) банк операциялары бойынша брокерлiк қызмет көрсету.

     ұлттық банктiң арнайы лицензиясы болған жағдайда коммерциялық банктер басқа да операцияларды жүзеге асыруға құқылы, соның iшiнде:

• шетел валютасымен айырбастау операцияларын Үйымдастыру
• ақшаларды инкассациялау және басқа жаққа жiберу
• тұрғын халықтың ақшалай салымдарын тарту

     Жоғарыда аталған операцияларды жүргiзу үшiн банктерге және басқа тұлғаларға лицензияны ұлттық банк қана беруге құқылы.

     Банктi ашу өте күрделi де ұзақ процесс болып табылады және әр елдiң арнайы заңдарымен тiркеледi. Банктi ашу, тiркеу және қызметiн тоқтату тәртiбi Қазақстан Республикасы Президентiнiң Заң күшi бар »Банктер және банк қызметi туралы» Заңына сәйкес анықталады.

     Қазақстан Республикасының аумағында банк құруға рұқсатты ұлттық банк бередi. Банк ашуға рұқсат беру кезiнде ұлттық банк жүргiзiлетiн банк операцияларының шегiн белгiлейдi[7, 45 б].

     Банк ашуға рұқсат алу үшiн келесi құжаттарды толтыру қажет:

• банктi ашуға рұқсат беру туралы өтiнiш (өтiнiш қазақ немесе орыс тiлдерiнде берiледi және онда өтiнiш берушiнiң мекен-жайы көрсетiлуi тиiс)
• экономикалық негiздеме
• жаңадан құрылатын банктiң қызмет стратегиясын, қызмет бағыты мен ауқымын ашып көрсететiн бизнес-жоспары, қаржылық перспективасы (есеп балансы, алғашқы үш қаржы жылындағы табыс пен шығын есебi, маркетинг жоспары, ресурстарын тарту жоспары)
• құрылтай құжаттары: құрылтай шарты, жарғы, жарғы қабылдау мен банктi басқару органдарын тағайындау (сайлау) хаттамасы
• құрылтайшылардың қаржы жағдайының тұрақтылығы жайлы аудиторлық қорытынды
• жарғы қорына қаржыны аударатынын растайтын құжат
• банктiң басқару қызметiндегi адамдардың кәсiби бiлiктiлiгi мен жарамдылығын растайтын мәлiметтер
• құрылтайшылар үшiн жасалатын тәуекелдiң ең көп мөлшерi
• жарғы капиталының ең төменгi мөлшерi
• ұлттық банктегi мiндеттi резервтердiң мөлшерi
• банктiң өз меншiгiндегi қаржылары мен оның мiндеттемелерi сомасының арасындағы (активтерi мен пассивтерiнiң) сәйкестiк
• шет елдерден несие ресурстарын тарту көлемiне шектеулер орнату
• ұлттық банктiң орталықтандырылған көздерiнен алынатын несиелердiң ең көп мөлшерi.

     Нормативтер мен шектеулер банктердiң қаржы жағдайларының тұрақтылығын қамтамасыз ету, оның клиенттерiнiң мүдделерiн қорғау және республиканың ақша айналымын нығайту мақсатында орнатылады.

     Ұлттық банк екiншi деңгейдегi банктер қызметiне қатысты бақылау функцияларын да жүргiзедi. Банктердiң балансы, есептерi және басқа да құжаттары негiзiнде ұлттық банк белгiлеген нормативтердiң сақталуын бақылап отырады.

     ұлттық банктiң коммерциялық банктерден алған мәлiметтерi құпия болып табылады және басқа адамдарға ашылуға жатпайды.

     Екiншi деңгейдегi банктер ұлтық банктiң нормативтiк актiлерi мен заңдарын бұзған жағдайда ұлттық банк:

• банктiң қаржы жағдайын сақтандыру жөнiнде, банктi қайта құру немесе тарату, басшыларды ауыстыру қажеттiгi туралы
• санкциялар қолдану туралы мәселенi қарауға құқылы

     Санкциялар ретiнде ұлттық банк мынадай шаралар қолданады:

    а) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген негiздер бойынша айыппұл салып, өндiрiп алу

     б) ұлттық банктегi резервтiк қордан дебитор-банктiң қарызын шығынға жазуға

     в) ұлттық банк белгiлеген жеке нормативтердi өзгерту

     г) барлық немесе жекелеген операцияларын жүргiзуге берiлген лицензияны тоқтата тұру немесе оның күшiн жою

     д) банктi консервациялау, банк ашуға берiлген рұқсатты қайтарып алу т.б.

 

 

   1.4 Қазақстандық банктердiң сыртқы экономикалық

         қызметiнiң негiзгi бағыттары

 

    Банктердiң сыртқы экономикалық қызметiнде төлемдердi шетел қаржы институттарымен байланысы бар банктер ғана жүргiзе алады. Банк тәжiрибиеде шетел банктерiнiң арасындағы коммерциялық операцияларды жүзеге асыру үшiн банктер – корреспонденттер арасындағы операцияларды бухгалтерлiк есеп жүргiзу түрінде клирингтiк валюталар қолданылады.

   Қазақстанда банк қызметi жөнiндегi зақға сәйкес берiлген операция шетел валюталармен операцияларды жүргiзуге ¬Р ғлттың банкiсiнiң лицезиясы бар екiншi деқгейдегi банктер арқылы, iске асырылады. Шетел банктрiмен корреспонденттiк байланыстары болмаса, онда төлемдердi қабылдау және жүргiзу шетел банктерiмен байланысы бар үшiншi банктер арқылы жүргiзiледi.

   Төлемнiң қолма қолсыз формасында қазақстандың банктерде валюталық есеп шоттары ашылып, онда ақша соммасы шетел валютасында есепке алынады. Валюталық есеп шотын ашу үшiн зақды тұлғалар бiрқатар құжаттарды келтiру тиiс:

• құрылтайшы құжаттардың нориалды бекiтiлген көшiрмесi;
• өтiнiш
• фирманық тiркелгенi, салық органдарына есепке тұрғаны жөiнде құжаттардың нотариалды бекiтiлген көшiрмесi, т.б.
• Сыртқы сауда қызметiмен айналасатын фирмаларға банктер кеiлдiктер беруi мүмкiн
• Аванстың (алдын-ала төленген) төлемдердi қайтару кепiлдiгi
• Тендерлiк тапсырыстарда Үсыныс жасау кепiлдiгi
• Жабдыңтау немесе өндiрiс бойынша келiсiмдердi орындау жөнiнде мiндеттемелерiн атқару кепiлдiгi

Коносамент кепiлдiгi, яғни жүкке коносалинттi уақтылы келтiрiлмеген немесе кепiлдiктiң басқа тұрлерi жағдайында болған зиянды өтеу. [19,7 б.].

   Төлемдердiң аккредитивтi және инкассалық формаларын пайдалану барысында тауарға төлемеу және жеткiлiксiз мөлшерде жеткiзбеу тәуекелдiгiн төмендетедi.

   Төлем формасының келесi түрі банк аударым болып табылады, ол төлем тапсырмасының негiзiнде елдiң iшiнде сауда келiсiмдерi бойынша операциялар сияқты жүргiзiледi. Банк аударым бойынша төлем сатып алушымен тауарды алғаннан кейiн келiсiм-шарттың негiзiнде жүзеге асырылады. Банк тәжiрибиеде сыртқы сауда есеп айырысуларында сонымен бiрге зақды және жеке тұлғалар үшiн төлемнiң чектiк формасы да жиi қолданылады. Кең таралған формалардың бiрi банктiң ордерлiк чегi. Чек бойынша получателдiң чек берушi банктiң корреспондент – банкке құжаттар көрсетiлгеннен және чектi тексергеннен кейiн кассалаың бағам бойынша чекте көрсетiлген сомма шетел немесе Ұлттық валютада берiледi.

  Одан басқа банктер сыртқы экономикалық қызметпен айналысатын  фирмаларды несиелейдi. Сыртқы сауданы реқаржыландыруда қалыпты несиелерден тыс өнеркәсiптiк клиринг, факторинг, форфейтинг, несиелердi сақтандыру, жабдыңтаушының, сатып алушының несиелерiн сақтандыру, лизинг, кепiлдiктер және басқа да операциялар қолданылады, олардың бiреуiн тақдау нарықтағы жағдайға, елдiң ерекшелiктерiне және бизнес бойынша серiктес-елдердiң банктерiнiң қызмет көрсету ставкiлерiне байланысты.

   Жабдыңтаушылар, әдетте, өнеркәсiпттiк клирингттi жиi пайдаланады, оның мәнi еркiн ақшалай қаражаттары бар басқа фирмалардан реқаржыландыру.

  Форфеттеудiң мағынасы сатушыға айналымсыз импорттшылармен акцепттелген коммерциялық вексельдердi экспортаушылардан сатып алу формасында жүргiзiледi. Дисконтты несиеден бiр айырмашылығы сатып алушы – форфейтер регресс құқығынан бас тартады, яғни тәуекелдiлiк форфейтерге өтедi.

   Тауарлы несие ретiнде сатып алушымен белгiленген мерзiмге дейiн жабдыңтаушыға тауар үшiнтөлемдi кейiнгi қалдыру қолданылады.

Сыртқы экономикалық қатынастарда қатысудың тұрлi әдiстерi мен тәсiлдерiн пайдалану тәуекелдiлiктiң дәрежесiне, серiктестердiң менталитетiне және қатысушы елдердiң банк жүйесiмен үсынылатын қызметтерге байланысты болады.

Екi деңгейлi банк жүйесiнде банкаралық есеп-айырысулардың өздерiне тән ерекшелiктерi бар. Екi деңгейлi банк жүйесiнiң қалыптасуы барысында заң, нормативтi және Үйымдастырушылық негiзiнiң жеткiлiксiз дәрежеде шаруашылық субъектiлерiнiң арасында есеп-айырысуларында қиыншылықтарды тудырған факторларының бiрi. Төлем жүйесiндегi жетiлмеген тетiктерiне, аударымдардың жылдамдығы және сенiмдiлiгi тарапынан, тұрлi аймақтарда орналасқан банктер арасындағы есеп-айырысулар жатады.

Қолма қолсыз есеп – айырысуларды ұйымдастыруды жетiлдiрумен байланысты мәселелер ҚР ұлттық банкiмен қарастырылуда. ұлттық банктiң директорлар Кеңесiмен қабылданған соңғы құжаттардың бiрi Қазақстанда төлем жүйесiн дамыту стратегиясың, Мұнда Қазақстанның ұлттық банкi төлем жүйесiн орта мерзiмде жетiлдiрудiң негiзгi жолдарын анықтап алды. Ол үшiн келесi ғасырдың басына дейiн жаңа заманның автоматтандырылған есеп-айырысу жүйесiн құру көзделiп отыр.

   Сәйкес апараттың және бағдарламалық құралдарды қолдана отырып телекоммуникацияның арнайы тармақтарын құруға болады. Ақпаратпен алмасудың арнайы формалары жалпы пайдаланудағы режиммен салыстырғанда тармақты тиiмдiрек пайдалануға мүмкiндiк бередi. Телекоммуникацияның арнайы тармақтарына банкаралық элктронды хабарлаулар мен төлемдер жүйесi, сонымен қатар есеп-айырысу жүйесi жатады.

   Бүгiнгi таңда Қазақстандағы телекомуникациялық қызметтердiң тұрлерi төменде көрсетiлген:

— жалпы пайдаланудағы телеграфтың жүйенiң қызметтерi (ТТ)

— жалпы пайдаланудағы телефон жүйесi (ТФ ОП)

— ТМД және халықаралық шеқбердегi абоненттiк телеграф қызметтерi (телетайп – АТ, телекс)

— Факсимильдi байланыс қызметтерi

— Мәлiметтермен алмасу жүйесi.

Коммерциялық банктер филиалдарға қарағанда, ғимарат пен персоналды қажет ететiн, Интернет арқылы транзакция құнымен банк қызметтерiн едәуiр арзан көрсете алады. Бiр транзакцияның өткiзу үшiн шығындар қолданылатын жеткiзу каналына байланысты өзгерiп отырады. Коммерциялық банктерде тиiмдi каналдар бойынша банк өнiмдерi мен қызметтердi жеткiзуге көмектесетiн технологияларды өңдеуге қызығушылықтары мен себептерi бар. Көптеген банкирлер электронды каналдардың үлесiне қайта бөлулер азырақ берiлсе, ақшалай қаражаттарды үнемдеуге болады деп есептейдi.

Интернет – экономика, соңғы уақыттары жай айтылып жүретiн, төлем жүйесiнiң нарығына қатысушылардың санын көп болғанын және тиiмдi болғанын талап етедi. Ең прогрессивтi банктер әлден интернетте жүйеге қосылған өз клиенттерiне (қарапайым азаматтан бастап iрi корпорацияларға дейiн) планетанық кез-келген нүктесiнен нақты уақыт шенберiнде банк шотымен басқаруды Үсына отырып, өз орындарын алды. Осылайша   e-banring терминi туындады (пайда болды)

Интернет – банкинг РС banring (банк жүйесiмен тiкелей модемдiк байланысу арқылы компьютердiң көмегiмен есеп шотын басқару), telephone banring (телефон арқылы есеп шотына қызмет көрсету) және video banring (банк персоналымен клиенттiң интерактивтi байланысу жүйесi) тұрлерiнiң жақа үлгiсi. [25, 19 б.].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2        “Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі” АҚ  ІСІНІҢ ДАМУ

       ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ

 

2.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк

      жүйесінің дамуын талдау

 

   Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң, олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi. Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере алмаған банктер жабылып қалып жатты.

