Дипломдық жұмыс. Қазақстандағы коммерциялық банктерді басқару мәселелерін жетілдіру жолдары

Мазмұны


Кіріспе	4

1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ Банктерді БАСҚАРУДЫҢ теориялық негіздері	7

1.1. Коммерциялық банктерді басқарудың мәні, түрлері және негізгі бағыттары	7
1.2. Банк қызметтерін тиімді ұйымдастыру — коммерциялық банктерді басқарудың негізгі мақсаты	14


2. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ мысалында КОММЕРЦИЯЛЫҚ БанктІ БАСҚАРУДЫ талдау	36
2.1. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның басқару жүйесін сипаттау	36
2.2. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның мысалында коммерциялық банкті басқаруды талдау	44


3. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БанктерДІ БАСҚАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІН жетілдіру жолдары	58
3.1. Коммерциялық банктерді басқарудың кейбір аспектілері	58
3.2. Business Unit Management технологиясының көмегімен банктегі жұмыстың тиімділігін жоғарлату	64


Қорытынды	66


Пайдаланылған әдебиеттер тізімі	68


Қосымшалар

Кіріспе

Қазір бүкіл әлем жұртшылығы экономикалық дағдарыстың қиындықтарын бастан өткеруде. Жаһандық дағдарыс дауылы алпауыт мемлекеттерді де шайқалтты. Дағдарыс салқыны бізді де айналып өткен жоқ. Дағдарыс бізге сырттан келді. Оның көздері елдің ішінде емес, әлемдік экономиканың сәйкессіздігінде жатыр.

Дағдарысты болдырмау және бәрін алдын ала көздеу мүмкін емес еді. Оны еңсеруге әлемнің жетекші экономикалары қазірдің өзінде 10 триллионнан астам АҚШ долларын, яғни бүкіл әлемдік ІЖӨ-нің іс жүзінде 15 пайызын жұмсады. Бірақ та ахуал жақсы жаққа қарай әлі өзгеретін емес. Дағдарыс өз ауқымына дәйектілікпен Америка континентін, Еуропа мен Азияны тартты. Бүкіл жағдайға қарағанда, ол ұзаққа созылады. Талдамашылар айтқанындай, әлемдік экономика өз құлдырауында әлі шыңырау түбіне жеткен жоқ.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2009 жылғы 6 наурыздағы Қазақстан халқына «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты Жолдауында: «Қазақстан әлемдік экономиканың өскелең турбуленттілігіне жедел үн қатқан және алдын алу шараларын іске асыруға кіріскен әлемдегі алғашқы мемлекеттердің бірі болды. Қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау үшін біз банктерге қосымша өтімділік бердік. Бұл шағын және орта бизнестің, ірі кәсіпорындардың экономикалық белсенділігін қамтамасыз ету үшін жасалды. Жеке тұлғалардың салымдары бойынша кепілді өтеудің сомасы 700 мыңнан 5 миллион теңгеге дейін ұлғайтылды. Мемлекет сыртқы қарыз алумен және меншік капиталының жеткіліктілігімен байланысты банк секторының тәуекелдерін төмендетуге көмектесті. Тұрғын үй құрылысына және үлескерлер проблемаларын шешуге қолдау білдіруге 545 миллиард теңге жұмсалды. Елде іскерлік белсенділігін сақтау үшін біз шағын және орта бизнес субъектілеріне 275 миллиард теңге көлемінде бұрын-соңды болмаған қаржылық қолдау жасадық. Әкімшілік кедергілерді табанды қысқарту жөніндегі жұмыс жалғастырылды» деп айта кетті [1].

Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктердің экономикаға тигізетін эсері зор. Олар нарықтық қатынастарды дамыта отырып, мемлекеттің экономикасын дамытады және жандандырады.

Сондықтан коммерциялық банктердегі басқару мәселелері бүкіл банктің дамуын, оның болашақтағы табысы мен алатын орнына қатысы бар.

Дамыған елдерде банктік басқару мәселелері өндірістің тиімділігін көтерудегі маңызды факторларға жатқызады.

Шетел банктердің тәжірибесіне қарағанда, банк қызметінің алға басуын қамтамасыз ететін стратегиялық бағдарланумен қатар, олардың басқарушылық, маркетингілік белсенділігінің дәрежелерін бөлек қарау керек. Тікелей айтқанда, «Басқару» деген ұйымдастыру мен басқарудың оңтайлы жүйесі. Осыған байланысты банктік басқару деген сөз, банктің және оның ұжымының қызметтерін ұйымдастыру және басқару жүйесі деуге болады.

Қазақстан Республикасындағы банк секторының дамуы нарықтық механизмінің ең табысты және тұрақты әлементтерінің бірі болып табылады. Біздің банк жүйеміз ТМД елдерінің ішінен алдыңғы қатарлы деп саналып, Ресейдің банк жүйесінен кейбір көрсеткіштер бойынша озып шығады. Сондықтан банктік басқару мәселелерін ашып көрсету өзекті болып саналады.

Банк басқарудың ерекше ортасы ретінде тек дамыған нарықтық экономика жағдайында ғана пайда болады. Банк операцияларының өркениетті елдерде қабылданған деңгейге дейін жетуі келесі қызметтердің болуымен сипатталады: бағалы қағаздармен, несиелік карточкалармен, валютамен жүргізілетін операциялар, басқа банктер мен коммерциялық құрылымдардың акцияларын тарату мен үнемдеуге көмектесу, клиенттерге олардың қаражаттарын рационалды түрде салуға, инвестициялық жобаны бағалауға көмектесу, лизинг, факторинг басқа да қызметтер. Нарықтық экономика несиелік мекемелер арасындағы қаржылық нарықтағы нақты бәсекеге негізделген, кәсіпорындарды мемлекеттік қаржыландыруға көшетін, инфляцияға әкелетін, нақты инвестициялық жобалар мен бизнес — жоспарларды нарықтық механизммен несиелендіру, жаңа тауар массасын құруға көзделген банктік басқарусыз болуы мүмкін емес.

1991 жылы Қазақстан халқының тарихи тағдырында өзгерістер болды. Ел нарықтық экономикалық қайта құрулар жолында халық бірлігіне, әлеуметтік әділеттілігін және қоғамның барлық күштерінің бірігуінің принциптеріне негізделген тәуелсіз, егеменді мемлекет құруға бет алды. Бұл баламасы жоқ, революциялық қадам болды: социалистік әкімшіл — әміршіл басқару негізінде экономикаға пара-пар жаңа шаруашылық жүйесін құру.

18 жыл ішінде егеменді Қазақстан терең экономикалық дағдарысты және сонымен байланысты халықтың өмір сүру деңгейін елеулі төмендететін барлық қызметтер мен тауарлар бағаларының күрт өсуі, бұрын байқалмаған жұмыссыздықты басынан кешірді.

«Бүгінгі таңда көптеген қиыншылықтар артта қалды» деп қанағатпен айтуға болады. Реформалардың таңдалған бағыттарын тұрақты сақтаудың нәтижесінде дағдарыс бағындырылды. Соңғы жылдарда өнеркәсіптік және ауылшаруашылықтық өндіріс көлемінің өсуі байқалды; жекеленген кәсіпорындар өздерінің өндірістік күш — қуатын қайтадан қалыптастыруда; шағын және орта бизнес дамуда; басқа да өмірлік маңызы бар орталарда жұмыстар жақсартылуда. Осыған байланысты төлем балансының оң сальдосына қолымыз жетті, инфляция деңгейі біршама төмендеді, ұлттық валюта — теңгенің бағамы тұрақталынды, мемлекеттің қаржылық жағдайы жақсарды.

Нарықтық инфрақұрылым жетілдірілгендіктен ақша-несие операцияларында, банктік жүйесінде тиімді банктік басқарудың қажеттілігі артты.

Бұл жұмыстың мақсаты болып дамудың қазіргі кезеңінде банктік басқарудың дамуын көрсету болып табылады. Жұмыстың объектісі -«Қазақстан Халық Банкі» АҚ. Ал диплом жұмысының тапсырмалары — банктік басқарудың түсінігін қарастыру, шетел мемлекеттеріндегі банктік басқаруды ұйымдастыру шарттарын анықтап, тәжірибесін үйрену,

«Қазақстан Халық Банкі» АҚ мысалында банктік басқаруды талдау ретінде қойылған.

Бірінші бөлімде банктік басқарудың мәні мен ерекшеліктері қарастырылады.

Екінші бөлімде «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның басқару жүйесі мен банктік басқарудың ұйымдастырылуы туралы баяндалады.

Үшінші бөлімде банктік басқарудың шетелдік тәжірибесі зерттеледі. Сонымен қатар банктік басқаруды жетілдіруге бағытталған ұсыныстар да бар.

1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ Банктерді БАСҚАРУДЫҢ теориялық негіздері

1.1. Коммерциялық банктерді басқарудың мәні, түрлері және негізгі бағыттары

Менеджмент ұйымдастыру және басқарудың оңтайлы жүйесі туралы ғылым. Менеджменттің мағынасы әр түрлі. Менеджмент сөзі тар мағынасында белгілі бір адамдар тобын ұйымдастыру мен басқаруға қатысты болса, оны кең мағынасында банктің қызметі мен оның қызметкерлерінің ұйымдастыру, басқарумен байланыстырады. Менеджменттің негізін өз ісін басқару субъектісін білу, өз еңбегі мен ұжым жұмысын ұйымдастыру қабілеті, сондай-ақ өздігінен даму және шығармашылық қызметке ынта таныту сияқты адамдық фактор құрайды

Менеджментің негізгі фигурасы өзі айналысып отырған істің даму болашағын көре білуге қабілетті , нақты жағдайда тез бағалай білетін , алға қойылған мақсатқа жету үшін оңтайлы шешім таба білетін кәсібі басқарушы болып табылып табылады. Осыған байланысы менеджер жоғары біліктілік , ой өрісі кең , тәукелге бара білетін қайсар, белгіленген жоспарды іске асыру , ұжымда жетекші болу сияқты нақты кәсіби және қасиеттерге ие болуы қажет.

Дамыған елдерде менеджмент өндіріс нәтижелерін көтеруде маңызды факторлардың бірі болып саналады. Салыстырмалы түрде қосымша қаржысыз аз шығынмен жоғары нәтижеге жетуге болатындықтан менеджментке сонғы жылдары ерекше мән беріліп жүр.

Менеджменттің негізгі мақсаты – басқарудың оңтайлы жүйесі есебінен пайда табу.

Демек, менеджмент бизнеспен, кәсіпкерлік қызметпен қатаң бәсекелістік жағдайында дамыған нарықтық қатынастары бар елдердегі бизнеспен, кәсіпкерлік қызметпен тығыз байланысты . Жетістікке жету үшін немесе істі дамыту үшін, оңтайлы алғышарттарға ие болу үшін басқару жүйесін үнемі жетілдіріп отыру , теория мен практика жиналған білімді тез менгеру , өзгермелі жағдайда жаңа ерекше шешім табу қажет.

Пайда табуға ұмтылу – менеджменттің бір ғана мақсаты емес. Қазіргі менеджментте қоғамдық қажеттілікті қанағатандыру факторы менеджмент қызметінде басты орындағы әлуметтік этикасын сарам олжаға, пайданы өсіруге ұмтылу , емес , қоғамға қажетті тауар өндірісі мен қызмет көрсетуді кеңейту анықтайды . сонғы жылдары менеджмент мақсатында адам бойындағы қабілеттерге жол ашатын ұжымдағы әлеуметтік мәселелерді шешу ісі де кіретін болады .

Менеджмент ғылым ретінде барлық қызмет саласына ортақ мына пинциптерді сипаттайды:

басқару субъектісі әрекеттің нақты мақсатқа жетуге бағытталуын.
олардың алға қойған мақсаттарының, нәтижесінің және құралдарының ортақтығын
Құрамына жоспарлау, талдау , реттеу және бақылау енетін басқару процесінің кешенділігін.
Олардың араларының үзілмеуін қамтамасыз ететін келешекке арналған және ағымдағы жоспардың бірлігін.
Оларды іске асырудағы маңызды фактор ретінде қабылданған бақылауды .
Ұжымның және оның әрбір мүшесінің шығармашылық белселділігін, табыстылығы мен жетістігін материалдық және моральдық тұрғыдан ынталандыру.
Ұжымның әрбір мүшесімен оның мүмкіндігін пайдалануға жол ашатын жеке жұмысты .
жұмысшылардың кәсіптік денгейін көтеруге , үнемі оқуға және қызметтің жаңа білімі мен салаларын менгеруге мүдделілікті .

9 Ұжымдағы жақсы психологиялық жағдайға бағдарлауды.

Функционалдық және басқарушылық міндеттерді шешетін басқарудың ұйымдық құрылымының икемділігі

Банк қызметкеріне менеджмент негізін білу өте маңызды. Ең алдымен банк экономисі (кәсіпорын, ұйым кооператив) банктің клиенті болып табылатын немесе клиенті болғысы келетін кәсіпорын, ұйым, кооператив менеджменті денгейін бағалай білуі қажет.

Шетелдік экономикалық әдебиеттерде кәсіпорындарда қаржылық тұрақтылығының, олардың несиені өтеу қабілетінің жоғарылығының маңызды факторы менеджмент сапасы болып табылады дегенді жазып жүр. Германияда шамамен 40% фирма және жеке кәсіпорындар менеджмент сапасының нашарлығына байланысты банкротқа ұшырады. Соңдықтан менеджмент деңгейін бағалау клиенттің несиені өтеу қабілетін талдаудың және онымен несиелік қатынасқа баруда тәуекел деңгейін анықтаудың құрамдық әлементтерінің бірі болып табылады.

Германияның коммерциялық банк қатарында практикалық (тәжірибелік) қызметінде тиісті фирманың менеджментті 10 балдық жүйе бойынша рейтінгілік бағалау қолданылып жүр.

Мәселен, 1 балл — барлық салада жоғары кәсіби және жеке біліктілік; 3 балл — жақсы біліктілік, әсіресе жекелеген салада; 5 балл — орташа біліктілік; 7 балл — жекелеген салаларда айқын әлсіздік; 10 балл — төмен деңгей.

Балдардың өсуі қауіп-қатер дәрежесінің білдіреді, ең көп шамадағы балда фирмамен несиелік қатынас орнату проблемалы болып саналады.

Ақша нарығының ұдайы өзгеріп отыратын жағдайыда жұмыс істейтін банк үшін міндетгерді сәтті шешуге мүмкіндік беретін менеджменттің орны бөлек.

Банк менеджментінің ерекшеліктері менеджментінің қоғамдық еңбек бөлінісі бөлімшесінің қызметімен байланысты нақты өзіндік ерекшелігі болады.

Айтылып кеткендей, банк бизнеспен айналасатын өзгешелігі бар кәсіпорын ретінде алға шығады Ол несие ресурстарын қосымша ақшалай қаражатқа мұқтаж кәсіпорынға ұйымдарға, кооперативке, халыққа, мемлекетке төлем негізінде беретін кәсіпорын болып табылады.

Сонымен қатар, банк басқа біреулердің (бөтен) ақшасымен «жұмыс істейді». Онда айналым шеңберінен босаған әр түрлі меншік иелерінің, атап айтқанда, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың, акционерлік кәсіпорындар мен қоғамдардың, кооперативтердің, жеке тұлғалардың ақшалай қаражаттары шоғырланады. Осының нәтижесінде банк қоғамдық капиталды бөлуші әрі сақтаушы ретінде алға шығады. Бұл клиенттерге тиесілі ақшалай қаражаттардың сақталуына банктің жауапкершілігін арттырады әрі банктің қоғамдағы маңызды орнын айқындайды.

Сонымен, банк тек өзінің немесе жекеше шыққандардың ғана емес, сонымен бірге, қоғамның мүддесін де танытатын кәсіпорын ретінде көзге түседі. Банк мүдделерді ұштастырып отырмаса баланстың өтімділігін қамтамасыз ете алмайды әрі осыған байланысты банктің ақша нарығындағы позициясы тұрақты болмайды.

Банк қызметінде серіктестік сипатқа ие келісім шарттық катынас маңызды орын алады. Серіктестік қатынасқа сенім, өзара пайда, шешімнің бірауыздылығы және әрекеттің бір жерден шығуы секілді белгілер тән. Несие мәмілесі өзара пайдалы болуы үшін тараптар оның шарттарын бірігіп талдайды, келіспей калған жағдайда ымыраға келеді.

Жеке және ұжымдық мүдделердің ұштасуы банк менеджментінің ментінің мазмұнында қалайша көрініс табады? Ең алдымен, ол банк менеджменті алға қоятын мақсатгардың өзіндік анықтайды:

ақшалай нарық жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектісі ретінде банк жұмысының пайдалылығын қамтамасыз ету;
банк сенімділігінің кепілдігі ретінде банк балансының өтімділігін қамтамасыз ету;

3) іскер байланыстың тұрақты болуына әрі ұзаққа созылуына септігін тигізетін банк қызметіның ауқымы, құрылымы және сапасы арқылы клиенттің қажеттіліктерін қанағаттандыру

4) ұжымның өндірістік, коммерциялық және әлеуметгік проблемаларының сәтті шешілуін ұштастыру;

5) әлеуметті мүмкіндіктерін толық жүзеге асыруға мүмкіндік беретін мамандарды дайындаудың, қайта дайындаудың және орналастырудың тиімді жүйесін құру. Аталмыш мақсаттарға сәйкес банк менеджменті сандық, салалық және әлеуметтік көрсеткіштерді орындауға бағдарланады. Сандық көрсеткіш банк қызметін басқарудың барлық саласына қатысты, қызметтің жалпы нәтижелерін талдау және бағалау үшін пайдаланылады әрі ол мыналарды қамтиды: — банк клиентгері мен олардың шоттарының саны, депозиттердің, несие салымдарының, инвестицияның мөлшері;

-банк орындайтын операциялар мен қызмет көрсетулердің ауқымы.

Сапа көрсеткіштерін үш топқа бөлуге болады:

Банктің кірістері мен шығыстарына қатысты көрсеткіш. Осы көрсеткіштің көмегімен банктің пайдалылығы басқарылады.
Қаражат айналымының жылдамдық көрсеткіші, операцияларды орындауға кететін шығынның еңбек сыйымдылығының көрсеткіші, құжаттарды өңдеуден өткізудің жылдамдық көрсеткіші.
Көрсетілетін банк қызметінің ауқымы, құрылымы және сапасы бойынша клиентгер тілегін канағаттандыру деңгейінің көрсеткіштері, банктің іскерлік келіссөздердің құпиялылығын, ақпараттардың сақталуын қамтамасыз ету қабілеті.

Әлеуметтік көрсеткіштер ұжым мүшелерінің кәсіби дайындығының дамығандығын, олардың еңбекке қатынасын, әлеуметтік проблеманы шеше білетін деңгейін сипаттайды.

Банк менеджментінің өзге ерекшелігі мынаған байланысты: мемлекет банк қызметін ақшалай салымдар мен депозит иелерінің мүдделерін қорғау мақсатында қатаң реттеп отырады. Банк қызметін реттейтін мұндай заңдардан басқа несие мекемелерінің өтімділігін қамтамасыз етуге бағытталған міндетті нормативтер ережелер бар. Бұл басқаруды ұйымдастыру тұрғысынан алғанда нені білдіреді? Біріншіден, міндетті нормативтер мен ережелерді (ұйғарымдар) сақтау себебі бойынша дербес шешім қабылдаудың белгілі бір шекарасы болады. Екіншіден, тұрақты түрде өзгеріп отыратын ақшалай нарық конъюнктурасы жағдайында менеджердің банк өтімділігін камтамасыз ету жолдарын іздестіру (белгіленген нормативтерге қарай) мүмкіндігі.

Банк қызметін басқарудың ерекшелігіне басқару салаларының ауқымдылығы жатады. Бұл басқару салаларына мыналар қатысты: макро және микродеңгейлердегі несие қатынасы мен ақша айналымы, акшалай операцияларды орындауда қатердің біршама жоғары болуы.

Аталмыш қатер ақша нарығына және осыған орай институттардың қызметіне тән көптеген ішкі және сыртқы факторларды ұштастырудың қиындығына байланысты туындайды. Сондықтан да банкте ең жауапты шешімдерді ұжыммен ақылдасып шешу принципі қолданылады, несие берушілерді ықтимал қатерлерден корғаудың әр түрлі тәсілдері пайдаланылады, банктің негізгі кеңсесі мен филиалдары арасында несие операцияларын орындау саласындағы құқықтарды бөлу жүзеге асырылады.

Банк операцияларының келісімшарт сипатында болуы, клиенттермен жұмыс тек жоғары экономикалық дайындықты ғана кажет етіп қоймай, сонымен бірге, психология негіздерін, құқықты, іскерлік этиканы жақсы білуді, келіссөздер жүргізе білуді тапап етеді, яғни банк мамандарын өзіндік ерекшелікгермен дайыдауды қажет етеді.

Банк менеджментінің негізгі бағытын екі үлкен салаға бөлуге болады:

Бірінші топ банк құзыреттілігіндегі экономикалық процестерді ұйымдастыру және басқару бойынша мәселелерді қамтиды
Екінші топ банк ұжымын ұйымдастыру мен және басқарумен байланысты.

Осы салалардың әрбіреуі өз кезегінде бірнеше бағытқа ие. Олардың негізгілерінің мазмұнын қарастырайық.

1 Банк тұрғысынан басқарудың ең жауапты бөлігін жоспарлау жатады.

Бұл процесте келешектегі әрекетгі анықтайтын банк саясаты жасалады. Бұл жұмыстың құрамдық бөлігіне нақты банкті дамытудың тұжырымдамасын қалыптастыру, тиісті кезеңге ағымдық міндетгерді белгілеу, оларды жүзеге асыратын шараларды жасау жатады. Ал, банк саясатының кұрамдық бөлігіне несие, депозит, инвестиция және процент саясаттары жатады.

Банк дамуының сандық, сапалық және әлеуметтік көрсеткіштерінің келешекте қалайша өзгеретінін анықтаудың, оның қызметін жүзеге асыратын принциптерді негіздеудің, артықшылықтарды бөліп алудың, жұмысты ұйымдастырудың әдістерін тандаудың маңызы зор.

Активтерді басқару банк менеджментінің маңызды бағыттарының біріне жатады. Ол тиісті кезеңге белгіленген банк саясатын жүзеге асырады. Активтерді басқару процесінде біртұтас екі міндет алға қойылады — жүйелі талдаудың және активтердің құрылымын өзгертуге бағытталған мақсатты әрекеттердің салдарынан қалыптасатын ахуалдың негізінде ғана банк балансынын өтімділігін сақтау арқылы банк жұмысының пайдалылығын қамтамасыз ету.

Әр алуан активтердің банкке әркелкі пайда әкелетін және олардың қатер деңгейі әр қилы болатыны белгілі. Сондықтан да банк барлық активтерді қаражат салымының мерзіміне, олардың пайдалылығы мен қатер деңгейіне қарай жіктеуі қажет. Активтерді басқарудың әдістері біршама дәрежеде тиісті кезеңде банк шешетін міндеттерді ерекшеліктері мен анықталады. Сонымен қатар, пассивтердің құрылымына қарай активтерді орналастырудағы тығыз байланыстың болуы активтерді басқарудың теориясын және оны жузеге асыратын әдістемелерді әзірлеуді қажет етеді. Ақша нарығы дамыған елдерде қазіргі заман жағдайында акивтерді басқару белгіленген пайдалылық пен өтімділік нормативтерінде активтерді орналастыру мен пассивтер жағдайы арасындағы белгілі бір тәуелділікті белгілеуді ұйғаратын экономикалық -математикалық үлгінің негізінде жүзеге асырылады. Бұл арада әр түрлі экономикалық ахуалдарға баламалы нұсқалар жасалады.

