Дипломдық жұмыс.. Жеңіл атлетикалық жаттығулардың мазмұны және құрылымы, 2015 - 57

«Жеңіл атлетикалық жаттығулардың мазмұны және құрылымы»

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В010800— мамандығы – Дене шынықтыру және спорт

МАЗМҰНЫ

	Кіріспе……………………………………………………………………………………….5
І	ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКАЛЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРДЫҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫ……………………………………………………………….9
1.1	Дене тәрбиесі және жеңіл атлетикалық жаттығулардың педагоги-калық мәні ………………………………………………………………………………….9
1.2	Жеңіл атлетикалық жаттығулардың мазмұны……………………………..19
1.3	Жеңіл атлетикалық жаттығулардың құрылымы………………………….26
ІІ	ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКАЛЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРДЫҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ……………………………36
2.1	Жеңіл атлетика жаттығуларының жүру, жүгіру және секіру техникасының әдіс-тәсілдері………………………………………………………………………………36
2.2	Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын талдау………………45
2.3	Ядро итеру және найза лақтыру техникасының тәсілдері…………….52
	ҚОРЫТЫНДЫ…………………………………………………………………………66
	ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ………………………………..67

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Әлемдік білім беру кеңістігіне бағытталған білім берудің негізгі мақсаты білімді меңгеріп қана қоймай, білік пен дағды арқылы дербес, ізденімпаз, дені сау, өзгермелі өмір жағдайына белсенді және білімін қажетті жағдайда шығармашылықпен пайдалана алатын жан-жақты дамыған жеке тұлға тәрбиелеу.

“Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында” педагогикалық қоғамдастықтың алдында ауқымды міндет тұрғандығы, яғни — білім берудің жаңа моделін құрып, оны сынақтан өткізу, тәжірибеге енгізудің негізгі принциптері көрсетілген. Тұжырымдамада мамандар даярлау жүйесінде білім берудің сапасын қамтамасыз етуде жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандарды кәсіби даярлау сапасын арттыру қажеттілігі айтылған [1].

Талаптарды орындау үшін жоғары оқу орындарында кәсіби білікті мамандар даярлаудың жаңа тәсілдері ұсынылып, жаңа талапқа сай мамандар даярлаудың үлгісі жүзеге асырылатын болады.

Аталған талаптар тұрғысынан келгенде қазіргі заманғы білім берудің, яғни жеке тұлғаны жан-жақты дамытудың негізін құраушылар оқыту, тербиелеу, дамыту біртұтастықта ұйымдастырылады. Мұғалім өзінің кәсіби іс-әрекетінде бұл процестердің бөлінбейтіндігінің, олардың үйлесімді болуын қамтамасыз етудің кепілі болып және білім беру процесінің тиімділігін қамтамасыз етуді көздейді. Ал, білім берудің тиімділігі, табысты болуы, қоғам талаптарына сай нәтижелер алуы негізінен оқытудың технологиясын, әдіс-тәсілдерін және құралдарын жетілдіруге тәуелді болады [2].

Халық даналығы да осы маңызды міндетті меңзейді: «Тәні саудың – жаны сау». Себебі дені сау, денсаулығы мықты, дене күші, дене мәдениеті қалыптасқан адам ғана зерделі ойлап, өз іс-әрекетін өмірлік маңызды міндеттерді шешуде шығармашылық бағыт ұстана отырып, белсенді өмір сүруге қабілетті. Сондықтан дене тәрбиесі жасөспірімдерге білім мен тәрбие беру саласының басты міндеттерінің бірі бола отырып, жеке тұлғаның жан-жақты дамуына, күшті де қуатты болып өсуіне, өмірге, еңбек нарығындағы бәсекелестікке және Отан қорғауға даярлауға қызмет етеді.

Көрсетілген міндеттерді толық жүзеге асыру дене тәрбиесі жүйесіне және жалпы дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарына тікелей байланысты. Өйткені, дене шынықтыру-сауықтыру жұмысы – денсаулықты нығайту, білім беру, дамыту, тәрбиелеу міндеттерін шешуге арналған педагогикалық іс-шаралардың бірі бола отырып, жеке тұлғаның денсаулық деңгейін арттыру, табиғи күш-қуатын нығайту, дене мүшелерінің гигиеналық негіздері мен дене-қозғалыс қабілеті мүмкіндіктеріне сай, өз бетінше қимыл-қозғалыс жаттығуларын орындап, өзін-өзі үнемі дамытып, көңілді де сергек жүруге баулиды.

Болашақ ұрпағымыздың денсаулығының мықтылығы, салауатты өмір сүруі мектеп мұғалімінің жеке басы мен оның жоғары оқу орнындағы теориялық және тәжірибелік даярлығының дәрежесіне тікелей байланысты. Осыған орай мектептегі дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарын ұйымдастыруға болашақ мұғалімдерді даярлау ісін кәсіби даярлықтың ажырамас бөлігі ретінде қарастыру керек.

Қазақстан Республикасының негізгі құрамасы, олимпиадалық және жастар құрамаларының сәтті ойын көрсетуінің басты шарты барлық оқыту-машықтандыру процесін жеңіл атлеттердің арнайы дене сапаларын жетілдіруге арналған тиімді құралдар мен әдістерді қолдана отырып жетілдіру.

Көпжылғы өткізіліп келген барлық педагогикалық эксперименттік байқаулар жеңіл атлеттердің жалпы дене дайындығы мен техникалық-тактикалық шеберліктерінің нашарлауын көрсетіп келген.

Осыған орай, бұл мәселелер ғылыми дәрежеде, әсіресе жасөспірім кезеңдегі жеңіл атлеттердің дене қабілеттерін тәрбиелеуде педагогикалық тәсілдерді пайдалануды зерттеу жұмысы барысында айқындалуы тиіс. Олай болатын себебі жеңіл атлеттердің дене қабілеттері мен спорттық шеберлігінің қарқынды өсуі дәл осы сатыда, яғни олардың жасөспірім кезеңінде байқалады. Дене қасиеттерін тәрбиелеудің маңыздылығы — жеңіл атлеттердің жаттығу тәсілдерін дұрыс өңдеп, қабылдай алу қабілеттілігінде, яғни мағлұматтарды өңдеу арқылы олар өз дене қабілеттері мен спорттық шеберліктерін шыңдай алады.

Жоғарыда айтылған мәселелерді қамти отырып, ғылыми зерттеу жұмысы жасөспірімдердің жылдамдық-күш қабілеттерін педагогикалық тұрғыдан қарай отырып, олардың дене қабілеттері мен спорт шеберліктерінің артуына септігін тигізбек.

Қазақстандағы дене тәрбиесі ілімін және дене мүмкіндіктерін дамыту ісін ұйымдастырып саралауда дұрыс бағыт ұстауымызға арқау болды: мұнда Б.М.Досқараевтың, Қ.И.Адамбековтың, М.Сапарбаевтың, Ж.Бекбатчаевтың, Б.А.Тойлыбаевтың, Ж.К.Оңалбектің, Е.Уанбаевтың, Ә.Ж.Тастановтың Б.Қ.Мухамеджановтың, Ш.Б.Оразовтың, Ә.К.Әбділлаевтың, Е.Д.Оразбаевтың, Ө.Ж.Тұрысқұловтың, О.Қ.Дүйсеновтың және т.б. ғалымдардың еңбектері дене мәдениеті және спорт саласында мамандар даярлау үдерісіне арналған[3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,1,6].

Бұл ғалымдардың зерттеу жұмыстары қазіргі таңда Қазақстандағы дене тәрбиесі саласында пайдаланылуда.

Алайда негізделген ғылым мен практиканың сабақтастығы бір дағдыда қалмайтындығы тағы да белгілі. Практика әрдайым жетіліп, ұшталып отырады, ол ғылыми тұрғыдан тұжырымдарды қажет етеді. Осы тұрғыдан қарағанда, соңғы уақытта салауатты өмір салты ғылыми тұрғыдан дамыды, өсті, сауықтыру кешендерінде практикалық тәжірибелер жинақталды, тәрбие мен үйретудің коммуникативті бағыттағы стратегиясы мен тәсілі анықтала түсті жаңа ізденістер пайда болды.. Осы қайшылықтар бізге зерттеу проблемасын анықтап, тақырыпты «Жеңіл атлетикалық жаттығулардың мазмұны және құрылымы» деп таңдауымызға себеп болды.

Зертеудің мақсаты. Дипломдық жұмыстың мақсаты жас жеңіл атлеттердің ерекшеліктерін теориялық және әдістемелік негіздерін ашып, іс-тәжірибелік құндылығын дәлелдеу.

Зерттеу нысанасы. Жоғары оқу орындарындағы студенттерді дене тәрбиесі және спорттық іс-әрекеттер арқылы кәсіби даярлау жүйесі.

Зерттеу пәні. Студенттердің дене тәрбиесі және спортттық іс-әрекеттер арқылы дағдыларын қалыптастыру үдерісі.

Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Конститутциясы, Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан-2030» стратегиялық даму бағдарламасы, Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдаулары, «Білім туралы» Заң, философиялық, педагогикалық, психологиялық ғылыми еңбектер, Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарындағы дене тәрбиесі және спорт саласындағы кешенді бағдарламасы.

Зерттеу әдістері: Философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге, оқу-тәрбие жөніндегі құжаттар мен бағдарламаларға оқу әдістемелік құралдарына талдау жасау, студенттердің оқу іс-әрекетін байқау, спорттық жарыстар өткізу, сауалнама, әңгіме өткізу алынған нәтижелер өңделінді.

Зерттеу базасы. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің «Дене шынықтыру және спорт» мамандығы бойынша білім алушы 1-4 курс студенттері және спорт секцияларына қатысушылармен жүргізілді.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:

Жеңіл атлетикалық жаттығулардың мазмұны мен зерттеу жолдарының ғылыми бағыттары, қазіргі күйі теориялық жағынан зерделенді.
Зерттеу нысанасы негізінде жеңіл атлетикалық жаттығулардың ұғымдарының педагогикалық-психологиялық мәні анықталды.

Зерттеудің практикалық мәні:

Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісінде пайдалануға болады.