    Қазақстан Республикасының банк жүйесiн реформалау барысында жаңадан ашылған банктердiң басым бөлiгi өз қызметiн осы және басқа да көптеген себептерге байланысты тоқтатуға мәжбұр болды. 1994-2008 ж.ж. аралығында банктердiң сандық өзгерiсiнiң динамикасын кестеден көруге болады (кесте 1).

 

Кесте 1

Қазақстан Республикасы аумағында екiншi деңгейлi банктердiң сандық өзгерiсiнiң динамикасы

	1994	1995	1998	1999	2000	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
ЕДБ –барлығы	184	130	101	82	71	55	48	44	38	36	36	35
Лицензия алған банктер	13	—	2	6	3	2	1	4	4	1	—	1
Лицензиясынан айрылған банктер	33	54	31	25	14	18	8	8	6	—	—	1

 

      Соғы жылдары қаржы саласының сандық және сапалық  көрстекіштерін атруда. Қаржылық ұйымдардың капитал және активтері жоғары қарқынымен өсуде, сонымен қатар ел экономикасының көрсеткіштеріде   артта түсуде.

    Қаржы қызметтерінің шеңбері кеңейіп, олардың сапасы арттуда және қол жеткізеліктей  болуда. Жақын орналасқан қаржы нарықтарының қатынасы белсене түсуде.

      Қазақстанның Ұлттық Банкі (ары қарай ҚҰБ), екінші деңгейдегі банктер (ЕДБ), банк жүйесі, кредиттік серіктестіктер, депозиттік ұйымдар (ҚҰБ, ЕДБ және кредиттік серіктестіктерді қамтиды), депозиттік емес ұйымдар (ипотекалык компанияларды және Даму банкін қамтиды) бойынша монетарлық шолулардан және каржы секторы бойынша ішінара шолудан және де ақша агрегаттары мен депозиттік ұйымдардағы депозиттерден тұрады.

   Монетарлық шолулар Халықаралық Валюта Қорының ақша-кредит және қаржы статистикасын кұру жөніндегі Басшылығына сәйкес жинақталады. Бұл нұсқада стандартты тұжырымдамалар, анықтамалар, жіктеу нысандары және ақша-кредит мен қаржы статистикасы көрсеткіштерінің үйлесілімділігін қамтамасыз етуде статистиканы ұлттық және халықаралық деңгейде жинау мен ұйымдастырудың жалпы тәсілдерінің жиынтығы берілген.

   Монетарлық шолу кестелері сәйкес ұйымдардың баланстары негізінде құрастырылады.

   Баланс шоттары резиденттік белгілері бойынша бөлініп, сыртқы және ішкі активтер/ міндеттемелер түрінде топтастырылды ішкі активтер/ міндеттемелер экономиканың секторлары бойынша топтастырылды.

Ұлттық Банк бойынша монетарлық шолу үш бөліктен түрады (Кесте 2) :

1)              сыртқы         активтер         таза         (нетто) айқындаманы білдіреді, немесе ҚҰБ-нің басқа елдерге (бұрынгы ТМД елдерін қөса алғанда) қатысты талаптары мен міндеттемелері арасындағы айырмашылықты құрайды.  Сырқы активтер мынадай түрде берілген:

—   таза  халықаралық  резервтер  (жалпы  халықаралық активтер   мен   ЕАВ-дағы   сыртқы   міндеттемелердің айырмашылығы);

-Ұлттық Мұнай Қорының активтері;

— басқа таза сыртқы активтер.

   Жалпы халықаралық активтерге монетарлық алтын мен SDR, қолма-қол шетел валютасы және шетел валютасындағы депозиттер, кредиттер, бағалы қағаздар (акциядан басқа) кіреді.

   Монетарлық алтын мен арнаулы өзара қарыз құқықтары (SDR) елдің орталық (ұлттық) банкі немесе басқа ақша-кредит реттеу органдарында сақталатын резервтік активтердің бір бөлігі болып табылады. Бұл екі құрал да институтционалдык бірліктердің міндеттемелері емес. Монетарлық алтын, орталық (Ұлттық) банктің немесе ақша-кредит реттеу органдарының меншігіндегі, елдің ресми халықаралық резервінің бір бөлігін кұрайтын жоғары сынамалы (995/1000 және жоғары) кұймалар мен металл ақшалардан тұрады.

   SDR — ХВҚ кұрған және дуркін — дүркін ХВҚ-ға мүше елдердің арасында әрқайсысының үлесіне сайма-сай бөлініп берілетін халықаралық резерв активі. SDR мемлекет үкіметі немесе халықаралық қаржы үйымдарының шектеулі саныңың иелігінде ғана бола алады және ол тек өсы топ арасында алмаса алады.

 

 

 

 

 

 

Кесте 2

 

Қазақстан Ұлттық банкінің таза сыртқы активтер бойынша монетарлық шолу

Млн. теңге

Көрсеткіштер	2003	2004	2005	2006	2007
1	2	3	4	5	6
Таза сыртқы активтер	553	-64 011	-72 727	-274 407	-304 459
Таза сыртқы активтер, ЕАВ	-1 201	-63 693	-56 724	-265 938	-307382
Бейрезидекттерге қойыған тапаптар, ЕАВ	49 982	77 939	199 948	287179	278311
Қолма-қол шетел валютасы	10 594	11 962	16 465	19551	18 094
Аудармалы делозитгер	14791	32 615	53 294	32 379	38 284
Басқа депозитгер	18 843	7 960	52 443	58 814	43 445
Бағалы кағаздар, акциядан басқа	3 157	16 648	41 168	99 162	71 146
Кредиттер	2 157	7 110	19 864	73 461	98 305
Қаржы деривативтер	—	—	—	88	187
Акциялар және капиталға катысудьтн баска нысандары	437	459	26	10	10
Алуғаберілетін басқа шоттар	3	1 185	16 688	3713	8 840
Минус: бейрезиденттердің алдындағы міндеттемелер, ЕАВ	51 182	141 632	256 671	553 117	585 694
Аудармалы депозиттер	12 291	7 802	12714	22 137	19331
Басқа депозиттер	11 308	57 983	62 331	251 985	306 776
Кредиттер	27 462	75 160	170 463	276 612	255119
Қаржы деривативтер	—	11	—	148	209
Төлеуге берілетін басқа шоттар	121	676	11 163	2 235	4 258
Басқа таза сыртқы активтер, БВТ	1754	-319	-16 004	-8468	2 92$
Жалпы активтер	5428	55745	5996	8 439	14 593
Минус: міндеттемелер	3675	5892	22002	16 907	11 670

ҚҰБ статистикалық бюллетень,2008

2)   Ішкі   активтер   таза   (нетто)   айқындаманы немесе Қазақстан Республикасының ішкі экономикасы секторлары бойынша талаптар мен міндеттемелердің арасындағы айырмашылықты білдіреді.

ҚҰБ бойынша монетарлық шолудағы таза сыртқы және таза ішкі активтер сомасының жиынтығы ҚҰБ-нің пассивтеріне тең.

Ішкі активтер құрамы:

— Орталық Үкіметке қойылган таза талаптар;

—   банктерге   койылған   талаптар   (ҚҰБ-нің  ноттарын қөспағанда);

— банктік емес қаржы ұйымдарына койылған талаптар;

өзге экономикага койылган талаптар (қаржы институтына жатпайтын мемлекеттік / мемлекеттік емес үйымдарға, үй шаруашылықтарына);

—   басқа   нетто   талаптар   (басқа   міндеттемелер   мен банктер капиталын алып тастағандағы басқа қаржы және қаржылық емес активтер)(кесте 3).

 

Кесте 3

Қазақстан Ұлттық банкінің таза ішкі активтері бойынша монетарлық шолу

Млн.теңге

Көрсеткіштер	2003	2004	2005	2006	2007
1	2	3	4	5	6
Ішкі активтер	310864	533706	739306	1121998	1 210 324
Резервтер	24359	42 343	45 380	75 970	68 682
ҚҰБ-дегі аудармалы және басқа депозиттер	14 452	28 041	29 183	52 607	48 626
Қолма-қол ұлттық валюта	9 907	14 303	16 198	23 363	20 055
ҚҰБ-не қойылатын басқа талаптар	45 291	23 930	25/19	88 772	133 720
Орттық Үкіметке қойылған таза тапаптар	42 270	61 147	89 900	100 337	1/0 242
Жалпы талапттар	59 512	75 847	107593	106217	114 732
Бағалы кағаздар, акциядан баска	58 515	74 522	106 997	105 857	114 424
Кредиттер	882	481	470	304	290
Алуға берілетін басқа шоттар	115	843	125	57	19
Минус: міндеттемлер	17 242	14 699	17 693	5 881	4 490
Аудармалы депозиттер	2 588	1 331	854	530	510
Басқа депозиттер	931	5 668	12 047	910	1
Бағалы кагаздар, акциядан басқа	61	—	—	—	—
Кредиттер	13651	7211	4 791	4 441	3 979
Төлеуге берілетін басқа шоттар	10	490	0	0	—
Аймақтық және жергілікті басқару органдарына қойылатын  талаптар	_	5 205	/ 792	2 99$	4 098
Бағалы қағаздар, акциядан басқа	—	3 961	824	2310	3 610
Кредиттер	—	1 164	955	673	486
Алуға берілетін баска шоттар	—	80	12	10	1
Банктік емес қаржы үйымдврына қойылатын талаптар	3 703	16 079	23 019	31 876	35 544
Бағалы кағаздар, акциядан басқа	5	197	692	4 382	6 246
Кредиттер	916	13 092	17 973	19 680	19 777
Қаржы деривативтер	—	—	—	—	—
кциялар және капиталға қатысудың басқа нысандары	2 783	2510	4012	7 265	8 650
Алуға берілетін басқа шоттар		280	342	549	870
Қаржыы институтына жатпайтын мемлекеттік ұйымдарға қойылатын талаптар	—	14 564	12 795	30109	22 707
Бағалы қағаздар, акциядан басқа	—	2 098	4 706	1551	1 904
Кредиттер	—	12 296	7 993	28 538	20 773
Акциялар және капиталға қатысудың басқа нысандары	—	91	10	10	10
Алуға берілетін басқа шоттар	—	79	86	10	20

ҚҰБ статистикалық бюллетень,2008

 

3)   Пассивтер мынадай:

—  резервтік ақша және ЕДБ мен банктік емес қаржы үйымдарының басқа депозиттері мен кредиттері (РЕПО операциялары).

   Резервтік ақша (ақша базасы) Ұлттық Банктің кассасындағы ақшаны қөспағандағы (ҚҰБ-тен тыс қолма — қол ақша) Қ¥Б айналысқа шығарған қолма -қол ақшадан, екінші деңгейдегі банктердің аудармалы және басқа депозиттерінен, банктік емес қаржы және қаржылык емес ұйымдардың аудармалы депозиттерінен, мемлекеттік және қаржы институттарына жатпайтын мемлекеттік емес үйымдардың Ұлттық Банктегі теңгедегі ағымдағы шоттарынан құралады. Аудармалы    депозиттер    —    барлық    келесі депозиттер, олар:

 1) әрқашан айыппұлсыз және шектеусіз атаулы кұнымен ақшаға ауыстырылады;

 2) чектің,   траттың   немесе   жиро-кепілдіктің   көмегімен

еркін айнапады;

3) төлемдер жүргізуде кең қолданылады. Аудармалы депозиттер қысқа ақша массасының бір бөлігі болып табылады.

 

Кесте 4

 

Қазақстан Ұлттық банкінің таза ішкі пассивтері бойынша монетарлық шолу

 

Көрсеткіштер		2003	2004	2005	2006	2007
Пассивтер		135117	193457	225984	319805	392957
Резервтік ақша		134416	174959	208171	316962	388535
ҚҰБ-нен тыс қолма-қол ақша		116335	145477	177899	262093	303204
Банктердің аудармалы депозиттері		12567	199889	21820	33192	54616
Банктердің басқа депозиттері		1903	8564	7601	20029	16381
Банктікемес каржы ұйымдарының аудармалы депозиттері		212	283	385	743	10085
Қаржы институтына жатпайтын мемлекетік ұйымдардың теңгедегі ағымдағы шоттары		3392	919	449	935	4246
Қаржы инетитутына жатпайтыи мемлекеттік емес ұйымдардың теңгедсгі ағымдагы шоттары	8		26	16	—	—
Басқа депозиттер	702		1342	138	82	66
Қаржы институтына жатпайтын мемдекеттік ұйымдардың шетел валютасындағы ағымдағы шоттары	74		242	113	78	66
Банктік емес қаржы ұйымдарының басқа депозиттері	17		592	—	—	—
Кредиттер	—		17156	17675	2761	3757
Банктерден	—		17156	17675	2761	3757

ҚҰБ статистикалық бюллетень,2008

 

   Басқа депозиттер — негізінен олар, белгілі уақыт аралығынан кейін ғана алынатындығы немесе әртүрлі шектеулері жай коммерциялық операцияларда біраз қолайсыздық туғызатын және жинак механизміне койылатын талаптарға жоғары дәрежеде сай келетін жинақ және мерзімдік депозиттер. Басқа депозиттер, сонымен қатар, шетел валютасында тұлғаланған басқа салымдар мен депозиттерді де қамтиды.