Пассивтерді басқару менеджменттің дербес бағытың білдіреді. Бұл процесте мынадай міндетгер шешімін табады:

-міндетті резервтерді қалыптастыратын бөлігін есептемегенде табыс әкелмейтін қаражатгың банкте болуын жол бермеу;

— банк өз клиенттерінің алдындағы тиісті міндеттемелерді орындауы үшін әрі активтік операцияларды дамыту үшін қажетті несие ресурстарын іздестіру;

— банктердің «арзан» ресурстар есебінен пайда алуын қамтамасыз ету.

Осы міндетгердің әрбіреуі мәселені шешудің айрықша тәсіліне ие. Осылардың ішінде депозитгік процент, оның салым мерзіміне қарай әртараптануы маңызды орын алады. Алайда мөлшерді арттыруды ғана емес, сонымен бірге түрлерді әр алуан етуді білдіретін пассивтік операциялардың дамуы ақша және қаржы нарығының алғашқы негізі ретінде болатын акция айналымының тұрақтылығын қажет етеді.

Менеджмент міндеттері:

Өзіндік банк қаражатын басқару оның өтімділігі мен төлем қабілеттілігін қамтамасыз етуде айрықша маңызды орын алады. Банктің активтік операцияларын ұлғайтуда әрі депозит
мөлшерін өсіруде өзіндік банк капиталын арттыру қажеттілігі пайда болады.

Өзіндік банк капиталын басқару оның жеткіліктілітілігін сондай-ақ осы жеткіліктілікті бағалауға мүмкіндік беретін көрсеткіштерді таңдаудың өлшемдерін негіздеуді қажет етеді. Өзіндік банк капиталын басқарудың тиімді құралына банк шығарған акция бойынша дивидендтер саласындағы саясат жатады. Дивидентердің артуы акция бағасын өсіреді және осыған орай косымша акцияларды сатудың, өзіндік капитал өсуінің ықтималдығын тудырады .

Банк жұмысының пайдалылығын басқару оның кірістері
мен шығыстарын, тартылған қаражат бойынша шекті шығындарын
және несиелеу мен инвестициядан түсетін шекті табысын, қаржылық нәтижелер тұрактылығының камтамасыз етілуін, ысырап қатерін бақылауды қажет етеді Банк алатын пайданың шамасына әсерін тигізетін банк қызметіндегі алаяқтық операциялардың арту себебіне, күмәнді және залалды операциялардың талдауына айрықша назар аударылады.
Банк кызметіндегі тәуекеділіктерді басқаруға тәуекелдік-менеджменті жатады.

Банк қызметінде қатер әр түрлі операцияларды орындау барысында орын алады: несиенің және ол үшін алынатын проценттің қайтарылмай қалу қатері, қаражатты жеткізушінің уақтылы ала алмай калу қатері, пайданың алынбай қалу қатері, өтімділіктің болмай қалу қатері және т.б.

Тәуекелдік болмаған жерде кәсіпкерлік болмайды, сондықтанда оны басқара білу кажет. Тәуекелдікті басқару процесінде шешімін табуы тиіс басты міндеттер:

қауіп-қатер пайда болуының ықтимал жағдайын көре білу;
болжалды зиянның ауқымын бағалау;
ескертудің тәсілін немесе оның орнын толтыратын көзді
табу.

Қауіп-қатерді (тәуекелдікті) басқару өткен шақта зиянның қалай пайда болғандығын зерделеуге, нақты клиент үшін оның пайда болу ықтималдығын болжауға, ескертудің немесе ықтимал зиянның орнын толтырудың тәсілдерін алдын ала негіздеуге құрылады. Біздің іс-тәжірибеде мәселе бұлайша алғаш рет қойылғандықтан өзіне айрықша назар аудартады. Осыған байланысты банк қызметіндегі ықтимал тәуекелдіктерді болжау мен бағалау бойынша әдістемелік нұсқауларды әзірлеу бірінші кезектегі міндет болып табылады.

Қатерлерді басқару проблемасы банк қызметін ұйымдастыру мен жауапкершілік жүйесімен және банк жұмыскерін еңбекке экономикалық тұрғыдан ынталандырумен тығыз байланысты.

Шетелдік іс-тәжірибеде жекелеген несие операциясын орындау кезінде негізі жоқ шешім қабылдау қатерін кеміту үшін құзырететтілікті шектеу принципі пайдаланылады. Мәселен, банк филиалы аса ірі мөлшерде кәсіпорынды несиелеу туралы шешім қабылдамайды немесе қатер деңгейі айрықша жоғары операцияларды орындамайды. Мұны көбінесе баскарудың ұжымдық органы орындайды.

Менеджмент мазмұны сонымен қатар енбек ұжымы әзірлейтін басқару тұжырымдамасын да қамтиды.

Шетелдік іс-тәжірибеде менеджменттің екі үлгісі бар:

жапондық үлгісі банк қызметінің түпкілікті жоғары нәтижеге қол жеткізуде ұжымың атқарған рөлін тануға (мойындауға) негізделеді;
американдық үлгі бүкіл ұжым қызметінде шешуші роль ойнайтын тұлғаға бағдарланады.

Осы бастапқы екі идеяға қарай шешім кабылдауды, қызметкерлердің жауапкершілігін бақылауды, басшылардың бағыныштылармен қатынасын, еңбекақы жүйесін, басқару сапасын бағалауды, менеджерлерді дайындауды және т.б. қамтитын басқарудың бүкіл жүйесі құрылады.

Ұжымды басқарудағы басты міндет — менеджер әрбір кызметкердің бойындағы әлеуетті мүмкіндіктері мен қабілеттерін, ынтасын оята білуі керек, оларды терең ойлауға үйретуі қажет.

Шетелдерде жүргізілген әлеуметтік зерттеу мынаны көрсетіп берді: қаржылық қатынастағы жетістікгің 85%-і менеджердің әріптестерімен тіл табыса білу қабілетіне. яғни оның жеке басының қасиетімен әрі адамдарды басқара білуімен байланысты.

Ұжымды басқаруда менеджер білуі тиіс үш фактордың орны ерекше:

ұжым жұмысын ұйымдастыра білу;
әр қызметкермен тіл табыса білу;
ұжым алдына қойылған міндетгерді шешу үшін әр қызметкерге
ықпал етудің тәсілін таба білу.

Менеджердің ұжым еңбегін ұйымдастыра білуі міндеттерді ұжым мүшелеріне жаңылыспай бөліп беру, нақты тапсырма беру, оларды нақты көрсеткіштермен (сандық және сапал көрсету, тиісті тапсырманың орындалу уақытын анықтау, ақпаратық базамен және техникалық құралдармен қамтамасыз ету міндеттерді мерзімділігі мен маңыздылыгына қарай жіктей отырып оларды орындаудың кезегін анықтау қабілеттеріне негізделеді.

Менеджердің әр ұжым мүшесімен тіл табыса білуі біршама дәрежеде оның жеке басының қасиетіне байланысты, ол әр қызметкердің мінез-құлқын жақсы білуі керек әрі ұжым жұмысының нәтижесі басшы мен бағыныштының ынтымақтасып жұмыс істегендеріне қарай болатынын сезінуі тиіс.

Дамыған елдердің кәсіпорындарында билік орындаушыға аткарушыға беріледі. Сондықтан да іскерлік сипатындағы әңгімеде иландыра білудің маңызы жоғары әрі пікірлесушінің мінез-құлқын білген дұрыс.

Бағыныштыға қатысты басшыға тән мінез-құлық стилінің екі турі болуы мүмкін:

түсіндірмелері болатын директивалық нұсқаудың негізінде;
шешім қабылдауда, бастама көтеруде құқықтар беру.
Мінез-құлыктың тиісті түрі қызметкердің өз еңбегінің нәтижесін арттырудағы құзыреттілігі мен мүдделілігінің деңгейлеріне қарай таңдалады.

Францияда осы өлшемдер бойынша басшы мінез құлқын анықтайтын мамандардың төрт тобы бөліп көрсетіледі:

еңбек нәтижесіне құзыретті және мүдделі емес (мінез-құлықтың директивалық-ықыластандырғыш түрін пайдаланады);
еңбек нәтижесіне құзыретті болмаса да мүдделілік танытады (әдетте жас маман (тұрақты басшылықты қажет етеді);
құзыретті, алайда, мүдделі емес (мүдделілік жүйесін құру қажет);

4) құзыретгі және мүдделі (бастама көтерудің кең ауқымды құқығын білдіреді).

Еңбекке деген ынтасын және энтузиазмын ояту үшін ұжымға ықпал етудің тәсілдерін таба білу. Бұл — менеджердің ең жауапты күрделі міндеті. Осыған байланысты менеджердің әрбір қызметкердің жетістігіне көңіл бөле білуіңің маңызы зор: жетістігі үшін оған (қызметкерге) алғыс айту, оның материалдық жағдай жасау әрі оны еңбекке моральдық тұрғыдан ынталандыру. Осының барлығы менеджерді дайындаудың және қайта дайындаудың арнайы жүйесін қажет етеді. Менеджерлерді дайындаудың жүйесі тек кәсіби оқытуды ғана қарастырмай, сонымен қатар ұжымды басқарудың әдістеріне, іскерлік әңгімелесудің өнеріне үйретуі керек.

1.2. Банк қызметтерін тиімді ұйымдастыру — коммерциялық банктерді басқарудың негізгі мақсаты

Қазақстанда 1996 жылдың аяғына қарай банк жүйесінің кризисі пайда болды. Банктің капиталының жеткіліктілігінің 20-25% төмен коэффициентте болды және 13 банкте теріс капитал болды. Бұл мағлүматтар банктің пайда болған жағдайда дұрыс бағыт таба алмағандығын және банк менеджментінің эдістерін білмегендігін көрсетеді.

Дамыған елдерде банктік менеджмевтгі өндірістің тиімділігін көтерудегі маңызды факторларға жатқызады.

Шетел банктердің тәжірибесіне қарағанда, банк қызметінің алға басуын қамтамасыз ететін стратегиялық бағдарланумен қатар, олардың менеджменттік, маркетингілік белсенділігінің дәрежелерін бөлек қарау керек. Тікелей айтқанда, «Менеджмент» деген ұйымдастыру мен басқарудың оңтайлы жүйесі. Осыған байланысты банктік менеджмент деген сөз, банктің және оның ұжымының қызметтерін ұйымдастыру және басқару жүйесі деуге болады.

Банк менеджментінің негізгі мақсаты басқарудың ең оңтайлы жүйесін қолданып, пайда табу. Бірақ, бұл банк менеджментінің жалғыз ғана мақсаты болуға тиіс емес. Пайда табуға тырысумен қатар, менеджмент қоғамдық тұтыну қажеттігін қанағаттандыруға тырысуы керек. Бұл банктің халыққа керекті тауарларды өндіру және қызметтерді көбейтуге көмек көрсетуі керек деген сөз.

Банктік менеджменттің басты багыты — банктердің активтері мен пассивтерін, оның меншікті қаржысын басқару және де банк қызметіндегі қауіптерді азайту болып табылады. Соңғы айтылған сөйлемнің маңызы зор. Өйткені, қауіп банктің қызметімен эрқашан да қатар жүреді. Жоғарғы деңгейде пайда табу, әрқашан да, жоғарғы деңгейде тәуекелдікпен байланысты. Көп пайда табудың мүмкіншілігі өскен сайын, қауіптілік те өседі. Банк менеджменті осындай жағдайда қауіп пен пайданың өзара қатынасының ең оңтайлысын табу керек.

Банк менеджментінің негізін қалаушы жағдай — ала қойан мақсатын

анықтау және де оған жетудің керекті құралын дұрыс саилау.

Банк менеджменті банктік сферадағы персоналды басқару мен банк ісін
басқарудың ғылыми жүйесін білдіреді. Ол банк ісін жүргізгендегі тәжірибелі
гылыми басқарудың әдістеріне негізделген.(Кесте — 1)

Банк қызметі ойлаудың ерекшеліктері мен қызметкерлердің жүріс-тұрысын анықтайтын арнайы бизнес сферасын көрсетеді, ал ол міндетті түрде банк менеджментінде көрсетіледі.

Банк менеджментінің құрамы перспективті және ағымдық жоспарлаудан, талдау, реттеу және бақылаудан тұрады.

Жоспарлау арқылы банктер перспективаға мақсат, сфера, масштаб және қызметтің нәтижелерін құрайды, оларды құралу көздермен және шығындармен өлшейді, салыстырады. Бұлардың бэрі қызметкердің жұмыс істейтін шекарасын анықтайтын ағымды және перспективті жоспар-болжауларды құрудың көмегімен іске асырады.

Жиынтық көрсеткіштердің көмегімен банк қызметінің барлық тараптары өзара байланысады, ақша нарығындағы бәсекелестік шарттарға байланысты жаңа сфераны іздеудің бағыттары мен қызметтерінің эдістері анықталады.

Банктің барлық бөлімшелерін қамтитын және банктің дамуының жалпы және локальды перспективасын анықтайтын жоспарлаудың нәтижесі банктің бизнес жоспарын құру, сонымен қатар жеке бағыттар, яғни: несиелік, депозиттік, пайыздық, кадрлық, инвестициялық және басқа саясат бойынша оперативті жоспарлар құру болып табылады.

Талдау банктің қызметтерін жалпы және жеке бағыттар бойынша бағалау
үшін өткізіледі. Ол нақты орындалған нәтижелерді болжанған нәтижелермен
салыстыру арқылы іске асырады.

Кесте — 1. Банктік менеджмент мазмұны

Тапсырмалар	Шешілетін есептер мазмұны
Банктік саясат	1. Басты тапсырманы қою, банктік өмірдің негізгі мақсатын ерекшелеу
	2. Кешенді бағдарламасы және жобаны өңдеу, банктің негізгі мақсатына жетудегі жетістігін қамтамасыз ету
	3. Банктік қызметті басқару эдістемесін өңдеу
	4. Банктін ұйымдық кұрылымын өңдеу банктік саясаттың дамуына сэйкес таңдалған
	5. Банк персоналын басқару стратегиясы: — персоналдың аймақты ұйымдастырылған жұмысы; — персонал жұмысының тиімділігін анықтау аймағы; — персоналдың мотивизация аймағы; — персоналдың инновациялық жаңашыл потенциялы аймағы; — персоналдың өсу аймағы.
Банктік маркетинг	1. Банк қызметі потенциалдық рынокта қызмет етуін бекіту
	2. Нақты рынокты таңдау және банк клиенттерінің қажеттілігін айқындау
	3. Ұзақ және қысқа мерзімді мақсаттарды даму үшін бекіту және банктік қызметтің жаңа түрін құру
	4. Тәжірибеге қызмет көрсетудің жаңа түрін енгізу және банктің бағдарламасын таратуды бақылау
Банктік өнімді 09дау	1. Жағдайдың өзгеру эдісін, қасиетін, ақшалай қаржы формасын, банктік қызмет процесі кезінде өңдеу, банктің потенциалды клиенттерінің қажеттіліктерін қанағаттандыру
Банктік өнімді 09дау	2. Клиенттерді қамтамасыз етуде жаңа банктік технологияны енгізу
Банктің клиенттік базасын қалыптастыру, сату қызметінде клиенттерге кызмет көрсету	1. Нарықтық сегментте назар аударатын клиент тобына (шаруашылық субъектісі, мемлекеттік мекеме, жеке түлға) банк қызметінің қасиетін бекіту позициясы (несие, операциялық инвестиция, трасттық)
	2. Жаңа рынокта банктік қызметтерді жеңіп алу
	3. Бәсекеге қабілеттіліктің жоғарылауы, банктің ресурстык базасын дамыту, қосымша табыс экелетін ақшалай ағымды құру
	4. Табысты алу
Экономика және қаржы	1. Қордың өсуі
	2. Табыс пен ыдыратушылықты басқару
	3. Басқару максимизациясын марапаттау
	4. Банктің тұрақты дамуын қамтамасыз ету
	5. Қаржылық шешімді тұрақтау
	6. Банк қалдығын басқару
Ақпараттық -аналитикалық қамтамасыз ету	1. Ақпараттық — аналитикалық жоспарлау жүйесін құру және қаржылық операцияларды тарату
Әкімшілік	1. Банктің ұйымдық құрылымын келтіру, персоналды сэйкес келетін банктің даму стратегиясына бөлу және біліктілігін көтеру.

Талдаудың материалдары банктің дамуындағы кері және оң тенденцияларын, қолданбаған резервтерді, жоспардағы жетіспеушіліктерді және шешім қабылданғандағы дұрыс емес шешімдерді шығаруға көрсетеді.

Белгілі ракурста өткізілген баланстың мэндерінің талдауы банктің жиынтық аналитикалық жұмыстардың негізін құрайды. Талдаудың басты багыттары болып табылады:

Банк қызметтерінің көлемді көрсеткіштерінің динамикасын бағалау Оған активтер, депозиттер, банктің меншікті капиталы, несиелер, пайда жатады. Бұл бағалау басқа банктердің аналогтық көрсеткіштерімен салыстыру арқылы өткізіледі. Ол қазақстандык коммерциялық банктердің жүйесінде осы банктің қай орнын алатынын көруге мүмкіндік береді. Осындай аналитикалық жұмыстардың нәтижесі нақты банктің даму стратегиясын дайындауға көмек береді;
Ресурстық базаны бағалау: көлемі, құрылымы және оның құрамды бөліктерінің дамуының негізгі тенденциялары (меншікті капитал, депозиттер, банкаралық несие). Талдау банк ресурстарының жеке баптарын классификациялау, құрылымдық көрсеткіштерді есептеу, оларды динамикада және басқа банктердің көрсеткіштерімен салыстыру негізінде жүзеге асырылады. Ресурстық базаны бағалау банктің депозиттік саясатын жасау үшін қолданады;
Банктің өтемпаздығын бағалау қаржылық коэффициенттерді есептеу негізінде, оларды динамикада критериалды деңгейлермен салыстыру, көрсеткіштердің деңгейінің өзгеруіне эсер еткен факторларды көру үшін жасалынады. Талдаудың материалы өтемпаздықты басқару ауданында банктің стратегиясын және тактикасын анықтауға көмек береді;
Банктің табыстылығын бағалау баланстың мағлүматтарын бағалау және пайда мен шығындардың есептемесі негізінде іске асырылады. Талдау кезінде банктің пайдалылығы мен табыстылығын білдіретін

сандық және сапалық көрсеткіштердің жүйесі, активті қолдану

тиімділігі, банктің табысы мен шығысының құрылымы есептелінеді.

Осы талдаудың негізінде банктің пайдалылылығын басқару

механизмі жасалынады;

Жиынтық аналитикалык көрсеткіштердің бағыттарымен қатар коммерциялық банктер жеке бағыттар бойынша банктің несиелік портфелін талдау, бағалы қағаздар портфелін талдау, клиенттің несиелік қабілетін талдау, меншікті капиталдың жеткіліктілігін талдау және т.б. аналитикалық жұмыстар жүзеге асырылады. Көрсетілген аналитикалық жұмыстардың материалдары банк тәуекелін басқару облысында саясатты жасау үшін қолданылады.

Банк менеджмент жүйесіндегі реттеу коммерциялық банктерді мемлекеттік қадағалаумен берілген шарттардың ерекшелігімен анықталынады. Банк қызметі «өзге» ақшаларды қамтып, тәуекелі көп болатындықтан мемлекеттік реттеу банкті лицензиялауға қағидалы талаптар қатарын, олардың қызметтерінің сферасын шектеу, капитал жеткіліктілігін, өтемпаздығын міндетті резервтер құрауын қарастырады.

Осы байланыста өзін -өзі реттеу жүйесі, яғни банк ішіндегі реттеу бірінші кезекте мемлекеттік қадағалау органдарымен бекітілген міндеттер мен нормативтерді орындауға бағытталады. Банк ішінде реттеу жүйесі келесі дербес бағыттардан түрады:

Банктің ұйымдастырушылық құрылымын жаңарту, яғни банктің
болашақтағы дамуын қамтамасыз ету үшін ескі бөлімшелерді жаңарту
және жаңаларын ашу, мысалы, жоспарлау және маркетинг ревизиондық
және аналитикалық қызмет бөлімдері;
Банктік қызметті басқару сапасын көтеретін шешім қабылдау
процедурасын, нүсқаулық және методикалық материалдарды жасаумен
жаңарту;
Нақты қалыптасқан жағдайды еске ала отырьш, бантік саясатты жүзеге
асырудың әдістері, мақсаттары мен басымдылықтарын дұрыстау;
Қызметтің жеке бағыттары бойынша тәуекелдің көлемін шектеу бойынша
немесе тәуекелден қорғау үшін қосымша кепілді жүйе құрау бойынша
нақты өлшемін қабылдау;
Кадрлық саясатты, персоналды оқыту жүйесін, банкішіндегі бақылауды
ұйымдастыруды жаңарту;

Банктік қызметті бақылау ішкі және сыртқы болып 2-ге бөлінеді:

Сыртцы бацылау Ұлттық Банкпен және сыртқы аудиторлармен жасалынады. Банк ішіндегі бацылауды банк ұйымдастырады. Банк ішіндегі бақылау банк менеджментінің бөлігі болып табылады. Оның функцияларын менеджерлер өз өкілеттілігі бойынша және ішкі аудит органдары орындайды. Банктің жұмысындағы жетіспеушілік пен кері тенденцияларын табу ушін құрылатын жедел жүйені құру және оларды жою үшін эрекет жасау банк ішіндегі бақылаудың басты мақсаты болып табылады.

Сыртқы және ішкі бақылаудың арақатынасы Қазақстан Республикасының ¥лттық Банкінің нормативтік актілері мен заңдылықтарын, банкаралық ережелерді, сыртқы бақылаушы органдардың жазылымдарын орындаудан тұрады.

Банк менеджментінің құрамы басқару сферасының жұмысында нақты көрініс табады. Банк менеджментінің сферасы 2 блоктан тұрады: менеджмент және персоналды басқару.

Менеджмент ақшалай өнімдердің қозғалысын басқарудан, нақты банктің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес оны құралудан және орналастырудан тұрады. Қаржылық менеджменттің негізгі багыттары болып табылады:

Банк қызметінің жеке сфералары бойынша нақты банктік саясатты жасау (депозиттер, несиелер, қызмет көрсетулер, инвестициялар және т.б.);
Банктік маркетинг;
Активті басқару;
Пассивті басқару;
Өтемпаздықты басқару;
Табыстылықты басқару;
Меншікті капиталды басқару;
Несиелік портфелдерді басқару;
Банктік тәуекелді басқару

Бірыңғай банктік жүйе шегінде банк процедурасын ұйымдастыру мен экономикалық процесстерді басқарудың біркелкілік технологиясының болмауы қаржылық менеджменттің ерекшелігі болып табылады. Әр банк ақша нарығында өзінің жеке стратегиясын және тактикасын жасайды; тұрақты өзгеріп түратын экономикалық жағдай банк ісін жүргізудегі қалыптасқан әдістерді жаңарту мен түзетуді талап етеді.