Жүргізілген зерттеудің практикалық мәнділігі ұсынылған қағиданың жүзеге асуы, оқытудың формалары мен әдістерін жетілдіру, студенттердің белсенділіктерін арттыру үшін оқу-тәрбие үдерісінде пайдалану, оқытушының педагогикалық шеберлігін, оның шығармашылық мүмкіндігін жетілдіру сияқты көкейкесті проблеманы шешуге мүмкіндік береді.

Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі негізделіп, проблема қойылады, ғылыми жаңалығы, теориялық және практикалық мәнділігі анықталады, мақсаты қойылып, міндеттері белгіленеді, болжамы мен жетекші идеясы тұжырымдалады, зерттеудің негізгі кезеңдері қысқаша баяндалады.

І. ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКАЛЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРДЫҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫ.

1.1 Дене тәрбиесі және жеңіл атлеткалық жаттығулардың педагогикалық мәні

Жеңіл атлетика денешынықтыру тәрбиесі жүйесіндегі спорттың негізгі түрлерінің бірі. Жеңіл атлетикамен милиондаған адамдар айналысады. Жеңіл атлетикалық жаттығулардың әр түрлілігі және жүгіру мен жүрудегі лақтыру мен секірудегі жүктемені түрлендірекей мүмкіндіктер береді.

Мектептерде дене тәрбиесі мұғалімдері оқушыларға дене жаттығуларын үйрету мен бірге балаларды физикалық жақтан жан-жақты тәрбиелейді. Мұғалімнің негізгі міндеті: оқушылардың денсаулығын нығайту үшін әртүрлі әдістерді қолданып балалардың денесін дамыту және жоғары дәрежелі еңбек әдістерін үйретуден тұрады. Ол әр оқушының дамуының өзгешеліктерін, ерік сапасын, ақылдылық өзгешеліктерін есепке алып, сабақ кезінде оқушылардың іскерлігін дұрыс ұйымдастырып отырады[17].

Дене тәрбиесі сабағы кезінде оқушыларға бағдарламада берілген теориялық мағлұматтар хабарланады. Мазмұны бойынша бұл мағлұматтар төмендегі негіздерді басшылыққа алады:

адамдардың жан-жақты дамуы үшін дсне жаттығуларының маңызы;
оқушыларға ата-бабаларымыздың және ұлы ғалымдардың дене тәрбиесіне, жалпы тәрбиеге деген көзқарастары;
дене тәрбиесінің көмегінде қалайынша дене сымбатын, салауаттылықты жақсартуға және ақыл іскерлігін дамытуға болатыны.Оқушыларға таңертеңгі гимнастиканың, дем алу жаттығуларының. жүзудің, жүгірудің маңызы тусіндіріледі.

Нақты мысалдар арқылы әлем, Республика көлеміне белгілі спортшылар туралы және олардың спорт жолындағы жетістіктері туралы әңгімелер өткізіп ынталарын ояту жұмыстары жургізіледі.

Гигиеналық білім туралы, жұмыс істеу және дем алу
тәртібі, тамақ, киім гигиенасы туралы түсінік беріледі.

Жеке күрестерде, топтық ойындардағы әрекет техникаларын және тактикаларын қолдану, сайыс ережелері туралы түсінік береді.

Сабақ және жаттықтырулар кезінде дене дайындығы күшті, шыдамдылықты, шапшаңдықты дамыту және дене
жұмыстарын, жаттығуларды орындау әдістері
туралы түсінік береді.

Оқушыларға дене тәрбиесі туралы білімін қалыптастыру арқылы олардың ақыл-ойының дамуына әсер жасалады.

Белсенді әрекет іскерлігін барлық уақыт адам миының функционалдық дамуына әсерін тигізеді, оқушылардың іскерлігін жоғарылатады[18]. Жаңа жаттығуға үйрену уақытында ақыл іскерлігі бұлшық ет іскерлігіне қарағанда белсенді болады. Сондықтан дене тәрбие сабағы уақытында мұғалімнің тапсырмасын ойланып, түсініп орындауға, үйретуге көңіл бөлінеді.

Дене тәрбие сабағының негізгі міндеттерінің бірі — бұл оқушыларда дене тәрбие және спортқа, әрекет мүшелерінің анатомиясына, әрекет іскерлігінің физиологиясына тұрақты кызығушылықтарын тәрбиелеу.

Әсіресе дене тәрбие және спорт мәселелері бойынша қызықты мағлұматтарды таңдап алу ақпаратына көбірек көңіл аудару керек. Ал сабақтың уақыты аз болуына байланысты ақпарат материалдардың кабырға газеті түрінде спорт сарайларында іліп койған жөн. Сабақ уақытында мүмкіншілігі болғанша кинобағдарламалардың бейне таспаларын көрсетіп түсіндірген дүрыс.

Дене тәрбиесі мұғалімінің негізгі міндеті, оқушының мінез-құлқының, қалыптасуына, адамдарға жақсы қатынаста және сабаққа саналы түрде қатысып маңыздылығын қалыптастыру, сонымен бірге, оларды Отанды сүюшілікке тәрбиелей отырып патриоттық рух беру. Оқушылардың шыдамдылық, шешім қабылдау, ерік сапасын қорықпай әрекет ету дағдыларын тәрбиелеуде оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай тапсырмалар көлемі мен қиыншылығы бойынша орындай алатын болуы тиіс. Көпшілік болып жаттығуды орындаған уақытта оқушылардың ережені дұрыс сақтауын, бір-біріне қатынасын, басқа оқушылар алдында жауапкершілігінің жоғары болуын бақылау қажет. Әрине сонымен бірге мұғалім барлық уақытта оқушылар алдында әрқашан ұлгі болып көрінуі тиіс. Сондықтан мұғалім өзін-өзі барлық уақытта бақылап жүруі керек. Оқушылармен өз-ара қарым-қатынасты жоғары педагогикалық этиканы орынды пайдалануына отырып бәріне теңдей мейірімді қатынаста болуы тиіс. Сонымен қатар талап коюшылық, өзінің шешіміне сенімді болып, талаптарын іске асыра алуы керек[19].

Оқушылардың өзіндік шешімдерін, ұсыныстарын дүрыс бағалай алуы керек. Ол үшін мұғалім жоғары дәрежелі (деңгейлі) білікті маман болуы тиіс.

Балаларға өзінше әрекет етуге, ойлап шешуге мүмкіншілік беру керек. Бұл оларда саналылықты, белсенділікті, өзін-өзі жетілдіруді тәрбиелейді. Тәжірибелі мұғалімдер барлық оқушыларды ойын басшысы, төрелік ету және тағы басқа қоғамдық жұмыстарға басшылық етіп және берілген тапсырмалар мен қоғамдық жұмыстарды үлкен жаукапкершілік пен ұқыптылықпен орындауларын талап етуі керек.

Оқушыларды Қазақстан Республикасы спортшыларының дүниежұзілік Халықаралық олимпиада ойыны жарыстарында қол жеткізген табыстарымен таныстыру арқылы мұғалім оларға ерлікті, табандылықты, достықты, басқа халықтарға деген сүйіспеншілікті тәрбиелейді.

Дене тәрбие сабағын оқушыларға еңбекті сүюді, еңбек, етуді пайдалану мүмкін. Әсіресе дене тәрбие сабағы оқушылардың эстетикалық тәрбиесіне жақсы әсерін тигізеді. Оқушылардың дене құрылысы мен сымбатын, әрекет координациясын, қозғалыстарын жеңіл және әдемі орындауға тәрбиелейді. Сондықтан мұғалім оқушылардың жан-жақты дамуына әсер ететін жаттығуларды, амалдарды, әдістерді таңдап қолдануы қажет.

Жеңіл атлетикалық лақтыруды орындау тәсіліне байланысты, ол үш түрге бөлінеді:

бастан асырып лақтыру (найза мен гранат)
бұрылып лақтыру (табақша (диск), балға)

Лақтыру тәсілдері жабдықтардың яғни, снариадтардың формасы мен салмағына байланысты. Ұстауға ыңғайлы, жеңілснариадттарды түзу сызықты жүгіріп келіп, басынан асыра лақтыруға болады: ауырлау снариадттарды бұрыла отырып лақтыруға болады20.

Көпсайыс-жүгіру, секіру және лақтырудың әр түрлерінен тұрады.

Көпсайыс онымен айналысушыларға өте жоғары талап қояды. Жоғары техникалық шеберліктен басқа, оларға спринтердіңшапшаңдығы, лақтырушының күші, секірушілік пен секірушінің ептілігі, тосқауылдан секірушінің батылдығы, орташа арақашықтыққа жүгіруші желаяққа төзімділігі қажет.

Көпсайыспен айналысу –дененің жан-жақты дамуы мен жаңадан бастаған жеңіл атлеттер үшін тамаша жол.

Жеңіл атлетика жаттығуларына талдау жасау.

Қазіргі таңда қоғамның салауаттылығы маңызды сипатқа ие. Бүгінгі жасөспірімдерді тәрбиелеуде олардың салауатты өмір сүру мен денсаулық, дене мәдениеттерін өздері игермей тұрып, оларды білімді, білікті тұлға ретінде қалыптастыру мүмкін емес. Себебі әр жасөспірімнің денсаулығы жеке байлық қана емес, ол сондай-ақ халқымыздың білім және экономикалық қуатының өсуі үшін де қажетті шарттарының бірі. Соның ішінде денсаулықтын басты шарты-мәдени орта, салауатты өмір салты.

Білім беру жүйесінің алдында маңызды міндеттерінің бірі – салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселесі.

Қазақстан Республикасының әлемдік өркеңиетке, демократиялық дәстүрге өту жағдайында адамзат қоғамының ғасырлар бойы жинақтаған жалпы құндылықтар мұрасына ден қоюы, рухани-адамгершілік негізінде дене тәрбиесін сабақтастықта дамытып, салауатты өмір сүру дағдылары арқылы дене мәдениетін қалыптастыру өзектілігі артуда.

Спорт пен денсаулық қазіргі заманның ең маңызды да, өзекті мәселелерінің бірі. Жасөспірімдердің аз қозғалыстағы тірішілік бейнесі олардың өскелең өмір жолдарында рухани және дене дамуына кері әсерін тигізеді. Сондықтан мектеп оқушыларын спорттық қызмет жүйесіне баулу және де олардың жан-жақты дамуына, сондай-ақ дене шынықтыру мен спортпен айналысуына мүмкіндік жасау қажет.