    ЕДБ бойынша монетарлык шолу екінші деңгейдегі банктердің баланстары негізінде жинакталады және оның құрамы таза сыртқы активтерден (ЕАВ-дағы таза ішкі активтер және БВТ-дегі баска таза сырткы активтер), ішкі активтерден (резервтер, ҚҰБ-ке койылған басқа талаптар, Орталық үкіметке койылған таза талаптар, аймақтық және жергілікті басқару органдарына қойылған талаптар, банктік емес қаржы ұйымдарына, мемлекеттік және қаржы институтына жатпайтын мемлекеттік емес ұйымдарға, ҮШҚК БКМ-ге (үй шаруашылықтарына кызмет көрсететін бейкоммерциялық мекемелер), үй шаруашылыктарына қойылған талаптар, басқа таза активтер) және пассивтерден (аудармалы және басқа депозиттер, бағалы кағаздар, кредиттер, төлеуге берілетін баска шоттар) тұрады.

    Банк жүйесі бойынша монетарлық шолу ҚҰБ мен ЕДБ-дің монетарлық шолуларын шоғырландыру негізінде топтастырылды. Ол таза сыртқы активтерді, таза ішкі активтерді және пассивті қамтиды. Банк жүйесінің таза сыртқы және таза ішкі активтері пассивпен тең түседі. Банк жүйесінің пассивтері экономика секторлары бойынша егжей тегжейленген айналыстағы қолма-қол ақшаны, аудармалы және басқа депозиттерді қамтиды.

   Ақша массасының құрамы айналыстағы қолма-қол ақшадан, аймақтық және жергілікті баскару органдарының, банктік емес қаржы ұйымдарының, мемлекеттік және каржы институтына жатпайтын мемлекеттік емес ұйымдардың, ҮШҚК БКМ-нің, үй шаруашылыктарының аудармалы және басқа депозиттерінен тұрады.

  Депозиттік ұйымдардың монетарлық шолуы ҚҰБ, ЕДБ және кредиттік серіктестіктердің баланстары негізінде жинақталады. Кредиттік серіктестіктері, ХВҚ-ның Басшылығына сәйкес, депозиттік ұйымдадың қосымша секторына жатады, себебі олар қаржы делдалдығы болып есептелетін банк операцияларының жекеленген түрлерін жүргізеді және кең ақша массасының ұлттық анықтамасына кіретін міндеттемелер шығарады. Депозиттік ұйымдар шолуының ақша массасының құрамы депозиттІк ұйымдардан тыс айналыстағы қолма-қол ақшадан, аймақтық және жергілікті басқару органдарының, банктік емес каржы үйымдарының, мемлекеттік және қаржы    институтына   жатпайтын    мемлекеттік   емес ұйымдардың,            ҮШҚК            БКМ-нің,            үй- шаруашылықтарының аудармалы және басқа депозиттерінен тұрады.

   Депозиттік емес қаржы ұйымдарының монетарлық шолуы казіргі кезде ипотекалык компаниялар мен Даму банкінің баланстары негізінде жинақталады. Қызметінің негізгі түрлеріне сәйкес бұл ұйымдар басқа каржы ұйымдарының қосымша секторына жатады. Шолудың пассивтері депозиттік емес қаржы ұйымдарының қаржы кұралдары мен экономика секторлары бойынша егжей-тегжейленген міндеттемелерінен тұрады.

   Қаржы секторының ішінара шолуы ҚҰБ, ЕДБ, кредиттік серіктестіктері, ипотекалық компаниялары және Даму банкінің шоттарын қамтиды. Алдағы жоспарда бұл шолуды сактандыру (кайта сақтандыру) компаниялардың, жинақтау зейнетақы қорларының және басқа қаржы ұйымдарының шоттарын қоса толықтырылу негізінде қаржы секторы бойынша толық шолу ұсынылмақ. Бұл шолудың пассивтері ақша массасына кіретін (айналыстағы қолма-қол ақша, экономика секторлары бойынша егжей-тегжейленген аудармалы және баска депозиттер) міндеттемелермен қатар ақша массасына кірмейтін, қаржы кұралдары мен экономика секторлары (міндеттемелері ақша массасының Ұлттық анықтамасына кірмейтін экономика секторлары мен қосымша секторлары) бойынша егжей-тегжейленген міндеттемелерден де түрады.

   Қазақстанның ӘСБ-не енуіне орай, Қазақстанның қаржыгерлер ассосациямен   ағымды кезеңде қаржы саласында    шетелдік капиталдаңы болуына шектеуді кезеңдер алудың, отандық қаржы құқралдарының бәсекелік қабілеті және  қаржылық тұрақтылығын  арттыруға бағытталған іс- шаралардың ұсыны жасалды. Қазақстанның жалпы экономикасының және қаржы саласының соңғы қызмет нәтижелерін  төмендегі кестеден көруге болады  (Кесте 1).

      2003- 2007 жыл аралығында банктердің жалпы активі 6,6 есеге артып  2 трлн.тегеден асты (17 млрд. АҚШ доллары). Елдің ішкі ІЖӨ активтердің үлесі  16,9%  — 47% өсті (кесте 5 ).

 

Кесте 5

 

Қазақстан экономикасының банк жүйесінің  негізгі көрсеткіштері , %

Көреткіштер	2004	2005	2006	2007
Банк саласы
ІЖӨ активтерінің қатынасы	23,9	30,6	37,7	47,0
ІЖӨ кредиттердің қатынасы	14,9	17,9	22.0	28,0
ІЖӨ  өзіндік капиталдың қатынасы	3,7	4,3	5,0	6,5

Қазақстан қаржығерлерінің IV конгресі, Алматы; 2007.

 

    Кестеден көріп отырғанымыздай тұрақты макроэкономикалық жағдайда Қазақстанның банк саласы  бірқалыпты дамуда.

    2004 жылмен салыстырғанда несиелік протфель сапасы төмендеген. Бұл  несие операцияларының арттуымен түсіндіріледі (Кесте 6).

 

 

 

 

 

 

Кесте 6

2002-2007 жылдар аралығындағы банк активтері мен капиталдары

Банк активтері мен капиталдары  (млрд. тенге)
	2002	2003	2004	2005	2006	01.07.07	01.08.07	01.01.08
1	2	3	4	5	6	7	8	9
ЕДБ активтері	341,10	527,90	784,00	1 144,97	1 677,90	1785,6	2021,7	2252,4
ІЖӨ-ге активтер қатынасы, %	16,9	20,3	23,9	30,6	37,7	41	47	47
ЕБД өзіндік капитал	69,00	97,60	122,20	161,20	223,50	249,0	263,1	311,2
ІЖӨ өзіндік капитал қатынасы,  %	3,4	3,8	3,7	4,3	5,0	5,6	6,1	6,5
ЕДБ активтеріне қатынасы,  %	20,2	18,5	15,6	14,1	13,3	13,9	13	14
Үмітсіз несиелер үлесі, %	5,5	2,0	2,1	2,0	2,1	2,1	2,2	2,6
Несиелер бойынша жалпы сомасына провизиялар, %	9,5	4,5	4,7	5,5	6,2	6,3	6,1	6,4

 

ЖІӨ  банк жүйесі өзіндік капиалы мен активтерінің  қатынас серпіні, %

 Қазақстан қаржығерлерінің IV конгресі, Алматы; 2008.

Сурет 2

  Банк жүйесінің өздік капиталы  4,5 есе артып 2007 жылы   валютанылық эквиваленте 2 млрд. АҚШ доллары   (311,2 млрд.теңге). Оның ІЖӨ -де үлесі  3,4 — 6,5% өсті. Бірақ бұл көрсеткіштің өсу қарқыны  өзіндік капиталдың өсу қарқыныңан алып отыр  20,2% — 14% төмендеген.

   Соңғы төрт жылда ЕДБ –дің берген неселерінің жалпы көлемі 9 есе артқан. 2007 жылы  1 328,9 млрд. теңгені құраған  ( 10 млрд. АҚШ доллары).  ЖІӨ -де несиелердің үлесі   7,4% — 28% өсті.

   Ұзақ мерзімді несиелердің үлесі  несие протфелінде  49% — 66% өсті. Шағын бизнес субъектілернің несие көлемі  2003 жылдың басынан 7 есеге өсті.

   Қарстырылып отырған кезеңде несиелеудің орташа ставкасы 20,7% — 12,6% төменеді, оның ішінде жеке тұлғаларға  24,4% — 17,5% төмендеді, заңды тұлғаларға  20,5 — 11,7% төмендеді (Кесте 7).

 

 

Кесте 7

 

Экономикаға берілген несиелер

 

	2002	2003	2004	2005	2006				2007
Экономикаға берілген несиелер, оның ішінде	148,8	276,2	489,8	672,4	978,10				1 328,9
Қысқа мерзімді несиелер	75,4	143,2	241,10	288,5		369,7		454,1
Ұзақ мерзімді несиелер	73,4	133,0	248,70	383,9		608,4		874,8
ЖІӨ-гі несиелер, %	7,4	10,6	14,9	17,9		22,0	28
Несиелердің депозиттерге қатынасы,  %	86	94	110	110		132	132
Шағын бизнеске несиелер	39,90	74,20	122,00	146,50		196,20	276,60
Сыйақы ставкасының орташа мөлшері, %	20,7	18,2	16,1	14,4		13,7	12,6
Жеке тұлғаларға, оның ішінде	24,4	23,8	22,5	20,5		19,4	17,5
Шетел валютасындағы несиелер	22,8	21,1	20,1	18,1		17,2	15,0
Теңгемен несиелеу	26,0	27,2	25,5	24,3		21,8	20,4
Заңды тұлғалардың несиелері оның ішінде	20,5	17,9	15,7	14,0		13,1	11,7
Шетел валютасындағы несиелер	18,8	16,9	14,6	13,0		11,0	9,6
теңгемен несиелеу	22,3	19,1	17,4	15,6		15,5	14,4

Қазақстан қаржыгерлерінің IV конгресі, Алматы; 2007.

 

 

 

 

Экономика берілген несиелер серпіні

          Қазақстан қаржығерлерінің IV конгресі, Алматы; 2008.

 

Сурет 3

 

 

   Суреттен көріп отырғанымыздай 2003 жылы тартылған салымдар екінші деңгейлі банктерде 6 есе өскен, 2007ж.  1 трлн.теңге немесе  7,5 млрд. АҚШ доллары. Мұнда тұрғын халықтың депозиттері жалпы сомасында  32 — 40% өсті.   Шетел валютасындағы депозиттердің үлесінің төмендеуі соңғы екі жылдағы 1 теңгенің тұрақтануымен және сыйақы ставкаларының бұл депозит категорияларына төмендігімен түсіндіріледі. Соған қарамастан шетел валютасындағы және теңгелік депозиттердің қатынасы сақталынып қалуда.2007 жылы тартылған депозиттердің үлесі ЖІӨ 21% өсті (Кесте 8).

Кесте 8

Банктердің тартылған қаражаттарының  көрсеткіштері

 

Банктердің тартылған қаражаттары  (млрд.теңге)
	2002	2003	2004	2005	2006	04.07	07.07	2007
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Тартылған депозиттер	172,40	294,00	446,00	610,00	739,00	815,5	925,2	1007,8

Кесе 8 жалғасы

1	2	3	4	5	6	7	8	9
Шетел валютасындағы үлесі, %	47%	50%	64%	39%	48%	46%	47%	45%
Жеке тұлғалардың депозиттерінің үлесі, %	32%	31%	42%	43%	46%	44%	42%	40%
ЖІӨ -де депозиттер, %	8,6%	11,3%	13,6%	16,3%	16,6%	18%	21%	21%
Шетел валютасындағы депозиттер	8,5	8,6	7,3	6,9	5,9	5,8	6,0	5,8
Депозиттер   тенгелік	13,5	15,6	12,8	11,0	10,9	9,4	9,6	9,8

Қазақстан қаржыгерлерінің IV конгресі, Алматы; 2007.

 

 

 

ЕДБ-дің депозиттерді тарту бойынша көрсеткіштер серпіні,%

 

Қазақстан қаржығерлерінің IV конгресі, Алматы; 2008.

 

 

Сурет 4

      2007 жылы банк жүйесінің таза табысы  34,9 млрд. теңге құраған (Кесте 9).

 

Кесте 9

 

Банк жүйесінің табыстылық көрсеткіштері

 

Банк жүйесінің табыстылық көрсеткіштері (млрд.теңге)
	2002	2003	2004	2005	2006	04.07	07.07	10.07
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Таза табыс	9,5	7,1	7,4	20,6	30,1	9,3	24,2	34,9
ROA,%	2,8	1,3	0,9	1,8	1,8	2,1	2,4	2,1
ROE, %	13,8	7,3	6,1	12,8	13,5	14,9	18,4	14,9

Қазақстан қаржыгерлерінің IV конгресі, Алматы; 2007.