Банк менеджментінің екінші сферасы — персоналды басқару банк қызметкерлерінің тәжірибесіне және білімді оңтайлы пайдалануға бағытталынады. Ол еңбекті мотивациялаудан, кадрларды орналастырудан, қызметкерлердің еңбегін ұйымдастырудан, кадрларды дайындау мен қайта дайындау жүйесінен, еңбекті төлеу механизмінен, ынталандыру мен көтермелеу қызметі бойынша көтерілу жүйесінен, бақылау ұйымынан, ұйымда араласу қағидаларынан тұрады. Персоналды басқарудың ғылыми негізі болып психология және іскерлік этика табылады, олардың көмегімен әр жұмыскерге деген тәсілдемені дифференциациялауға, жұмыс карьерасын жоспарлау мен материалды және моральды ынталандыруды ұйымдастыруға болады.

Шетел тәжірибесінде банкті басқару сапасына үлкен көңіл бөлінеді, себебі оған нақты банктің және жалпы банк жүйесінің сапасы тәуелді.

Көп көңіл бүрыс менеджменттің факторларын табуға бөлінеді, оған басшылық пен қызметкерлердің жеткіліксіз күзірет әсерінен болатын басқару процесіндегі техникалық қателер, банкте қалыптасқан қиын қаржылық жағдайларды әрекетті көлегейлеу, есептемені бұрмалау, тікелей алдау мен алаяқтық жатады. Уақытында табылған бүрыс менеджменттің факторларын мемлекеттік құзірет органдары анықтап, осындай банктерге эсер ете алады, тіпті басшылықты жұмыс орнынан босатуға, банкті таратуға дейін барады.

Банк менеджментінің құрамы сонымен бірге банктік ұйымдардың қағидаларын ашады. Банкті ұйымдастыру цагидаларымен оның жұмысын ұйымдастырудың бастапқы жағдайлары, олардың функциялары мен операцияларын орындау түсіндіріледі.

Функцияналдыц цагида банкті ұйымдастырудың басты кағидасы болып табылады. Банк ірі несиелік мекеме болып табылатындықтан оның басқару аппараттарында несиелік бөлімшелер болуы керек, өйткені банк қолма-қолсыз есеп айырысумен айналысады, сонымен қатар оның құрамына операцияларды басқару кіреді. Банктің масштабы, функциялары және операциялары банктің басқару жүйесін құрауды анықтайды.

Банкті ұйьшдастырудың келесі қағидасы — оньщ жеке бөлімшелерінің билікті өкілеттерініц иерархиясы. Биліктің 2 эшелоны бар. Бірінші эшелонға банктің Басқармасы мен Кеңесі, ревизиондық комиссия мен несиелік комитеті жатады. Ревизиондық комиссия банктің жұмысын басқарудан тұрады. Мысалы, банкте және оның бөлімшелерінде шығыстар сметасын орындау және т.б. Несиелік комитет банктің дербес бөлімшесі болып табылмайды, оның құрамына банк бөлімшесінің лауазымды түлғасы, сонымен қатар банктің Кеңесімен бекітілген кандидатуралар кіреді. Комитет басқарушылық шешімдердің сапасының жақсаруы мен деңгейінің көтерілуіне жауап береді; несиелік операциялар сферасында стратегияны анықтау несие саясаты үлестіреді және қағидалы сүрақтар бойынша шешім қабылдайды. Комитет өз қызметінде несиелік операцияның дамуының стратегиялық және тактикалық міндеттерін анықтайды, несиелік операцияларды есептеу мен жүргізу бойынша негізгі нормативті-методикалық құжаттарды қарастырады, банктің филиалына қаржылай көмек беру туралы, ірі несиені беру туралы шешім қабылдайды, несиелік операциялар бойынша пайыздық мөлшерлемелердің деңгейін бекітеді.

Президенттік сарапшы кеңесі биліктің бірінші эшелонына жатады, бірақ ешқандай биліктік өкілеттігі жоқ. Оған білімнің әртүрлі салаларының өкілдері кіреді. Сарапшы кеңес экономиканы дамытудың ірі сұрақтары бойынша, банктің және мемлекеттің саясаты бойынша консультация береді, пропорционалды даму концепциясын жасағанда іске араласады, ғылыми шара дайындауға, персоналдық квалификациясын жоғарлатуды ұйымдастыруға көмек көрсетеді.

Банктің бөлімшелерінің бағынышты жүйеде екінші эшелонға банктің клиентіне қызмет көрсететін барлық басқарма мен бөлімшелер және барлық службалар жатады (әкімшілік-шаруашылық бөлім, заңды бөлім, кадрлар бөлімі және т.б.).

Банктің жұмысын ұйымдастыру басқа қағидаларға да сэйкес келу керек -цойылган мацсатца сэйкес келу цагидасы. Банктің мақсаты өзімізге белгілі максималды пайда табу болып табылады. Сондықтан кез-келген банктің жұмысы, банктің табысы эрқашан шығыстан жоғары болатындай ұйымдастырылуы қажет. Бұл жаңа клиенттерді тартумен, банктік операцияларды орындаумен және т.б. айналысатын басқару аппаратының қызметкерлердің топтарымен жүзеге асырылуы банк үшін сыртқы орта шартын сәйкес және банктің жақсы қызмет істеуін қамтамасыз ететің ұйымдастырушылық құрылымын құру өте маңызды.

Басқарудың оңтайлы қағидасы банктің дамуын қамтамасыз етуін білдіреді. Мысалы, жаңа қызмет көрсетулерді енгізу, нарықты зерттеу, шығындарды қысқарту және т.б.

Банкті ұйымдастыру жүйесі бақылауды ұйымдастыру қағидасына сэйкес келу керек. Мүнда міндетті әлементі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктің нормаларына сәйкес операцияның заңды орындалуын бақылауды қамтамасыз ететін ішкі және сыртқы аудит болып табылады.

Банк бөлімшелерінде ішкі бацылауды цамтамасыз ету цагидасы қызметкерлердің қызметтерін регламенттеу арқылы іске асырады. Ол үшін банктер белгілі нүсқамалары болады. Мысалы, жарғы, бөлімшелер мен службалар туралы ереже, лауазымды нүсқаулықтар. Банктің барлық жұмыстары құжаттарда көрсетілген ережелерді орындауы және өз міндетін орындауы керек.

Сонымен қатар банк несиелік мекемені және тұрақты қамтамасыз етуде

шешім қабылдау үшін жедел және жеткілікті информациясы, оны жаңа

тәсілдермен өңдеуі керек.

Дамыған мемлекеттерде менеджмент өндірістің тиімділігін көтеретін

маңызды факторлардың біріне жатады. Менеджменттің негізгі мақсаты —

басқарудың ең рационалды жүйесінің жолымен пайда алу.

Банктік менеджменттің белгілі-бір спецификасы бар. Банк қоғамның

капиталын сақтайды және жұмсайды және иеленушінің алдында клиенттің

ақша қаражатының сақталуына жауап береді және сонымен бірге өзінің жеке

мүддесімен қатар қоғамның да мүддесін көрсетеді. Бұл байланыс эрқашанда

банкке тэн болған.

Жеке және коллективті мүдделерінің бірігуі банк менеджментінің

құрамында көрінеді және банк менеджментінің мақсатының спецификасын

анықтайды. Ол келесіден тұрады:

ақша нарығыньщ шарттарына жауап беретін банктті шаруашылық субьект ретінде рентабельді жұмыспен қамтамасыз ету;

— банктің балансының өтемпаздығын банктің сенімді кепілі ретінде

қамтамасыз ету, кредитор мен салымшылардың мүдцелерін орындау;

— серіктестік байланыстың тұрақтылығы мен ұзақтылығын

қамтамасыз ететін банктің клиенттерге қызмет көрсету көлемінде,

құрылымдарында және сапасында туатын қажеттіліктерді

максималды қанағаттандыруы;

— берілген коллективтің өнімдерін, коммерциялық және әлеуметтік

проблемаларын табысты шешу;

мамандарды дайындау қайта дайындау және орындау жүйесінің

тиімділігін жасау, бұл олардың потенциалды мүмкіндіктерін толық өткізуіне көмек береді.

Көрсетілген мақсаттар банктік менеджменггі савдық, сйшлық және әлеуметтік көрсеткіштерді орындауға бағытталады.

Банктің қызметінің жалпы нәтижесІн бағалау және талдау үшін сандық көрсеткіштер қолданады. Оларға банктің клиенттерінің және олардың шоттарының саны, банкпен көрсетілетін операциялар мен қызметтердің көлемі, депозиттердің, несиелік салымдардың және инвестициялардың көлемі жатады.

Сапалық көрсеткіштерді бірнеше түрге бөлуге болады. Бірінші топ табыс пен шығыс көрсеткіштері көмегімен банктің рентабельділігін басқару жүргізіледі. Айналым құралдарының жылдамдыгы, операцияны жүзеге асыруға кететін шығындардың еңбек сиымдылығы, құжаттарды өндірудің жылдамдыгы — вүл көрсеткіштер екінші топқа жатады. Үшінші топқа клиенттердің қызмет қөрсету сапасы, құрылымы және көлемі, информацияның сақталуы, іскерлік келіссөздердің құпияда сақталуын қамтамасыз ету бойынша сүрауларын қанағаттандыру деңгейінің көрсеткіштері кіреді.

Әлеуметтік көрсеткіштер коллективтің мүшелерінің профессионалды дайындығының дамуынан, олардың еңбекке қатынасынан және әлеуметтік проблемаларды шешу деңгейінен түрады.

Банк менеджментінің басқа ерекшелігі ақшалай қаражаттың иеленушінің мүддесін қорғау мақсатында банктің қызметін мемлекет тарапынан реттеуімен байланысты. Сондықтан ұйым бойынша басқару жеке өзі шешім қабылдағанда шекті шекарасы болуы керек.

Банк қызметі басқарушының ерекшелігі басқару сферасының кеңдігі, ақшалай операцияларды орындауда маңызды тәуекелдің болуы болып табылады. Осы тәуекелге бармау үшін банкте жауапкершілігі жоғары шешімді қабылдағанда коллективті шешім қабылдау қағидасы қолданылады.

Қазіргі замандағы шарттар тек қана өте жақсы экономикалық білімді ғана емес, сонымен қатар психология, құқық, іскерлік этиканың негізін білуді қамтамасыз етуді талап етеді.

Банк менеджментінің құрамының белгілі ерекшеліктерінің болуы қызметкерлердің негізгі контингентін эйелдер құрайтындықтан туады. Осыған байланысты коллективтің әлеуметтік проблемаларын шешу, жақсы өндіріс

сферасын қамтамасыз ету, конфликтілі жағдайларды туғызбау маңызды орын алады

Банк қызметтерін тиімді ұйымдастыру

Банктің активтер мен пассивтер портфелі — жоғары пайда табу үшін қолданылатын бірегей.

Активтерді басқару — меншікті және тартылған қаражаттардың орналастыру тәртібі мен жолдары. Қаражаттарды орналастыруда үлкен көңіл ссудалық операциялар мен инвестицияларға бөлінеді.

Активтік операциялардың көмегімен банктер өз қарамағындағы ресурстарды пайда табу үшін және де өздерінің өтемпаздығын қолдауды қамтамасыз ету үшін орналастырады.

Банктің жинақтаған ресурстарын табыс табу және өтімділігін қамтамасыз ету мақсатымен орналастыруын актив операциялары деп атайды.

Бұған жататындар:

Шаруашылық жүргізуші субьектілерге әр түрлі қажеттерін
қанағаттандыру үшін қысқа, орта, үзақ мерзімді несие беру;
Халыққа түтынушылық несие беру (үй құрылысын жүргізу, пәтер, үй
және басқа да үзақ мерзімде пайдаланыла алатын мүліктерді сатып
алуға);
Құнды қағаздар сатып алуға несие беру;
Лизингілік операцияларға несие беру;
Факторингілік операцияларға несие беру;
Басқа банктерге несие беру

Көрсетілген активтік операциялардың ішіндегі ең бастысы қайтарымдылық, мерзімділік және ақылық негізінде несиелеу операциясын жүргізу болып табылады. Кейбір банктердің несиелеуден табатын табысы, барлық табысының 80%-нан асып кетеді. Соңғы жылдары несиенің дэстүрлі түрлерімен қатар көптеген жаңа түрлері пайда болды. Олар пәтер, үй сатып алуға берілетін несие, сақтандыру қағазын кепілзатқа алып беретін несие, фермерлерге жер телімін жақсартуға берілетін несие, оқуға және сынақ мерзімін өткізуге берілетін несиелер. Сонымен қатар заңды түлғаларға кәсіпкерлік ұйымдастыруға, басқа фирмалардың активін сатып алуға несие берілетін болды.’

Актив операциялары негізінен 4 топқа бөлінеді:

Несие-есептеу операциясы, оның нәтижесінде банктің несиейІК портфелі
қалыптасады;
Инвестициялық операциясы, ол инвестициялық портфельдің негізін
құрайды;
Кассалық және есептесу операциялары — банктің клиеңтщэге көреететін
қызметтерінің бірі;
Басқа операциялар.

Несие-есептеу операциялары — ол банктің несие ресурстарын орналастыру қызметіндегі несие беру опёрациясы. Банк табысының көп бөлігі осы операцияларды жүргізуден түседі. Несиелеу операциялары қарызгерге қайтарымдылық, мерзімділік және ақылық негізінде қаржы беру операциялары. Вексельдерді сатып алу (есептеу) немесе вексельдерді кепілзатқа қабылдаумен байланысты несиелеу операциялары да есеп операцияның қатарына кіреді.

Есеп айырысу операциялары — қаржыны клиенттің есеп шотына есептеу немесе оны шоттан шығару, оның ішінде клиенттің контрагенттерінің алдындағы міндеттемелерін өтеумен байланысты операциялар.

Бос қаржыны депозитке жүмылдырумен қатар несиелеу және есеп айырысу операциялары банктің өте маңызды операциялары болып табылады.²

Кассалық операциялар — қолма-қол ақша беру немесе оларды қабылдаумен байланысты операциялар. Кеңейтіп айтқанда бұл қолма-қол

ақшаның қозғалысымен, қаржыларды қалыптастыру, орналастыру және пайдаланумен байланысты операциялар деуге болады.

Инвестициялық, қорлық операциялар — банктің күрделі қаржысын құнды қағаздарға салу және басқа кұрамдармен бірігіп шаруашылық жүргізу үшін жарнаға салумен байланысты операциялар. Бұл жерде ескеретін нэрсе «Қазақстандағы банктер және банк қызметтері туралы» Заңның сегізінші бабына сэйкес, Қазақстандағы банктерге пайда табу үшін, басқа шаруашылықтардың негізгі капиталына жарна салуына болмайды.

Кепілді операциялар — кепілдеме беру, белгіленген жағдай болғанда, клиенттің үшінші түлғаға берешегін өтеу операциялар. Сонымен қатар, банкінің активтік операциялары: қауіптілік дәрежесіне қарай — қауіпті және қауіпті — бейтарап операциялары; орналастыру түріне қарай: бірінші және екінші; пайдалылық дәрежесіне қарай: пайда келтіруші және пайда келтірмеуші операциялар болып та бөлінеді.

Коммерциялық банктердің активін 4 категорияға жіктеуге болады:

■ кассадағы қолма-қол ақша және оған жатқызылатын қаражатщр;

■ бағалы қағаздарға салынған инвестициялар;

ссудалар;
ғимараттар мен құрал-жабдықтар.

Активтердің құрылымы тек қана активтер көлемі мен сыртқы
жағдайлармен ғана емес, сонымен бірге нақты банкінің активтерінің сапасын
жоғарлату бағытындағы банктің саясатымен де анықталады. Бүнда активтерді
брутто-активтері және нетто-активтеріне бөледі.

Брутто-активтерінің құрылымы:

* Табыс экелмейтін активтер — басқа біреудегі корреспонденттік шоттар, ақшалай қаражаттар, негізгі қорлар, материалдық емес активтер, дебиторлар, бюджеттік және бюджеттен тыс қорлардың қаражаттарын қолдану, капитал салымдарын қаржыландыру, капиталдық шығындар, ағымдық шығыстар, болашақ кезеңдегі шығыстар, бағалы қағаздар мен валюталар қаражаттарды қайта бағалау, есепті жыл мен өткен жылдардың шығындары.

Табыс экелетін активтер — клиенттердің, банктердің, халықтың үзақ
мерзімді, қысқа мерзімді, орта мерзімді ссудалары, ссуда мен пайыз бойынша
мерзімі өтіп кеткен қарыздар, факторинг, клиринг, қатысу, бағалы қағаздар,
берілген кепілдер.
Брутто-активтерінің барлығы — нетто балансының құрылымында
активтер, реттеуші, жинақтаушы және транзитті шоттарының көлемінде
қысқартылады.

Нетто-активтерінің құрылымы:

Табыс әкелмейтін активтер — басқа банктердегІ корреспонденттік шоттар
мен ақшалай қаражаттар, қалдық кұны бойынша материалдық емес активтер
мен негізгі құралдар.
Табыс әкелетін активтер — клиентке, банктерге және жеке тұлғаларға
берілген ссуда бойынша шығындарды жабатын резервтерді шегеріп
тастағандағы ұзақ мерзімді, орта мерзімді, қысқа мерзімді ссудалар алдын-ала
құрылған резервтің есебінен бағалы қағаздардың құнсыздануын шегеріп
тасталған факторинг пен лизинг. Бағалы қағаздар да осылай есептелген.

Нетто-активтерінің брутто-активтеріне қатынасы бірінші орында активтер сапасына тәуелді рационалды активтерінің құрылымы туралы мәлімет береді.¹

Коммерциялық банктердің клиенттеріне беретін қарызын біраз белгілерге байланысты топтастыруға болады:

Борышқордың типіне байланысты — кәсіпорынға, үкіметке және
жергілікті үкімет органдарына, халыққа, басқа банктерге берілетін қарыз;
Пайдаланылатын мерзіміне байланысты — қысқа мерзімді (1 жылға
дейін), орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін), ұзақ мерзімді (5 жылдан
жоғары);
Қызмет ету ортасына байланысты — өндіріс аясына берілген қарыз және
айналыс аясына берілген қарыз;
Борышқордың қай салаға тиістілігіне қарай — өнеркәсіпке, саудаға,
ауылшаруашылығына, транспортқа берілетін қарыз;
Қамтамасыз етілу бойынша — кепілді, қорғаулы, қауіпсіз және
қамтамасыз етілмеген;
Өтеу тәсіліне қарай — бір уақытта және бөлшектеп өтелетін қарыз.
Несиені банктер несиелеудің мына негізгі принциптері сақталғанда ғана

береді: қамтамасыздық, қайтарымдылық, мерзімділік, төлемділік және мақсаттылық.

Көптеген мемлекеттерде қарыз белгілі бір несиелік шектеумен (лимит) несие линиясын ашумен беріледі. Мысалы, АҚШ-та, Германияда. Голландияда, Бельгияда борышқорға ашылатын контокорренттік шот бойынша лимит бекіту формасы кең тараған. Контокорренттік шот деген несиелік шотпен ағымдағы шоттың біріктірілу. Бұл шот бойынша дебиттік сальдо клиентке несие беруді көрсетсе, ал кредиттік сальдо шотта өзінің қаражаты бар екенін көрсетеді. Несиенің бұл түрі қысқа мерзімді ағымдағы қажеттілікке беріледі. Ал кейбір мемлекеттердің банктері несиені шектеуді овердрафт бойынша жүргізеді. Овердрафт — клиентке чек бойынша банктІң қысқа мерзімді несие беруі немесе оның банкке берген шоттарьш ағымдағы шотындағы қалдықтан артық болса да, бекітілген лимит шегінде банктің төлеуі. Нәтижесінде ағымдағы шотта дебиттік қалдық қалады. Овердрафттың жоғары соммасы ағымдағы шот ашылғанда шартпен анықталады. Несиелеудің бұл формасы — контокоррентті шотпен берілетін несиенің түрі. Ол — клиенттің ағымдағы есеп айырысуына қаражат жетіспестігін қанағаттандыруға берілетін несие. Несие үшін ақы жұмсалған нақты қарыз бойынша алынады.

Берілетін несиенің көлемі көптеген мемлекеттерде несие линиясының мөлшерін бекіту арқылы реттеледі. Бұл жағдайда банк пен клиент арасында келісім бекітіледі, ол бойынша банк борышқорға келісілген мерзім аралығында белгілі бір соммаға несие беруге міндетті. Несие линиясы 1 жылға ашылады.

Келісілген мерзім аралығында борышқор қайтадан келіспей-ақ және қосымша рәсімдемей-ақ қажет кезде несие алуға мүмкіндік алады. Әйтсе де, егер клиенттің қаржылық жағдайы нашарлап кетсе, онда келісімнің аяқталуы мерзіміне дейін оны жою құқы банкте болады. Несие линиясы банк жоғары сенім көрсеткен бірінші класты борышқорға қолданылады. Келісім бекіткенде клиенттің несие линиясы лимитінің 20-30% көлемінде орнын толтыратын аз қалдық сақтау жағдай көрсетілген құжат қоса тіркеледі.

Банктік несиелеуді ұйымдастырудың келесі бір түрі — несиелік шотты пайдалану арқылы несие беру. Бұл жағдайда берілетін несие соммасы несиелік шоттың дебитінен клиенттің ағымдағы шотының кредитіне аударылады. Есеп-төлем құжаттары борышқордың несиелік шотынан тікелей төленуі мүмкін.

Ағылшын және швейцария банктерінің тәжірибесінде банк топтарының көлемді сомма беретін синдикаттық несие формасы қолданылады. Бұл жағдайда қатысушы — банктің біреуі басқарушы және төлеушінің өкілі қызметін атқарады. Германия мен Жапонияда консорциумдық несие де кең дамуда. Ол синдикаттық несиеден 2 және одан да көп несие беруді ұйымдастырушысы және басқарушысы болуымен ерекшеленеді. Консорциумдық несие эдетте өте ірі соммаға (30 млн АҚШ долларынан жоғары) беріледі. Бүндай қарыз несие көлемін ұлғайтып, банктің несиелік қауіпін төмендетеді. Келісімде несие өкілінің, басқарушының және басқа несие беруші мен борышқордың құқы мен міндеттері көрсетіледі.

Банктердің несие беру операциялары тобына факторинг және лизинг операциялары да кіреді. Факторинг деген өнімдерді сату процесінде контрагенттердің арасында туындайтын төленбеген қысқа мерзімді қарыз тапсырысын банкке сату. Б9л жағдайда банк өнімді сатып алушыдан төлеуді талап ететін күқыққа ие болады. Сонымен қатар банк клиенттің айналмалы капиталын несиелеп, оның несиелік тәуекелін өзіне алады.

Қарыз беру мэселесін шешерде банк жеткізушінің несие қабілеттілігін талдап, оған қарыздардың жағдайы туралы хабарлармен танысады. Төлей алмау қауіпін банк өзіне алатындықтан, ол жеткізушіге шоттың жалпы сомасының

80-90% бірден өзі төлеп, ал қалғанын дебитор қарыздың барлық сомасын өтегеннен кейін ғана қайтарады. Коммерциялық банктер несиенің осы түрін дамытып, өз операцияларын кеңейтуге қосымша мүмкіндік алып, табысын ұлғайтуға және клиенттермен байланысын нығайтуға қол жеткізеді.