Қазақстан Республикасында дене тәрбиесінің негізі ретінде ойындар мен жарыс сипатындағы қимылды жаттығулар тек дене күштерін арттыру ғана емес, ата-бабаларымыздың ұлттық психологиялық болмысы мен тәлім-тәрбиесін, рухани адамгершілік сипаттары мен мәдени құндылықтарын өзара ішкі бірлікте денсаулық сақтау межесіне жету мақсатын көздеген[21].

Оқушылардың денсаулығын сақтау мен нығайтудың бірден-бір жолы дене шынықтыру және қозғалыс белсенділігі. Елімізде жас ұрпақтын дене тәрбиесіне өте үлкен көңіл бөлініп, мектептерде дене шынықтыру сабақтарымен ғана шектеліп қоймай, спорттық үйірмелер көптеп қолға алынуда. Сондай-ақ мектеп оқушыларының жан-жақты дамуына, сондай-ақ дене шынықтыру мен спортпен айналысуына мүмкіндік жасалуда.

Қазіргі кезеңдегі мектептердегі дене тәрбиесінің жүйесі жастардың денсаулықтарын нығайтумен қоса, тұлға бойындағы ұлттық тәрбиенің жан-жақты жетілуіне, өмірге белсенді ұстаным мен ізгілікті қатынастарын

дамытуды негіздейді. Мектеп оқушыларына дене тәрбиесін беру теориялық қана емес, сондай-ақ практикалық бағыттауда қарастырылу керек.

Себебі, студенттің кәсіби тұлғалық білім мен шеберлік қасиеттерінің қалыптасуына тікелей ықпал етуі тиіс. Сондықтан оқушы жастардың дене тәрбиесі процесі педагогикалық қызмет саласындағы жасөспірім үшін болашақта жеке тұлғаның қарым-қатынас мәдениетінде көрініс алады және де жастарға дене тәрбиесін беруші оқытушылардың рухани санасы мен дене мәдениеті жоғары талапқа сай болуы тиіс[22].

Қазіргі таңда спорттың дамуының жаңа сатысында спорт жетістіктерінің жоғары деңгейде өсуіне байланысты жоғары мамандандырылған спорт ойыншыларын дайындау бүгінгі күннің негізгі талабы. Спорттың жеңіл атлетика түрі — жүру, жүгіру, секіру, лақтыру жаттығуларын біріктіретін және көп сайысты спорт түрі. Жоғары дене шынықтыру оқу орындарында жеңіл атлетика – оқу — ғылыми пән ретінде және спорттың осы түрінің теориясын және практикасын, сондай-ақ оның оқыту әдістемесін қамтиды.

«Атлетика» сөзі грек тілінен келіп шыққан және ол — күрес, жаттығу дегенді білдіреді. Спорттың бұл түрі бойынша жарыстар Ежелгі Грецияда олимпиада ойындарында болып өткен. Ежелгі Грецияда атлеттерді дене күші мен, ептіліктермен жарысқан спортшыларды атаған. Бүгінгі таңда атлеттер — күшті, денесі жақсы дамыған спортшылар.

«Жеңіл атлетика» — ауыр атлетикаға қарама — қарсы жеңіл атлетикалық жаттығуларды жеңіл орындаудың сыртқы әсерге негізделген — шартты атауы. Франция, Румыния, Оңтүстік Америка елдері сияқты бірқатар елдерде жеңіл атлетиканы жай атлетика немесе жолда және далада орындалатын жаттығулар деп таниды[23]. (АҚШ, Зеландия, Австралия, Англия).

Жүгіру, секіру жаттығулары жасөспірімдерді физикалық жақтан дайындаудың негізі. Жеңіл атлетика бес бөлімнен: жүру, жүгіру, секіру, лақтыру мен көпсайыстан тұрады, ол өз кезегінде көптеген түрлерге бөлінеді.

Жеңіл атлетикалық жаттығулар адамның ағзасына (организміне) жан-жақты ықпал етеді. Ол жаттығулар күшті, жылдамдықты, төзімділікті, буындардағы ширақтықты жақсартады, ерік қасиетін тәрбиелеуге, қимыл дағдыларының шеңберін күшейтуге мүмкіндік береді. Мұндай жағдайда денені шынықтыру дайындығы әсіресе жас кезде қажет. Сабақтарда жеңіл атлетикалық жаттығуларды кеңінен пайдалану ағзаның жұмыс істеу мүмкіндіктерін арттыруға жоғары жұмыс істеу қабілетін қамтамасыз етеді.

Жүру — адамның қозғалуының жай тәсілі, барлық жастағы адамдар үшін арнайы дене шынықтыру жаттығуы. Ұзаққа созылған және ырғақты жүру кезінде дененің барлық бұлшық еттері жұмысқа тартылады, ағзаның жүрек-тамыр, тыныс алу және басқа да жүйелерінің қызметі күшейе түседі, зат алмасуы артып, сауықтыру мәні зор болады.

Әрбір тұлға жүруге жас кезінен үйренеді, бірақ одан әрі барлық адамдардың дұрыс, әдемі жүре білуі қажет.

Жай жүруден басқа, оның алуан түрлері: жорықтық, саптағы, спорттық және бүгілу жүрістері болады.

Жеңіл атлетика түрлерінің басқа спорт түрлерімен қарым-қатынасы.

Жеңіл атлетикалық жаттығулардың түрлерінің бірі – жүріс. Жарыстарда спорттық жүріс түрі өткізіледі, ол – техникасы бойынша ең күрделі, сонымен бірге ең тиімдісі. Спорттық жүріс жай жүруден жоғары қарқындылықты, сондай-ақ жоғарылатылған энергетикалық шығынды талап етеді. Осыған байланысты спорттық жүру саябағы спортшының ағзасына айтарлықтай ықпал етеді, оның ішкі орындары мен жүйелері нығайып, күштің дамуына жағымды әсер етеді, әсіресе төзімділікті, ерік-жігерді тәрбиелейді. Спорттық жүрісте жоғары жетістікке ерісу үшін дұрыс техникаға байланысты бір адамның қозғалысының қадамы 0,27-0,33 секундта орындалады. Спорттық жүрістің тездігі 2-2,5 рет жай жүрістен көтеріледі. Ол қадамның жиілігі және ұзындығына байланысты. Жай жүрісте қадамның ұзындығы 80-90см, ал спорттық жүрісте 105-120см, қадамның жиілігі жай жүрісте минутына 110-120 қадам болса, ал спорттық жүрісте минутына 180-200 қадам және оданда көбірек. Жүрістің жоғары темпіне қарамастан, жүрушінің қадамы ұзынырақ болуы керек. Бірақ қадамның өте ұзындығы энергияның көбірек жұмсалуына, техниканың төмен меңгерілуіне алып келеді[24].

Жүру бойынша жарыстар ашық алаңның жолында және жай жолдарда (даңғыл, қала, ауылдық жерлердегі жолдарда) 3-км, 50км қашықтықта өткізіледі.

Жүру бойынша жарысқа қатысушылар спорттық жүру техникасының ерекшеліктерін — жолға жанасуды бір сәтте де жоғалтпау керек. Бұл ережені бұзған жағдайда төреші тарапынан спортшы жарыстан шеттетіледі.

Жүгіру — спорттың көптеген түрлері кіретін (футбол, баскетбол, қол добы және т.б.) ең көп таралған дене шынықтыру жаттығуларының түрі. Жүгірудің алуан түрлерінің айтарлықтай саны жеңіл атлетикалық әртүрлі түрлерінің органикалық бөлігі болып табылады. Жүгіру кезінде бүкіл организмнің жұмыс істеу қабілетіне жоғары талаптар қояды, өйткені жұмысқа барлық бұлшық ет топтары тартылады, жүрек-тамыр, тыныс алу және басқа да жүйелердің қызметі күшейіп, зат алмасу айтарлықтай артады.

Жүгіру жылдамдығы мен арақашықтықтың ұзындығын өзгерте отырып, төзімділік, жылдамдық, шапшаңдықтың дамуына ықпал етеді. Жүгірумен сабақ үдерісінде спортшылар өзінің күшін есептей білуі, кедергілерді жеңумен бірге ерік қасиеттері тәрбиеленеді.Жеңіл атлетиканың барлық спорт түрлерінің ішінде жүгіру – барлық мүмкіндіктерді қамтитын

денешынықтыру жаттығуы. Жеңіл атлетика бойынша жарыстарда жүгіру мен эстафеталардың әртүрлі түрлері жетекші орын алады.

Жеңіл атлетикада жайдақ жүіру,кедергіге және қолжауғаулы (эстафета) мен табиғи жағдайдағы жүгіру сияқты түрлері болады.

Жайдақ жүгіру белгілі бір арақашықтық пен уақытта (сағат тіліне қарсы қозғалу ) жүгіру жолында шеңбер бойымен өткізіледі. 400м-ге дейін жүгіру әрбір желаяқ үшін жеке жолдар бойынша өткізіледі. Белгіленген арақашықтықты жүгіріп өтуге жұмсалған уақытты электрохронометр немесе секундомерге жазып алады. Сағаттық немесе екі сағаттық жүгірудегі жүгіру ұзақтығы уақытпен шектеледі, ал нәтижесі осы уақыт ішінде өткен, метрдегі арақашықтықтың ұзындығымен анықталады.

Тосқауылдармен, жүгірудің екі түрі бар:

Арақашықтық бойынша біркелкі қойылған бір типті тосқауылдармен 50м-ден 400м-ге дейін жолда тосқауылдармен жүгіру
Стадионның секторларының бірінде суы бар шұңқыр және тосқауыл қойылған жүгіру жолдарында тосқауылдармен (стипль-чез) 3000м-ге жүгіру.