 

 

Екінші деңгейлі банктердің   табысының серпіні, млрд. теңге

 

Қазақстан қаржыгерлерінің IV конгресі, Алматы; 2008.

 

Сурет 5

 

Жүйедегі банктердің қызметінің қаржылық нәтижесі бұл таза табыс, соңғы 4 жылда оның үлесі 3,2 есе артып,  2007жылы  30,1 млрд. теңге немесе  210 млн. АҚШ доллары.

   2006 жылғы й бойынша ЕДБ – тер табыс салығын төлегеннен кейін 30,1 млрд. жиынтық таза табысқа қол жеткізді.

   Табыстардың жиынтық көлемі 233,8 млрд. теңге құрады (2006 жылдың 1 қаңтардағы жағдайы бойынша 227,1 млрд. теңге), шығыстардың жиынтық көлемі 203,7 млрд. теңгені құрады.

 

Кесте 10

 

Банк секторының табыстылығы,млрд. теңге

 

 

Көрсеткіштер	01.01.06.	01.01.07.	өзгеріс (+;-)%-мен
Сыйақы алумен байланысты табыстар	103,7	139,8
Сыйақы төлеумен байланысты шығыстар	43,2	60,6	56,2
Сыйақы алумен байланысты таза табыстар	60,5	79,2	30,9
Сыйақы алумен байланысты емес табыстар	144,0	90,5	-37,2
Сыйақы төлеумен байланысты  емес шығыстар	183,4	138,4	-13,2
Сыйақы төлеумен байланысты емес шығындар	-39,4	-47,9	21,57
Қарастырылмаған баптар	1,3	2,7	107,7
Табыс салығын төлегенге дейінгі таза табыс	22,4	34,1	52,23
Табыс салығын төлеумен байланысты шығыстар	1,8	4,0	122,2
Табыс салығын төлегеннен кейінгі таза табыс.	20,6	30,1	46,12

 

 

   Пайыздық табыстар құрылымында негізгі үлесті қызмет көрушілерге берілген зайымдардан сый ақы алумен байланысты табыстар құрайды (83,9 немесе 117,4 млрд. теңге),ал пайыздық шығыстар құрылымында  қызмет көрушілердің талаптары бойынша сый ақы төлеумен байланысты шығыстар (70,4 немесе 42,7 млрд. теңге) құрап отыр.

  Тағы мынаны да айта кеткен жөн,таза пайыздық емес табыстар құрылымында таза комиссиялық табыс 32,18 % — ға ұлғайып, 2007 жылдың 1 қаңтардағы жағдай бойынша 23,0 млрд. теңге құрады (01.01.06 ж. жағдай бойынша 6,6 млрд. теңге).

  Дилингтік операциялар бойынша таза табыс 9,2 млрд. теңге құрады (2006 жылғы жағдай бойынша 6,6 млрд. теңге).

Кесте 11

 

Банк жүйесінің табыстарын көрсететін жиынтық көрсеткіштер

 

Көрсеткіштер	01.01.06.	01.01.07.
Табыс салығын төлегенге дейінгі таза табыстың жиынтық активтерге (RОА) қатынасы	1,96	2,03
Табыс салығын төлегенге дейінгі таза табыстың өзіндік капиталға (RОЕ) қатынасы	13,8	14,6
Сый ақы алумен байланысты табыс- тардың жиынтық активтерге қатынасы	9,05	8,33
Несиелер бойынша сый ақы алумен байланысты табыстардың жиынтық портфельге қатынасы	14,5	12,87
Дилингтік операциялар бойынша таза табыстың табыс салығын төлегенге дейінгі таза табысқа қатынасы	29,8	26,88
Сый ақы төлеумен байланысты шығыс- тардың жиынтық міндеттемелерге қатынасы	4,28	4,06
Резерв құруға шығыстардың жиынтық активтерге қатынасы	3,49	2,8

 

    Банк секторының былтырғы жылға табыстылық кофиценті ұлғайды.Табыс салығын төлегенге дейінгі таза табыстың жиынтық активтерге (RОА) қатынасы 2,03% құрады (01.01.06ж. жағдайы бойынша – 1,96%), табыс салығын төлегенге дейінгі таза табыстың өзіндік капиталға (RОЕ) қатынасы – 14,6% құрады (01.01.06ж. жағдайы бойынша – 13,8%).

   2007 жылдың 1 кварталында банктік сектордың жийынтық пайдасы шамамен Т 6,3 млрд. құрады.Былтырғы жылдың 1 кварталына қарағанда,ол кезде несиелік портфельдің табыстылығы 15-16% деңгейінде тұрған,ал биылғы жылғы қысқа мерзімді валюталық несиенің табысын төмендету есебінен ол 14% — дан 12% — ға дейін кезектеп төмендеуді жалғастырды.Компенсация қандай да бір көлемде жеке тұлғаларды қымбат несиелендіру есебінен жүріп отырды.

Барлық банктерге тұтынушылық несиелендіру көлемін ұлғайту жеңілге соғып жатқан жоқ.Бірақ Халық Банкінің жоғарыды аталған көрсеткіші 2005 жылыдың наұрыз айымен салыстырғанда әжептеуір өсті,ол 2,5 еседен жоғары болып (Т1107 млрд.) Т 19,0 млрд. жетті.

Сонымен бірге, табыстарды көтеру үшін, банктің жиынтық активтері қалыпты өсумен бірге (наурыз айында ол Т1,2 трлн. немесе Т 7,9 млрд.) бірті бірте теңгеге аударылуда.

 

 

Кесте 12

 

Таза табыс көлемі бойынша алдыңғы қатарлы банктердің ондығы

 (“А” категориясы, КАSЕ), мың теңге

 

		01.01.2007.	2006 жыл қорытындысы
1	Казкоммерцбанк	1 935 913	6 011 279
2	Халық банк	1 142 069	2 561 133
3	Тұран Әлем	674 930	3 028 719
4	АТФ банк	390 604	1 085 902
5	Цесна банк	279 718	858 154
6	Альфа – банк	243 820	385 681
7	Банк Каспийский	176 108	678 360
8	Банк Центр – Кредит	158 159	715 111
9	Ларита – банк	142 880	162 895
10	Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі	91 366	49 486

 

    Мұндай тенденция  2006 жылдан бері жалғасып келеді, ол кезде активтер үлесі 67,5 % — дан 67,1% — ға төмендеді. Түсінікті,өзгеріс үлкен емес, бірақ та банктер шетелден көп қарыз алды, ал депозитке келетін болсақ, тұрғындардың долларлық депозиттерден теңгелік депозиттерге ауысуға онша құлқы болмады. Қаңтар айында депозиттер көлемін қысқартқан соң, банктерде өсу басталды.Ақпан айында резиденттердің депозиттерінің жалпы көлемі 6,3% — ға ұлғайды, ал наұрызда 2,4% — ға, сәүір айының басында ол шамамен 4,2 млрд. АҚШ долларын құрады.Теңгеге деноминация жасалған, тартылған салымдар сырттан келген валюталарды жапты.

Кесте 13

Капитал көлемі бойынша  Қазақстанның алдыңғы қатарлы банктерінің ондығы. (“А” категориясы,КАSЕ), мың теңге

 

	Көрсеткіштер	01.07.2007.	01.01.2007
1	Казкоммерцбанк	286 037 161	278 616 880
2	Тұран Әлем	228 675 131	228 741 894
3	Халық банк	219 107 485	196 498 464
4	АТФ банк	68 002 928	58 275 109
5	Банк Центр – Кредит	59 664 259	50 968 764
6	Цесна банк	46 951 613	35 804 226
7	Банк Каспийский	32 288 530	29 021 967
8	Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі	31 299 854	21 994 818
9	Темірбанк	24 223 488	22 979 818

Сәүір айының басында теңгелік депозиттердің үлес салмағы 44,7% — ға дейін өсті.Бұл банктердің несиелік саясатында көрініс табуда.

Дәл солай, депозиттер секілді, ұлттық валютадағы несиелердің өсуі  жалғасуда.Нәтижесінде наұрыз  айында ақпан айымен салыстырғанда теңгелік несиелердің үлес салмағы 1,1%   — ға өсіп, Т 696,7 млрд. құрады (шамамен $ 4,6 млрд.).

Банк капиталы өсе бастады, бұл өз кезегінде несиелендіру мен табыстың көлеміне оң әсер беруі тиіс.(кесте 14)

 

Кесте 14

 

Капитал көлемі бойынша  Қазақстанның алдыңғы қатарлы банктерінің ондығы. (“А” категориясы,КАSЕ), мың теңге

 

		01.07.2007.	01.07.2007.
1	Казкоммерцбанк	27 304 126	25 730 006
2	Тұран Әлем	17 989 110	22 485 789
3	Халық банк	5 979 913	16 422 173
4	Цесна банк	5 875 117	5 706 126
5	АТФ банк	5 145 836	5 494 671
6	Банк Центр – Кредит	5 145 836	4 381 986
7	Темірбанк	3 883 860	3 086 374
8	Банк Каспийский	3 122 189	2 956 194
9	Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі	2 285 758	2 104 043

 

 

Сондықтан жиынтық өзіндік капитал 4,7% — ға өсті, Е 168,9 млрд.($ 1,1 млрд.) дейін.Егер де жағдай осылай сақталатын болса, онда банктер бір қарыз алушыға белгіленген лимиттерді ұлғайтып, өздерінің қызмет көрушілерінен қорықпай несиелендіре алады.

Оңтүстік аймақта, яғни оған енген қалар Тараз, Шымент, Қызылорда 2008 жылы 12 айға жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсетулер бойынша маркетингтік зерттеулер жасалаған.

Зерттеулер нәтижесі бойынша Оңтүстік аймақта есте қалу мүмкіндігі және беделдігі бойынша  алғашқы орындарды Халық Банкі (83,4%), Казкоммерцбанк (72,5%), Банк ТұранӘлем (60,8%) алады.

Нарыққа ену деңгейі бойынша лидерлікті  Халық Банкі  70,8% алады. Екінші орында Тұран Әлем Банкі 25,9% құрайды. Ал Казкоммерцбанк үшінші орында, оның жеке тұлғаларға қызмет көрсету көрсеткіші 23,3% (сурет)

 

 

 

 

 

Қазақстан Республикасының Оңтүстік макроауданындағы банктердің жеке тұлғалар нарығына ену мен белгілі болу деңгейлерінің салыстырмасы

 

 

 

Сурет 6

 

 

 

 

Ескерту: Журнал  «Маркетинговое исследование изучение рынка банковских услуг для физических лиц», г.Алматы  2008г.

 

 

 

 

 

Кесте 15

 

Қазақстан Республикасының Оңтүстік мароауданындағы банктердің жеке тұлғалар нарығына ену мен белгілі болу деңгейлерінің салыстырмасы

 

	Банктің белгілілік дәрежесі,%	Нарыққа ену дәрежесі
		%	Үй шаруашылы ғы
Қазақстан Халық  банкі	83,36%	70,76%	206798
КАЗКОММЕРЦБАНК	72,49%	23,31%	68107
ТУРАН-АЛЕМ БАНК (БТА)	69,76%	25,85%	75537
КАСПИЙ БАНК	39,47%	11,44%	33434
ЦЕНТРКРЕДИТ БАНК	29,24%	11,86%	34673
АТФ БАНК	25,05%	4,66%	13621
ТЕМIРБАНК	12,71%	1,27%	3715
ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫС-ЖИНАҚ БАНКІІ	9,54%	0,85%	2477
ЕВРАЗИЯ БАНКІ	4,24%	0,00%	0
АЛЬФА-БАНКІ	1,41%	0,00%	0
Тұрғынүй құрлыс жинақ Банкі	1,06%	0,00%	0
ЦЕСНАБАНК	1,06%	0,00%	0
НEФТЕБАНК	0,70%	0,42%	1238

Ескерту: Журнал  «Маркетинговое исследование изучение рынка банковских услуг для физических лиц», г.Алматы  2008г.

 

      2008 жылдың март айында оңтүстік макроауданда бірінші орынды Халық банкі алды.. Ол алдығңы қатарлы банктердің бестігі тұрғындардың 57 %  16 жастан доғары қамтыды.  Казкоммерцбанк үлесі 55,2%  пайызды құрап , ол екінші орынға ие болған. Үшінші орынды ТұранӘлем Банк алады, оның үлесі 41,5% құрайды.

 

 

 

 

Оңтүстік аймақтағы алдыңғы қатарлы банктердің бестігі

 

Сурет 7

Ескерту: Журнал  «Маркетинговое исследование изучение рынка банковских услуг для физических лиц», г.Алматы  2008г.

 

   Зерттеу нәтижелері бойынша Қазақстан Республикасының тұрғындарының 25 пайызы банктердің депозиттік қызметтерін қолданушылар болып табылған,  Мұнда Каззкоммерцбанктің алатын үлесі екінші 55,2 пайыз.