Лизинг операциясы деген жалдаушы кәсіпорындардың ұзак мерзімге машиналарды, жабдықтарды қозғалмайтын мүліктерді және негізгі капиталдың басқа әлементтерін жалға бергенде жүргізілетін операциялар. Банктер лизинг компанияларына несие беру арқылы лизинг операциясына қатысады. Сонымен қатар банктер жалға беретін машиналар мен құралдарды шығарушы -кәсіпорындарды да несиелеуі мүмкін. Шарт мерзімінің соңында жалдаушы лизинг обьектісін қалған құны бойынша сатып алуына болады. Банк лизинг операциясын жүргізу арқылы клиенттің төлем қабілетсіздігінен туындайтын шығын қауіпін төмендетеді. Оған қоса, банк жалға берілетін мүлікке амортизациялық төлемді қосуға құқы бар. Ондай жағдайда сол мүліктен салық төленбей, ол сома жабдық алуға жүмсалуы мүмкін.

Коммерциялық банктердің келесі маңызды операциясы бағалы қағаздармен жүргізіледі: банк өз портфелі үшін бағалы қағаздарды сатып алу, жаңадан шығарылған бағалы қағаздарды ұстаушылар арасында алғашқы орналастыру, клиенттің тапсыруы бойынша бағалы қағаздарды сатып алу және сату, бағалы қағаздар шығаруға қарыз беру. Ондай бағалы қағаздар жай және артықшылықты акциялар, облигациялар, мемлекеттік қарыз міндеттемелері, вексельдер және т.с.с қағаздар болуы мүмкін. Мысалы, банктің вексельдермен жүргізген актив операциялар: есептеу және қайта есептеу операциялары, несие беру, акцепт бойынша операциялар, инкассациялау, вексельдік кепІлдік беру және т.с.с. операциялар.

Банктердің бағалы қағаздарды инвестициялауының басты мақсаты -дивидент және процент түрінде қосымша пайда табу. Бағалы қағаздардың табыстылығы оларды өтеу мерзіміне тікелей байланысты. Бағалы қағаздарды өтеу мерзімі қысқа болса, оның нарықтық бағасы тұрақты болады. Ал мерзімі ұзақ болған сайын бағалы қағаздардың курсы жиі өзгереді. Сондықтан коммерциялық банктер үшін қысқа мерзімді бағалы қағаздарға ақша жұмсау ұзақ мерзімді қағаздарға ақша салудан гөрІ тиімділеу.

Сонымен коммерциялық банктердің активінің бұрыннан қалыптасып және қазіргі кезде өрістеп келе жатқан негізгі бағыты — несие беру операциясы және бағалы қағаздармен операция. Бұл операциялар банк балансының 80% құрайды. Бұдан басқа банктер кассалық, акцептік, шетел валютасымен, қозғалмайтын мүлІктермен, сондай-ақ делдалдық операциялар жүргізеді. Олар бір-бірімен тығыз байланысты. Әсіресе актив және пассив операциялары бір-біріне тәуелді. Себебі коммерциялық банктер негізінен өзгенің капиталымен қызмет жасайды, сондықтан банк қаражатын несиеге беру және инвестициялау масштабы көбіне банктің уақытша бос капитал мен жинақтарды тарту қабілетіне байланысты.»

Активтерді орналастыру проблемасын^ шешу жолы — жоғары табыс экелетін активтерді сатып алу болып табылады.

Банкті ақылды басқарушының шарты клиенттің талаптарын қанағаттандыра алатын қаражаттардың болуы және оны қанағаттандыра алу қабілеті болып табылады.

Қаражаттарды орналастыруда банктің алдында өтемпаздық пен пайдалылық арасындағы конфликтіні шешу мэселесі тұрады.

Өтемпаздық-пайдалылық дилеммасын шешу үшін активті басңарудың 3 тәсілі бар. Бұлардың эрқайсысының оң және теріс жақтары бар. Коммерциялық банктің нақты мэселесін шешкенде менеджерлер активті басқарудың әдістерінің әлементтерін пайдалана алады. Қаражаттың артық болуы кезінде қаражаттын ортақ қор әдісін қолдана алады. Екінші эдіс -активтерді бөлу немесе қаражаттың конверсиясы, үшіншісі — ғылыми басқарумен байланысты және ЭЕМ-ны қолданумен байланысты. Әдістердің кез-келгенін орындағанда қаражаттарды тарту бойынша шығындарды активтік операциялардан алатын табыстармен сэйкестендіру керек.

Ортац царажаттар цоры әдісінің негізінде барлық ресурстардың біріктіру қағидасы жатыр. Банкке қаражаттар талап етілгенге дейін салымдарды, жинақ, мерзімдік салымдарды және банктің меншікті капиталын қоса есептегенде эртүрлі көздерден түседі. Кейіннен бұл қаражаттар сэйкес келетін активтер түрлеріне бөлінеді. Бұл модельге қаражаттар қай көзден келіп тускені маңызды емес. Активтерді басқару тәсілі келесі 1-схемада көрсетілген.

Бұл эдіс менеджерлерден өтемпаздық пен пайдалылық қағидаларын орындауды талап етеді. Қаражаттарды осы қағидаларға сәйкес келетін активтік операцияларға орналастырады.

Банкирлер несиеге деген сүрауларды қанағаттандыруға және алынған салымдарды төлеуге қолданған бірінші активтерге ерекше көңіл бөледі. Бұл банктің өтемпаздығының басты көзі. Бірінші резервтерге сейфтегі және чектегі қолма-қол ақшалар, инкассалау кезіндегі төлем құжаттары, басқа банктегі корреспонденттік шоттағы қаражаттар, Ұлттық банктің резервтік шотындағы қаражаттар жатады.

Екінші резервтерге қолма-қол ақшаға айналдыруға болатын жоғары өтемпазды табысты активтер жатады. Оларға ссудалық шоттағы қаражаттар мен бағалы қағаздар портфелін құрайтын активтер жатады.

Бірінші және екінші резервтердің көлемін анықтағаннан кейін банк клиенттерге ссуда бере алады. Ссудалар — бұл банк активтерінің ең басты бөлігі, ал ссудалардан түскен табыстар — банктің пайдасының ең ірі бөлігі.

Активтерді бөлу әдісі банкке қажетті өтемпазды активтік көлемі қорлардың тарту көздеріне тәуелді екенін бекітеді (Схема — 2).

Осы эдістің көмегімен міндетті резервтер нормасы мен олардың айналу жылдамдығына сэйкес қаражаттардың көздері шектеледі. Мысалы, талап етілгенге дейінгі салымдардың міндетті резервтер нормасы мен айналым жылдамдығы мерзімді салымдарға және басқаларға қарағанда жоғары. Бұл модель бойынша банктің ішінде банктер болады — талап етілгенге дейінгі салымдар банкі, жинақ салымдар банкі, мерзімді салымдар банкі және негізгі капиталдың банкі.

Бұл жерде эр орталықтан қаражаттардың қозғалысы ерекшеленеді, Талап етілгенге дейінгі салымдар өтемпазды активтер ең жоғарғы жабылуды қажет ететіндіктен, талап етілгенге дейінгі салымдар орталығынан қаражаттардың маңызды бөлігі бірінші резервтерге, қалған бөлігі мемлекеттік бағалы қағаздарды инвестициялау жолымен екінші резервтерге, ал қалған аз бөлігі қысқа мерзімді ссудаларды беруге жөнелтіледі. Бұл әдістің оң жағы -өтемпазды активтердің үлесін азайту және қосымша қаражаттарды ссуда мен инвестицияларға салу болып табылады, ал ол пайда нормасын үлкейтеді.

Екі эдіс те қолда бар қаражаттарды оларды пайда экелетіндей етіп орналастыруды көрсетеді.

Ғылыми басцару әдісі банктің экономикалық қызметінің проблемасын шешуге күрделі тәсілді талап етеді. Мүнда ЭЕМ мен математикалық эдістерді қолданумен проблеманы шешуге бірнеше жолдар беріледі және оның ішінен ең оптималдысын таңдау болады. Бұл тәсіл мақсаттарды анықтауды, проблеманың эртүрлі әлементтер арасында байланысты бекітуді, өзгертулердің, идентификациясын талап етеді.

Пассив операциялары — олар өз қарауына эр түрлі салымдарды тартып, басқа банктерден несие алып, өзінің бағалы қағаздарын шығарып және сол сияқты басқа да қаражат тарту операцияларын жүргізіп, банк қорын құру және оны ұлғайту операциялары. Олар банк балансының пассивінде көрсетіледі. Пассив операциялары тарихи дәстүр бойынша актив операцияларына қарағанда алдымен жүргізіледі, себебі актив операцияларын жүргізу үшін белгілі бір қор мөлшері қажет.

Пассив операцияларына мыналар жатады:

Салым қабылдау (депозиттер);
Клиенттерге шоттар (оның ішінде корресподенттік банктерге) ашу
және оларды жүргізу ;
өзінің бағалы қағаздарын шығару (облигация, вексель, депозиттік
және жинақ сертификаттары);
банкаралық несие алу, оның іпіінде орталықтанған несие
ресурстарынан;
репо операциялары; .
еуровалюталық несие алу.’

Коммерциялық банктердің пассивті операцияларының 4 формасы бар:

жарғылық капиталдағы жарна (бірінші иеленушілерге пайлар мен
акцияларды сату);
банктің пайдалылығынан қорларды қалымтастыру мен ұлғайтуға
аударулар жасау;
депозиттік операциялар (клиенттен алынатын қаражаттар);
депозиттік емес операциялар;

Пассивті операциялардың алғашқы екеуімен қаржылық ресурстар қ^рылады. Қалған екеуімен ресурстардың екінші ірі тобы — займдық және тартылған несиелік ресурстар құрылады.²

Банктің капиталы өз қаражаты, тартылған қаражат және эмиссияланған қаражаттардан құрылады. Банктің өз царажатына акционерлік және резервтік капиталы, сонымен бірге бөлінбеген пайда жатады. Акционерлік капитал немесе жарғылық қор бағалы қағаздар нарығында акцияларды орналастыру арқылы жинақталады. Жарғылық қордың мөлшері, оны қалыптастыру және өзгерту банктің жарғысында көрсетілген. Жарғылық капиталдың сомасы заңмен шектелмейді, дегенмен банктің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін орталық банк оның төменгі аз мөлшерін бекітеді. Батыс елдерінің коммерциялық банктерінің жарғылық капиталы 10-15 млн. ЭКЮ болады. Жарғылық қорды ұлғайту акционерлер қаражаты есебінен, сондай-ақ өз қаражаты, акционерлердің дивиденттері және пайда есебінен жүзеге асырылуы мүмкін.

Банктіц резервтік капиталы ағымдағы пайдадан бөлінген соммадан тұрады. Ол ойда болмаған шығындарды және бағалы қағаздар курсының төмендеуінен болатын шығындарды жабуға арналады. Оның мөлшері жарғы қорына байланысты пайызбен белгіленеді.

Бөлінбеген пайда шоты деген — ол арадағы транзит шоты. Онда акционерлер арасында дивидент түрінде бөлінбеген және резервке түспеген пайда жинақталады. Пайданы резервке бөлу төлейтін салықты төмендету эдісіне жатады, себебі резервтердің көп түрі салықтан босатылады. Қазіргі коммерциялық банктердің ресурс қорында өз қаражатының үлесі 10% шамасында.

Коммерциялық банктердің өзгешелігі — олардың өзгенің қаражатымен қызмет жасауы. Банк капиталының 90%-ке жуығы тартылған қаражат. Тартылған қаражаттың ең үлкен мөлшері банктің өз капиталына байланысты анықталады. Әр елде өз капитал мен тартылған капиталдың арасындағы арақатынас эртүрлі болады. Ол нормативтер 1:10 қатынасынан 1:100 қатынасына дейін ауытқиды. Мысалы, Швейцарияда ол 1:12 қатынасы болса, ал Жапонияда 1:83 қатынасына тең.

Коммерциялық банк кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің,
халықтың және басқа банктердің қаражаттарын тартуы мүмкін. Тартылған
ресурстар белгіленген мерзіміне қарай басқарылатын ресурстар және ағымдағы
пассивтер болып бөлінеді.

Басцарылатын ресурстар банкке тартылған мерзіщрк децозиттерді және байкаралық несиелерді біріктіреді.

Агымдагы пассивтер есептесу, ағымдағы және корреспонденттік шоттардағы қалдықтардан құрылады

Салым — ол белгілі бір шартпен иесінің банкке сақтауға салған ақша қаражаты. Ол қолма-қол ақша немесе ақшаның қолма-қол емес формасында, ұлттық немесе шетел валютасында салынуы мүмкін.

Ақша қаражаттарын салымға тарту депозиттік операциялар деп аталынады. Банктер үшін депозит олардың пассив операцияларының басты түрі, сондықтан ол активтік несие операцияларын жүргізудің негізгі ресурсы.

Салымдар эртүрлі белгілерге байланысты жіктеледі. Салушысына қарай депозиттер жеке және заңды тұлғалардың депозиттері болып бөлінеді.

Депозиттік операциялардың субьектісі ретінде қатысушылар:

мемлекттік кәсіпорындар мен ұйымдар;
мемлекеттік мекемелер;
кооперативтер;
акционерлік қоғамдар;
шетел компаниялары қатысқан аралас кәсіпорындар;
партиялық және отандық ұйымдар мен қорлар;
қаржылық және сақтандыру компаниялары;
инвестициялық және трасталық компаниялар мен қорлар;
жеке тұлғалар және оның бірігуі;
банктер және басқа да несиелік мекемелер.
Банктен алу мерзіміне қарай депозиттер бөлінеді:
талаппен алынатын депозиттер
мерзімді салымдар.

Талаппен алынатын депозиттерге қаражат толық немесе бөлік-бөлікпен салынады және иесінің талабы бойынша дэл сол сияқты жолмен алынады. Бұл депозиттер клиент ашқан эртүрлі шоттарда орналастырылып, қолма-қол ақша және қолма-қолсыз ақша есеп айырысуға алынуы мүмкін. Талаппен алынатын салымдарда есептесу, ағымдағы және бюджеттік шоттарда белгілі бір мақсатқа жұмсалатын, корреспонденттік шоттарда басқа банктермен есептесуге арналған, сондай-ақ есеп айырысу айналымына арналған қаражат сақталынады. Салымның бұл түрі негізінен тұрақсыз себебі клиенттер өз шоттарындағы қаражатын үнемі пайдаланатындықтан, ондағы қалдық мөлшері эр кез өзгеріп отырады. Сондықтан банктер бұл шоттар бойынша пайыздық өсім төлемейді. Салымдарды өзіне тарту үшін бәсекелестік жағдайында коммерциялық банктер клиенттерді тарту және талаппен алынатын салымдарды ұлғайтуды ынталандыру мақсатында шот иелеріне қосымша қызмет көрсетіп, сондай-ақ олардың сапасын арттыруға ұмтылуда. Ағымдағы шот иелері өз қаражатын чек кітапшаларымен немесе несие карточкаларымен алады.

Мерзімді салымдар — ол салыну мерзімі және пайыздық өсім төлеу мөлшері анық көрсетілген депозиттік шотқа салынған ақша қаражаты. Төлем мөлшері салымның көлемі мен мерзіміне байланысты анықталады. Егер мерзімді салым иесі салымын келісілген мерзімнен бұрын пайдаланғысы келсе, онда салым бойынша төленетін пайыз мөлшері кемиді. Мерзімді салымдар үзақ мерзімге салынатындықтан, олар тұрақты ақша қаражаты. Сондықтан банктер салымшылардың қаражатын ұзақ уақыт пайдалануға мүмкіндік алады. ¹

Банктің мерзімді депозиттері шартты (алдын-ала қаражаттарды алу мерзімі туралы келіскен) және меншікті депозиттер болып бөлінеді.

Меншікті мерзімді депозиттер сақтау мерзімі бойынша бөлінеді:

о 30 күнге дейін

о 31 күннен 90 күнге дейін

о 91 күннен 180 күнге дейін

о 181 күннен 1 жылға дейін

о 1 жылдан 3 жылға дейін

о 3 жылдан жоғары.²

Мерзімді салымдардың 2 түрі бар: депозиттік және жинақтық сертификаттар.

Мерзімді салымның бір түрі — депозиттік сертификат. Бірінші рет ондай куэлікті айналымға 1961 жылы АҚШ банктерінің бірі енгізді. Шот иесіне өтеу мерзімі және төленетін проценттік мөлшер көрсетілген ерекше атауы куәлік беріледі. Депозиттік сертификат — ол белгілі бір ірі сомманы банкке салғандығы туралы берілетін жазбаша куэлік. Онда банктің міндетті түрде сертификатты кері сатып алу мерзімі және төлейтін өсімақысы көрсетіледі. Мысалы, АҚШ банктерінің іс-тәжірибесінде депозиттік сертификат кемі 100000 долларға, ал Үлыбританияда 50000-нан 250000 фунт стерлингке дейін шығарылады. Депозиттік сертификат тек заңды тұлғаларға беріледі. Ол атаулы және атаусыз болуы мүмкін. Депозиттік сертификат бойынша салымды алу құқы басқа жаққа беру жазуы көрсетіліп берілуі мүмкін. Бұл куэлікті шартта көрсетілгендей мерзімге немесе талап бойынша берілетін етіп банктер шығарады.

Жеке тұлғаларға банктегі салымдарын алу үшін жинац сертификатын береді. Кітапша белгілі бір мерзімге және талаппен алуға да беріледі. Банктің ресурсында халықтың жинақ салымдары маңызды рөл атқарады. Жинаққа толық сомма немесе бөлек-бөлек сомма салынады, кейін жинақтың толық соммасы, ия біртіндеп бөлек-бөлек соммасы алынуы мүмкін. Салушыға жинақты куэландыратын жинақ кітапшасы беріледі. Бұл салым түрі өнеркәсібі дамыган елдерде кең тараған. Әдетте жинақ шотынан қолма-қол ақшасыз төлемдер жүргізіледі. Клиенттердің тапсырысы бойынша банк оның жинақ шотынан әлектроэнергияны, телефонды және газды пайдаланғаны, газетке жазылғаны үшін, оқушылардың мектептегі тамақтануына және т.б. қызметтерге төлем аударады. Сондай-ақ бұл салымдар белгілі бір мақсатты уақытта алу үшін, мысалы, демалысқа, туған күнге, жаңа жылдық мерекеге арнап салынады.

Сонымен депозиттер — коммерциялық банктер ресурстарының маңызды көзі. Банктегі оның құрылымы ақша нарығындағы коньюнктураға қарай эрдайым өзгеріп тұрады. Дегенмен банк ресурстарын құрудың бұл көзіне біраз кемшіліктер де тэн. Банк клиенттерден қаражат тартқанда бірсыпыра материалдық және ақша шығындарына тап болады. Одан басқа салымға қаражат тарту көп жағдайда банкке емес клиентке байланысты. Сондықтан несие ресурстары нарығындағы банктер арасындағы бәсекелестік оларды депозит тартуға мүмкіндік беретін қызмет түрлерін дамытатын шараларды жүргізуге мэжбүр етеді. Қазіргі кезде коммерциялық банктер қосымша ақша

қаражатын тарту үшін басқа несие мекемелері жинақтаған ақша қаражаты сатылатын банкаралық несие ресурстары нарыгының мүмкіндігін пайдаланады. Банкаралыц несие корреспонденттік қатынастар шеңберінде беріледі, яғни бір банк басқа банкте бір-бірінің тапсырысы бойынша төлем және есептесу операцияларын жүргізу үшін корреспонденттік шот ашады. Банкаралық несиені тарту тікелей сөйлесу арқылы, ия болмаса қаржы делдалдары арқылы жүзеге асырылады. Егер банктер өзара банкаралық несие туралы келіссе, онда ол келісім арнаулы шартпен рэсімделеді. Бұл келісімдердің көбісі белгілі бір мерзімге жасалады.

Коммерциялық банктердің пассив операцияларына олардың орталықтанған несие ресурстарынан несие алу жатады. Орталық банк коммерциялық банктерге несиені жарыс негізінде қайта қаржылындыру ретінде, сондай-ақ ломбардтық несие формасында береді.

Коммерциялық банктердің қаражат тартуының келесі бір эдісі — кері сатып алу келісімі немесе репо операциясы. Бұл келісім банк пен фирма арасында немесе мемлекеттік бағалы қағаздар сатушыларымен жасалады. Егер фирма қолма-қол ақшаның ірі сомасын өте қысқа мерзімге банкке салғысы келсе, онда ол банктен бағалы қағаздарды сатып алады да, кейін оларды кері сатып алуы туралы келіседі. Фирма қаражатты келесі күні қайтаруы мүмкін, онда алатын пайыз мөлшері депозиттік сертификаттан элдеқайда төмен болады. Мүндай келісім уақытша бос қаражатты тартудың бір жолы.

Соңғы жылдары коммерциялық банктердің пассив операцияларыньщ бірі еуровалюталық несие кең өрістеуде.

Еуровалюталъщ несие — ол шетел банктерінен еуровалютамен алынатын несие. Әлемдік қарыз капиталы нарығында басты валюта болып доллар есептелед.

Банктің өтемпаздығы оның сенімділігін білдіретін маңызды мінездеменің бірі. Өтемпаздықты басқарумен банк клиенттерінің қаржылық ресурстарына сүранысына қанағаттандыру қабілеттілігі түсіндіріледі. Өтемпаздықты қамтамасыз етудің маңызды міндеттері пайдалылық пен өтемпаздық арасындағы оптимумды ұстап тұру, сонымен бірге актив пен пассив бойынша салымдардың мерзімдері арасындағы баланстандырылғанын қамтамасыз ету болып табылады. Банк агымдағы өтемпаздықты ұстап тұру үшін оның жеткілікті өтемпазды активтер қоры болуы керек. Өтемпаздықты басқару актив пен пассивті басқару жолымен іске асырылуы мүмкін. Өтемпаздықты нарықта сатып алуға және жиналған өтемпаз активтерді сату арқылы алуға болады. Өтемпаздықты басқару құралдарының бастысының бірі — халықтың жинақ ақшалары есебінен құралған «үзақ» салымдарды тарту. Халықтың банкке деген сенімділігінің төмендеуі банк жүйесіндегі несиелік потенциалды, өтемпаздықты төмендетеді. Өтемпаздықты жедел және стратегиялық басқаруға болады.’

Банктің активтері мен пассивтерін басқару, тиісті табыс табумен қатар,

банктің өтемпаздық дәрежесін қажетті деңгейде үстауды қамтамасыз етуі керек.

Отемпаздық дәрежесіне қарай банктің барлық активтерін 3 топқа бөлеміз:

дереу дайындылыцтагы өтімді царжы, немесе бірінгаі сыныпты өтімді
царжылар. Мұның қатарына кассадағы қолма-қол ақша,
корреспонденттік шоттағы қаржы, бірінші сыныпты вексельдер және
мемлекеттің құнды қағаздары;
банктіц царауындагы оцай ацшага айнала алатын өтімді царжылар.
. Бүған таяудағы 30 күннің ішінде орындалатын, банкіге берешек несиелер

мен басқа да төлемдері, шартты өткізілетін құнды қағаздар және басқа да

құндылықтар кіреді; ‘3. Өтімсіз актиетер. Бұлар уақытында қайтарылмаған несиелер, үмітсіз

қарыздар, банктің негізгі қорына қосылатын ғимараттар мен құрылыстар.

Пассивті операцияларды басқару кең мағынада банктің салымшыларының және басқа да кредиторларының қаражаттарын тарту мен байланыстыру қызметін түсіндіреді. Ал тар мағынада — бұл банктің өтемпаздығын ұстап отыру мен нарықтағы несиелік ресурстарды мобилизациялауға бағытталған қызмет.