Қолжалғаулы жүгіру ( эстафеталық ) –бұл арақашықтығы кезеңдерге бөлінеген командалық жүгіру. Қолжалғаулы жүгіру мақсаты-ең жоғары жылдамдықпен қолжалғауды (эстафетаны) сөреден мәреге дейін, бір-біріне бере отырып, алып өту. Кезеңдердің (ұзындығы біркелкі (қысқа және орта арақашықтық) және әртүрлі (аралас арақашықтық) ұзындықта болуы мүмкін. Қолжалғаулы жүгіру көбінесе стадионның жолында өткізіледі, және кей кездері-қаланың көшелерінде өткізіледі.

Табиғи жағдайдағы жүгіру 15км-ге дейінгі арақашықтықта өткізіледі, ал ең ұзын ара қашықтық-жолдарда, даңғылдара өткізіледі. Жеңіл атлетикадағы ең үлкен арақашықтық-марофондық (42км 195м), сондай-ақ елді мекендер арасында дәстүрлі жүгіріс өткізіледі, мысалы: Тарасовка-Москва (28км), Пушкин-Ленинград (30км).

Секіру кедергілерден өту тәсілі ретінде қысқа мерзімді, бірақ барынша жүйке-бұлшық ет, күштерімен сипатталады. Жеңіл атлетикалық секіру сабақтарында өзінің денесін игере білу мен күш салуын жетілдіру, күш, жылдамдық, ептілік және батылдық дамытылады. Секірулер-аяқтың және дененің бұлшық еттерін нығайту ең теңдамулы жаттығулардың бірі және жеңіл атлеттер үшін өте қажет секіре, қарғи білуді бекітеді, ол басқа спорт түрлерінің өкілдері әсіресе футболл, волейболл, баскетболшылар үшін өте қажет.

Жеңіл атлетикалық секіру екі түрге бөлінеді: 1. тік тосқауылдар арқылы биіктікке секіру және сырықпен секіру; 2. көлденең тосқауылдар арқылы-ұзындыққа секіру және үш дүркін секіру. Секірудегі жетістіктер метр мен

сантиметрмен өлшенеді. Жүгіріп келіп секіруденбасқа, жаттығу кезінде бір орыннан биіктікке секіру, ұзындыққа және үш дүркін секіру пайдаланылады.

Үш дүркін секіру және сырықпен секіру жарыстарға әйелдер қатыспайды: өйткені оларды орындау кезінде әйелдердің ішкі орындарында ауытқулар болуы мүмкін.

Лақтыру-арнайы снарядтарды (жабдықтарды) серпу мен лақтырудағы жаттығулар. Лақтыру нәтижелері метр және сантиметрмен өлшенеді. Лақтырулар қысқа мерзімді болуымен сипатталады, бірақ барынша жүйке-

бұлшық ет күші жұмсалады, оған қолдың иықтық белдеудің, кеуде мен

аяқтардың бұлшық еттері тартылады. Жеңілатлетикалық жабдықтарды ұзаққа лақтыру үшін күштің, жылдамдықтың, ептілік пен өзінің күшін үйлестіре, жұмылдыра білуді дамытудың жоғары деігейі қажет. Лақтырумен айналысу осы жоғарыда айтылған маңыздықабілеттерді дамытып қана қоймай,сонымен бірге дененің бұлшық еттерінің дамуына септігін тигізеді.

Жеңіл атлетикадағы жаттықтыру негіздерін талдау.

Жүріс бөлшектерінің техникасын үйрету, толық жүріске үйрету
Жеңіл атлетика түрлерінің техникалық негіздері.

Жеңіл атлетика жаттығуын орындап көрсету және түсіндіру оқушыда жаттығу туралы жалпы түсініктің қалыптасуы мақсатында көрсетіледі.. Оқушы мұғалімнің әрекеті қалай орындалғанын бақылау арқылы өзінде сол жаттығу туралы ой пайда етеді. Кейін тәжірибе турінде орындалады, бұл оқушының білімін нақтылайды. Жаттығуды орындау кезінде жіберілген қатені мұғалім уақытында тұзетіп беруі керек. Күрделі жаттығуларды орындаған кезде мұғалім қауіпсіздікті сақтау үшін қасында бақылап тұрады.

Координациясы күрделі жаттығулардың бөлектеп (әлементтерге) бөліп үйреткен дұрыс. Оқушы жаттығуды толық орындағаннан кейін мұғалімің көмегімен жаттығу таңдалады, жіберілген қатенің себебі және оны түзету жолдары анықталады[25]. Қатені төмендегіше түзету мүмкін:

жаттығудың орындалуын қайталап көрсетіп оны оқушыдан қайталап көрсетуді талап ету;
дайындық, көмекші жаттығуларды қайталау жолымен техникалық құралдарды пайдалану жолымен т.б.

Үйретудің үшінші басқышында үйретілген жаттығуды көндігу деңгейіне дейін бекітілуі тиіс. Көбінесе оқушылар өз бетінше қайталайды, ал мұғалім басшылық етеді. Жаттығулардың орындалу жағдайын өзгертіп бару арқылы әрекет қабілетінің динамикасын жоғарылатуға болады. Мысалы, биіктікке секіру кезінде биіктікті өзгертіп бару т.б.

Әрекет көндігуін жетілдіру бұл жаттығулардың дұрыс орындалуы, тездіктің өсуі, нәтижені жоғарылату мақсатында қозғалыстарды үнемдеп пайдалануы, жаттығуларды техникасымен шебер орындау т.б. Бұлар үздіксіз жаттықтыру жұмыстарын ұйымдастырумен іске асырылады. Дене тәрбиесі сабағында уақыттың аз болуына байланысты көрсетілген тапсырма толық (көрсетілмейді) шешілмейді, тек тұрмыста пайдаланатын жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, өрмелеу сияқты жаттығулар орындалады. Сондықтан оқушыларға тапсырма беру және өз бетінше орындауды талап ету арқылы оларда жақсы көндігуді қалыптастыру мүмкін.

Балалардың бір жастарында қарапайым және күрделі
қозғалыс әрекеттерін үйрену әдісі жоғары болады. Бұл жас
балалардың бас миының барлық бөліктерінің және арқа ми
жүйкелерінің тек дамуына және әрекетті сезу мүшелерінің
жетілуіне байланысты, сонымен қатар ептіліктің, шапшаңдықтың, шыдамдылықтарының дамуына байланысты болады. 12-13 жастарда дене жаттығуларын кеш бастаған балаларда әрекет координациясы кем дамиды және бұлшық ет күшінің, дене массасының өсуі сәйкес келмейді.

Бұл жағдайда осы жаста жыныс және эндикрон жүйелерінің жетілуіне сәйкес келеді. Оқушылардың жаңа жаттығуларды тез істеуі олардың дене дамуының дәрежесіне байланысты.

Мектептегі дене тәрбиесі жүйесі – дене және рухани күшті дамытуға бағытталған арнайы жаттығулар мен спорттық әрекеттер жүйесі. Дене мәдениеті дамытушылық, тәрбиелік, білімдік, сауықтыру – гигиеналақ қызметтерді атқарады. Салауаттылық санасы: дене мәдениетінің мәнін, оның өмірлік қажеттілігін, барлық дамудың (ақыл ой, еңбек, адамгершілік, эстетикалық, экономикалық) табиғи негізі ретіндегі мәнін түсіну, дене шынықтыру және спорт тарихы, теориясы мен практикасы туралы білімнен тұрады және адамдардың дене шынықтыру, спорттық – ойындық әрекет білігі мен дағдыларының қалыптасуына ықпал етеді. Практикалық сабақтар барысында балалардың дене шынықтыру – спорттық ойлауы; техникалық шеберлігін жетілдіруге даяр болуы, уақытқа, кеңістікке және ойын жағдайына бағдарлануы; спорттық – ойындық міндеттерді шешуге шығармашылық тұрғыдан келу қабілеттері дамиды. Мұның бәрі олардың бойында денсаулығын сақтауға қажеттілікті, ұйымдасқан дене әрекетін, дене шынықтыру мен спортты әдеттегі күнделікті ісіне айналдыруын қамтамасыз етеді. Дене шынықтыру санасы өзіндік ағартушылық, ынталандырушылық, бақылаушылық және тежегіштік (спорттық жетістіктерге жетуде адамгершілік – құқықтық нормаларды ұмытпау) қызметтер атқарады.

Сол үшін қимыл-әрекеттің техникасын үйрену кезінде оқушылардың ұқыптылық мүмкіншіліктерін есепке алуды талап етеді. Әр сыныптың негізгі топтары жақсы дамыған немесе қанағаттандырарлық деңгейде дамыған балалар топтарынан тұрады, бұлар жаңа жаттығуларды жеңіл үйренеді. Кейбірі жаттығуларды үйренуде көп қиналады. Себебі олар уақытты, дұрыс игере алмайды және олар әлсіз болады. Әдетте олар мұғалімнің көрсеткен жаттығуларына көңіл аудармай оларға қарапайым әрекеттерді үйретуде көп уақытты талап етеді. Олар күшті, темпті, әрекет тездігін, жалпы қимыл-әрекетті дұрыс басқара алмайды. Ал денесі жан-жақты дамыған оқушылар ақылды, жылдам, тез түсініп, саналы, көрсетілген жаттығуларды тез ұғып алады[26].

Үйрету — мұғалімнен педагогикалық шеберлікті талап ететін, күрделі жұмыс. Үйрену үшін үйрететін оқушымыз әрекеттерді алғашқы үйренуге дайын болуы тиіс.

Мысалы, 6-сыныптың бірінш тоқсанында жеңіл атлетика сабағы кезінде қолдарын бүгіп және созып орындайтын жаттығуларды бергені дұрыс. Себебі бұл болашақта оқушыларға арқанға өрмелеу, тартылу, жүкті көтеріп қою жаттығуларын орындауға көмегін тигізеді.

Екінші тоқсанда жүгіру сабағында бір аяқта секіріп жүру түрлерін, жүресіне отырып жүру және т.б. енгізуді талап етеді.

Үшінші тоқсанның соңында көктемгі жүгіру, секіру, лақтыру жаттығуларына даярлау мақсатында әр түрлі жаттығулар беріледі.

Оқушылардың үйретуге дайындығын тест көмегімен, бақылау және бұрын үйренген жаттығуларды қайталап орындату арқылы анықтаймыз. Үйретуге кірісумен міндетін анық түсіндіру талап етіледі.Үйретілген жаттығулардың маңызын түсіндірген дұрыс болады.