 

 

 

2.2 “Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі” АҚ-ның  қызметінің негізгі көрсеткіштерін экономикалық талдау

Активтер өсімінің жоғарғы қарқынын сақтай отырып, Банк  олардың көлемінін 2007 жылмен салыстырмалы 58% пайыздан 2008 жылы 62,1 % арттырды. 2008 жылы активтердің көлемі 704,1 млрд. теңге (5,4 млрд. АҚШ долллары) құраса, 2007 жылы бұл көрсеткіш 434,2 млрд. теңге (3,0 млрд. АҚШ  доллары) құраған. Активтердің өсімі негізінен ссудалық портфельдің өсімі есебінен 74,8% (211,9 млрд . теңге) болуынан болып отыр. 2008 жылы ссудалық портфель көлемі (нетто)  494,9 млрд. теңге (3,8 млрд. АҚШ доллары) құраса, ал 2007 жылы 23,1 млрд. теңге (2 млрд. АҚШ доллары) құраған. 2008 жылы өтімді активтердің 61,6% артуы (касса және ҚРҰБ қаражаттар, бағалы қағаздар, өзге банктерге берілген  ссудалар және займдер) тартылған  синдицирленген займ және еврооблигацияларға орналастырулардан уақытша  бос қаражаттарды қолданудан болып отыр.2008 жылы банк 10 жылдық еврооблигацияларды 400 млн. АҚШ доллары сомасында сәуір айында орналастырса, осы жылдың қараша айында 5 жылдық облигацияларды 350 млн. АҚШ долларына орналастырған, сондай-ақ желтоқсан айында Citigoup және Deutsche Bank банктерімен 2007 жылы берілген синдицирленген займдердің көлемін артыру  (190 млн. АҚШ долларынан 500 млн. АҚШ долларына дейін) келісімін созды. Мұндай тарту банк міндеттемелерінің көлемін арттыру туралы акционерлер шешімімен қолдау тауып,  ұзақ мерзімді қаржыландыруда банк клиенттерінің өсуші қажеттіліктерін қанағаттандыру және сауда келісімдерін қаржыландыруға бағытталды (сурет ).

 

«Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ активтері, млрд. теңге

 

 

 

 

 

Сурет 8

 

 Суреттен көріп отырғанымыздай банк активтерінің құрлымында 2008 жылы клиенттер ссудасы 70,3% арқан, ал 2007 жылы 65,2% болған, мұнда бағалы қағаздарға салымды 2007 жылдан 17,1% дан 2008 жылы 11,9% төмендеген. Кассадағ қаржат және ҚРҰБ қаражаттардың үлесі 6,6% дан 9,4% артқан. Мұнда банк аралық орналастырудың төмендеуі байқалады 2008 жылы 5,9%. Ал 2007 жылы 8,9% болған.

 

 

 

 

«Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ активтерінің 2007  жылғы құрлымы,

млрд. теңге

 

 

 

 

Сурет 9

 

«Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ активтерінің  2008 жылғы құрлымы,

млрд. теңге

 

 

 

Сурет 10

 

2008 жылы өзге банктерде орналастырылған ссудалар мен қаржаттар шығындарға құрылған резервтерді шегергендегі сома 41 834 млн. теңге болса, ал салыстырмалы 2007 жылы бұл сома 38 583 млн. теңге соманы құраған. 2007 жылмен салыстырмалы өсім 8,4%, Қазақстандық банктердің корреспонденттік шоттарындағы теңгелік қалдықтардың өсуімен байланысты (кесте ).

 

Кесте 15

 

«Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ активтерінің  2007-2008 жылдардағы банктерге берілеген ссудалары мен қаражаттары, млн. теңге

 

№	Көрсеткіштер	2007	2008	ауытқу
1	2	3	4	5
1.	Банктердегі қаражаттар мен депозиттер
	теңгеде	1790	4170	2380
	өзге валютада	35321	32563	2758
2.	Банктерге берілген ссуда
	теңгеде	0	5	5
	өзге валютада	1887	5628	3741
3.	Барлығы	38998	42367	3369
4.	Ссудалар бойынша шығындарға резервтер	(415)	(533)	(118)
5.	Банктерге берілген барлық ссудалар мен қаражаттар	38583	41834	3251

 

Банк активтеріндегі банк аралық орналастырулардың үлесі 2007 жылмен, яғни 8,9% дан 2008 жылы 6% төмендеген. Банк уақытша бос қаражаттарын қысқа мерзімге орналастырады (үш айдан аз) мемлекеттік бағалы қағаздармен қамтамасыз етілу шартына орай және банкте қабылданған лимиттерге сәйкес орналастырады, сондай-ақ батыстың алдынғы қатарлы банктерінде орналастырады.   

2008 жылы несие портфелі (брутто) 524 810 млн. теңгені құрап, жыл басынан (302 132 млн. теңге) 222 678 млн. теңгеге артқан. Оның активтердегі үлесі 2007  жылмен 65,2% пайыздан  2008 жылы 74,6% артқан. Ссуладық портфель көлемінің өсімі 2007 жылмен 59,6% пайыздан 2008 жылы 73,7% өскен. Сауда және жобалық қаржыландырумен қатар құжаттық несиелеу қарқынының өсімі (брутто) ссудалық портфель өсімі қарқынынан төмен болып 2008 жылы 39,6% құрап, көлемінің өсуіне әкелді  

Соңғы жылдары қаржы саласының сандық және сапалық  көрстекіштерін атруда. Қаржылық ұйымдардың капитал және активтері жоғары қарқынымен өсуде, сонымен қатар ел экономикасының көрсеткіштеріде   артта түсуде.

Қаржы қызметтерінің шеңбері кеңейіп, олардың сапасы арттуда және қол жеткізеліктей  болуда. Жақын орналасқан қаржы нарықтарының қатынасы белсене түсуде.

   Баланс шоттары резиденттік белгілері бойынша бөлініп, сыртқы және ішкі активтер/ міндеттемелер түрінде топтастырылды ішкі активтер/ міндеттемелер экономиканың секторлары бойынша топтастырылды.

Ішкі активтер құрамы:

— Орталық Үкіметке қойылган таза талаптар;

—   банктерге   койылған   талаптар   (ҚҰБ-нің  ноттарын қөспағанда);

— банктік емес қаржы ұйымдарына койылған талаптар;

— өзге экономикага койылган талаптар (қаржы институтына жатпайтын мемлекеттік / мемлекеттік емес үйымдарға, үй шаруашылықтарына);

—   басқа   нетто   талаптар   (басқа   міндеттемелер   мен банктер капиталын алып тастағандағы басқа қаржы және қаржылық емес активтер)(кесте 6).

Аудармалы    депозиттер    —    барлық    келесі депозиттер, олар:

 1) әрқашан айыппұлсыз және шектеусіз атаулы кұнымен ақшаға ауыстырылады;

 2) чектің,   траттың   немесе   жиро-кепілдіктің   көмегімен

еркін айнапады;

3) төлемдер жүргізуде кең қолданылады. Аудармалы депозиттер қысқа ақша массасының бір бөлігі болып табылады.

   Басқа депозиттер — негізінен олар, белгілі уақыт аралығынан кейін ғана алынатындығы немесе әртүрлі шектеулері жай коммерциялық операцияларда біраз қолайсыздық туғызатын және жинак механизміне койылатын талаптарға жоғары дәрежеде сай келетін жинақ және мерзімдік депозиттер. Басқа депозиттер, сонымен қатар, шетел валютасында тұлғаланған басқа салымдар мен депозиттерді де қамтиды.

    Ақша массасының құрамы айналыстағы қолма-қол ақшадан, аймақтық және жергілікті баскару органдарының, банктік емес қаржы ұйымдарының, мемлекеттік және каржы институтына жатпайтын мемлекеттік емес ұйымдардың, ҮШҚК БКМ-нің, үй шаруашылыктарының аудармалы және басқа депозиттерінен тұрады.

    Осындай жағдай «Қазкоммерцбанк» АҚ ШФ-да байқалуда. Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі 2001 жылы құрылған, 5,5, млрд. АҚШ доллары көлемінде активтері бар Қазақстандағы ең ірі банк (2008 ж. 30 маусымдағы деректер бойынша). Қазкоммерцбанк — бірден әлемнің екі жетекші агенттіктері — Standard & Poor’s және Fitchтің ВВ ұзақмерзімді несие рейтингісін алған Қазақстандағы жалғыз банк. 1990 жылы құрылған Қазкоммерцбанк 2007 жылдың 31 желтоқсанындағы жалпы активтерінің көлемі бойынша заңды және жеке тұлғаларға қызмет көрсететін және басқа да қызметтер ұсынатын Қазақстандағы ірі жекеменшік банк болып табылады. Жыл қорытындысы бойынша, аяқталған  2007 жылдың  31 желтоқсаны,  Банктің таза пайдасы 8,689 млн. теңгені (63,9 млн. АҚШ доллары), активтері 704,057 млн, теңгені (5,416 млн. АҚШ доллары) және акционерлік капиталы 57,307 млн. теңгені (440,8 млн. АҚШ доллары) құрады. Оны мына кесте 7 көрсеңіз болады. Ал банк қызметінің нәтижесі де бір орында тұрған жоқ. Оны мына кесте-16 көрсеңіз болады.

Кесте 16

 «Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ-ның  2006-2007 жылдар аралығындағы банк қызметінің нәтижесн салыстыру

млн.теңге

Көрсеткіштер	2007	2006	өзгеріс,%
1	2	3	4
Таза проценттік табыс	17533	10595	65,5
Таза проценттік емес табыс	12015	9923	21,1
Операциялық табыстар	29548	20519	44,0
Операциялық шығындар	(9511)	(8969)	6,0
Басқа да операцияларға кеткен резервтер	(722)	(270)	167,4
Ассоциацияланған ком-панияларға қатысқаны үшін табыстар мен шығыстар	13	(20)	165,0
Кему үлесі және салық салуға дейінгі пайда	19328	11259	71,7
Пайдаға салынатын табыс	(9573)	(2092)	357,6
Кему үлесі	(1066)	(406)	161,9

Ескерту : Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі -нің 2007 жылдық есебі

Кесте 17

 «Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ ШФ-ның 2008 жылға арналған бухгалтерлік баланстың жағдайы

Активтер	2008 ж.  (мың. теңге)	2007 ж. (мың. теңге)
			1	2	3
Банктегі(орталық) және кассадығы ұлттық қалдықтар	19,816,497	66,292,818
			Қарыздар бойынша жоғалтуға кеткен резервтерді алып тастағандағы банктің ұсынатын қарыздары мен қаражаттары	141,937,979	41,833,562
Сату және сатып алу бағалы қағаздар	51,692,501	74,779,727
Қарыздарды жоғалтуларға кеткен резерв-терді алып тастағандағы РЕПО келісімі б/ша қағалы қағаздар сатылып алынды	10,440,834	8,402,463
			Өндірістік қаржылық институттары	370,939	19,844
			Қарызға кеткен резервтерді алып таста-ғандағы клиенттерге ұсынылған ссуда	552,656,982	494,930,550
Бағалы қағаздарға салымдар:
сатылатын бағалы қағаздар	32,463	488,668
өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар	43,225	64,294
Ассоцияланған компанияларға инвестиция	317,978	217,964
Жинақталған амортизацияны алып тастағандағы негізгі капитал	7,761,875	7,001,056
			жоғалғанға кеткен резервтерді алып тастағандағы басқа активтер	3,697,888	9,640,143
Жиынтық активтер:	789,252,648	704,056,563

 

  20 наурыз 2009 жылы «Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ активтері, несие (ссуда) қоржыны мен пайда мөлшері бойынша елдің жекеменшік қаржы институттарының арасында ең ірісі болып қала отырып, 2008 жылы барлық көрсеткіштерінің тұрақты өскенін көрсетті. Қаржылық есеп-қисаптың халықаралық стандарттарына есептелген банк активтері кезекті 1 триллион теңге психологиялық белесті өтті және бір жыл бұрынғы 704,056 (5,4 млрд. $) миллиардпен салыстырғанда, 1,195 триллионды (8,9 млрд. $) құрады. Бұл көлемнің 60%-н клиенттерге берілетін ссудалар құрайды. Қазкоммерцбанктің активтерінің толық құрлымын мына сурет 3 көре аласыздар.

    Актив операцияларының тұрақты артуы, клиенттік базаның кеңеюі, жаңа өнімдер шығаруды іске қосу нәтижесінде, банктің 2008 жылы тапқан пайдасы 2007 жылғы 9,784 миллиард теңгемен (71,907 млн. $) салыстырғанда, 20,563 миллиард теңгені (154,7 млн. $) құрады. Бір акцияға есептегендегі пайда 2007 жылғы 24,35 теңгеден 51,17 теңгеге дейін өсті.