Пассивті басқаруда банктер тартылған қаражаттардың шығыстарын азайтатын көздерді қолдануға талпыну керек. Ол банкте пайда мен капиталдың өсуіне көп қаражат қалдырады. Одан басқа банк депозиттер, займ қаражаттар мен капиталдың көлемдері арасындағы оптималды қарым-қатынасты таңдау керек. Себебі, олар банкте жоғарғы табысты активтерді ұстап отыруға жағдай жасайды. Мемлекеттік деңгейде орталық банктер пассивтерді басқара отырып, несиелік экспансия саясатын жүргізеді.

Несиелік ресурстар нарығында ¥лттық Банк II деңгейлі банктерге және Үкіметке берілетін несиелер лимитін бекітеді. Осылай ол коммерциялық банктің қалыптасуына эсер етеді. Екінші түгқа — несиелер ресурстар нарығындағы сұраныс пен ұсыныс заңын ескеретін дисконт болып табылады. Дисконт өскен сайын несиелік ресурстарға сұраныс азаяды, ал ол өз кезегінде II деңгейлі банктердегі бос резервтер көлемінің азаюына экеледі. Ұлттық Банк дисконтты төмендете отырып, коммерциялық банктің бос резервтерінің көлемін және сұранысын жоғарлатады. Пассивті басқару құрамы болып Ұлттық Банктің валюта және бағалы қағаздар нарығындағы операциялары табылады. Ұлттық банк валютаның ірі иегері бола отырып, ол коммерциялық банктерге валютаны сатқанда несиелік рестрикция саясатын жүргізеді. Ал валютаны сатып алғанда несиелік экспансия саясатын жүргізеді.

Ұлттық банк ең жоғарғы өтемпазды мемлекеттік бағалы қағаздар портфелін иеленеді. Бұл қағаздарды сата отырып, ол II деңгейлі банктің бос резервін төмендетеді, ал сатып ала отырып — коммерциялық банктің бос резервін көбейтуді және оның пассивті шоттарында жаңа ақшаларды құру мүмкіндігін жоғарлатады.

Ақшалай-несиелік реттеудің екінші құралы Ұлттық банктің II деңгейлі банктердің орындауына міндетті нормалар мен нормативтерді бекітумен байланысты. Бұндай нормативтерге коммерциялық банктің тартылған

ресурстар көлеміне байланысты бекітілген орталық резервке жіберілетін аударымдар нормасы жатады.

Ұлттық Банк нормативті азайта отырып, коммерциялық банктерге пассивті шоттарда жаңа ақшаларды құруға рұқсат береді, ал көбейткенде керісінше болады.

Актив пен пассивті басқарудың ортақ жоспарына банктің меншікті капиталын максимилизациялау мақсатында баланстың барлық жолдарын басқару кіреді. Актив пен пассивті басқару қалқымалы мөлшерлемелі актив пен қалқымалы мөлшерлемелі міндеттердің арасындағы арақатынасқа ерекше көңіл бөледі. Қалқымалы мөлшерлеме активтер мен міндеттемелер жаңартылады және қайта бағаланылады.

Актив пен пассивті басқарудың 3 стратегиясы жасалынған, олардың әрқайсысы активтер мен пассивтер арасындағы айырмашылық түсінігімен байланысты. Бұл 3 стратегиялар — активтер мен пассивтер арасындағы нөлдік, оң және теріс айырмашылықтар.

Активтер мен пассивтер арасындагы нөлдік айырмашылъщ стратегиясы. Мүнда банк басқарушылары банктің жалпы активтер үлесін банктің жалпы пассивтер үлесімен теңдестіруге тырысады. Басқа сөзбен айтқанда, бұл стратегия банктің 40% активі қалқымалы мөлшерлемелі активке жатса, банктің 40% пассиві қалқымалы мөлшерлемелі міндеттемелерге жатады. Егер қалқымалы мөлшерлемелі активтер мен міндеттемелер арасындағы айырмашылық 0-ге тең болса, банктің барлық активтерінің тіркелген мөлшерлемелі активтерге қатынасы банктің барлық пассивінің тіркелген мөлшерлемелі міндеттемелердің қатынасына тең. Банктер алатын табыс пен пайыздар бойынша төлемдер арасындағы тұрақты айырмашылықты ұстап отырғысы келсе, осы стратегияны қолданады.

Активтер мен пассивтер арасындагы оң айырмашылыц стратегиясы. Банкирлер бұл стратегия бойынша қалқымалы мөлшерлемелі активтің к^ны жалпы активтерге қатынасына үлкен мэн береді, міндеттемелерге қарағанда. Мысалы, егер жалпы активтің пайыз экелетін 40% қалқымалы мөлшерлемелі

активке жатса, жалпы пассивтің тек 20% ғана қалқымалы мөлшерлемелі міндеттемелер түрінде сақталынады. Бұл стратегияны қолданған банктер нарықта пайыздық мөлшерлемер төмендегенде мынадай жағдайға ұшырайды: банктІң жиынтық табысы оның шығыстары сияқты төмендейді. Актив пен пассив арасында оң айырмашылық болғаннан, табыс деңгейі шығыстарға қарағанда көбірек төмендейді.

Актпив пен пассив арасындагы теріс айырмашылыц стратегшсы.Ш^идд. қалқымалы мөлшерлемелі активтердің жалпы активтердегі үлесі жалпы пассивтегі қалқымалы мөлшерлемелі міндеттемелерден төмен. Бұл стратегия егер банкир пайыздық мөлшерлемелердің төмендеуін күтсе тиімді болады. Егер осы күтілімдер дұрыс болса, банктің таза пайыздық табысы оның таза құнымен бірге өседі. Осы тәсілдерді банкир қолдана отырып, өз қолына банктің пайдалылығы мен өмірін бақылауын алады. Бірақ бір айтып кететін жай бақылау болған жерде шыгыстар да болады.¹

Меншікті капитал — кез-келген кәсіпорынның . қаржылық ресурстарының маңызды бөлігі.

Акционерлік капиталдың рөлі банктің тұрақтылығын және оның жұмысының тиімділігін қамтамасыз ету болып табылады.

Біріншіден, меншікті капитал бұл банкке жеткілікті депозиттерді тартқанға дейінгі банктің қызмет ету мен ұйымдастыруын қамтамасыз ететін қаржылық ресурстардың көзі. Жаңа банкке ғимарат, жабдықтар, персоналға жалақы төлеу және т.б. үшін қаражат керек.

Екіншіден, капитал клиенттердің банкке сенімділігін үстайды және кредиторлардың оның қаржылық күшіне сендіреді. Капитал тіпті экономика құлдыраған кезде де, банктің қарыз алушының қажеттіліктерін қамтамасыз ете алуына жеткілікті болуы керек.

Үшіншіден, капитал жаңа қызметтерді жасау, ұйымдастьщпіылық осуд3 программалар мен жабдықтарды қамтамасыз етуі керек.

Капиталдың төртінші функциясы — кепілді қорғаныстық. Ол банкте күтілмеген ірі шығындар болғанда, басқарушы проблемаларды шешкенге дейін банктің операцияларды жалғастыруын қамтамасыз етуі керек.

Меншікті капиталды тиімді басқару банктің пайдалылығын жоғарлатуға және салымдардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге жағдай жасайды.

Салымдарды тарту мэселесін шешкеннен кейін менеджерлер тартылған қаражаттарды инвестициялаумен айналысады. Пайданы өсіру мен өтемпаздықты қамтамасыз ету үшін банк өзінің қысқа мерзімді қарыздарын және депозиттік шоттарды реттеуге жүгінуі мүмкін. Төмен пайыздық мөлшерлеме кезінде шығарылған қамтамасыз етілмеген мідеттемелер жоғары мөлшерлеме бойынша пайдалы инвестициялауға арзан қаражаттардың көзі болуы мүмкін. Меншікті капиталды тиімді басқарудың құралы дивиденттер облысындағы саясат болып табылады. Ол банктік акциялардың нарықтық бағасын көтеруге және қосымша акцияларды жоғары бағамен сатуға мүмкіндік береді. Бұл саясат меншікті капиталды орындау үшін пайданың бөлігін үстап отыруға қарағанда тиімдірек болуы мүмкін.

Бірақ акцияларды шығару мен орналастыру жолымен ақша ресурстарын мобилизациялау банк үшін қаржылардың қымбат және қолайлы эдісі емес. Сондықтан банктің басқарушылары мен банкті қадағалаушы органдар капитал көлемі мен банктік баланстың басқа баптары арасындағы оптималды қатынасты табуға тырысады.

2. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ мысалында КОММЕРЦИЯЛЫҚ БанктІ БАСҚАРУДЫ талдау

2.1. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның басқару жүйесін сипаттау

Қазақстанның Халық банкінің тарихы — бұл Қазақстан территориясындағы жинақтаушы жүйенің даму және қалыптасу тарихы.

«Қазақстанның Халық банкі» Акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасының Жинақ банкісінің қайта қалыптасу негізінде құрылды.

1923 жылы Ақтөбеде бірінші жинақ кассасы ашылған болатын. Осы жинақ кассасы ашылғаннан кейін келесі 4 жыл ішінде елімізде 335 жинақ кассасы қалыптасты. 1929 жылы Қазақстандағы барлық жинақ кассаларының қызметін басқаратын Республикалық жинақ кассасы пайда болды.

Кеңестік қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық және қаржылық қатынастардың табиғаты эр кеңес азаматының Жинақ Банкісінің салымшысы болуына экелді.

Жинақ кассаларына мемлекеттік займдардың облигацияларын және басқа да бағалы қағаздарды кепілге ала отырып, мерзімді ссудалар беруге рұқсат етілген болатын. Осы уақытта жинақ ісі мемлекеттік несиелердің қалыптасуы мен дамуына ықпал жасады. Сол жылдары сегіз мемлекеттік займдар, оның ішінде үшеуі натуралды және екеуі алтын есеп негізінде берілді.

1960 жылдың соңына қарай жинақ кассаларының салымшылар саны 1770 мыңға, салым соммасы 322,7 млн.соммага, ал салымның орташа саны 182 соммага дейін жетті. Жинақ кассаларының саны 1950 жылдан 1960 жылга дейін 1,8 есе өсіп, 1960 жылдың соңына қарай 2805 құрады.

60-шы жылдардың басында жинақ кассалары халықтьщ пәтер үшін, коммуналдық және басқа да қызметтер үшін төлемдерін қабылдады.

Жинақтаушы жүйенің дамуына ақша бірлігінің қатаюы әсер етті. 1961 _:жылғы реформа ақша бірлігінің өзгеруі мен жаңа сом курсының қалыптасуына әкелді. 1963 жылы жинақ кассалары Қаржы Министрлігінен Мемлекеттік банкке өткеннен кейін халықтың салымдарының қаржысы несиелік ресурстарды көбейтуге бағытталды.

1988 жылғы банк реформасы екі деңгейлі банктік жүйеге: орталық банк -арнайы банктерге өтті.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздікке және суверенитетке қол жеткізуі Халық банкісінің үшінші қайта қалыптасу этабына өтуін білдірді.

Қазақстан 1990 жылдың желтоқсанында тәуелсіздік алғаннан кейін нарық экономикасының шарттарына жауап беретін өзінің жеке банктік жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың қаңтарында «Қазақ ССР-ғы банктер және банктік қызмет туралы» заң қабылданды.

жылы Қазақстан Республикасының Жинақ банкісі құрылды. Халық
банкі оның заңды жалғастырушысы болып табылады.
жылы Жинақ банкі Қазақстан Республикасы Үкіметінің иелігіндегі
«Қазақстанның Халық банкісіне» айналды.

1995 жылы Банк Жабық типтегі Акционерлік қоғамға өзгерді. Қайта құру процесі банктің басшылығы мен қызмет көрсету түрінің өзгеруімен бірге жүрді. Жаңа басшылық банктің негізгі қызметіне жаңа информационды-коммуникативті технологияларды пайдалануды ұсынды.

1995 жылдың соңына қарай Қазақстанның Халық банкі Республиканың
ірі операциондық банкісіне айналып, қаржы нарығында қол жеткізген
позицияларын сақтап қалуда.

2004 жылдың қарашасында Қазақстан Республикасының Үкіметі өзінің басты 33,33% қосу 1 акцияны құрайтын акциялар пакетін сатты.

Бүгінгі Қазақстанның Халық банкі — бұл Қазақстан Республикасының ірі коммерциялық әмбебап банкі.

Халық банкінің тарихы — оның жекешелендіру және құрылымдық қайта құруының процесі ғана емес, ол жаңа банктік технологияларды енгізу, банкингтің спектрін үлғайту, глобалдық стратегия процесі.

Қазақстанның Халық Банкі әртүрлі қаржылық және қоғамдық ұйымдармен іскерлік қатынаста. Банктің серіктестері болып шетелдік және қазақстандық банктер, инвестициялық қорлар, заңды компаниялар, рейтингтік мекемелер, бизнес-құрылым және компаниялар болып табылады.

Қазіргі таңда «НОСТРО» шоты бойынша 35 банкпен корреспонденттік қатынаста. Олардың 23-і шетел банкісі, 6-уы ТМД банкісі. «ЛОРО» шоты бойынша 89, оның 54 шоты қазақстандық теңгеде, ал қалғаны шетел валютасы мен ресейлік сомда ашылған. Халық Банкінің корреспондент-банктер желісінде жоғары деңгейлі мынадай банктер кіреді: Атегісап Ехргезз Вапк Ьіё, СШІВАЫК И.А., СоттеггЪапк АС, СгесІк 8иіззе Ғігзі Возіоп, Оеиізсһе Вапк АО, МісІіапсІ Вапк ріс, Тһе Сһазе Мапһайеп Вапк КА., ООО «Дойче Банк Москва» және т.бу

Еншілес компанияларға жататындар: «Қазақстанның Халық Банкінің Жинақтаушы зейнетақы қоры» ЖАҚ, «Казтелепорт» ЖАҚ, «Халық лизинг» ЖАҚ, «Н8ВК ЕІЛЮРЕ В.У.», «Инвестицияның рентабельділігін зерттейтін Агентство».)

«Қазақстан Халық банкінің Жинақтаушы зейнетақы қоры» АҚ 1998
жылдың 2 ақпанында құрылған және рейтингі бойынша республикамыздың
зейнетақы қорлары арасында бірінші орындағы аса ірі қорлардың бірі болып
табылады. Қордың акционерлері — «Қазақстан Халық Банкі» (ЖЗҚ
акцияларының 50%-нан астамы), «КазТрансОйл» мемлекеттік компаниясы,
«КазМұнайГаз» ұлттық мұнай-газ компаниясы және «Қазақстан Темір жолы»
ұлттық темір жол тасымалдаушысы. Қор соңғы төрт жыл бойы «Жыл Таңдауы»
халықаралық фестиваль-байқауда «Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы
қоры» номинациясы бойынша жеңімпаз болды. Қор қызметінің 2007 жылдың 1
қаңтарындағы негізгі көрсеткіштері:

Салымшылар саны- 1,069 млн. адам;
Зейнетақы активтері — 89 млрд. теңге;
Инвестициялық табыс -21 млрд. теңге;
Зейнетақы төлемдері — 4,5 млрд. теңге.

2008 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша Қор портфелінде 100 млрд. теңге көлемінде зейнетақы активтері жинақталған. Қазақстан Халық банкінің жинақтаушы зейнетақы қоры зейнетақы жарналарын тартумен және зейнетақы төлемдерін жүзеге асырумен қатар, өзінің зейнетақы активтерін дербес басқарады және клиенттердің шоттарын жүргізу құқығынсыз делдалдық-дилерлік қызметпен шүғылданады.

«Қазақшетсақтандыру» ЖАҚ шетелдік сақтандыру компаниясы 10 жылдық серпінді даму кезеңінде елеулі жетістіктерге жетті және соңғы үш жыл бойы Қазақстаннның сақтандыру рыногының көш бастаушысы болып келеді.

«Қазақшетсақтандыру» компаниясы 1995 жылы шетелдік сақтандыру
жөніндегі мемлекеттік компания ретінде құрылған. 2004 жылы
«Қазақшетсақтандыру» ЖАҚ акцияларының мемлекеттік пакетін

жекешелендіру жүргізілгенде «Қазақстан Халық Банкі» ААҚ акционерлерінің бірі болды. 2006 жылы «Қазақшетсақтандыру» ЖАҚ оған «Өнеркәсіптік сақтандыру тобы» ААҚ қосу арқылы қайта ұйымдастырылды.

Бүгінгі күні «Қазақшетсақтандыру» ЖАҚ республикамыздың сақтандыру компаниялары арасында ең кең таралдған филиалдық желісі бар жетекші сақтандырушы компания болып табылады. Қазақстан Республикасы ¥лттық Банкінің деректері бойынша сақтандыру рыногы үлесінің 20%-ы «Қазақшетсақтандыру» компаниясы тиесілі.

«Қазақшетсақтандыру» компаниясы қызметінің 2007 жылғы 1 қаңтардағы негізгі көрсеткіштері:

Жиналған сақтандыру сыйлықтарының көлемі -5,751 млрд. теңге;
Активтер — 2,126 млрд. теңге;
Сақтандыру резервтері — 697,645 млн. теңге;
Меншікті капитал — 1,064 млрд. теңге.

«Қазақшетсақтандыру» ҚР «Сақтандыру қызметі туралы» заңында қарастырылғандай, жаңа үлгідегі лицензия негізінде Ұлттық Банк берген еркін сақтандырудың 5 сыныбы бойынша сақтандыру қызметінің толық спектрін ұсынады. Жуырда компания қайта сақтандыру қызметіне лицензия алды. Енді жергілікті сақтандыру компанияларының тәуекелдерін «Қазақшетсақтандыру» компаниясында орналастыру мүмкін болды, бұл Қазақстанның сақтандыру рыногында көбірек тәуекел қалдыруға мүмкіндік береді.

Компания корпоративтік сақтандыру секторында кеңінен танымал. ЕО8 Кізк, АСМ Огоир, Неаіһ Ьатһегі: Огоир, ІЛоуё’8 8іпсііса1;ез және т.б. жетекші халықаралық қайта сақтандыру және делдалдық топтармен жұмыс істей отырып, шикізат және өнеркәсіптік өндіріс саласындағы ірі компаниялардың тәуекелдеріне қызмет көрсетеді.

«Халық Лизинг» ЖАҚ 2003 жылдың 1 қаңтарында құрылған және «Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның еншілес компаниясы болып табылады. Компания Саіегріііаг (АҚШ), Уоіуо (Швеция), \Ү1г1;£еп (Германия), Иосһи (Жапония), Котаізи (Жапония), Эгеззіа (Польша) және тағы басқа компаниялардың кез келген жабдықтарын лизингке береді. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ компанияның жалғыз құрылтайшысы және акционері болып табылады.

Компания қызметінің 2008 жылғы 1 қаңтардағы негізгі көрсетсі-Штерк

Ағымдық активтер — 2,255.1 млрд. теңге;
Ұзақ мерзімді активтер — 1,494.6 млрд. теңге;
•Ағымдағы міндеттемелер — 204Д39.3 млн. теңге;
¥зақ мерзімді міндеттемелер — 195,523.3 млн. теңге.

Лизингтік қызметтер рыногындағы жетекші компаниялардың бірі болып табылатын «Халық-Лизинг» компаниясының аталған салада айтарлықтай мол тәжірибесі бар.

Халық банкінің еуробондтарын шығаруды дайындауда қатысқан жәнерейтингтік кеңесші қызметін атқарады, ал American Express Bank Ltd — 1998 жылы Халық Банкіне синдикатты займды ұйымдастырған болатын.

Халық Банкінің серіктестері болып мынадай заңды компаниялар табылады: White Case, Bracewell Ratterson, Baker McKenzie, Camerson McKenna, Stibbe Simont Monahan Duhot.

Қазақстандағы ірі серіктестері «Казпочта» болып табылады, оның 100% акциясы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 20 желтоқсандағы Үкімі бойынша Халық Банкіне берілген болатын.

Банк VIZA International және MasterCard International төлем жүйесі бойынша карточкамен қызмет көрсетеді. Айналымдағы карточкалар саны 80% -ды құрады.

2006 жылы Халық банкі жеке тұлғалардың мерзімдік салымдарының өсу темпі бойынша 1-ші орынды алды.

Халық Банкі үлкен мынадай банктік қызмет көрсетеді: есеп-кассалық қызсет көрсету, несиелер, бағалы қағаздармен операциялар, консультациялық және эксперттік қызметтер, интернет-банкинг, депозиттерді қабылдау және т.б.

Банк Қазақстан Республикасында 624 құрылымды бөлімдері, Лондон, Пекин және Москвада өкілеттіктері бар.

2006 жылдың желтоқсанында Халықаралық «Жыл таңдауы» фестиваль-байқауда Халық Банкі «Қазақстан Республикасындағы 2005 жылғы ең үздік банк» сыйлығына ие болды. )

Халық Банкінің филиалдық желісі 624 құрылымдық бөлумшелерден, оның ішінде 20 облыстық және аймақтық, 147 айдандық филиалдардан және 457 есеп-кассалық бөлімдерден тұрады.

Төлем карточкаларына қызмет көрсету 365 банкоматтан, 1410 POS-терминалдардан және 852 импринтерден тұрады.

«Банк-Клиент» жүйесі арқылы персоналдық компьютерлер мен модемді қолдана отырып, клиент жұмыс орнын босатпай-ақ шотының ағымдық жағдайын тексере алады. Сонымен қатар шоттарды басқару бойынша тапсырма мен өкімдер бере алады. «Банк-Клиент» жүйесі информацияларының

қорғалуына кепіл береді. Банк клиенттеріне «Money Gram», «Экспресс аударымдар» және «Жеке тұлғалардың мерзімді есеп айрысу» жүйелерінің қызметтері көрсетіледі.

2008 жылдың 23 ақпанында Қазақстанның Халық Банкі (100 млн. АҚШ доллары соммасына тең) кезекті синдикатты несие беру туралы келісімге қол қойылды. Несиенің мақсаты — банктің ірі клиенттерінің экспорттық-импорттық контрактілерін қаржыландыру. Несие халықаралық банктер синдикатымен 18 айға берілді. Несие бойынша маржа Либор мөлшерлемесінен асатын жылдық 1,5% -бен берілді.

2008 жылды Халық Банкі «Интернет-Банкинг» бойынша төлемдерді аударатын ұйымдардың тізімін ұлғайтты. Бүгінгі таңда олардың саны 35 жетті: Қазақстанның 17 аймақтарынан 32 және 3 жалпыреспубликалық ұйымдар.

2008 жылдың сэуірінен бастап Халық Банкі өз клиенттеріне дискета мен смарт-карточкалардан басқа Minikey (USB) жаңа кілттік құрал мен жұмыс істеуге мүмкіндік берді. Мамыр айынан бастап Интернет арқылы несиені төлуге, қараша айынан бастап Қазақстанның кез-келген зейнеткерлік қорына ерікті төлемдер аударуға мүмкіндік берілді.

Сонымен қатар «Интернет-Банкинг» жүйесінің табыстары 2007 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда (21%-ға өсті) 51,7 млн. теңгеге дейін өсті. Интернет-шоттары теңгеде соммалық айналым жыл ішінде 13-тен 15,4 млрд. теңгеге дейін өсті. Ал басқа валютада мынадай көрсеткіштерге жетті: USD -3,5 млн, EUR — 3,3 млн, RUR — 29,7 млн, GBR — 0,4 млн. Интернет арқылы ашылған депозиттер саны 39% өсті.