Мұғалім үйрету жұмысын өзіндік әдістерімен түсіндіруі тиіс. Мысалы, көрсету, түсіндіру, көмекші жаттығуларды беру, орындап көруі, үйренгенді бағалау.

Орындап көрсету анық болуы тиіс, әрекеттің негізгі бөлектері түсіндіріліп беріледі. Кейін жаттығу қарапайым болса оқушыдан толығымен орындау талап етіледі, ал күрделі болса бөліп орындау ұсынылады.

2. Жеңіл атлетикалық жаттығулардың мазмұны

Балалардың әрекет мүмкіншілігі табиғи өз бетінше ойнау және мектепте мақсатқа бағдарланған шынығуларды орындату арқылы дамиды. Әрекет сапасы балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес әр дәрежеде дамиды. Сондай-ақ жыныс ерекшеліктеріне де байланысты. Осыларды есепке ала отырып, дене тәрбиесі пәні мұғалімі оқушыларда әрекет сапасын дамыту жұмыстарын ұйымдастыруы тиіс. 10-13 жастағы балаларда ми іскерлігінің сезуі (көруі) мүшелерінің мүмкіншіліктері үлкен адамдардың көрсеткішіне жақын дамиды, ал жүйке, бұлшық еттерінің қимылы үлкен адамдармен бірдей болады. Бұл шапшаңдықтың дамуына ұнамды жағдайды пайда етеді. Мысалы, жаңа әрекеттерді тез үйренуі, әр түрлі жағдайда әрекет іскерлікті орында пайдалануды тез шешу т.б.

Шапшаңдықты екі жолмен дамытуға болады:

Мектеп бағдарламасындағы бағдарламаны үйреткен кезде олардың денеге әсер ету мөлшерін қайталауын жалғастыруын таңдап анықтау арқылы жылдамдықтың дамуына әсер етуі мүмкін. Әрине әрбір жаттығу құрылымы бойынша жылдамдыққа әсер жасау ерекшеліктеріне ие.

Гимнастикалық жаттығулар көпшілік жағдайда оқушыларда кеңдік, күш ұқыбын дамытады, ойын өзгермелі жағдайда әрекеттерді бақылау, тез орындау, зейінін дамытады. Оқушыларды үйрету жұмысында әрекеттерді жиіе , қиындастырып бару керек Сондай-ақ шапшаңдықты дамыту әр түрлі жағдайда түрлі әрекеттерді орындауды талап етеді. Бір орында тұрып ұзындыққа секіру, жүгіріп келіп ұзындыққа секіру т.б. Әр бір сабақта жалпы дамыту жаттығулардың ішіне мүмкіншілігі барынша акробатикалық жаттығуларды енгізген дұрыс болады Әр сабақтың соңында әрекетті ойындар үшін бірнеше минут бөлген пайдалы болады.

Шапшаңдықты дамыту үшін әрекеттерді таңдап алуы қажет.

Көпшілік жағдайда ол уақыт және кеңдікті сезуді, бұлшық ет керілуін жетілдірумен байланысты. Шапшаңдықты дамытуға әр түрлі жаттығулар пайдаланылады. Бұлардың міндеті денені дұрыс ұстау (мұғалімнің көрсеткені бойынша), әр түрлі жағдайда секіріп белгіленген орынға түсу, ойланып орындалатын жаттығуларды иілуді (қол, аяқтарды тіреп күш алатын жаттығуларды т.б. көбірек орындату талапқа сай болады) [27].

Сонымен қатар оқушылардың координациялық ұқыбы дамиды. Олар жаттығу күрделілігінің өсіп бару жағдайында орындау арқылы жетілдіріледі.

Циклді әрекеттердің координациясы жүру және жүгірудің түрлерін орындау.
Қол әрекеттерінің бір уақытта бір бағдарға қарай орындалуы. Мысалы, екі қолды алға, оңға, солға, жоғарыға созып әрекет ету.
Қолдардың бір уақытта әр түрлі бағдарға әрекет етуі. Мысалы, оң қол алға, сол қол кейінге және керісінше.
Қолдарды реттестіріп әр бағдарға әрекет етуі. Мысалы, оң қолды оң жаққа, сол қолды сол жаққа созу, оң қол жоғарыға, сол қол жоғарыға, оң қол немесе сол қол төменге әрекет етуі. Сондай-ақ оң қол оң жақка, сол қол сол жаққа, оң қолды алдыға созып әрекеттің орындалуы, оң қол жоғары сол қол төменге, т.б. әрекеттердің орындалуы.
Әр түрлі бағдарда айланба бағдар әрекетті орындау. Мысалы, екі қолды созып кеудемен оңға, солға айналмалы әрекеттер т.б.
Мұғалімнің жаттығуларды көрсетуі, мұғалім оқушыларға қарап тұрып әртүрлі әрекеттерді орындап көрсетеді, оқушылар көрсетілген әрекеттерді бәрге орындайды. Бұл жаттығулар оқушылардың координацияны және назар аударуды талап етеді. Алғашқы жаттығулар жаймен орындалады, кейін жылдамдығы асырылады.
Қол, аяқ әрекеттерінің реттесуі, шапшаңдық белгілерінің бір орында тұрған кезде тең салмақтықтың сақталуы. Бұндай әдістерді дамыту үшін гимнастикалық скамейканың үстінде тік тұру, жүріп бара жатқанда әр түрлі жаттығуларды орындау, бір аяқтың үстінде отырып жаттығуларды орындайды.
Шапшаңдықты дамыту жаттығулары сабақтың негізгі бөлімінің басында беріледі. Себебі сабақтың даярлық бөлімінде бұлшық ет жаттығуларына дайындалмайды, балалардың назар аударуы күшті және дене шаршамаған кез. Оқушылардың көбірек, уақытын сезушілік әрекеттер координациясын тұтас дамытуға бөлу қажет. Сабақ үстінде шапшаңдықты жан-жақты дамытатын жаттығуларды таңдап алып пайдаланған мақұл болады және оларды күрделендіріп жылдам орындалуын талап етіп бақылап барған дұрыс болады.

Дене даярлығы дене тәрбиесінің белгілі бір іс-әрекет түріне сәйкес дене қабілетін жетілдірудің қолданбалы бағыттағы түрі. Дене тәрбиесі ерте заманда қоғамның адамдарды еңбекке даярлау сұранысына сәйкес пайда болды. Қоғам дамыған сайын адамның қозғалыс мүмкіндігін қалыптастырушы фактор ретінде дене даярлығына қойылатын талап та күшейтілді. Бертіндеп келе аталған мақсаттағы дене даярлығы «жалпы дене даярлығы» деген мағынаға ие болуы (ЖДД). Сонымен қатар, спорт саласында жалпы және арнайы даярлық ұғымдары пайда болды. Қорыта

айтқанда, дене даярлығы дегеніміз — өмірлік маңызды және қолданбалы білік пен дағдылар деңгейі.

Дене дамуы ағза функциясының өзгеру заңдылығы. Бұл процесс сапалық және сандық өзгерістермен анықталады. Сандық өзгеріс дегеніміз- дене бітімі мен дене салмағы көрсеткіштерінің өзгеруі.

Сапалық өзгеріс – белгіленген дене қасиеттерінің (күш, жылдамдық, шыдамдылық, жұмысқа деген қабілеттің өзгеруі)

Ағза үздіксіз жас эволюциясына ұшырайды. Адам өмірінің әр кезеңіне сәйкес, дене дамуының өзіндік көрсеткіштері тән. Бұл көрсеткіштер прогрессивтік өзгеріс немесе ағзаның физиологиялық қартаюына әкелетін регрессивтік өзгерістер болуы мүмкін.

Балалық және жасөспірімдік шақ адамның барлық органдары мен жүйелерінің дамуы және белсенді зат алмасуымен ерекшеленеді.

Дене дамуы әлеуметтік, биологиялық факторларға да қатысты. Осы факторлар әсерінен дене жан-жақты немесе үйлесімсіз дамуы мүмкін. Дене даму көрсеткіштері қоғамдағы өмір сапасына тікелей ықпал етеді. Дене дамуы туу көрсеткіші, ауру және өлім көрсеткішімен қатар, қоғамдағы әлеуметтік саулықтын басты белгісі болып табылады.

Спорттың жүру техникасын талдау және оның әдістемесі.

Оқу материалдарын сабақ бойынша және бір жылға жобаластыру алғашында әр сыныпта өтілетін оқу материалдары білімдерінің ізбе-іздігі сақталып график түрінде істеледі.

Жобаластыру кезінде мектептен материалдық және жергілік ауа райының жағдайы есепке алынады. Әр тоқсан үшін сабақтар саны бағдарламасында берілген. Бірінші тоқсанда жеңіл атлетика жаттығулары үйретіледі. Осыған байланысты бірінші тоқсанда оқу жұмысының міндеті оқушыларды күш, тездік сапасы мен шыдамдылығын дамыту. Бұл үшін 10-12 сабақ берілуі мүмкін. Қазан айының ақырынан бастап спортзалда өткізіледі (мектепте спортзалы болса). Бұл жерде спорт ойындары баскетбол, волейбол үйретіледі. Екінші тоқсанда бағдарламаның гимнастика бөлімі үйреніледі. Міндеті әрекеттің координациясын, күшті және күш шыдамдылығын дамыту. Спортзалы жоқ мектептерде гимнастикаға бөлінген сағаттар жеңіл атлетикаға беріледі[28].

Сабақта оқушылардың жұмыстарын басқару міндетіне төмендегілер кіреді:

оқушыларды сабақта максималь іспен қамтамасыз ету;
тәртіпті сақтау.

Оқушылардың жұмыстарын ұйымдастыруда әдетте фронталдық әдісі жаттығуларды бастапқы жалпы дамытушы жаттығуларды орындауды, қарапайым үй тапсырмасын тексеруге қолданылады. Ол барлық оқушыларға жалпы тапсырма беруде және олардың мұғалімнің тікелей қадағалауында орындаудан тұрады. Мұғалім жаттығуды бастауға сигналды балалардың тапсырманы түсінгеніне көзі жеткең соң береді. Егер жаттығулар бұрыннан таныс болса оны көрсетпеуге және түсіндірмеуге болады.