     Банк Cirrus/Maestro жүйелеріне қол жеткізуді қамтамасыз ететін VISA және Europay/MasterCard кредиттік және дебиттік карточкаларын шығарады.  2007 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күйі бойынша Банктің 313, 965 карточкасы айналыста болды. Сонымен қатар Банк American Express және Diners Club карточкаларын тарататын уәкілетті агент және Қазақстанда бірінші болып 2004 жылы қауіпсіздік үшін чип пен магниттік лентаны құрамдастырған смарт карталар шығарған банк болып табылады. Бұдан басқа, Банктің тармақталған банкоматтар торабы бар, 2007 жылғы 31 желтоқсанда банкоматтардың саны 299-ды, пост-терминалдардың саны 1001-ді құрады. Сондай-ақ Банк өз клиенттеріне телефондық банкинг пен интернет банкинг қызметтерін ұсынған бірінші жергілікті банк болды. Жыл аяғына қарай Қазкоммерцбанк шығарған карточкалар саны жыл басындағы 315 мыңнан 400 мыңға дейін өсті.    Коммерциялық банктік бизнес арқылы, Банк  орташа және ірі қазақстандық және өз қызметтерін Қазақстанда жүзеге асыратын шетелдік компаниялардың өнімдері мен қызметтерін, сауда және құрылымдық қаржыландыру, жобалық қаржыландыру, интернет банкинг және активтерді басқару қызметін, сонымен бірге қысқа мерзімді несиелеу және  басқа жалпы банктік қызметтерді қосқанда, ұсынады. Жоғары өтімділік деңгейін ұстау жөніндегі Банк саясатына сәйкес, ол әдетте корпоративті клиенттер үшін 18 айға дейін орташа мерзімде несиелер береді, сондай-ақ қазіргі уақыттағы ресурстардың шамасына қарай ұзақ мерзімді қаржыландыруды ұсынады. Банк сонымен бірге Қазақстандағы өзінің негізгі корпоративті клиенттері үшін шетелдік банктермен  бірлестірілген несиелер  ұйымдастырады және көрші елдердегі, Ресей мен Қырғызстандағы, ірі корпоративті клиенттерін қаржыландырады. 2007 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күйі бойынша Банктің жалпы несие (ссуда) қоржыны 524,809 млн. теңгені (4,0 млрд. АҚШ доллары) құрады. Банктік қызметтерден басқа Банк өзге де қаржылық қызметтер көрсетеді.   Ол Қазақстанның құнды қағаздар нарығы мен валюта нарығының негізгі қатысушысы болып табылады және жалақы қызметтерін қосқанда, компаниялардың ақша ресурстарын басқару қызметінің негізгі жеткізушісі болып табылады. Банктің Банктік лицензияға сәйкес, сату, сатып алуды қосқанда, мәміле жасауға және алтын мен күмісті қосқанда, бағалы металдарды сақтауға құқы бар. 2004 жылы Банк өзінің корпоративті және бөлшек сауда клиенттеріне сенімгерлік қызметін ұсына бастады, мұның басым бөлігі — ақша қаражаты мен активтерді сенімгерлік басқару.

    Қазақстан экономикасының нақты секторын қаржыландыру көлемі қазақстандық банктер арасында ең жоғарғыларының бірі болып қала берді — 2007 жылдың соңындағы 524,8 миллиард теңгемен (3,8 млрд. $) салыстырғанда 772,8 миллиард теңге (5,5 млрд. $).        Мемлекеттік тұрғын үй құрылысы бағдарламасына байланысты, ссуда қоржынының салалық құрылымы өзгерістерге ұшырады. Банк құрылыс саласын қаржыландыруды қарқындатты, үлестік салмағы 2007 жылғы 17,2% -дан 27,3%-ға дейін өсті. Былтырғы жылдың тағы бір үрдісі жобалардың инвестициялық сипаты болды. Клиенттер ұзақ мерзімді қаржыландыруға көбірек мұқтаж болып отыр. Мысалы, ссуда қоржынының 40%-н 5 жылға дейін мерзімдегі несиелер құрады (2007 ж. 36,7%), 5 жылдан артық мерзімде — 26,2% (2007 ж. 24,8%). Қысқа мерзімді ссудалар үлесі тұрақты төмендеуде.

Жалпы Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің шағын және орта    бизнесті дамытудағы және несиемен қамтамасыз етуі, жалпы    шағын    кәсіпкерлік субъектілері үшін банк несиелері тиімділікті қамтамасыз ете алама 12  кестесінен    көріп    отырғанымыздай,    экономикалық жалпы     салалары мен шағын бизнеске берілген несиелеріне талдау    жасасақ,   несие    нарығында несиелік ресурстар 12.01 ж. 93442  млн теңгеден, есепті кезең  01.08 ж. 489110 млн теңгеге өскен, бұл өз тарапынан банк қызметтерінің тұрақталғанын және бүгінгі күнгі банк мекемелеріне қойып отырған талаптарға сәйкес әлемдік банк жүйесіндегі стандартқа өтуіне байланысты. Жалпы коммерциялық банктерінің несиелерінің үлесіндегі кіші кәсіпорындар үшін берілген несиелер  айтарлықтай ролге ие.

 

 

 

Кесте 18

 «Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ-ның  кәсіпкерлік фирмаларға берілген несилердің экономика салалары бойынша үлес-салмағы, (%)

Экономикалық салалар	Уақыт кезеңдері
	12.05 ж.	12.06 ж.	03.07 ж.	09.07 ж.	01.08 ж.
Өнеркәсіп	23,2	30,5	28,5	32,3	35,5
Ауыл шаруашылығы	8,4	9,4	8,4	8,8	10,0
Құрылыс	4,1	4,3	4,3	4,8	4,6
Көлік	3,4	6,0	5,9	4,9	4,2
Байланыс	2,1	2,1	1,8	2,4	2,8
Сауда	29,8	33,3	36,7	32,6	29,2
Басқалар	29,0	14,4	14,4	14,2	13,7
Барлығы	100	100	100	100	100

Ескерту: ҚР Ұлттық банкі статистикалық бюллетені

 

Шағын   бизнес    салалары    бойынша    жалпы   өзгерістер   шамалы.    Ал   сауда    саласы    өз    кезегінде   12.05   жылы  29,8%   үлесін  құраса,   03.07  жылы  36,7%-ке   дейін    өседі,   ал   01.08  жылы  29,2%-ке   қалыпты   үлесіне    түседі.        Шағын жане орта бизнесті қолдау бойынша ЕЖДБ бағдарламасының көшбасшысы бола отырып, Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі өткен жылы экономиканың осы сегментін қаржыландыру басымдықта деп жариялады. 2008 жылы ШОБ-ны несиелеу көлемі 60%-ға өсті және 424 млн. доллардан асып түсті. Өз бизнесі үшін қаржыландыру алған кәсіпкерлер саны шамамен үштен біріне көбейді және 15 мың адамды құрады. Бөлшек сауда қызметтері бинестің онша қарқынды дамымаған секторы болып қала береді, республикада құрылыстың қарқынды дамуына байланысты, ипотека танымалдығы айтарлықтай артты, тұтынушыларды несиелеу қоржынындағы оның үлесі 64% -дан 71% -ға дейін өсті, сонымен бірге автонесиелеу есебінен үлестік салмағы бір жыл бұрынғы 15%-дан 11%-ға азайды.

Кесте 19

«Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ-ның жалпы берілген несие көлеміндегі шағын және орта бизнес несиелерінің үлесі

                                   млн теңге

Көрсеткіштер аталуы	2004	2005	2006	2007	2008
Барлық кредиттер А) млн теңге Б) % үлесі	93442 100	148830 100	276218 100	489804 100	489110 100
Кәсіпкерлік фирмаларға берілген жалпы несие А) млн теңге Б) % үлесі	24333 16,0	39857 16,8	74222 26,9	121953 24,9	121858 24,9

Ескерту:  Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі ің 2008 жылдық есебі

 

     2004-2008    жылдары   кәсіпкерлер    үшін    шетел    валютасында    қысқа    және    орта   мен   ұзақ    мерзімді    несиелер   алу     басым    болып   отыр.    Бұл   өз    кезегінде    қазіргі    таңда    шетел    валютасындағы    несиелер   өз    кезегінде    кісіпкерлер    үшін    ыңғайлығын    көрсетіп    отыр.    Жалпы Қазақстандағы    екінші    деңгейлі    банк     жүйесінің    шағын    бизнесті    несиелеуде    біршама    проблемалар     болсада,    негізгі    жұмыс    өз    деңгейінде    десекте    болады.

    2008 жылдың аяғына қарай банкте ипотекалық несиені қосқанда, 67 мың тұтыну несиесіне қызмет көрсетілді. Тұтыну несиесінің жалпы көлемі 641 млн. долларды құрады (2007 ж. 395,6 млн. $).   Банктік депозиттер қаражат тартудың маңызды көзі болып қалады, олар жалпы қорлану көлемінің шамамен үштен бірін құрайды. Жыл қорытындысы бойынша клиенттердің шоттарындағы қалдықтар көлемі бір жарым есе өсті және 303,4 миллиард теңгеге (2,3 млрд. $) жетті. Тұрғындардың шұғыл депозиттерінің көлемі 652 млн. $-дан асып түсті. Депозиттік шоттар мөлшері өткен жылдың басындағы 65,6 мыңнан 73 мыңға дейін өсті.     «Клиенттермен қарым-қатынас жасаудағы, қызметтерді сатудағы тәжірибеміз бен технологиямыз тұрақты табыс алуға мүмкіндік береді, ол біздің акционерлерімізді қанағаттандыруы тиіс», — деп есептейді Жүсіпова ханым. Біраз жылдан бері банк акционерлері, құрамында Еуропа жаңғыру және даму банкі де бар (15% жай акциялар), Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі одан әрі дамуындағы пайданы қайта инвестициялау және оның қаржылық тұрақтылығын арттыру саясатын ұстанады. Сөйтіп, 2008 жылы банктің жекеменшік капиталы бір жыл бұрынғы 57,3 миллиард теңгеден (440,8 млн. $) 87,4 миллиард теңгеге дейін (652,1 млн. $) өсті.   ҚКБ тәуекелдерді бағалау және активтер жіктелімін бағалаудың консервативті саясатын әрқашан айыра білді. Елдің жалпы экономикалық жағдайының жақсарғанына және ссуда қоржынының сапасына қарамастан, ҚКБ жеткілікті дәрежеде резерв қалыптастырды, оның көлемі 58,9%-ға өсті және 42,28 миллиард теңгені құрады.

 

    «Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ баланс коэффициенті, пайдалылылығы және капиталының баламалылығы бірнеше жылдар бойы тұрақты болып қалып отыр.  Мына кесте 20 қараңыз.

Кесте 20

«Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ-ның пайдалылық коэффициенті

Пайдалылық коэффициенті	2008 жыл	2007 жыл
ROA	1,9%	2.6%
ROE	16,8%	22.9%

      Активтер қайтарымы (ROA) 2,6% (2007 ж. 1,9%) құрады, капитал қайтарымы — 25,4% (2007 ж.16,8%). Капиталдың баламалылық коэффициенті 14,4%-ны (2007 ж. 15,0%) құрады. Банктің жоғары беделін, оның тұрақты даму нәтижелерін мойындағанын, 2008 ж. ТМД мен Шығыс Еуропа банктері арасынан жалғыз өзі Dow Jones қор индекстері отбасына кіру фактісі растайды. Банктің, сондай-ақ, елдің жекеменшік қаржы институттары арасында Standard&Poor’s пен Fitch-тен ең жоғары BB+ несие рейтингісі бар. Банктің қаржылық есеп-қисабын Deloitte&Touch аудиторлық компаниясы растады. Оны мына кестеден көрсңіз болады.

Кесте 21

«Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ-ның 2008 ж. бойынша кредиттік рейтингілері

 

Атауы Ағымдық рейтинг Fitch Ұзақ мерзімді BB Жеке C/D Қысқа мерзімді B Заңды 4T Moody’s Депозиттер бойынша ұзақ мерзімді Ba1 Қысқа мерзімді D Standard & Poor’s Ұзақ мерзімді BB Қысқа мерзімді серіктес B Рейтинг туралы пікір Stable

Ескерту: www.kkb.kz

 

Банктің меншік капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдағы бөлінбеген пайдасы.

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 22

 

«Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ ШФ-ның 2008 жыл аралығына арналған бухгалтерлік баланстің жағдайы

 

Мың.теңге

МІЕДЕТТЕМЕ ЖӘНЕ МЕНШІК КАПИТАЛ:	КОММЕНТ.	2008 ж.	2007 ж
МІНДЕТТЕМЕ :
Банктен алынған ссудалар мен құралдар		168,470,425	170,331,348
Клиенттердің шоттары	16	235,394,542	197,827,313
РЕПО келісімі б/ша сатылған бағалы қағаздар		9,057,176	28,444,727
Өндірілген қаржылық инструменттер		204,422	31,354
Ұзақ мерзімді бағалы қағаздарды шығару	13	234,119,576	207,840,717
Басқа құралдарды тарту		13,812,149	4,463,967
Төленетін дивиденттер		549,609	403
Басқа да міндеттемелер	14	15,553,227	12,894,287
		677,161,126	621,834,116
Субординацияланған қарыздар		27,295,557	19,447,698
ЖИЫНТЫҚ МІНДЕТТЕМЕ:		704,456,683	641,281,814
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ :
Жарғылық капитал		4,999,555	4,197,179
Эмиссиялық табыс		22,342,091	11,752,396
Негізгі құралдарды қайта бағалау резерві		1,539,317	1,313,280
Бөлінбеген пайда		49,636,993	40,043,825
Кему үлесі		6,278,009	5,468,069
ЖИЫНТЫҚ МЕНШІК КАПИТАЛ :		84,795,965	62,774,749
ЖИЫНТЫҚ МІНДЕТТЕМЕ ЖӘНЕ МЕНШІК КАПИТАЛ :		789,252,648	704,056,563

Ескерту : ҚКБ-ның 2008 жылдың 30 маусымға арналға жарты жылдық есебі

 

 

Банктің меншікті капиталының құрлымы бірдей емес, себебі, оларға әсер ететін әр түрлі факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданың пайдаланылуына, капиталдың бағасын нығайту мақсатында және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.