; Соңғы көрсеткіштерге сүйенсек, «Халық Банкі» Қазақстанның жеке тұлғалары бойынша әлектрондық банктік қызметтер нарығында 70%-дан жоғары бөлікті қамтиды.

ІХалық Банкі келесідей қызмет көрсетеді: Несиелеу:

— 24 айға дейінгі негізгі және айналым каішталды ^лғайтуға жүмсалатын

несиелік сызықты ашу;

ссудалық, пре-экспорттық қаржыландыру (шетел агенттіктерінің жәвё
банктің несиелік сызығын пайдалана отырып қаржыландырады);
овердрафт ашу;

Халық Банкі консультациялық-қаржылық қызметтер сонымен ‘ бірге вексельдік операциялар жүргізеді.

Қазіргі таңда Халық Банкімен келесі несиелеу бағдарламалары ұсынылған:

Бизнес Lights; — .
Кіші бизнесті ЕҚКДБ несиелік сызығы бойынша несиелеу бағдарламаасы;
Отандық тауар өндірушілер мен қызмет|көрсетушілерге банктік займды ұсыну
бағдарпламасы;
«Ауылшаруашылық өнімді қайта өндірумен айналысатын кәсіпорындарға
айналым құралдарын толтыруға субсидияланған сыйақы мөлшері бойынша
несие беру» бағдарламасы;
Кәсіпорындарды овердрафт формасы бойынша қысқа мерзімді несиелеу
бағдарламасы.

Бизнес Lights. Кіші бизнес субьектілерін несиелеуге бағытталған бағдарлама: заңды және жеке кәсіпорындар. Несиелеу мақсаты:

айналым қаражаттарын толтыру;
негізгі құралдарды алу;

Бағдарламаның негізгі артықшылығы несиені жылына 12% -бен 7 жылға дейін мерзімге беру болып табылады. Жұмыс істеп түрған және жұмысқа кірісетін бизнес несиеленеді. Несиені алу мерзімі — несиелік сызықты ашқан күннен бастап 6 айға дейін. Сонымен бірге басқа банктен $100 000 дейін алған займды қайта қаржыландырады. Кепіл ретінде жылжымайтын мүлікті және депозиттерді қабылдайды. Несие АҚШ долларында беріледі.

Кігиі бизнесті ЕҚКДБ несиелік сызыгы бойынша несиелеу багдарламасы. Бағдарламаның мақсаты кіші және орта компанияларға қаржылық қолдау көрсету.

Бұл бағдарлама бойынша кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке түлғалар, сонымен бірге сауда қызметімен айналысатындар, микро- немесе кіші кәсіпорындар, компаниялар, фирмалар, жеке кәсіпорындар, заңды тұлғалар несие ала алады.

Несиелер мына мақсатқа беріледі:

тауар, шикізат және материалдар алуга;
өндірісті ұлғайтуға немесе қызмет көрсетушілердің көлемін ұлғайтуға;
құрал-жабдықтар және транспортты сатып алуға;

— жылжымайтын мүлікті коммерциялық қызмет көрсету мақеатында сатып
алуға, салуға және жөндеуге;

— басқа да капиталды салымдар үшін

ЕҚҚДБ-нің несиелеу бағдарламасының өзгешілігі бизнес-жоспардың болуы шартының жоқтығында. Бұл бағдарлама бойынша клиентке консультация беру, қаржылық талдау, шотты ашу жүзеге асырылады.

Кепіл ретінде айналымдағы тауарлар, құрал-жабдықтар, автотранспорттар, кепілдіктер, жылжымайтын мүлік, депозжттер, жеке мүліктер алынады.

Несие қолма-қол және қолма-қолсыз түрде теңге немесе АҚШ долларында беріледі. Несиені қайтару пайыздарды және негізгі қарызды бөліктермен төлеу арқылы жүзеге асырылады.

ЕҚҚДБ несиелеу бағдарламасы несиенің 2 түрін ұсыйады:
1. «Кәсіпкерлер» несиесі:
• Несие соммасы: $200 000 дейін

Несие мерзімі: 3 айдан 4 жылға дейін
Сыйақы мерзімі: АҚШ долларында айына 1,25%-дан жоғары, тэдғедё
айына 1,34%-дан жоғары

. • Шешім қабылдау мерзімі: 2-5 күн

Несие соммасы қамсыздандырудың құнынан 80%-дан жоғары несиені
қайтару кезінде қарыз көлемі азаяды, соған сэйкес сыйақы мөлшері де
азаяды.

«Блиц» несиесі:

Несие соммасы:100-ден 5000$ дейін
Несие мерзімі: 3 айдан 12 айға дейін
Сыйақы мерзімі: АҚШ долларында айыйа 1,92%-дщ экоғарьі, теңгеде
2,33%-дан жоғары
Шешім қабылдау мерзімі: 2 күнге дейін
Несие соммасы қамсыздандырудың құнынан 80%-дан жрғары несиені
қайтару кезінде қарыз көлемі азаяды, соған сэйкес сыйақы мөлшері де
азаяды.
Жылжымайтын мүлікті кепілге берудің қажеті жоқ
Құжаттардың аздығы

Отандыц тауар өндірушілер мен цызмет көрсетушілерге банктік займды ұсыну багдарламасы. Бағдарлама отандық тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілерді экономикалық көтеруге негізделген.

Сыйақы мөлшері займдық қаражаттарды мақсатты қолдануына байланысты:

айналым капиталын толтыру — жылына 10%
негізгі капиталды ұлғайту — жылына 8%

Несие тек қана АҚШ долларында беріледі. Бір жобаны қаржыландьгріудың максималды көлемі қарыз алушының бизнесінің көлеміне байланысты:

кіші және орта бизнес үшін — 100 000 АҚШ доллары
ірі кәсіпорындар үшін — 6 000 000 АҚШ доллары

Қамсыздандыру ретінде жылжымалы және жылжымайтын мүлік алынады.

«Ауылшаруагиылыц өнімді цайта өндірумен айналысатын кәсіпорындарга айналым цүралдарын толтыруга субсидияланган сыйацы мөлшері бойынша несие беру» багдарламасы. Бұл бағдарламаның мақсаты қарызгердің банкке төленетін сыйақысын азайту болып табылады. Азайту республикалық бюджеттің субсидияларының арқасында жүзеге асырылады.

Кәсіпорындарды овердрафт формасы бойынша цысца мерзімді несиелеу багдарламасы. Овердрафт банктің клиентке ұсынатын қысқа мерзімді несие түрлерінің бірі болып табылады. Овердрафты АҚШ долларында немесе теңгеде 25 күнге дейін береді. Өзгеше жағдайда ғана қамсыздандыруды қажет етеді.

Несие бөлімінің қызметіне несиелік өтінішті экономикалық бағалау, несиені беру мен қайтаруға дейінгі процедураны жүзеге асыру кіреді.

Несиені берудің негізгі схемасы:

Клиенттің өтінішін менеджердің талдауы;
Керекті құжаттарды дайындау (несиелік өтініш, қарыз алушының
сауалдамасы), клиенттен жобаны талдауға және т.б. өткізу үшін қажетті
құжаттарды алу;
Клиент берген құжаттарды Заң Службасы, Бағалау Службасы, Қауіпсіздік
Службасы және Қазынашылық Службаларының тексеруі;

Жоба бойынша несиелік пакетті банктің Несиелік комитетіне беруге дайындау;

— Несиелік кұжатнама құру.

Несиелік құжатнама ҚР-ның Халық Банкінің Басқармасының 1999 жылғы 16 тамыздағы Үкімі бойынша келесі құжаттардан тұруы қажет:

Құрылтайшыльщ және тіркеу цүэюаттары. Оған кәсіпорынды мемлекеттік
тіркеу және қайта тіркеу куэлігі, статикалық карточка, салық төлеушінің
куәлігі, кәсіпорынның жарғысы, бірінші басшылықтың және бас бухгалтердің
жеке мағлүматтары жатады. Сонымен бірге Қауіпсіздік Службасының және Заң
Департаментінің жоба бойынша қорытындысы жатады. Бұл құжаттардың түрі
корпорациялық клиенттің заңды негізін көрсетеді.
Бухгалтерлік және царжылыц цұжаттар. Бұл клиенттің бухгалтерлік есеп
беруі: бухгалтерлік баланс, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру,
дебиторлық және кредиторлық қарыздар, салық органдарынан алынатын салық
және міндетті төлемдер бойынша қарыздардың жоқтығын растайтын құжат,
зейнеткерлік қорға аударылатын міндетті төлемдер туралы құжат,
корпорациялық табыс салығының декларациясы, басқа банктерде ашылған
ссудалық шоттары және қарыздары туралы құжат және т.б. бұл құжаттар
клиенттің қаржылық жағдайын сипаттайды.
Кепіл цұжатгпары.    Клиенттің    кепілді    қамтамасыз    етуге    беретін
құжаттарының   барлығы   жатады.    Құжат   түрі    кепілді    қамсыздандыруға
байланысты. Бұл категорияға кепіл келісім-шарты,   кепіл мүлігінің құнын
бағалау акті, кепілді бағалау службасының қорытындысы және т.б. жатады.
Шыгыс цұжаттар. Оған жататындар: несиені беру туралы өтініш, Несиелік Комитеттің және Коммерциялық Дирекцияның шешімі, жобаның бизнес- жоспары, банктік займдардың келісім-шарты, аккредетивті қызмет көрсету, несиені мақсатты түрде қолдануды растайтын құжат, жоба бойынша менеджерлердің қорытындысы, тәуекел-менеджерлерінің қорытындысы, мониторингтік есеп берулер.

Несие бөлімі мынадай бөлімдермен байланысты:

Несиелік әкімшілік Басқарма;
Заң Департаменті;
Бағалау Департаменті;
Бухгалтерлік есеп және есеп беру Деяартадеіггі;
Операциондық Басқарма;
Қауіпсіздік Департаменті;

Несиелік әкімшілік Басқарма несиелік құжатнаманың құжаттарының түпнұсқасы сақталынады. НӘБ-ның қызметкерлері қарыз алушының несиелік қркатнамасының ұлттық заңға қайшы келмеуін бақылайды.

Заң Департаменті клиенттің статусының заңды талдауын жүзеге асырады, клиенттің құжаттарын бағалайды, бағалау қорытындысын жасайды, клиентпен бірге жасалынатын шарттарды дайындайды.

Бағалау Департаменті клиенттің кепілін бағалайды, клиентпен жалдакған тәуелсіз бағалаушылардың актілерін бағалайды, кепіл құньш анықтайды.

Бухгалтерлік есеп және есеп беру Департаменті берілген несйені, сыйақыларды, айыппүлдарды есепке алады.

Операциондық Басқарма кепілдіктер, келісім-шарттар және аккредетивтік қызмет көрсетудегі келісім-шарттарды дайындайды, жабылмаған кепілдіктер және аккредетивтерді шығарады.

Қауіпсіздік Службасы клиенттің азаматтық жай-күйін тексереді.

2008 жылдың 2 желтоқсанында «Қазақстанның Халық Банкі» АҚ Басқарманың Төрағасы Григорий Марченкомен Халық Банкінің 2009-2011 жылдарға арналған Жаңа даму стратегиясы ұсынылды.

Негізгі мақсаты — клиенттің мүддесіне бағытталған қаржылық топты құру. Халық Банкі мен оның еншілес компаниялары еуропалық стандарттар бойынша жұмыс істей отырып, Қазақстан мен көршілес елдерге қызмет көрсетеді (банктік, зейнеткерлік, сақтандыру, бағалы қағаздар және лизингтік).

Банк алдында келесідей мақсат қойылды: 2008 жылға дейін қаржылық топтың қызметін еуропалық стандарттарға жеткізу. Бұл мақсаттың орындалуы топ-менеджменттің топтық және мақсатты бағыттылығын талап етеді .

2.2. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның мысалында коммерциялық банкті басқаруды талдау

«Халық Банкі» АҚ-ның несие портфелі ең жоғарғы стандарттарды
енғізуге тырысады. Халық Банкінде несие портфелінің сапасын бақылау
мақсатымен несиелеу бойынша операциялардан тәуелсіз қызмет ететін Тәуекел
Басқармасы құрылған. Басқарманың басты функциясы — тәуекелге сэйкес несие портфелін жіктеу. Қарыздар стандартты, субстандартты, қанағат-тандырылмаған, күмэнді және үмітсіз болып жіктеледі. Стандартты және субстандартты қарыздар несиені төлеу қабілеттілігі жоғары ретінде қарастырылады. Күмэнді және үмітсіз болып жіктелінетін қарыздар төмен несие өтеу қабілеттілікке ие және залалға ие болмаса да, болашақта мүмкін орын алатын белгілі бір сипаттарға ие және несиенің қайтаруын күмэнға қояды. Соңғы 3 жылдың қарыздарының 85% астамы стандартты және субстандартты болып жіктелінген.

Банктің царжылық жагдайын талдау. 2008 жылы Халық банкінің негізгі қаржылық нәтижелері баланста көрсетілген.

Активтер. Банк активі 2007 жылы 398,2 млрд. теңгені ($3,1 млрд) құрады, алдыңғы жылмен салыстырғанда 144,6 млрд. теңгеге немесе 57% өсті. 2006 жылғы көрсеткіш 2005 жылмен салыстырғанда 25% өсті (Диаграмма — 1).

Ақша және оның эквиваленттері алынған қаражаггардың әділ құны бойынша бағаланады, олар Қазақстанның Ұлттық Банкіндегі қаражаттардан тұрады. Оған балансты құрған күннен есептегенде қайтару мерзімі 90 күн ішінде болатын міндетті резервтер мен несиелік мекемелердегі қаражаттар жатқызылады.

Диаграмма — 1. Банк активтерінің динамикасы

2005 2006 2007 2008

Багалы қағаздар. Бағалы қағаздар 2006 жылы 39 914 328 теңгені құрап, алдыңғы жылмен салыстырғанда 69% өсті (Диаграмма — 2). Ссудалық бағалы қағаздар келесілерден турады:

Ссудалық бағалы қағаздар	2006	2005	2004
ҚР ¥Б-нің ноталары	23.958.264	10.148.019	—
Қаржы Министрлігінің қазынашылық міндеттемелері	9.207.605	6.209.751	_
Қазақстан Республикасының мемлекттік облигациялары	4.085.513	4.549.879
Қазақстандық банктердің еүрооблигациялары	2.493.542	2.129.283	—
«Қазақстанның Даму Банкінің» облигациялары	169.404	470.080	—
Ссудалық бағалы қағаздар	39.914.328	23.506.982	—
Репо келісмінің шарттары бойынша	5.656.840	4.283.405	—

Осы бағалы қағаздардың сыйақы мөлшерлемесі мен өтеу мерзімі келесідей болады:

Багалы цагаздар	2006		2005		2004
Багалы цагаздар	%	Өтеу мерзімі	%	Өтеу мерзімі	%	Өтеу мерзімі
ҚРҰБ-нің ноталары	4,7%-5,4%	2007	6%	2006	—	—
Қаржы Министрлігінің қазынашылық міндеттемелері	5,7%-16,9%	2007-2013	7-17%	2006-2008
Қазақстан Республикасының мемлекеттік облигациялары	11,1%	2008	11,1%	2008
Қазақстандық банктердің еурооблигациялары	7,38%-8,6%	2008-2013	7,1%	2008-2013	_	_____
«Қазақстанның Даму Банкінің» обл игациялары	9,1-9,8%	2008	9,1%	2008-2013	___	_____

2006 пен 2005 жылдардың 31 желтоқсанында екі банктің еурооблигациялары қазақстандық банктердің 100% және банктің меншікті капиталының 11,7% және 15% құрады. Қазақстан банктерінің ішінде 2007 жылдың бірінші жарты жылдығындағы бағалы қағаздарға салынған салымдарынан «Халық Банкі» 3 орында (Кесте — 4).

Диаграмма — 2. Бағалы қағаздардың динамикасы

2005 2006 2007

Кесте — Қазақстан банктерінің 2007 жылдың бірінші жарты жылдығындағы бағалы қағаздарға салынған салымдарының динамикасы

01.07.2007

мың.тенге

01.07.2007

мың.тенге

01.07.2007

01.01.2007

Негізгі құралдар. Негізгі құралдар 2007 жылдың 30 маусымында 7 176 874 млн.теңгені құрады. Ал 2006 жылдың 31 желтоқсанында 7 322 490 млн.теңгеге тең болса, 2005 жылдың 31 желтоқсанында 7 045 844 млн.теңгені құраған болатын (Диаграмма — 3).

Диаграмма- 3. Негізгі құралдардың динамикасы

2004 2005 2006 2007

Несиелік мекемелердегі царажаттар. Несиелік мекемелердегі қаражаттар 2006 жылдың 31 желтоқсанында 7 290 929 теңгені құраса, 2007 жылдың 30 маусымында 1 822 120 теңгеге тең болды.

Несиелік мекемелердегі қаражаттарғакіреді:

	2006	2005	2004
Мерзімді салымдар	7.306.271		99.171
Жергілікті қаржылық ұйымдардың займдары	422		—
	7.306.693		99.171
Минус — Мүмкін шығыстар резерві	(15.764)		(48.983)
Несиелік мекемелердегі қаражаттар	7.290.929		50.188

2006 жылдың 31 желтоқсанындағы банктің 2007 жылдың маусым мен шілде айларында өтелетін мерзімді салымдар бойынша алатын жылдық сыйақы мөлшерлемесі 8%-дан 13,55%-ға дейін толқып түрды (2004 жылы 1,5%-дан 12,75%-ға дейін).

Несиелік портфель. Несиелік портфель 264,9 млрд. теңгені ($1,91 млрд) құрады, алдыңғы жылы 160,1 млрд. тг болатын (54,7% өсті). Қазақстандық банктердің ішінде несиелік портфель динамикасы бойынша «Халық Банкі» 3 орынды алды (Кесте — 6).

Кесте -%. 2007 жылдың жарты жылдығындағы қазақстандық банктердің

несиелік портфельдің динамикасы

01.07.2007

01.01.2007

Клиенттердіц царажаттары. Клиенгтердің қаражаттары клиенттердің ағымдық шоттарындағы қалдықтардан және мерзімді салымдардан тұрады. Олар келесідей көрініс алады:

	2006	2005	2004
Ағымдық шоттар:
Жеке тұлғалар	23.674.644	19.251.434	20.693.820
Коммерциялық кәсіпорындар	33.307.551	29.445.261	14.481.262
Мемлекеттік кәсіпорындар	1.505.820	5.395.910	3.831.583
Мерзімді салымдар:
Жеке тұлғалар	65.104.894	53.266.594	34.237.309
Коммерциялық кәсіпорындар	29.815.332	28.185.486	23.127.671
Мемлекеттік кәсіпорындар	—	163.455	3.777.381
Аккредетив бойынша қамтаммасыз ету үшін ұсталынатындар	1.437.457	1,209.862	232.277
	154.845.698	136.918.002	100.381.303

2006 жылдың 31 желтоқсанында мерзімді салымдарға теңгеде жылына 5%-дан 7% мөлшерлемесі бойынша сыйақылар есептелінді (2005 жылы 1%-дан 9%-ға дейін; 2004 жылы 1%-дан 10%-ға дейін), ал шетел валютасында жылына 1,75%-дан 5,5%-ға дейін есептелінді (2005 жылы 1% — 7%; 2004 жылы 1% — 8%).

Клиенттердіц займдары. Клиенттердің займдары келесілерді қамтиды:

	2006	2005	2004
Клиенттердің займдары	171.929.919	131.256.107	87.086.458
Жай вексельдер	1.067.525	868.318	—
Факторингтік операциялар	261.691	117.000	—
Овердрафт	729.363	957.120	169.500
Аванстар	429.345	428.498	145.067
	174.417.843	133.627.073	87.400.995
Клиенттердің займдары	163.888.497	125.816.069	83.664.396

2006 жылдың 31 желтоқсанында Банк алатын жылдық сыйақы мөлшерлемесі теңгеде займдар мен аванс бойынша 11%-дан 28%-ға дейін болды (2005 жылы 11% — 28%; 2004 жылы 18% — 30%), ал АҚШ долларында 10%-дан 23%-ға дейін (2005 жылы 10%-23%, 2004 жылы 14% — 21%).

Банк міндеттемелері. Банк міндеттемелері 363,8 млрд. тг ($2,8 млрд) құрады, оның ішінде халықтың салымы 224,6 млрд. тг ($1,73 млн) құрады. Олар 2006 жылдың көрсеткіштерімен салыстырғанда 52% өсті.

Меншікті капитал. Банктің меншікті капиталы 2007 жылы 34,4 млрд. теңгені ($264,3 млн) құрады. Алдыңғы жылмен салыстырғанда 13,3 млрд. теңгеге немесе 62,8% өсті. Ал 2007 жылғы көрсеткішті 2004 жылғы көрсеткішпен салыстыратын болсақ, оның 80% өскенін көреміз (Диаграмма-4).

2004 2005 2006 2007

Диаграмма — 4. Банктің меншікті капиталының динамикасы

2007 жылы жарғылық капитал 16 млрд. теңгеге тең болды. 2006 жылдың 31 желтоқсанында Банктің Жарғылық капиталы 74.226.000 жай акциядан және 24.742.000 артықшылығы бар акциядан тұрды (2005 жылы 74.226.000 жай акциядан және 22.611.500 артықшылығы бар акциядан; 2004 жылы 54.226.000 жай акциядан және 0 артықшылығы бар акциядан тұрған болатын). Әр жай акция бір дауысқа құқық береді және дивидентті бөлгенді олар тең болады. Барлық акциялар теңгеде және номиналдық құны 100 теңгеге тең. Артықшылығы бар акциялар өтелмеген болып саналады және дауысқа құқық бермейді. 1 акцияға 15,75 теңге мөлшерлемесінде кумулятивтік дивиденттер есептелінеді.

Тіркелген, төленген және айналымға шығарылған акциялардың қозғалалысы келесідей көрініс алады:

	Акциялардың саны		Номиналдық құны		Барлыгы
	Артықшылығы бар акциялар	Жай акциялар	Артықшылығы бар акциялар	Жай акциялар
2004 жылдың 31 желтоқсаны		54.226.000		5.422.600	5.422.600
Капиталға аударымдар	22.611.500	20.000.000	2.261.150	2.000.000	4.261.150
2005 жылдың 31 желтоқсаны	22.611.500	74.226.000	2.261.150	7.422,600	9.683.750
Капиталға аударымдар	2.130.500	—	213.080	—	213.080
2006 жылдың 31 желтоқсаны	24.742.000	74.226.000	2.474.200	7.422.600	9.896.800

жылы Банк 20.000.000 жай акция шығарды, олар 2005 мен 2006
жылдары толығымен төленді.
жылы Банк артықшылығы бар акциялар бойынша 354.936 мың теңге
көлемінде дивиденттер төледі (2005 жылы 394.459 мың теңге).

Нәпгижелер. Таза пайда 8,1 млрд. теңгені немесе 62,2 млн. АҚШ долларын қ^рады. Алдыңғы жылмен салыстырғанда 61,2 %-ға өсті. Капиталға қайтарылым (ROE) 26,1% құрады (Диаграмма — 5, Кесте -Щ.