Әр бір оқушы тапсырманы қалай орындағаның анық көру үшін мұғалім залда немесе алаң өзіне қолайлы жерді таңдайды. Ең қолайлы жер залдың ортасы немесе алаңның бүрышы. Жақсы бақылау үшін скамейканың үстіне шықса болады. Оқушылар жаттығуды дүрыс орындамағанын білсе мұғалім «Тоқта!» бұйрығын береді және қатесін түсіндіреді. Егер қателер қарапайым болса жаттығу соңында түсіндіруге болады.

Оқушылар еркін жағдайда иеленбегенше еш қандай жаттығуды бастауға бұйрық беруге болмайды. Олардың дұрыс тұрғанын қадағалау тиіс.

Әрекеттің темпі мен ритмін мұғалім дауыс арқылы гимнастикалық таяқпен полға ұрып микрофон немесе магнитофон арқылы білдіреді. Сондай-ақ магнитофонға жазылған музыка арқылы.

Мезгілді әдіспен әрекеттердің орындалуын бақылау керек болғанда қолданылады. Бір бөлігі жаттығуды орындайды, ол екінші әрекетін дұрыстығын қадағалап отырады. Мысалы, мүндай әдісті жатып қолды созу және жию тестін орындағанда пайдалануға болады. Оны әр бір орындаушыға көмек керек болғанда пайдаланады. Мысалы, гимнастикалық скамейкада отырып денесін көтеру және түсіру жаттығуын орындағанда аяғынан үстап отыру. Барлық жағдайда тапсырма фронталь ұсынылған сияқты бәріне теңдей. Тек қана барлығы бірдей орындамай топ ұл балалары мен қыздары ізбе-іздікте орындайды. Сабақтың тығыз ұйымдастырылуы фронталь ұсылындағы сияқты. Себебі екі жағдайда да оқушыларға жаттығулар арасында демалыс қажет. Айырмашылығы бірінші жағдайда сыныптың жартысы демалып, екіншісі де кезекпен демалады.

Топ әдісі бұл жаттығуды ізбе-із барлық оқушылар орындайды және де бұл барлығы үшін бірдей. Бұл әдіс орындауға көп уақыт талап етпейтін жеңіл өткеретін ұқыпқа ие снарядтардағы тапсырмада пайдаланылады. Топ әдісінде фронталь және мезгіл әдісіне қарағанда сабақтар онша тығыз болмайды. Себебі әр бір оқушыға кезек күтіп тұруға уақыт қажет. Бұл жағдайда топ әдісі қолайлырақ болады. Мүнда 2-3 снаряд қойы.лады, ал оқушыларды керекті болған топтарға бөледі. Солай етіп сабақтың тығыздығы өседі. Тапсырманы бақылап баруға мүмкіншілік пайда болады.

Топ әдісін әр қайсысы біраз уақыт талап ететін 2-3 жаттығуларды үйрету қажет болғанда сабақта ұйымдастырьілады. Әр бөлімнің жұмысын командир басқарады. Әдетте бұл командирге көмектеседі. Ал мұғалім тапсырмасы ауыр бөлімде болады. Сонымен бірге мүғалім басқа да бөлімдердің жұмысын тексеріп отырады. Оқытушының белгісі бойынша бөлімдер орындарын ауыстырып тұрады[29].

Топтық әдіс оқушылардың өз бетінше істеу ұқыбын арттырады, бір-біріне көмектесуді дамытады. Ол оқу бағдарламасьінда да пайдаланылады. Бірақ топтық әдіспен оқыту біраз төмендейді. Себебі мұғалім барлық бөлімдерге қатынаса алмайды. Соның үшін қауіпсіздік азаяды. Бұл кемшіліктерді бөлім командирлерін жақсы дайындау және сабақ өтетін жерді паролон матрацтармен қамтамасыз ету арқылы жөндесе болады. Жоғарыда аталған әдістің бір түрі бұл айланыс әдісі. Ол сабақ бөлімдері санының өсіуінен тұрады. Барлық бөлімдер бағдарламадағы жаттығуларды орындап басқышпа-басқыш бір станциядан екінші станцияға өтіп барады. Жаттығуларды мақсимум темптен 50-70% айырмашылықпен еркін атқарады- 2-3 минут ішінде (экстенсивтік жаттығу әдісі) немесе максималь темпте 30-40 секунд ішінде атқарады (интенсив үсылы). Барлығы 2-4 айналым аралығы 30 секунд, 2-1 минут. Топтық және айналыс әдісінде топтарға тапсырманы карточкаға жазып берген дұрыс болады. Бұны жоспарлау арқылы оқытуда қолданады. Айналыс әдісі жеке жүктемелерді жоспарлағанда және еріскен табыстардың өсуін бақылау да қолданылады. Әрбір оқушы алдын-ала максималь тестін орындайды, соңынан осыдан жүктеме пайызын есептеп шығарады.

Әр бір сабақ тапсырманы асырып барады. Уақты-уақтымен пульсін өлшеп және жазып барады. Әдістің негізгі мағынасы осыдан құралады. Әр қайсысының жеке әдісі әрбір оқушыға бөлек тапсырманы берілгенін білдіреді. Бірақ әдетте мұндай тапсырманы барлығына берместен немесе жаттығуларды меңгеру білмеушілерге немесе артта қалыушыларға, немесе керісінше спорт мектептерінде жаттығушыларға беріледі.

Бірақ жоғарыда айтылғандай оқушыларға жеке қатынасты фронталь мезгілді және топтық әдісінде іске асыруға болады. Басым көпшілігіне тендей тапсырма болғанда, оқушылардың біразына оларды жеңілдетіп немесе керісінше қиындастырса болады. Мысалы есектен секіруде айырымдарына есекті жақындатса болады, ал айырым оқушыларға ұзақтастырып қойса да болады.

Жеңіл атлетика жаттығу түрлерінің техникасы .

Жүгіріп келіп ұзындыққа секіру
Күш алатын арнайы жаттығыулар

Мұндай секіруге үйретуден бұрын оқушылардан барлық секіру техникасына байланысты таныс әрекеттерді қайталау талап етіледі. Осы мақсатта тартылған жіптен бірнеше рет секіру қайталанады (жіптің биіктігі оқушылардың тақырыбына сай белгіленеді). Биіктікке секірудің бөлімдерін үйреткен кезде оқушылардың көрген түскен кездегі салмақтың сақтау үқыбын дамытуға көбірек көңіл бөлінуі тиіс. Секіруді үйрену үшін төмендегі жаттығуларды орындау ұсынылады.

1.Күш алатын арнаиы жаттығыулар бас және аяқты жоғары көтеріп сермеп жаттығуларды орындау (гимнастикалық дуалға жақындап бір қолымен ұстап асылып тұрып орындаса да болады).

1-3 аттап жүгіріп 60-41 см биіктікке секіру, жаттығуды
орындағанда сермейтін аяқтың жоғары көтерілуіне зейін
берілуі тиіс.
Жүгіріп келіп күш алушы аяқтың түсетін орнын
белгілеу. Осы белгілері бойынша 3 қадам аттап жүгіріп
бір қалыпты істеп үйрену.
Жүгіру күш алып секіру үшін тартылған жіпке 35-45
бұрыш жасап орындалады. Кейінгі екі қадамды аттағанда
аяқтар жерге койылғанда өкшеден басуға үйрену. Секіру
    үшін тартылған жіптен немесе планкадан өтуге үйрену.
    Планкадан өту үшін скамейкадан аяқтың ұшы мен тізе
    планка жаққа бұрылған болуы тиіс. Бұл бөксенің
   планкадан тез өтуіне көмегін тигізеді.

Бір орында тұрып кішкене допты ұзаққа лақтыру. Негізгі міндет оқушыларды сабырлықпен қол сермеуге, аяқтарын кеуденің тұру жағдайын үйрету және допты лақтырғаннан кейін сызықты баспай тұрып қалуды қалыптастыру. Кішкене допты лақтыруды үйрету үшін төмендегі жаттығуларды қолдануға болады.

Лақтыратын жаққа қарап тұрып допты лақтыру.
Оңға жартылай бүрылып тұрып лақтыру.
Лақтыратын жаққа қаптталдап түрып лақтыру.

Бұл жаттығуларды орындаған кезде оқушыларға қолды кеңінен сермеуді және кеуденің серппелілігін пайда етуді түсіндірген жөн болады. Лақтыру жаттығуларын нысана белгілеп спорт сарайларына баскетбол тақтайына лақтырып үйрету мүмкін. Негізгі қателер алғашқы жағдайының дұрыс емес болуы, қолдың шынтаққа көбірек иілуі, дене салмағының алдыңғы аяққа толық түспеуі, аяқ пен кеуде күштерінің бірден тұтас іске косылуы т.б.

Тосқындықтардан өту сабақ кезінде алған ұқып пен көндігуді бекіту және жетілдіру үшін тосқындықтардан өту жаттығулары қолданылады. Бұл жаттығуларға мыналар кіреді: ұзынына қойылған ұзындығы 5 м биіктігі 60-70 см ағаштың үстінен жүру, кеңдігі 1,5 м ойдан өту, 10 м қашықтыққа орнатылған нысанаға допты лақтыру т.б. Тосқындықтардан өтуге арналған жаттығулар бөліктерге (элементке) бөліп үйретіледі.

Толық үйретілгеннен кейін тұтастырылып орындалады. Үйрету кезінде оқушылардың назарын өтудің дұрыс әдістерін таңдап алуға бағдарлау қажет. Оқушыларды тосқындықтардан

өтудің барлық әдістерін үйренгеннен кейін орындау тездігін кем-кемнен жоғарылатуға болады.

VІ-сыныпта секіруді үйрету кезінде XІ-X сыныптарда қолданылған көмекші жаттығуларды толығымен қолданса болады. Жүгіріп келіп күш алғаннан кейін жоғары сермелген аяқ тізеде иіледі. Қол алға карай әрекет етеді. Ал күш алған аяқ энергиясы бойынша артта әрекет етеді. Кейін күш алған аяқтың иілуімен бірге дене иықпен алға әрекет ете бастайды[30].