 

Сонымен, қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптар құрайды /5/

• Жарғалық капитал;
• Резервтік капитал;
• Қосымша капиталдар;
• Банк операциялары бойынша тәуеклдерді төмендеті мақсатында құрылған қорлар (резервтер);
• Бөлінбеген банк пайдасы.

Қазақстанда екінші деңгейлі банктер төмендегідей екі ұйымдық формаларда құрыла алады:

• Акционерлік банк формасында;
• Шектеулі серіктестік формасында.

Пай қосу арқылы құрылған банктің жарғылық капиталы құрылтайшылық құжатта мөлшері анықталған пайшылардың жарнасынан құрылады. Мұндай банктердің  жарғылық капиталын ұлғайту, тек қана пай қосушылардың қосымша қосқан жарналары және пай қосушылардың санының өсуі есебінен жүзеге асырылады. Алайда, акционерлік банктер өздерінің жарғаылық капиталын ұлғацту үшін қосымша акцияларын эмиссиялайды.

Банктің меншікті қаражатының түріне резервтік қор жатады. Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған қаражат қоры. Сондай-ақ, резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Резервтік қордың құралуының негізгі көзіне банк пайдасы жатады. Кейде, банкте пайда болмаған жағдайда резервтік қор есебінен банктің артықшылығы бар акциялары бойынша пайыздар төленеді.

Қосымша капиталдар—негізгі құралдарының тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құрылатын қаражаттар.

Арнайы қорла—негізінде қорларды қайта бағалау негізінде, валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры, яғни ҰВ мен шетелвалюталары арасындағы айырма нәтижесінде құрылады.

Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді төмендету мақсатында құрылатын  арнайы резервтер жатады.  Мұндай резервтерге . несиелік тәуекелді жабуға және бағалы қағаздардың құнсыздануына байланысты құрылғанрезервтер жатады.

Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына мыналар жатады:

• Банк пайдасы;
• Акциялар шығару;
• Құрылтайшылар және пай қосушылар санын арттыру;
• Облигациялар шығару жатады.

Банктік капитал банктің дербестігін қамтамасыз етеотырып, оның қаржылық тұрақтылығына  кепіл болады және банктің басынан кешетін әр алуан тәуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады. Осы мақсатта банктің меншікті капиталы мынадай қызметтер атқарады [5] :

• Қорғаныс қызметі;
• Шұғыл қызметі;
• Реттегіштік қызметі;
• Айналым қызметі;
• Резервтік қызмет.

 

Қазіргі «Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ ШФ-ның міндеттеме мен меншікті капиталының жағдайын бағалайтын болсақ, оның жағдайы жылдан-жылға өсуде.  Оны мына кесте-17 көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 ЭКОНОМИКАНЫҢ қазіргі жағдайындағы “Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі ” АҚ Қызметін одан ӘРІ ЖЕТІЛДІРУ

 

3.1 Төлем картасының негізінде жалақы бойынша несие беру

      жүйесін  енгізу  бойынша бизнес жоспар

 

1. Аннотация

Бизнес-жоспар тақырыбы: «Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі»  АҚ Шымкент қалалық филиалында төлем карталары шотының негізінде несиелеу қызмет енгізу

Мекен-жайы: Ғ.Илияев көшесі   №33

Телефон: 21-21-62     

Кіммен жасалған: ЭФ-02-6к тобы студенті Азимова С.

Бизнес сферасы: ҚР банк жүйесі және қаржылық қызмет көрсету саласы.

Қызметтің негізгі түрлері: Жеке және заңды тұлғаларға банктік, қаржылық қызмет көрсету.

Басталу мерзімі : 1.09.09ж.

Бизнес-жоспар қандай мерзімге есептеліп жасалған : 2 ай.

2. Резюме

    «ҚР банктер  және банктік қызмет» туралы Заңына қызметін және ұйымдық құрылымын жетілдіру, оның табыстылығына тікелей әсер етеді. Банк табыстылығын жоспарлауда маркетигтік зерттеулерден алынған ақпараттар үлкен роль алады. Банктің клиенттік базасының мол болуы және қосымша клиенттерді тарту немесе бар клиенттердің өзіне қосымша қаржылық қызметтерді көрсету бүгінгі күн талабы. «Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ Шымкент қалалық филиалының 2008 жылғы қызметін талқылайтын болсақ, бұл банктің ірі корпорациялық клиенттерін жоғалтулар болған. Бұл корпаративтік клиенттер «Казкоммерцбанк» АҚ Шымкент филиалының қызметінен бас тартып қана қоймай, ондағы депозиттерін де өзге банктерге ауыстырған. Мұндағы негізгі себеп, бұл корпоративтік клиенттердің жұмысшыларының еңбек ақы негізіндегі шот есебінен несие ала алмау мүмкіндігі. Осы орайда бұл бизнес-жоспар маңызды болып отыр.

«Бизнес-жоспар» бойынша көрсетілетін қызмет қызмет нарығы жергілікті нарық болып табылады және болашақта сауда компаниялары мен сақтандыру компанияларын клиенттік базаға тарту мүмкіндіктері бар.

Алға қойылған мақсатқа жету үшін, яғни банктің Шымкенттік филиалы бойынша жалақы есебінен несиелендіру түрін енгізу үшін несие менеджері қызметін атқаратын 2 қызметкер енгізу қажет, оған 1400000 теңге қажет.

Алға қойылған мақсатқа жету үшін сұралып отырған қаражаттарды жұмсау бағыттары:

• Қызметкерлер жалақысы – 720 000 теңге
• Қызметкерлерді жұмыс орнымен қамтамассыз ету;

2.1.  компьютер 2 – 200 000

2.2. байланыс құралдары – 50 000

2.3.компьютерлік бағдарлама және жарнама – 100 000 теңге

«Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі» АҚ Шымкент филиалының несиелік бөліміне қажетті, яғни кеткен қаражат (1 ай) мерзімде қайталанады.

3. Кәсіпорының сипаттамасы

   Жоғарыда айтылған корпоративтік клиенттердің жұмысшы саны ортамен 3000 адам деп алынған болатын, ендегше осы тұлғаларға орта шамамен әр қайсысына 300 000 теңге несие берілді дегеннің өзінде, банктің несие портфелі 900 000000 теңгені құрайды. Ендеше 24 % сыйақы ставкасының өзі жылына 216 000 000 теңгені құрайды.

 

Уақыт мерзімі	табыс	шығын	Таза пайда
2009	216 000 000	1 070 000	214 930 000 (салық есепке алынбағанда)

    Несие бөліміне қосымша несие менеджерлерін ендіру болашақта клиенттермен болатын мүмкін қайшылықтарды шешіп қана қоймай, оларға несие беру қызметтерімен қосымша, олардың VIP клиентке дейін жету процессін қадағалау мүмкіндігін береді.

Несие бөліміне қосымша қызметкер енгізудің күшті жақтары:

• банк клиенттеріне кешенді кеңес беру;
• банк клиенттерінің қаржылық жағдайын толық қадағалау;
• клиенттерге сапалы қызмет көрсете отырып, банкті жарнамалау қызметін жүргізу.

  Әлсіз жақтары:

• бұл қызмет түрінің несие бөліміндегі өзге қызметкерлердің қызметіне ұқсас келуі;
• ақпараттық базанаң орталықтанбаған болып келуі.

Менеджмент

Бизнес-жоспар бойынша  ұсынылып отырған қызмет немесе несиелеу түрі бойынша жұмыстарды мүргізуші қызметкер банкте қалыптасқан басқару құрлымы бойынша басқарылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жалақы шоты бойынша несиелеуді жүргізуші қызметкер туралы мәлімет:

Азимова Самира

Жасы: 20 жас

Мекен жайы: Шымкент қаласы

Банктік жүйеде және қаржылық қызмет көрсету саласындағы өтелі 1 жыл.

Қазіргі жалақысы 30000 теңге.

Несиелік қызметтерді көрсету үшін жоспарланып отырған қосымша жағдайлар:

1. Әр жыл кезеңдерінде демалыс орындарында 2 күн демалу;
2. Тәжірибелік біліктілікті арттыруда қосымша оқуларға Банк есебінен жолдау.

    “ Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі ” АҚ жалпы алдынғы қатарлы банктердің бестігінің ішіндегі екінші орынға ие. Ендеше бұл банк қарқынды дамып отырғанбанк, болашақ клиенттік базасы арта түспек.

 

4. Өнімнің сипаттамасы

 

    Несиелеу банктің дәстүрлі қызметтерінің бірі. Ол нсиелеу мақсаттыры, уақыты, объекті және субъектіне қарай көптеген түрлерге бөлінеді.

   Ұсынылып отырған несие түрі көптеген банктерде көрсетіледі. Жалақының жылдық көрсеткішін және жалақыдан аударылатын ЗАҚ 10% төлемдердің негізінде көрсетілетін қызмет ретінде, бұл несиелеу түрлерінің болмауы банктің табысына өз әсерін тигізгендіктен, оны енгізудің маңызы арта түспек.

   Бұл несиелеу түрінің ерекшелігі, ол жылдам алу мүмкіндігінің болуы, қажетті құжаттардың көп болмауы, рәсімделіну уақыты тез, тәуекелділік төмен.

   Несиелеудің бұл қызмет түрі бойынша “ Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі ” АҚ Шымкенттік филиалының негізгі бәсекелестері: “Халық банк” АҚ облыстық және қалалық филиалы, “БТА ” АҚ облыстық филиалы, “Валют-тарнзит Банк” АҚ облыстық филиалы. Менің ұсынысымда, осы қызмет түрін көрсете отырып, корпоративтік клиенттерді сатап қалу.

   Бұл қызмет түріне қосымша лицензия алу талабы қойылмайды, банктік қызмет лицензиясының негізінде көрсетіледі.

 

5. Маркетингтік жоспар

 

   Несиелеу қызметін көрсетуші банктердің нарықтары тұрақты және өсуші нарық болып табылады. Несиелеу түрлерінің дамуна орай, бұл қызмет түрі де кеңейе түспек. Өйткені несиелеу қызметінің негізгі мақсаты тұрғын халықтың тұрмыс жағдайын жақсарту және заңды тұлғалардың қаржылық жағдайын жақсарту болып табылады.

   Бұл қызмет банктің корпоративтік клиенттеріне шот ашу, несиелеу, аударым жасау және тағы басқа қызметтерімен қосымша, осы корпоративтік клиенттің жұмысшыларына көрсетіледі. Негізгі қызмет саласы жұмысшыларды несиелендіру болып табылады.

    “ Тұрғын үй құрылыс-жинақ банкі ” АҚ Шымкенттік филиалының негізгі ірі клиенттеріне М. Әуезов атындағы ОҚМУ, Қ.А. Ясауи атындағы ХҚТУ Шымент институты жатады. Бұл аталған корпоративтік клиенттердің жұмысшылар саны орта шамамен 3000 адамды құрайды.

   Қосымша қызмет түрін енгізу көп қаржатты талап етпейді. Жалақы бойынша берілетін несие жылдық 24% сыақы ставкасымен беріледі.

  Жаңа қызмет түрі газет, журнал, теледидар, радио және буклеттер арқылы жарнамаланады.

 

6. Өндірістік жоспар

 

Бұл қызметті көрсету қосымша ғимартты талап етпейді. Несие бөлімінде арнайы екі қызметкерге жұмыс орнын қамтамасыз ету қажет. Қосымша екі компьютер мен байланыс құралдарын қою қажет.

  Көрсетілген қызметке комиссиондық сыйақы мен 24% жылдық сыйақы ставкасы беріледі.

 

7. Ұйымдастырушылық жоспар

 

Бизнес-жоспарда ұсынылып отырған қосымша несиелеу қызметін көрсету үшін міндетті түрде банкте несиелеу бөлімі болуы тиіс. Сонымен қатар, есеп кассалық бөлімінде көрсетуге болады. Негізінде мұндай қызметкерлерді несиелік менеджерлер деп атайды.

  Ұсынылып отырған бөлімдердің өзге бөлімдермен байланысын төмендегі сызбадан көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8. Қаржылық жоспар

 

Көрсеткіштер	өткен мерзімді бағалау	Болашақты бағалау
Жалпы табыс	19 328 млн. теңге	19 543  млн. теңге
Таза табыс	8 689 млн. теңге	9 445 млн. теңге
Рентабельділік номасы	44,9%	48,3%
Ортана күндік пайда	23,8 млн. теңге	25,8 млн. теңге

 

Бұл қызметті көрсетудегі алғашқы мақсат, бұл, корпоративтік клиенттерді жоғалтпау.

Болашақта қойылатын мақсат, ол, клиенттік базаны кеңейту және жетілдіре түсу.

 

9. Жұмыстардың орындалу тізбесі

 

Жоспарлау мен құрастырудың соңы	1.09.09-1.10.09
Қызметтің басталу уақыты	1.10.09
Өнімді жарнамалау	1.10.09
Қызметке қажетті маретиалдарға тапсырыс беру	1.09.09
Алғашы тапсырыстарды алу	1.10.09

 

 

10. Жобаның тәуекелділігін талдау

 

  Несиелеу қызметі бойынша төлемдердің кешігу мерзімі , олар бойынша қабылданған айып пұлдармен толықтырады.