Диаграмма — 5. Таза пайданың динамикасы

2004 2005 2006 2007

Кесте — ф. 2007 жылдың жарты жылдығындағы қазақстандық банктердің

пайдасының динамикасы¹

2006 жыл

1-жартысы

2007 жыл

1-жартысы

Сонымен банктің 2007 жылғы қорытындысы бойынша активтер 398,2 млрд. тг, меншікті капитал 34,4 млрд. тг, таза пайда 8,1 млрд. тг қ^рады. Несиелік портфель 264,9 млрд. тг құрады. Клиенттердің депозиттері — 224,6 млрд. тг құрады, оның ішінде халықтың салымдары 110,2 млрд. теңгеге тең./

Халық Банкіне берілген халықаралық рейтингтер оның рыноктағы мықты
айқындамасын, активтер мен негізгі табыс көздерінің жоғарғы сапасын
көрсетеді (Кесте — Д):

Кесте 7- Халық Банкінің 2008 жылдың 17 қаңтары бойынша несиелік

рейтингі¹

Moody,s Investors Service
Bal	Шетел валютасындағы ұзак мерзімді депозиттер
Not prime	Шетел валютасындағы қысқа мерзімді депозиттер
В-/оң	Қаржылық күшінің рейтингі
Оң	Рейтинг болжамы
Standard and Poor,s
В+	¥зақ мерзімді контрагенттік рейтинг
В	Қысқа мерзімді контрагенттік рейтинг
Оң	Рейтинг болжамы
Fitch
ВВ	Контрагенттің ұзақ мерзімді рейтингі
В	Контрагенттің қысқа мерзімді рейтингі
D	Жеке рейтинг
3	Қолдау рейтингі
Тұрақты	Ұзак мерзімді рейтингке болжам

Банк-конкуренттер мен Халық Банкінің заңды тұлғаларға қойылатын тарифтерін салыстырайық (Кесте -7). Шотты ашу үшін Халық банкінде заңды тұлғаларға 8200 тг. төлеу керек болатын болса, БанкТуранАлемде — 9000тг, Казкоммерцбанкте — 10 ОООтг, АТФ банкте — 5000 тг. (алғашқы екі шот үшін), ал БанкЦентрКредитте тегін. Ал аударымдарға келетін болсақ, оның ішінде теңгедегі банкішіндегі аударымдар үшін сыйақылар Халық банкінде 16:00 дейін -тегін, 16:00-18:00 — 25Отг; ал БанкТуранАлемде, Казкоммерцбанк, БанкЦентрКредит және АТФ банктерінде — тегін. Аккредетив бойынша төлемге келетін болсақ Халық Банкінде басқа банктермен салыстырғанда ең төменгі пайыздар: шетел валютасында — 0,15% пгіп4100тг, тах65600тг, теңгеде -ақшалай аударымдардың тарифы бойынша.

Кесте — 8. Басқа банктермен тарифтар бойынша айырмашылығы¹

№

Аты

«ҚХБ» АҚАОФ

БТА

ККБ

БЦК

АТФ банкі

Шотты ашу

8200тг

9000тг

ЮОООтг

тегін

5000тг (алғашкы екі шот үшін)

Шотты енгізу

-GVW

290тг, валюталық

тегін

Барлық шоттар бойынша 50 млн.тг дейін айналыс болғанда — 150тг, 50 млн.тг жоғары — тегін; 1 ай ішінде козғалыс болмағанда және шоттағы калдық 1ООтг кем болғанда -қалдыктың барлық соммасы, 1 ООтг жоғары

Шот бойынша қозғалыс болғанда 200тг, «-= валюталык тегін

Т800, тенгелік шот болғанда -валюталық тегін

эр шоттан ай сайын 200тг

болса- ЮОтг.

Аударымдар

үшін

сыйақылар:

Теңгеде (банк

16:00 дейін

тегін

ішіндегі

-тегін;

аударымдар)

16:00-18:00

-250тг

Теңгеде

13:00 дейін

Күнбе-күн: 3_

13:00 дейінЗ

Күнбе-күн:

Күнбе-күн

(баска

— 0,2%

млн.тг дейін:

13:00 дейін-0,3%

млн.тг дейін

13:00 дейінТЗ

12:30 дейін-

банктерге)

min220,

(клиринг) —

млн.тг дейін —

160тг, 12:30-

тах450хг;

(min230-385);

0,23%,minl25-

T160; ТЗ млн.тг

13:00-210тг;

13:00-16:00

14:00-16:00-

475тг; 3 млн.тг

жоғары-ТЗОО;

14:00-17:00-

— 0,2%

0,3%(тіпЗЮ-

жоғары (Гросс) —

16:00 дейін-

бЗОтг, 17:00-

тіпЗОО,

620); 16:00-18:00

0,25%min315-

Т360; 18:00

19:30-

тах650тг;

— 1550тг; 3 млн.тг

жоғары: 13:00

дейін — 620тг;

950тг; 13:00 кейін

дейін-0,1%

1050-гг, 14:00-

16:00-18:00

(Гросс) 0,25%,

min T2003;

15:00 күннің

— і500тг;

тіп315-950тг

келесі күні —

валюталану

екінші күні

16:00 дейін-

Т80

күні бойынша

-0,15%

930тг; 18:00 дейін

— 105 тг

minl20

— 1550тг. Келесі

тах340тг;

күні: 3 млн.тг

үшінші күні

дейін- 155тг;

-0,1%

екінші күні:

min80

НОтг; үшінші

тах250тг

күні-125тг; 3 .

млн.тг жоғары:

бірінші күні —

460тг, екінші күні

-385тг; үшінші

күні-ЗЮтг

Шетел

АҚШ

USD, EUR: BEN —

Жіберушінің

есебінен (USD.

EUR) — 0,3%

BEN нақты

OUR: 15:00

валютасында

долларында

0,15%(min30$

валютасында:

дейін — 0,25%

және

max350$);OUR-

16:00 дейін-

min$50,

еурода:

750$;баска

min20$-500; RUR

төлем

max$600,

BEN-

валютада: BEN —

-0,25%,тіп$10-

соммасынан

15:00-17:00-

0,15%

0,15%(min30$

500;

0,25%(тіп4000т

0,45% min$50,

min20$

max450)$;OUR~

бенфициардын

бөлік соммасы

(USD, EUR) —

0,2%,min$15-400:

RUR — 0,2%,

г, тах70 ОООтг),

max$600;

max500S;

0,3% (min30S-

16:00-18:00-

BEN- 15:00

дейін-

OUR-

500); ТМД

төлем

0,25%

валютасында

соммасынан

0,2%min$15,

тіп150$

OUR-0,1%

0,3%(тіп5500тг

max$500,

тах750$;

(minl5$-50)

min$40-400.

, тах80 ОООтг),

15:00-17:00-

ресейлік

OUR нақты

0,4%min$15,

сомда: BEN

валютасында:

max$500;

-0,15%

80 ОООтг; OUR

ТМД

тіп20$

валютасында:16

валютасында:

—

«ПО гт^йітт

1 ^ ‘C\C\ ПР1І1Ц

OUR-

.\J\J ДСМІГІ

төлем

1 J.UU ДСИІН —

0,25%min$15,

0,25%

соммасынан

max$500,

min20$

0,25%(min3 500

15:00-17:00-

тах550$;

ТГ,

0,45%min$15,

тах70 ОООтг),

max$500.

16:00-18:00-

төлем

соммасынан

•

0,3%

(тіп5000тг,тах

80 ОООтг)

Қолма-кол

ақша беру:

Теңгеде

Алатын

Сүрау бойынша —

Алдын-аласұрау

0,30%

күні

0,3%, күнбе-күн —

бойынша Tl

клиенттің

0,4%

млн.тг дейін-

сүрауы

0,4%, ТЗ млн.тг

бойынша —

дейін-0,35%,

соммадан

одан жоғары 0,3%

0,3%;

алдын-ала

сұраусыз —

соммадан

0,6%

Шетел

1,2%тіп5$

1.35%

1,4%

1,2%

1,5%

валютасында

Қолма-кол

ақшаны алу

теңгеде

16:00 дейін

0,20%

0,25%

0,20%

16:00 дейін-

— соммадан

0,2%, 16:00-

0,25%,

17:00-0,35%

16:00-17:00

— соммадан

0,35%

Шетел

Соммадан

0,3%, ТМД

Тараптардың

USD — 3%,

валютасында

0,28%

валютасында —

келісімі

валютаның

0,5%-3,5% немесе

бойынша

басқа

келісім бойынша

түрлерінде

тегін

Инкассация

Құнды жүкті

0,3% тіп

0,30%

Мұндай кызмет

Тараптардың

Келісім

корғау

8 200 тг

тұрі

келісімі

бойынша

көрсетілмейді

бойынша

Банк

Аудандық

0,30%

Мұндай қызмет

Тараптардың

20 млн.тг

клиенттерінің

филиалдар

түрі

келісімі

дейін — айына

теңгелік

бойынша —

көрсетілмейді

бойынша

— 0,08%, 20

акшалай

келісім

млн.тг

түсімдерІн

бойынша

жоғары айына

инкассацияла

min0,20%,

— 0,06%

қала

бойынша —

келісім

бойынша

minO,15%

Аккредетивт

ер

Алдын-ала

Экспорттык

тегін

7900-гг

Экспорттык —

Экспорттық-

авизиялау

— 8200тг,

8000тг,

7700тг

импорттык

импорттык-

-тегін

4000тг

Аккредетив

Шетел

0,25%, тіп7750тг,

13:00 дейінЗ

Акшалай

0,20%

бойымша

валютасынд

тах77500тг

млн.тг дейін

аударьшдардың

тіп15500тг

төлем

a-0,15%

(клиринг) — 0,23%

тарифы

тіп4100тг,

,тіп125-475тг; 3

бойынша

тах65600тг

млн.тг жоғары

, теңгеде —

(Гросс) — 0,25%

ақшалай

тіп315-950тг;

аударымдар

13:00 кейін

дыңтарифы

(Гросс) 0,25%,

бойынша

тіп315-950тг

Аккредетивті

8200тг

7750тг

Экспорттык —

9500тг

Экспорттық-

ң шарттарына

6320тг,

6500тг,

өзгерістерді

импорттык —

импорттык

авизиялау

ПОбОтг

7700тг

Кепілдіктер

Жабық

ЮООООтг

0,1%тіп15500тг

0,2% тіп7900тг-

$5000дейін~

0,25%

тендерлі

дейін —

79000тгтг

жылына 10%+

min23 ОООтг,

гарантияны

4900тг,

байланыс

таэШОООбтг

шығару

100 001 тг

шығыстары,тіп

жоғары —

4000; $100 000

0,2%

жоғары —

тах57400тг

жылына 5% +

байланыс

шығыстары

Шарттардың

8200-гг

7750тг

7900тг

6500-гг

7700тг

өзгеруі

Клиенттерді тарту мақсатында келесідей шаралар ойлап тапты: t Тікелей маркетинг. Тікелей маркетингте несие менеджерлері нарыққа шығып несиелеу өніміне жарнама жасайды. Тәжірибе көрсеткендей маркетингтің осы түрінде несие менеджерлері бизнестің иегерімен кездеседі және оны ссуда алуға сендіру мүмкіндігі болады.

Әкімшіліктің көмегімен жасалатын маркетинг. Әр аудандық әкімшілікте
кіші және орта бизнесті қолдау бөлімі бар. Айына бір рет әкімшілік кіші
және орта бизнес өкіледеріне жиналыс жасайды. Мұнда бизнес
өкілдерінің проблемалары талданады. Осы жиналысқа несие
менеджерлерін шақыра отырып, банктік өнімдерді жарнамалайды.
Ассоциация көмегімен жасалатын маркетинг. Алматы қаласында 30 жуық
ассоциациялар бар. Мысалы, Алматы қаласы кәсіпкерлерінің
ассоциациясында 178 мүше бар. Осы ассоциацияларға несие
менеджерлері мүше бола отырып, клиенттерді тарту мүмкіндіктері бар.
Баспасөз көмегімен жасалатын маркетинг. Апта сайын ең танымал
газеттерде 100 фирмаға жуық өз жарнамаларын жариялайды. Газеттің
көмегімен несие менеджерлері өз клиенттеріне телефон шалып оларды
тарта алады.

3. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БанктерДІ БАСҚАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІН жетілдіру жолдары

3.1. Коммерциялық банктерді басқарудың кейбір аспектілері

Банктің табысты қызметі банкте жұмыс істейтін адамдармен тікелей байланысты.

Кадрларды басқару кез-келген ұйым үшін әсіресе банк үшін, өйткені оның қызметтері орталығында әрдайым адамдар болатындықтан маңызды функция болып табылады. Адамдар — бұл банктің өмірлік күші. Банктік облыста бұл қызметтің негізгі мақсаты кадрларда қажеттілікті жоспарлайтын лидерлікті қамтамасыз ету, қызметтік міндеттер, жұмысқа алу және қызметкерлерді дайындауды ұйымдастыру, олардың еңбегін төлеу, мотивтеу мен премия беру қызметкерлердің қызметтерінің нәтижелерін бағалау және де еңбек дауларын шешу мен қызметкерлер коллективінде тату климатты қалыптастыру.

Кадрларды басқарумен банктің және де оның қызметкерлерінің мақсатына жету үшін адам ресурстарын тарту, таңдау, сақтау, дамыту және пайдалану түсіндіріледі.

Банктегі кадрларды басқарудың негізгі мәселелерінің бірі банктік операциялар облысында әртүрлі қызмет бабындағы міндеттерді анықтау, бағалау, ранжирлеу, және кейіптеу болып табылады. Қызмет бабандағы міндеттерді анықтау мен ұйымдастыру 8 кезеңнен түрады:

банктің ұйымдастырушылық құрылымын көріп шығару және осы
құрылымдағы әр қызметтің байланысын анықтау;
әр қызмет үшін жауапкершіліктер мен міндеттемелерін көрсету;
әр міндетті орындау үшін кететін уақытты бағалау;
қызметкердің квалификациясына, талаптарға сәйкес әр қызмет
бабындағы міндеттерді күрделілігі бойынша саралау;
операциялар типі бойынша барлық қызмет бабындағы міндеттерді
топтау;
әр қызметке қызмет бабындағы міндеттерді ұйымдастыру;
әр қызметті алып отырған қызметкерлер үшін талаптарды бөлшектеп
көрсету;
тәжірибеде шыққан қорытынды бойынша қызметтік міндеттерді
ұйымдастырады және анықтау кезең сайын түзету.¹Менеджменттің басты фигурасы басқарушы-профессионал. Ол істің даму

перспективасын көре алатын, жағдайды тез бағалайтын және мақсатына жету үшін оптималды шешім таба алуы керек. Банк менеджері банктің клиенті болып табылатын және болғысы келетін кәсіпорындар мен фирмалардың, т.б. менеджмент деңгейіне баға бере алатын болуы керек. Менеджер белгілі профессионалды және жеке сапаларға ие болуы керек: жоғары құзірет, ойлау

о қолда бар өнімдерді жаңарту және жаңаларын құрудың механизмін

жасау; о персоналдың шығармашылық және рационалды потенциалдарын

өткізудің негізін қалыптастыру; о басқа ұйымдардан ынтымақтастықта жұмыс істеу үшін мамандарды

тарту.

Business Unit Management жүйесі басшылыққа әр өнім мен бөлімшенің рентабельділігі туралы обьективті мағлұмат алуға мүмкіндік береді.

Business Unit Management басцару жүйесінің бюджеттеуден айырмашылыгы.Кетотек банктер бюджеттеу жүйесін енгізіп, одан банктің пайласының өсуін ала алмады. жүйесінің бюджеттік бақылаудан айырмашылығы бар.

Бюджеттеу басшылыққа экономикалық аналитика жасайды, бірақ банктегі ішкі нарық пен басқару жүйесінің күрылуын көрсетпейді. BUM -мотивациялық механизмнің және банктің толық жұмысына жауап беретін жоғары тәртіптегі басқару технологиясы.

Business Unit Management жүйесін енгізгенде:

банктің ішінде дербес бизнес-орта қалыптасады. Бөлімшелер арасында
өнімді сату-сатып алу процесі жүреді;
қаржылық есеп орталығының басшылығына бизнестің тиімділігін
арттыратын және жұмыстың сапасын жоғалтпай шығыстарды азайта
алатын басқарушылық функциялар беріледі;
BUM жүйесі    банктің    барлық    қызметкерлерін    меншік    иегерінің
мүддесінде    жұмыс    істеуге    итермелейді.    Бұл    жұмыстың    сапасын
жоғарлата   отырып,   шығыстарды   төмендетуге   мүмкіндік   береді.   Ал
бюджеттеу кезінде біз шығыстарды бюджетпен тіркейміз, бірақ оньщ
қысқаруын мотивтемейміз.
BUM жүйесінде тәуекелден сақтандыру механизмі бар;
BUM жүйесінде банкте үрлау мен теріс пайдаланудан сақтайтын
механизмі бар.

Бюджеттеу басшылыққы бизнесті жақсы қарап отыруға көмектеседі, бірақ бизнес нәтижелерді алуға бағытталмаған.

икемі, тәуекелге бара алуы, алға қойған жоспарларды орындау және коллективте лидер бола алуы керек.

Коллективті басқарудың басты міндеті — менеджер үшін қызметкерлермен араласа алуы және әр қызметкер үшін потенциалды мүмкіндіктерін орындай ала алатын жағадай жасау.

Әр қызметкер өз міндетін білу керек. Лауазымдық нүсқамаларда қызметтік міндеттемелерді құжаттаудың тиімді әдісі болып табылады. Ол мыналардан түру керек:

қызмет лауазымның аты;
қызмет нәтижесіне жауапкершілік;
ұйымдастырушылық қатынастар;
өкілеттер;
қызмет көрсетудің нормативтері;

У басқа қызметкерлермен арақатынасы;

> пайдаланған құрал-жабдықтар мен материалдар.

Банк менджментінде маңызды әлемент болып жұмыс мәдениетінің дағдыларын құрау — бір ұйымның мүшелеріне ортақ және жұмыс орынындағы жүріс-түрысына әсер ететін конценциялар, нормативтер, стандарттар туралы біріктірілген ұсынулар.

Корпоративтік мәдениеттің негізгі компоненттері: Болжам — қызметкердің ойынша ұйымда дұрыс болатын зат. Құндылықтар — қызметкердің ойынша ұйымда маңызды болып есептелінеді.

Стандарттар — нақты жағдайда қызметкер өзін қалай үстауы керек. Мінез-цүлъщ — адамдар өзінің лауазымына байланысты және жұмыс процесі кезінде істейтін күнделікті әрекеттер.

Сонымен банк менеджері алдында келесі мәселелер түрады: тиімді жұмыс үшін қызметкерлерді ұйымдастыру. бүгінгі шарттарға сәйкес қажетті оптималды дағдылар комбинациясын қамтамасыз ету және қызметкерлердің жиынтық деңгейін оптимизациялау, еңбектің мәдениеті мен қажетті дағдыларды қалыптастыру. ұйымның алға қойған мақсатына жету үшін жұмыстың нәтижелерін басқару.¹

Бәсекелестік күрестің шарттары қаталдаған сайын бәсекелестік банктермен клиентке ұсынылатьш сапасы, бағасы, ассортименті бойынша бірдей банктік өнімдер мен қызмет көрсетулердің толған бәсекелестік нарықта банктің «кадрлық құралы» персоналдық квалификациясы мен интеллектуалды потенциалы маңызды орын ала бастайды. Бизнестегі табысты болудың басты факторы сапалы менеджмент екені көрінеді. Бүдан банкті және персоналы басқару облысында оптималды шешімдерді табу басталады. Бұл бәсекелестік күресте белгілі нәтижеге жетуге мүмкіндік туғызады.

Қазіргі заманғы банктерде менеджментің 2 типін көрсетуге болады: біріншісі қызметкерлерге жауапкершілікті беру, екіншісі жауапкершілікті өз еркі бойынша мойнына алу.

Банк менеджментінде қате үшін төлемдер өте жоғары және технологиялар күрделі және қымбат болғандықтан, жауапкершілікті болу керек болып отырады. Қазіргі кезде екінші типке қалау көп беріледі.

Кадрлық менеджменттің (гуманитарлық менеджмент) концепциясы банктерде келесі негізгі қағидалар мен көзқарастарды қолданумен құрылады:

Корпоративтік мәдениет иен корпоративтік рухты қалыптастыру және
қолдап отыру. «Корпоративтік мәдениет» — бұл топтың мүшелерінің
әртүрлі жағдайларда жүрістерін регламенттейтін формальды және
формальды емес ережелер жиынтығы.
Идеология. Идеология 4 функцияны орындауы керек — мақсат қою,
адамдарды мобилизациялау, коллективті өзін-өзі идентификациялау,
құндылықтар жүйесін құру. Идеология мақсатты білдіреді немесе болжам
жасайды. Болжамның негізгі әлементі идеал болып табылады, ол не
болатынын білдіріп қана қоймай, сонымен қатар қандай болу керек
екенін көрсетеді.

Кадрлық саясатқа қолданылатын банктің идеологиясының негізін құрайды:

кадрлық ресурстарға көп көңіл белу;
үзақ мерзімді қызмет істеуге сенім;
бірегей организм болуға тартыну;
тепе-теңдік қағидасы;
Жүйе және дәстүрлер. Кадрлық саясаттың идеологиясы жүйелік негіздер
мен дәстүрлерге негізделеді. Олар мыналардан түрады:
a) үзақ мерзімді қызмет істеу дәстүрі:

о оқу орындардын бітірушілерді жұмысқа алу; о білім алудың бөлінбеуін қамтамасыз ету; о кадрлардың кең ішкі орын ауысуы.

b) кадрларды алмастырудың реті:
о жан-жақты баға;

о квалификациясы мен тәжірибесіне сәйкес служба бойынша

жылжуы; о жалақы төлемі жеке қабілеті мен жұмыс тәжірибесіне байланысты.

c) коллективті тепе-теңдік қағидасы бойынша құрау:
о банктің игілік жағдайы;

о информацияға барлығының қол жеткізе алуы;

о басқаруға қатысу;

о жалдаудың тұрақтылығы.

Қызмет пен басқарудың оң нәтижелері:

обанк қызметкерлерінің банк қызметіне қатысатьшын түсінуі; оеңбекке деген ынтаны арттыру; оқызметкерлердің квалификациясын жоғарлату; окадрлық тәуекелдерді минимизациялау;

оқызметтік мшдеттерді шешкендеп икемді тәсілді қолдану;

ожұмыс орнында тәртіп пен дисцишшнаны сақтау;

о«топ» сезімін сезінуді дамыту;

обасшылық пен еңбек коллективтері арасында арақатынасты

қалыптастыру; оеңбек өнімділігі;

обанктік өнім мен қызмет көрсетудің сапасы мен өзіндік құндылығы; отаза табыс; обанктің және оның бизнесінің дамуы.

I. Корпоративті мәдениет пен корпоративті рухты щрау және крлдау.

Банктік бизнес сферада болатын өзгертулерге байланысты корпоративтік жоспарлар, процедуралар л<әне стандарттар тез ескіреді. Мүнда әрқашанда корпоративті мәдениет өзгеріссіз қалады. Корпоративті мәдениеттің негізінде ұйымның мүшелерінің ортақ бөлісетін идеялары, көзқарастары, құндылықтары жатады.