Жоғары тездікпен жүгіру. Оқушылар белгіленген аралыққа ең жоғары тездікпен жүгіруді үйренуі тиіс. Осы көндігуді қалыптастыру әр түрлі тездікпен жүгіру жаттығулары орындалады, орташа тездікпен 50 с аралыққа жүгіру қайталанады. Бар күшімен жүгіру аралығы 30-40 см-ден аспауы тиіс. Дене тәрбиесі пән мұғалімі белгіленген аралыққа және 10 м-ден белгі қойып оқушыларға жүгіру тездігінің техникасын үйретуі мүмкін. Мысалы, бірінші белгіге дейін оқушы жоғары тездікпен жүгіруі тиіс. Жүгіру техникасына ерекше зейін беріледі. Екінші белгіге дейін жүгіруде тездік өсіріледі. Ал екінші белгіден кейін жүгіру энергиясы бойынша жалғасады. Бірінші сабақтарда осы жаттығулардың барлығын оқушылармен бір уақытта орындалады. Оқушылардың бір-бірінен аралығы 4-5 м болады. Мұғалім жаттығудың техникасы мен орындалуын бақылап тұрады және қатесі сол уақытта түзетіп барады. Жүгіру тездігінің техникасын толық үйренгеннен кейін оқушыларды 5-6 адамнан топқа бөліп жаттығуды қайталауға болады. Бұл кезде демалыс уақыты 5-6 минут жалғасады. Мүмкіншілігі болғанша мұндай жаттығулар жарыс характерінде өткерілуі тиіс. Бул уақытты үнемдейді және оқушылардың жаттығуға болған кызығушылығын арттырады.

1.3 Жеңіл атлетика жаттығуларынының құрылымы

Кедергі мен жүгірудің техникасын талдау және үйрету әдістемесі.

Спорттық жаттығудың ережелері мен заңдылығы.
Оқушылардың өз бетінше жаттығуын қалыптастыру

Бүгінгі таңдағы мектепішілік дене тәрбиесі жүйесінің дамуы мақсаттың анық қойылуы мен күтілетін нәтижеге байланысты. Кез келген іс-әрекет барысында мақсат жүйелеу факторы қызметін атқарады, ал жүйелеу факторы болмаған жағдайда кез келген жүйе өз мәнін жоғалтады.

Бұл сала қызметкерлерінің алдындағы бүгінгі қиындықтың негізгісі арнайы оқу және ғылыми әдебиеттің болмауы, мектепішілік дене тәрбиесі жүйесі тәжірибиесінде жалпыға танылған, бірауыздан бекітілген мақсаттың көрсетілмеуі. Бұл кемшілік мектеп мұғалімдері қызметіне қиындық туғызып, мектептегі дене тәрбиесі механизмдерін жүйелеу мүмкіндігін төмендетеді. Себебі оқушылардың дене тәрбиесін жетілдіру мақсаты жұмыс мазмұнымен тікелей байланысты.

Айтып өтілгендей оқушылардың өз бетінше жаттығуын қалыптастыру, оларды физикалық жаттығулармен жаттығуға үйретудің басты әдістерінің бірі. Бұған қалайша жетісуге болады? Біріншіден оқушылар сабақта бөлімдерге бөлініп оқығанда алдынан жоспарланып тапсырма беру қажет емес (репродуктив әдісі). Кейбір уақытта тек қана жалпы мақсат қойылғаны жақсы. Ал жаттығуларды таңдау, ойынды қалай өткізу, құрал-жабдықтарды таңдау, қорытындыларды өлшеу, сайыс жеңімпаздарын анықтау балалардың қолынан да келеді (бұл кейібір ізденушілік әдісі).

Мұндай жағдайда оқушылар ойлап табушылық та көрсетуі мүмкін. Сонымен жауапкершілік қай дәрежеде күшті болса, сабаққа сонша қызығушылық артады.

Үйге берілген тапсырманы орындау бұл да өз бетінше істейтін жұмыстары. Үйге берілген тапсырманың негізгі түрі -кейінгі бөлімдердегі программаларды өтуге дайындық мақсатында орындалатын әрекет сапасын дамыту жұмыстары. Мысалы, біріншіден білек күштерін нығайту және тартылу жаттығуларын орындау үшін қолайлы кез бұл күз. Екіншіден кейбір жалпы дамытушы жаттығулардың әсерлілігін арттыру мақсатында үнемі сабақтарда пайдаланатын асылып немесе жерде жатып көтеру, үшіншіден белігілі жыл мезгілінде онша көп дамымайтын қасиеттерге көмек беру. Мысалы, қыста қолдың білек күштері. Бұдан басқа әрекетті бақылап бару және дұрыс орындау мақсатында оқушыларға осындай үйрену тапсырмасын беруге болады. Мысалы, скакалка көмегімен жаттығу, гимнастика ағашымен, кішкене доптармен жаттығулар және де допты лақтыру жаттығуымен жүрістердің техникасымен әлементтерді үйренуді тапсырма етіп беруге болады[31].

Өздері өтетін сабақтарды оқушылардың қызығушылығына қарап ұйымдастыру қажет. Кейбіреулері қазіргі кезде кең тараған ата-аналарымен біргеліктегі сайыстарға қатысады. Олар денсаулықты нығайтушы жүгірумен қызығады. Басқалары сырғанаққа қатынайды, үшіншісі бассейнге барады. Оқушылардың бұндай сабаққа деген қызығушылығы мен белсенділігін қолдау керек. Бірқатар мектептерде оқушылардың өз бетінше спорт залда шұғылдану үшін белгілі бір кесте түзілген. Мұндай жағдайда тәртіпті сақтау жауапкершілігі белгіленеді. Мұғалім болса оған кеңес беріп барады. Ал бұл уақытта мұғалімдер бөлмесінде болып жазуларын жазып отырады немесе кейінгі сабаққа дайындалады. Бұл сағаттарда оқушылар үй тапсырмасын орындауға жұмсайды. Қалған уақыттары волейбол, баскетбол ойнайды. Мүмкіншілігі барынша физикалық жақтан оқушылар өздері дайындалып баруы қажет. Бұл мұғалімге көп уақытты үнемдеуге көмектеседі.

Координациясы күрделі жаттығулардың бөлектеп (әлементтерге) бөліп үйреткен дұрыс. Оқушы жаттығуды толық орындағаннан кейін мұғалімің көмегімен жаттығу таңдалады, жіберілген қатенің себебі және оны түзету жолдары анықталады. Қатені төмендегіше түзету мүмкін:

жаттығудың орындалуын қайталап көрсетіп оны оқушыдан қайталап көрсетуді талап ету;
дайындық, көмекші жаттығуларды қайталау жолымен техникалық құралдарды пайдалану жолымен т.б.

Биіктікке секіру техникасын талдау және үйрету.

Сырықпен секіру техникасын үйрету әдістемесінің ерекшеліктері
Жүгіріп келіп биіктікке секіру

Биіктікке секірудің ең маңызды әрекеттерінің бірі аяқты тіреп күш алу. Мұның техникасын үйрену 4-сыныптан басталады. 5-сыныпта бұл жаттығуға ерекше көңіл бөлінеді және төмендегі әр түрлі жаттығулар орындалады.

1.Бір орында тұрып және қадам аттап жүріп тіреп күш
алуға үйрену.

1 -2 қадам жүгіріп аяқты сермеп жоғары көтеріп секіру.

1-3 қадам жүгіріп күш алатын аяқты өкшеден қойып кейін толық табанды қойып үйрену.
Жүгіріп келіп тартылған жіптен немесе арнайы
қойылған планкадан (биіктікке секіру үшін) секіріп өту.

Бұл жаттығуды орындағанда мұғалім оқушының соңғы екі адымында аяқты тізелеп тұруы тиіс. Күш алу кезіндегі қателер: тіреп күш алу кезінде кеуденің көп еңкюуі аяқ және қолдарды жетерлі күшпен сермеуге аяқ пен қолдардың, бастың иілмеуі т.б.

Жүгіріп күш алып ұзындыққа секіру («аяқтарды иіп секіру» әдісімен). Ұзындыққа секіргенде күш алудың техникасын дұрыс үйрену үшін мына жаттығулар қолданылады.

2-4 қадам жүгіріп күш алып ұзындыққа секіру.
Кіші аралықтан күш алып жүгіріп келіп секіріп жоғарыда ілініп
қойылған затқа аяқты сермеп тигізіп үйрену.
3-6 қадамнан жүгіріп келіп секіру.

Бұл жаттығуды орындағанда күш алуды оң және сол аяқпен ауыстырып істеген жөн. Күш алу жаттығуының қателері: тепсінетін аяқтың толық түзетілмеуі, аяқ сермеуінің толық орындалмауы, кеуденің алға немесе кейінге көп еңкеюінің мүмкін болуы[32].

Бұл әдісте күш алып (мысалы, сол аяқпен) жоғарыға ұшып ең жоғары нүктеге жеткеннен кейін «аттау басталады». Жоғары сермелген аяқ (мысалы оң аяқ) төменге түскен кезде күш алған аяқ жоғары көтеріледі. Жоғары сермелген аяқ тез төмен түсуі керек. Себебі күш алған аяғын планкадан тез өткере алмайды. Соның себебінен биіктікке секіру орындалмай қалуы мүмкін. Алғашқы кезде (секірген кезде) дене вертикаль жағдайда болады. Планканың үстіне шамаласқан кезде дене аяққа карай иіледі. Қолдар алға қарата төмен түсіріледі.

Планкадан өтуді үйренген кезде биіктігі төмен болуы қажет. Планканың орнына жіп немесе резина пайдалануға болады.

Бірнеше сабақтан кейін (2-3 сабақтан соң) планкадан секірсе болады. Биіктігі кем-кемнен жоғары көтеріледі.

Планкадан өту кезінде төмендегі қателер жіберілуі мүмкін: жоғары сермелген аяқ тез төмен түсірілмеуі, бөксенің тез планкадан аярылмауы, иықтың кейін шалқайып кетуі т.б.