Жобоға, немесе бұл қызметті көрсетудегі негізгі тәуекел ақшаның құнсыздануы немесе инфляцияға өте тәулді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    ҚОРЫТЫНДЫ

 

   Соңғы он жылдықта Қазақстаннның банк жүйесi өзгерiстерден өттi. Нарықта спекулявтi операциялардан жоғары пайда алушының кезi өттi, банктер бизнестiң дамуының жаңа жолдарын iздеуде. Банк күшi толғандырган стратегияда: ол әмбебап, кiшiгiрiм, сенiмдi және ең негiзгiсi рентабельдi болуы керек. Ол үшiн қызметтердi диверсификациялау керек, өзiңнiң клиентiңдi iздеу керек және оның қажеттiлiктерiне толығымен зерттеу керек-табыстың құпиясы дәл осы кәдiлiгi қызметтердi дәстүрлi емес ұсынуда жатыр: сөйлесу мәдениеттiнде, клиент туралы ойлауда, оған қажеттi және уақытында ұсыныстар, кеңестерде.

    Қазiргi уақытта елдiң барлық банктерiнде халықаралық банк тәжiрибесiнде қабылдаган стандарттарға өту жүргiзiледi, және шығыстың қызметкер адамдарының ойынша Қазақстандық банктердiң электронды қызметтердiң дамуы бойынша жұмысы, техникалың жаңаруға бiздiң елдiң белсендi қатысуға талыншысы және осы сферада халыңаралың қызмет байланыстарын дамытуға талпынысы  куәландырады.

    Отандық банктердiң банктiк қызметтердi кеңейту сферасындагы одан әрi күштi жұмысы, жаңа өнiмдердi өңдеу және енгiзу Қазақстандың банктерге әлемдiк нарыңқа шығуға мүмкiндiк бередi. Сонымен бiрге банктер банктiк қызметтiң шетелдiк тәжiрибесiне көп көңiл бөлуi қажет.

   Бұл банктiк қызмет көрсетудiң сапасын және деңгейiн жоғарылатуға, елдiң қаржылық жүйесiн тұрақтандыруға, сауыңтыруға мүмкiндiк бередi. Диплом жұмысын жазу барысында жүргiзiлген зерттеулерден келесi қортындылар жасаға болады.

1. Ресейдiң банк тәжiрибесiнде клиенттiң есеп айырысу шотын несиелеу кең тараған. Көптеген несиелiк мекемелер «банктiк қызметтердiң әмбебапң    дүкенiн    құра    отырып,    басқа қызметтер пакетiмен бiрге овердрафтың несиелердi үсынады.

     Шотты    несиелеу    қызметiн    ұсынуда    маркетингтiк    және экономикалың    құраушылары    айқын    көрiнген.    Бiрiншiсi- клиенттке қажеттi және ыңғайлы қызметтi Үсынуға мүмкiндiк бередi.   Банктiң  көптеген  қарыз   алушылары  есеп   айырысу шотын несиелеуге қызығуда, ол клиентке оның ресурстарын тиiмдi. Қолдануға мүмкiндiк бередi. Екiншiсi-банкке несиелеу операциясын өткiзудегi табыс, клиенттiң есеп айырысу шоты бойынша қалдыңтарын қолданудан түскеннен аз емес табыс алуга  мүмкiндiк беруi керек. Тәжiрибе көрсетiп  отырғандай анктiң ең арзан ресурстары-заңды тұлға-клиенттерiнiң шотындагы қалдыңтар.

2. Бүгiнгi таңда бiрде бiр ел экономикадан тыс тұра алмайды.
   Және  бiздiң  республикаға  да  тән.  Қазақстан  толығымен
   әлемдiк экономикалың қоғамдастыңтың бiр мүшесi болып
   табылады.   Көптеген   Қазақстандың   компаниялар   қазiргi
   уақытта   арыс   және   жақын   шетелдiк   компаниялармен
   қызметтiк қарым-қатынасы бар. Бұл қатынастар әр түрлi
   болуы    мүмкiн:     шетелдiк    компаниялар    бiздiң    өнiмдi
   импорттауы мүмкiн және керiсiнше өзiнiң өнiмiн Қазақстанға
   экспорттауы мүмкiн.

    Жоғары технологиялы жабдыңтарды, машиналарды сатып алу шетелде болады. Сонымен бiрге, шикiзат дайын өнiм әлемнiң әртүрлi елдерiмен келедi. Осыған қарамастан, бiрқатар сұрақтар мен мәселелер жергiлiктi компанияларда тады. Осындай мәселелердiң бiрi экспортты-импорттың операциялары қаржыландыру болып табылады. Өнiмдi алатын кезде Қазақстандық компанияларда айналыс құралдары жеткiлiксiз болғандықтан, төлемдi кейiнге қалдырады, сұранады, оны шетелдiк қызметтестер қабылдай бермейдi. Осы үшiн кейде келiсiм де бұзылады. Бiрақ осы проблеманы шешудiң механизмi бар. Бұл форфейтинг. Осының көмегiмен Қазақстандық компания сыртқы нарықта жұмыстың тартымды шарттарын алуда.

3. Қазiргi кезде банк жүйесi дамуының маңызды және қызыңты
   кезеңiн өтуде. Банктердiң технологиялың базасы және қызмет
   көрсету сапасы жақсаруда, бөлiмшелер өсуде. Кейбiр банктер
   төмен тарифтер бойынша есептiк кассалың қызметтiн сапалы
   көрсеткендiктiн клиент санын екi есе, үш есе жоғарылатқан.
   ұсынылатын банктiк және банктiк емес қызмет спектiн кеңейту
   процесi жүруде. Банктер оларды несиелiк ұйым қатарынан бөлiк
   көрсмететiн жаңа өнiмдер мен қызметтердi белсендi iздеуде. Ал
   факторинг-несиелiк тарихты қажет етпейтiн, қаржыландырудың кепiлсiз   түрi   болғандықтан,   факторинг- несиелеудiң банктiк лимитiн таңдаған фирмаларға, жаңа және кiшiгiрiм компанияларға арналған қажеттi қаржы құралы. Бұл iрi компанияларға факторинг қажет емес дегендi бiлдiредi.

   Ñîíûìåí, äèïëîì æ½ìûñûí æàçó íәòèæåëåðií қîðûòà êåëå áiç ò¼ìåíäåãiäåé ò½æûðûìäàð æàñàé àëàìûç:

— банктердегі тәуекелді басқару жүйесін жетілдіру;

— капитал бойынша жаңа келісімді ендіру (Базель — II);

— Базель — II  талаптарын ендіру бойынша жұмыс тобын құру;

— банктер есеп саясаты және бағдарламалық қамтамасыздануына өзгерістер ендіру қажет;

— әлеуметтік және жалпы провизияларды есепке алу тәртібі кезеңмен енгізу мерзімін ұзарту қажет;

— МСФО  талаптарына жету мақсатында екінші деңгейлі банктерді пруденциялыды реттеу нормаларына өзгерістер енгізу қажет;

—  банк топтары және банк үшін проденциялдық нормативтерге сәйкес  өзіндік капиталдан еншілес компанияларға инвестициялық салымдарды аудару мәселлелерін реттеу қажет.

• табыстылықтың минимальді деңгейін анықтаудың икемді әдісін анықтау;
• Инвестициялық табысты алмаған салымшылар алдындағы жауапкершіліктің нақты болуын және шаралаын анықтау;
• Қаржы нарығы субъектілерінің есеп беру және құжат айналым жүйесін ұйымдастырудың тиімділігін арттыру.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты Жолдауы // Оңтүстік Қазақстан 10 наурыз, 2009 жыл
2. ҚР »Банк және банк қызметi туралы» Заңы 31 тамыз 1995 ж.
3. ҚР Ұлттық Банкiнiң заң және нормативтiк актiлерiнiң жинақтары Алматы т.1-т.5.
4. Қазақстанның Ұлттық Банкi 2007 жылғы есебi.
5. 2008 жылдағы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң жылдық есебi. Алматы 2009г.
6. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң статистикалық бюллетенi 2007 год А.2008 г.
7. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң Жаршысы 2000-2008 г.
8. Лаврушин О.И. Банковское дело./ Москва: Финансы и статистика.,2005 г.- С.575
9. Жарковская Е.П. Банковское дело./ Москва: Омега., 2008г.,-С. 439
10. Питер С.Роуз. Банковский менеджмент/ Москва: Дело, 1999г. –С. 743.
11. Павлова Л.Н. Финансовый менеджмент/Москва: Финансы и статистика.,1999г.,- С. 159.
12. Жамаубаев Е. Кредитование экономики – основной вид деятельности банков. // Промышленность Казахстана. – 2006. — № 6. – С. 14-18.
13. Кучукова Н.К. Роль банков в развитии казахстанской экономики //Деньги и кредит. – 2006. — № 8. – С. 49-54.
14. Марченко Г. Роль Национального банка Казахстана в расширении кредитования реального сектора экономики. //Промышленность Казахстана.-2006. — № 5(8). – С. 12-13.
15. Мыргыясова М. Капитальная база банков и сбережения населения – основа потребительского и жилищного кредитования. //Аль Пари. –2005. — № 4-5. – С. 100-103.
16. Бакстер Н. Управление кредитным риском. / М. АО «Консалтбанкир». – 2003. – С. 112-116.
17. Отчет Национального Банка Республики Казахстан за 2007г. – С. 12-17.
18. Отчет БТА за 2007,2008 г.г.
19. О ситуации на финансовом рынке: Пресс-релиз №023 от 17.09.06г.//Банки Казахстана. – 2006. – № 9. – С.2-4.
20. Финансы Республики Казахстан. Статистический ежегодник. 1990-2006. Агентство РК по статистике. – Алматы, 2005. -С. 100-106.
21. Основные законодательные акты. Банки и банковские организации Республики Казахстан. На 1 сентября 2006г. – С. 47.
22. Основные направления денежно-кредитной политики Национального банка Казахстана на 2006 год: Утв. Постановлением правления Национального банка РК № 518 от 08.12.01г.//Банки Казахстана. — № 1. – С.9-12.
23. Основные направления денежно-кредитной политики Национального банка на 2006-2008 годы: Одобрено Постановлением Правления НБ РК от 16.10.05г. № 459.//Банки Казахстана. – 2006. — № 1. – С. 8-12.
24. Годовой отчет Национального банка Республики Казахстан за 2006г.-С. 23.
25. Смагулов Ш. Регулирование банковской деятельности в условиях рынка. – А. –С.90.
26. Соколинская Н.Э. Проблемы менеджмента кредитного портфеля в современных условиях. //Банковское дело. — 2004. — № 8. – С. 27-28.
27. Копейкин А.Б., Пастухова Н.С., Рогожина Н.Н. Опыт создания кредитных бюро. //Деньги и кредит. – 2007. — № 4. –С.59-63.
28. Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: /Учебное пособие. Алматы, 2006. – С. 105-106.
29. Суханов М.С. О кредитных деривативах. //Деньги и кредит. – 2005. — № 9. – С. 41.
30. Москвин В.А. Кредитование инвестиционных проектов: Рекомендации для предприятий и коммерческих банков./ — М.: Финансы и статистика, 2007. –С.240.
31. Бобаканова Ж.О. Кредитные риски в банковской сфере и критерии рейтинга банков.//Банки Казахстана. – 2007. — № 7. – С. 13-20.
32. Дауранов И. Микро финансирование: зарубежный опыт и ситуация в Казахстане.//Вестник предпринимателя. – 2007. — № 9. –С. 31-36.
33. Жоваников В.Н. Риск-менеджмент в коммерческом банке в условиях переходной экономики.//Деньги и кредит. – 2007 — № 5. – С. 60-65.
34. Калкабаева Г. Новые подходы к определению возможности предоставления банковского кредита.//Каржы-каражат. — № 2. – С. 65-70.
35. Некрасов В.Б. Роль банковского кредитования в обновлении основных фондов промышленности.//Банковские услуги. – 2006. — № 2 – С. 14-18.
36. Нурсеит Н. Расширение банковского кредитования производства.//Аль Пари. – 2007. — № 6. – С.60-71.
37. Нурсеит Н.А. Обеспечение устойчивости и ликвидности банковской системы.//Банки Казахстана. – 2006. — № 7. – С.15-22.
38. Рыкова И.Н. Эффективность кредитной политики региональных банков.//Банковские услуги. –М., 2008. — № 2. – С. 19-24.
39. Сайденов А. Три уровня и три источника кредитование бизнеса.//Казахстанская правда. – Астана, 2008. – 19 декабря. – С.4.
40. Сейтбеков А. Виды и типы кредитов в банковском секторе Казахстана.//Саясат. -.2008. — № 3. – С.50-52.
41. Тихомирова Е.В. Кредитные операции коммерческих банков.//Деньги и кредит. – 2007. — № 9. – С.39-46.
42. Штырова И.А. Управление кредитным риском.//Банковские услуги. – 2007. — № 6-7. – С.42-48.