Тәжірибе көрсеткендей корпоративтік мәдениетпен бірге ерекшеленетін фирмалар адам ресурстары қолдауында тиімдірек. Корпоративтік мәдениет қызметкерлерді мотивизациялайтын және тартатын ең тиімді тәсілдің бірі. Адам өз материалдық қажеттіліктерін қанағаттандырғаннан кейін, онда басқа затта қажеттілік пайда болады: материалдық емес мотивизациялар, ортақ құндылықтар, коллективтегі алатын орны.

Кадрлық менеджмент концепциясында келесі іс-әрекеттерді өткізуді қарастыру қалсет:

банктің негізгі     құндылықтары     —     оның     қызметкерлері.     Осы
қызметкерлерге   байланысты   банкте   өзінің   жұмысының   тиімділігін
жоғарлатуға      мүмкіндік      алады.      Сондықтан      банктер      еңбекті
ынталандыратын жүйені қалыптастыру қажет.
банктің ішінде қызметкерлер арасында, сонымен қатар клиенттермен
араласудың бірегей стандарттарын жасау қажат.
инновацияға дайын екенін және икемін көрсету.
топта жұмыс істей алу және ортақ нәтижеге бағытталуды үйрену.
карьера бойынша өсудің барлық қызметкерлері үшін бірдей
мүмкіншіліктерін қалыптастыру.

II. Материалды ынталандыру жүйесі. Банкте қызметкерлерді материалдарды
жоғарлату жүйесі туралы ереже л<асау қажет. Бұл қызметкерлерді жақсы
жұмыс істеуге итермелейді. Банктің қызметкерлерін материалды жоғарлату
жүйесі банктің құрылымдық бөлімшелерін және жалпы банктің басқарылуын
жоғарлату, қаржыландыру нәтижесін жақсартуға бағытталуы керек.

III. Моральды ынталандыру жүйесі. Бұл жүйе қызметкерді банктің дамуына
өз үлесін қосқаны үшін, оның банкте жұмыс істеу стажына байланысты,
профессионалдық деңгейіне л^әне юбилейлік күндермен байланысты моральды
ынталандырудың нақты түрлерінен түрады.

IV. Әлеуметтік пакет. Банктің қызметкерлері үшін әлеуметтік жеңілдіктер
болуы керек. Қазіргі кезде мұндай әлеуметтік пакеттер бар. Бірақ олар нақты
жүйесіз қолданылады. Қызметкер үшін ол жұмысқа келгенде банк оған қандай
әлеуметтік ұсына алатынын білуі қажет. Сол үшін бірнеше индивидуалды
әлеуметтік пакетерлі енгізуге болады. Индивидуалды әлеуметтік пакеттерді
қалыптастыру келесі белгілерге байланысты жүзеге асыруға болады:

банкте жұмыс істеген стажына байланысты;
лауазымдар номенклатурасына байланысты;
аралас тип, бірінші мен екінші белгіден түрады.

V. Өндірістік пакет. Кез-келген банктің қызметіне 3 сфераны бөлуге болады:
банктің өнім мен қызметін өндірісінде, басқаруда және жұмыс орындарын
өндірістік қамтамасыз ету. Банк басшылығы жұмыс орындарын жақсартуды,
материалды техникалық қамтамасыз ету, жасалған жұмыстар мен қызметтердің
қауіпсіздігін қамтамасыз етуі тиіс. Әр қызметкер санитарлы-гигиеналық
нормаларға сәйкес керекті жиһазбен және есептегіш техника, байланыс,
транспортпен қамтамасыз етілген белгілі жұмыс орнымен қамтамасыз етіледі.
VI. Қабілеттіліктің дамуы және персоналды багалау жүйесі. Персоналды
бағалау және қабілеттілікті дамыту жүйесі 3 негізгі аспектіден түрады:
Жеке қабілетін бағалаудың негізгі идеясы:
қабілеттерді дамыту үшін
кадрларды дұрыс бөлу үшін
дұрыс шараны қабылдау үшін

Қызметкердің оның ережесіне сәйкес қабілеттерді талап ету образын
қалыптастыру
Қабілеттілігін бағалау және нәтижелерін бағалау. Қабілеттер жұмыс
процесі кезінде көрінеді.

VII. Персопалды оңыту және дамыту, Қазіргі заманғы банк қызметтері
көптеген сапаға ие болуы керек. Ол күтпеген өзгерістерге дайын болув керек.
Банктер өз қызметтерін оқыту үшін жағдайлар жасауы керек. Қызметкер банк
есебінен немесе пайызсыз несие алып оқиды. Оқу және квалификацияны
жоғарлату мотивациясы болып келесі құралдар табылады:

жұмысқа жалданған қызметкерлер үшін — еңбек жалдануды сақтау;
банктің штаттағы квалификацияларын көтеріп жатқан қызметкерлер үшін
лауазымдық өсу немесе өз лауазымын сақтап айлығын жоғарлату.¹

Банк қызметкерлерін оқыту жыл сайын өзгеруде. Алғашқы жылдары банк мамандарының оқу курсын толығымен төлейтін еді. Банк оқудың төлемін жартылай немесе толық тоқтатқаннан кейін тыңдаушының контингенті мен олардың сабаққа қатынасы өзгерді. Негізгі лозунг: «Біз барлық ақшамызды төледік және бәрін білгіміз келеді» болды.

Қазіргі кезде нарықта білім беру қызметі көрсеткіштерінің бірнеше сегменттері қалыптасты:

о дәстүрлі жоғары білім (экономикалық жоғарғы оқу орны, экономистерді, басқарушыларды, банк профилі бойынша юристерді дайындайтын экономикалық емес жоғарғы оқу орнының факультеттері).

о банк білімі профилі жоқ қызметкерлердің екінші жоғарғы білімі. о арнайы білімі бар және жұмыс тәжірибесі бар қызметкерлердің квалификациясын көтеру.¹

VIII. Персоналды жоспарлау және таңдау. Персоналды жоспарлау және
таңдау банктегі жаңа орынды жабу үшін жүргізіледі.

Кадрларды іздеу және таңдау персоналды басқару сферасындағы мынадай бағыттармен байланысты: кадрлық жоспарлау, жұмыс анализі, орындауды бағалау, ынталандыру жүйесі, персоналды оқыту және дамыту.

IX. Кадрлъщ тәуекелді минимизациялау, Кадрлық тәуекелді банктің меншікті
персоналымен байланысты потенциалды жоғалтулары немесе қауіп деп
көрсетуге болады. Бүнда кадрлар ақшамен жұмыс істейді. Сондықтан кадрлық
тәуекелдер қызметтің қаржылық нәтижесінде әсер етеді.

Кадрлық тәуекелді сандық бағалағанда келесі көрсеткіштер қолдануы мүмкін:

абсолюттік (банк табысының өнімі мен қызметтерін өткізу
көлемінің азаюы және т.б.).
қатысты (рентабельділік, қаржылық түтқа және т.б.).

■ статистикалық (дисперсия, вариация коэффициенттері және т.б.).
Банкте тәуекелді басқарудың сандық негізгі әдісі жоспарлау болып

табылады. Сапалы тәуекелдерден болатын шығындарды азайту жолы лауазымды қызметкерлердің міндеттерін арнайы құжатта тіркеу болып табылады. Сонда да сапалық тәуекелдерді минимизациялаудың ең тиімді құралы персоналды оқыту болып табылады.

3.2. Business Unit Management технологиясының көмегімен банктегі жұмыстың тиімділігін жоғарлату

Business Unit Management (Бизнес-бірліктер көмегімен басқару) технологиясының мақсаты банк бизнесінің тиімділігін және оның құнын жоғарлату болып табылады.

Бизнестің тиімділігі банк өнімдерінің жоғарғы сапасы мен төмен өзіндік құн есебінен бәсекелестік артықшылықты алу жолымен жүзеге асырылады.

Business Unit Management технологиясының мәні келесіде. Нарықтық даму бәсекелестікті ынталандырады. Егер бәсекелестікті ұйымның ішінде орналастырсақ, онда біз бөлімшелердің дамуын ынталандырамыз. Осы идея BUM технологиясының негізінде жатыр. Бөлімшелер арасындағы бәсекелестік банк өнімдерін жаңартуға және рентабельділікті жоғарлатуға ынталандырады. Бұл банктің жалпы бәсекелестік қабілетін жоғарлатуға әкеледі.

Жобаны өткізу шекарасында келесі жұмыстар өткізілді:

Банкті қаржылық есептің орталығы ретінде құруды қарастыратын
қаржылық құрылым ұйымдастырушылық құрылымның базасында
қалыптасады.
Бөлімшелер арасында нарықтық қатынастарды жүргізетін нормативтік
база жасалынады;
Әр бөлім ішкі лицензияны алады. Онда нарықта немесе банк ішінде
сатылатын (мысалы, бухгалтерияның қызмет көрсетуі) өнім, қызмет
көрсетудің шарттары және де ос шарттарды бұзғанда қолданылатын
санкциялар жазылады.
Ішкі қызмет көрсетулерге бюджеттік комиттерде тұтынушы-
бөлімшелермен бекітілген тарифтер есептелінеді.
Әр бөлімде өнімді сатудан алынатын табыс және тікелей, жанама
шығыстары бар локальды баланс қалыртастырылады.
Таза табыс көрсеткіштеріндегі әр бөлімшенің қаржылық нәтижелерін
күнделікті бағалау механизмі пайда болады. Бұл әр бөлімшенің
қызметкерлерінің жұмысының тиімділігін арттыратын ынталардың
обьективті жүйесін қалыптастыруға ат салысады.
Пайдадан бонусты алғанға дейінгі тәуекелден сақтандыру үшін банк
бөлімшелерін дамыту қоры және резервтік қор қалыптастырады. Даму
қоы венчурлық жобаларды қаржыландыруға пайдаланылады және
бөлімшелердің қысқа мерзімдегі мүдделері мен банктің үзақ мерзімді
мүдделерін байланыстыруға ат салысады.
Профит-орталықтары үшін қаржылық ресурстарға бәсекелестену жүйесі
енгізіледі.
Тарифтелінген табыстар орталығы үшін сыртқы альтернативті қызметтер
көздерімен бәсекелестікке түсу жүйесі енгізілді.
Жаңа жасалған өнімге авторлық құқық жүйесі енгізіледі. Бұл банктің
өнімінің бәсекелестік қабілетін және тартымдылығын жоғарлатады және
инновациялық қызметін ынталандырады.
Клиентке авторлық құқық жүйесі енгізіледі. Банк өнімін сатып алған
клиент бөлімшемен патентталады. Сөйтіп клиенттің «иесі» пайда болады.
Ол клиенттің өнімін басқа бөлімшелерге комиссиондық алу үшін сатады.
Бұл механизм cross selling деп аталынады.
Сапаны жоғалтпай, шығындарды төмендетуге қол жеткізе алатын
инновацияларды жоғарлату механизмі бар.

Банкке Business Unit Management технологиясын енгізу мынадай мүмкіндіктер береді:

о жалпы банк шығыстарын 10-40%-ке төмендетеді;

о өзі дамитын бизнес ортаны құрайтын нормативтік базаны

қалыптастырады;

о банк өнімді, бөлімшелерді және клиенттің рентабельділігінің жедел

мониторингін және диогностикасын енгізу механизмі; о банктің барлық бөлімшелері үшін еңбекті мотивациялаудың бонустық жүйесін құру;

о қолда бар өнімдерді жаңарту және жаңаларын құрудың механизмін

жасау;

о персоналдың шығармашылық және рационалды потенциалдарын

өткізудің негізін қалыптастыру;

о басқа ұйымдардан нтымақтастықта жұмыс істеу үшін мамандарды тарту.

Business Unit Management жүйесін енгізгенде:

банктің ішінде дербес бизнес-орта қалыптасады. Бөлімшелер арасында
өнімді сату-сатып алу процесі жүреді;
қаржылық есеп орталығының басшылығына бизнестің тиімділігін
арттыратын және жұмыстың сапасын жоғалтпай шығыстарды азайта
алатын басқарушылық функциялар беріледі;
BUM жүйесі    банктің    барлық    қызметкерлерін    меншік    иегерінің
мүддесінде    жұмыс    істеуге    итермелейді.    Бұл    жұмыстың    сапасын
жоғарлата   отырып,   шығыстарды   төмендетуге   мүмкіндік   береді.   Ал
бюджеттеу кезінде біз шығыстарды бюджетпен тіркейміз, бірақ оньщ
қысқаруын мотивтемейміз.
BUM жүйесінде тәуекелден сақтандыру механизмі бар;
BUM жүйесінде банкте үрлау мен теріс пайдаланудан сақтайтын
механизмі бар.

Қорытынды

Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты болып қазіргі даму этапта банк менеджментінің мәнін көрсету болып табылады. Сөйтіп, банк менеджменті бұл коммерциялық банктің өзінің функцияларын орындау процестерді басқарумен байланысты тәжірибелік қызмет. Бұл аспектіде банк менеджменті басқарушылық ықпалды басқару объектісіне деген өңдеу жүйесі ретінде қарастырылады: активті және пассивті операциялар, есеп-кассалық операциялар, нормативті қаржылық экономикалық көрсеткіштерді орындау, ішкі банкілік аудит және бақылау және т.б.

Банк менеджментінің негізін қалаушы жағдай — ала қойған мақсатын анықтау және де оған жетудің керекті құралын дұрыс сайлау.

Банктік менеджменттің мазмүны: жоспарлау, талдау реттеу және бағалау.

Банктік менеджментті ұйымдастырудың қағидалары — фукционалдық, билікті өкілеттіктер иерархиясы, қойған мақсаттарға жету, бақылауды қамтамасыз ету және жедел және жеткілікті информациямен қамтамасыз етілу қағидалары.

Банк менеджментінің атқаратын қызметтері: активтік операцияларды басқару, пассивтік операцияларды басқару және банктің капиталын басқару болып табылады. Ал адам ресурстарын басқару аты айтып отырғандай банктегі персоналды басқару болып табылады.

Банк активтер мен пассивтерді басқару және тиісті табыс табумен қатар, банктің өтемпаздық дәрежесін қажетті деңгейде үстауды қамтамасыз етуі керек.

Пассивті операцияларды басқару кең мағынада банктің салымшыларының және басқа да кредиторларының қаражаттарын тарту мен байланыстыру қызметін түсіндіреді. Ал тар мағынада — бұл банктің өтемпаздығын үстап отыру мен нарықтағы несиелік ресурстарды мобилизациялауға бағытталған қызмет.

Банк менеджментінің негізгі құраушысы болып қаржы менеджменті табылады. Ол ұйымдастырушылық құрылымдар мен функционалды технологиялық жүйелердің жұмыс істеу режимдерінің оптималды құрудың әдістемелік негіздері мен рационалды талаптарды анықтауға мүмкіндік береді. Ал бұл жүйелер мен режимдер банктің қаржы операцияларын жоспарлау мен жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді және оның қойылған параметрлер бойынша тұрақтылығын үнемі ұстап түрады. Сонымен, қаржы менеджментінің коммерциялық банктегі қызметі ақша ресурстарының құрылу мен пайдалану процестерін басқарумен тікелей байланысты.

Банк менеджменті — нарықтық экономика жағдайында банкті басқару -келесі негізгі қағидаттарды қолдануында жүзеге асырылады.:

Әр банкінің нарықтық қажеттіліктер мен сұранысына, банкке пайда

экелетін банкілік өнімдер мен қызметтерді ұйымдастыруына және

клиенттердің сүранымына бағыттталу. Оптималды нәтижелерге жету мен шығындарды азайту мақсатында банк

қызметінің тиімділігінің жоғарлауына үнемі ұмтылу.

Нарық жағдайына байланысты банк программаларын, мақсаттарын және
тапсырмаларына түзету жасау.
Нарықтағы қызмет процесінде банктің және оның филиалдарының
жұмыстың соңғы нәтижесін тексеру.
Оптималды шешімдерді қабылдау мақсатында қазіргі жаңа
ақпараттық базаны міндетті түрде қолдану.
Персоналды рационалды алу және оның тиімді пайдалану.

Банктегі кадрларды басқарудың негізгі мәселелерінің бірі — банктік операциялар облысында эртүрлі қызмет бабындағы міндеттерді анықтау, бағалау, ранжирлеу, және кейІптеу болып табылады.

Менеджменттің басты фигурасы басқарушы-профессионал. Ол істің даму перспективасын көре алатын, жағдайды тез бағалайтын және мақсатына жету үшін оптималды шешім таба алуы керек. Банк менеджері банктің клиенті болып табылатын және болғысы келетін кәсіпорындар мен фирмалардың және т.б. менеджмент деңгейіне баға бере алатын болуы керек. Менеджер белгілі профессионалды және жеке сапаларға ие болуы керек: жоғары құзірет, ойлау икемі, тәуекелге бара алуы, алға қойған жоспарларды орындау және коллективте көшбасшы бола алуы керек.

Диплом жұмысында «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның менеджменті де қарастырылған. Бұл даму этапта банктегі менеджмент дұрыс ұйымдастырылған және жүйелендірілгендердің бірі болып табылады.

Нарықтық экономика қаржы нарығындағы несиелік мекемелердің нақты бәсекелестігіне, инфляцияға экелетін кәсіпорындардың мемлекеттік қаржыландырудың ауысуына негізделген банк менеджментсіз мүмкін емес.

Қазақстандық банкілік сектор ТМД-да менеджменттің дұрыс ұйымдастырылу себебімен ең дамыған больш табылады. Менің ойымша, банк менеджментінің Қазақстан Республикасында дамуы үнемі ілгері басуы және нарықтық экономиканың құрылуына көмектесуі керек.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты Жолдауы // Оңтүстік Қазақстан 10 наурыз, 2009 жыл
Н.А. Назарбаев “Концепция внешней политики требует адаптации к современным условиям”/ Казахстанская правда, 04.10.2005
Н.А. Назарбаев. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» ҚР халқына Жолдауы. Астана, 06.01.2008ж
1-12.2008,1-12.2008,1-12. 2008 ҚР Ұлттық банкінің статистикалық бюллетендері
Интернет жүйесіндегі ҚР Ұлттық банкінің сайты:
http // natіonalbank.kz
ҚР Президентінің 31.08.1998 ж. “ҚР банктер және банк қызметі туралы” Жарлығы, 68, 68-1, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76 және т.б баптары
АллаХвердян Д.А. Финансово-кредитный механизм развитого социализма- М.: Финансы, 1976 ж.
Ачкасов А.И. Активные операции коммерческих банков – М.: Консолтбанкир, 1996 ж.
Банки на развиваюьихся рынках. Укрепление руководства и повышение чувствительности к переменам. 2 том/ Д.Мак Нотон и др. – М.: Финансы и статистика, 1996 ж.
Лаврушин О.И. Банковские операции- М.: Инфро,1998
Банковский портфель – 1. Книга банкира. Книга клиента. Книга инвестора/ О.Н. Антипова және басқалары – М.: Соминтэк,1996 ж.
Банковский портфель – 1. Книга менеджера. Книга банковского финансиста. Книга банковского юриста/ О.Н. Антипова, Г.М. Антонов және басқалары – М.: Соминтэк,1996
Лаврушин О.И. Банковское дело– М.: БиБНКЦ,1998 ж.
Колесникова В.И, Кроливецкая Л..П. Банковское дело– М.: Финансы и статистика, 1998 ж.
Белоглазова Г.Н. Коммерческие банки в условиях формирования рынка- Л.: ЛФЭИ, 1991 ж.
Белугин М.И. Сберегательное дело. Есептік-несие техникумдарына арналған оқулық — М.: Финансы и статистика, 1985
Бор М.З., Пятелко В.В. Стратегическое управление банковской деятельностью.-М.: Приор,1998 ж.
Бухвальд Б.Р. Техника банковского дела-М.: ДИС,1993
Валравен К.Д. Управление рисками коммерческого банка/М.Э. Ворд редакциясымен жазылған оқу құралы- Дүниежүзілік банктің экономикалық даму институты.-Вашингтон,1998 ж.
Василишен Н.И. Регулирование деятельности коммерческого банка-М.: Финансист информ,1998 ж.
Гамидов Г.М. Банковское и кредитное дело – М.: ЮНИТА,1996
Деятельность банков: современный опыт США – М.:Экономист,1992
Долан Э.Дж., Кэмпбел К.Дж. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика, ағылшын тілінен аудармасы.- СПб,1998 ж.
Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег-М.: 1978
Котлер Ф. Основы маркетинга- М.: Прогресс, 1996
Льюис К.Ф. методы прогнозирования экономических показателей. – М.: Финансы и статистика,1993 ж.
Мамонова И.Д. Банк и платежная дисциплина. – М.. финансы и статистика, 1998 ж.
Маркова О.М. Коммерческие банки и их операции. – М.: Банки и биржи:ЮНИТА,1998 ж.
Нуреев Р.М. Деньги, банки и денежно-кредитная политика. – М.: Финстат информ,2008 ж.
Лаврушин О.И. Основы банковского менеджмента-М.: Инфра- М, 2008 ж.
Озиус М.П. Пужном Б.Б. Банковское дело и финансовое управление рисками-Вашингтон,1998ж.
Рид Э, Коттер Р, Гилл Э. Смит Р. Коммерческие банки-М.: Космополис,1991
Лаврушин О.И. Российская банковская энциклопедия-М.: Инфра- М, 1998 ж.
Тосупян Г.А. Банк для клиента – М.: Златоцвет,1993
Усоскин В.М. Современный коммерческий банк. Управление и операции. –М.: Все для Вас,1993ж.
Қаржы-несие сөздігі. –Алматы,2008 ж.
Хейне П. Экономи÷еский образ мышления в банковской практике-М.: Новости,1996 ж.
Ширинская Е.Б. Операции коммерческих банков и зарубежный опыт-М.: Финансы и статистика,1998 ж.
С.И. Ожегов. Словарь русского языка. – М.: Советская энциклопедия, 1970 ж.
Қазақстанның тәуелсіздік алған он жыл ішіндегі банк жүйесі, ҚР Ұлттық банкі, 2008
А..Г. Мельников “О необходимости целостной системы гарантирования вкладов ”/ Деньги и кредит, 2008
ОҚО Ұлттық банк филиалының дайындаған статистикалық мәліметтері, 2006-,2008 жж.
«Тұран Әлем Банк» АҚ жылдық есеп беруі, 2008 ж.
kkb.kz
stat.kz.
mf.afn.kz

Сапфира Канаева, покорившая вершину Эльбруса, посвятила свою…

США официально отказались от российского урана

Звезда Ютуба Стефани Су, у которой 2,6…

В Байконыре состоялся парад в честь Дня…

В России объявлен в розыск рэпер Оксимирон

Граждане Узбекистана, нарушившие российское законодательство, могут не…

Почему будущее Казахстана зависит от мультиков —…

Кадыров призвал захватить Одессу и Харьков

Переговоры между Арменией и Азербайджаном состоятся в…

Турция прекратила все торговые отношения с Израилем

Дипломдық жұмыс. Қазақстандағы коммерциялық банктерді басқару мәселелерін жетілдіру жолдары

Москвичи относят себя к монголоидной расе

«Мы приехали сюда учиться и не хотим уезжать» — обращение пакистанцев после беспорядков в Бишкеке

Сериал о казахах в Китае стал хитом и отправляется на Каннский кинофестиваль

В Казахстане задерживают узбекистанцев, нарушивших законы России

В Алматы состоится событие с участием Ольги Бузовой, выступающей в поддержку войны

О НАС

Мобильное приложение

Наши контакты