Оқушылардың секіру үшін өз күштерін реттестіріп үйренуі белгілі аралықты секіру тапсырмасын орындауды үйретеді. Әдетте бұл кезде секірудің барлық басқыштарына назар аударылады (екпін алу, секіру, жерге түсу т.б.). берілетін тапсырма барлық оқушылардың мүмкіншілігіне сай болуы тиіс. Оқушылар секіру техникасын толық орындап болғаннан кейін секіруді жеке орындатып жетілдіруге болады.

30-40 см биіктіктегі тосқындықтан өтуді үйрету (бір немесе екі аяқтапен жерге түсуі мүмкін). Алғаш балалардың тосқындықтан өтуге және аяқтармен жаймен жерге түсуді үйрету керек.

Жерге түсуді үйренгеннен кейін вертикаль тосқындықты бір аяқпен басып өтіп жерге түсуді үйрету. Биік емес тосқындықтардан (40 см) кедіргі адымымен өтсе де болады. Кем-кемнен тосқындықтың биіктігі жоғарытылады. Мұғалім аяқтың сермеу жағдайын бақылап тұрады. Жаттығулар бір орында адым аттап және жүгіріп күш алумен орындалуы мүмкін.

Өте жоғары орнатылған тосықтардан туры жүгіріп екпін алып немесе бүрыш жасап жүгіру, биіктікке секіру әдістерін қолданып пайдаланады. Бұл жерде оқушылардың тосықты өткеннен кейін тең салмақты сақтауына және әрекеттің жалғасуына көңіл бөлінеді.

Негізгі қателер: тепсініп екпін алу алдында жүгіру тездігінің төмендеуі және тосықты өткеннен кейін бірден тоқтап қалуы.

Кішкене допты 10-15 см ұзындықтан горизонталь нысанаға лақтыру. Алғаш әр түрлі жағдайда кішкене допты лақтыруды қайталайды (туры және жанымен). Кейін 1-3 қадамнан жүгіріп күш алып лақтыруды қайталауды үйретуге болады. Жүгіріп күш алу техникасын үйренуге төмендегі жаттығуды қайталау көмегін тигізеді.

1. Лақтыратын бағдарға жанымен тұрып оң аяқты сол аяқтың (үстінен аттау тәрізді етіп) қойып, сол аяқтың жанымен өтеді. Аяқтар иық кеңдігінде де, дене салмағының көпшілігі оң аяққа түседі. Сол аяқ алға койылып (жерге аяқтың ұшы жеңіл тиіп тұрады) кеуде оңға бұрылыңқырап және аяқты иіп қапталға ентеріліп қол доппен жанына созылады. Солай етіп дененің серппелі жағдайы пайда етіледі.
Осы жаттығу тек бұрылып іркілместен 35-40 градус жасап (сызықтан өтпей) лақтыру әрекеті орындалады.
Мұғалімнің командасы бойынша бір адым аттап лақтыру.
Алғашқы адым жай, кем-кемнен тездігін арттырып орындалады.
Бір адым аттап жүгіріп лақтыру.

Бұл жаттығулардан кейін 10-15 см ұзақтықтағы нысанаға 3 қадам аттап жүгіріп екпін алып лақтыру шынығулары орындалады. Бұл тапсырманы оқушылармен фронталь немесе топтарға бөліп әр топты кейбіреулерін реттестіріп орындатады. Лақтыру жаттығуларын орындағанда оның техникасының жетілдірілуі қадағаланып барылады. Жеңіл атлетикалық жаттығуларды көпшілік жағдайда әр түрлі тосықтан және эстафетаны пайдаланған дұрыс. Оқушылар үшін тосықтан төмендегіше жүгіру 10-15 метр аралықтағы горизонталь бойынша лақтыру, биіктігі 40м ұзынынан қойылған ағаш үстінде жүру, вертикаль тосықтан секіріп өту т.б.

Жеңіл атлетика жаттығу түрлерінің техникасын жетілдіру әдістері.

Жеңіл атлеттердің дайындық түрлері, олардың өзара байланыстары
Жүгіріп келіп лақтырудың техникасын үйрету

Жеңіл атлетика сабағында орташа жұмысқа шыдамдылық, тездік, күш сапасы дамытылады. Бұл сапалар оқушылардың жан-жақты дамуында өте маңызды. Шыдамдылықты дамытуға ұзақ аралыққа 500, 1000, 1500 метр кроссқа жүгіру кіреді. Шыдамдылықты дамыту үшін әр түрлі әдістер қолданылады. Қысқа аралықка қайталап жүгіру (50, 100 метр), сондай-ақ өте ұзақ аралыққа өзгермелі жүгіру (арасында адымдап жүріп). Бір қалыпты жүгіруді кем-кемнен бір минуттан 5-6-7 метрге дейін жалғасуға болады.

Шыдамдылықты дамытуда скакалкамен секіру көмегін тигізеді. Секіруді бір минуттан кем-кемнен екі минутқа дейін жеткерсе болады. Тездікті дамыту үшін қайталап жүгіру пайдалы болады.

30-40 метрге 1 сағатта 3-5 рет қайталау арқылы аралығында 40 секундқа дейін алады. 60 метрге қайталап жүгіру 1 сағатта 2 рет орындалады, қайталау аралығында 1-2 минут дем алады. Әр түрлі тездікте 20-30 метрге жүгіру қалаған Сүреден жүгіру мүмкін. Бұлардың барлығы оқушыларға бағдарламадағы талапты орындауда көмегін тигізеді.

Шыдамдылық пен тездікті дамыту үшін қолданатын әдістердің бірі – бұл жүгіруді, секіруді қолданып айналатын әрекетті ойындар. Сондай-ақ әртүрлі эстафеталар қолданылады. Тездік күш сақтаса әр түрлі секіру жаттығуларын орындау арқылы дамытылады[33].

Жеңіл атлетикада бағдарланған әрекет сапаларын дамыту үшін жаттығулар әртүрлі әдістерде орындалады. Жаттығулардың қайталануы оқушылардың мүмкіншіліктеріне сай сабақта өсіп баруы тиіс.

Ескерту: Жеңіл атлетика жаттығулары түрлерін үйрету тәртібі кейбір әдістер 4, 5, 6-сыныптар үшін беріледі. Кейінгі сыныптарда бұл әдістер бағдарламаға негізделіп мұғалім керек деп тапқан өзгерістермен терең жетілдіріп барылуы мүмкін. Үйрету және жетілдіру оқушылардың дене дайындығына, жас ерекшеліктеріне, жеке ерекшеліктеріне сай болуы тиіс.

6-сыныпта оқушылар жүгіру техникасын биіктікке секіру және жүгіріп екпін алып ұзындыққа секіру және кішкене допты 4-6 қадам аттап жүгіріп ұзақтыққа жүгіріп өту. Бір қолды таянып стартта екпін алып жүгіру және аралық жүгіруге өту. Бір қолды таянып стартта тұру жоғары Сүренің бір түрі. Бір қолмен жерге таянады, екінші қол кейінге жіберіледі.

Мұндай жағдай алғашқы тездікті тез күшейтуге көмегін тигізеді. Сүренің бұл түрі эстафетада жүгіргенде және төменгі стартты үйрену үшін көмекші жаттығу сипатында қолданылады. Бұл жаттығуларды орындағанда мынадай қателер кездесуі мүмкін: аяқтар мен қолдардың иілуі мен бөксе төмен түсіңкіреуі, кеуденің көп ентерілуі.

Жүгіруші сүреден бастап жүгірумен бірінші адымды аяқты жоғары жібереді (бұл сан, бұлшық еттері көмегімен болады). Бұл кезде табан жермен параллель қозғалуы тиіс. Бірінші адым күшті және тез орындалуы қажет. Жерге түсу аяқтың ұшынан бастап орындалады.

Кем-кемнен адым кеңейе бастайды. Адымдардың максималь қайталану шегіне жеткеннен кейін тездіктің өсуі және тұрақтылығы қадам арасына үлкеюі есебінен болады. Осыдан кейін аралық бойынша жүгіруге өтеді. Сүреден шығып күш алу кезінде кеуде алға ентерілген жағдай да болады. Мұның техникасы кем-кемнен жетілдіріледі[34].

Сүреден шығып күш алуға және аралық бойынша жүгіруді үйрету кезінде мына жаттығулар орынлады.

30/50 метрге тездікпен жүгіру.
Бірден ең жоғары тездікте 20-30 метрге жүгіру.
50 метр аралыққа ең жоғары тездікпен жүгіруді қайталау
(2-4 рет 1-2 минут демалады).

4.Жүгірудің тездігін арттыратын бұрынғы көмекші
жаттығулар орынлады.

Жүгіру жаттығуларын орындаған кезде дене жағдайының дем алу, (осанка) қол әрекетінің дұрыстығына және дұрыс дем алуына ерекше көңіл бөлінеді.

Сүреден күш алып шығуды үйренген оқушылар төмендегі қателерді жіберулері мүмкін: уақытынан бұрын денені тіктеп жіберуі, бірінші адымды кеңінен аттауы, аяқты кеңінен алғанда іркіліңкіреп қалуы.

Бұл қателерді түзету үшін төмендегі жаттығуларды қолданады:

1.Сүреден шығатын адамнаң беліне скакалканы байлап
артына ұстап тұрып қарсылық көрсетеді.

2.Сүреден шығатын адам тұрып (екінші адам) иығына
қолдарын тіреп тұрады. Бұл жағдайда сүреден шығатын
адам бірден тіктеле алмайды және күшпен күш алу
мүмкіншілігі артады. Сондай-ақ қадам кеңдігі алдын-ала
белгіленіп қойылған кеңдік бойынша жүгіру аралығы
тұзетіледі.

Жүгіріп келіп лақтырудың техникасын үйретуді алғаш 2 қадам аттап лақтырудан басталған дұрыс болады. Әрекет 2 санақпен (1/2 орындалады). Бір дегенде адым оң аяқтан басталады (өкшеден). Допты ұстаған қол иықты бұрыңқырап (жоғарыға) кейінге жіберіледі. Бұл кезде қолдың дұрыс кейінге көтерілуі тексеріледі. Екі дегенде сол аяқ қолға қойылады (өкшеден). Лақтырушы қолмен бір уақытта иық алға қарап әрекет етеді.

Сол аяқты қоюмен бірге көкірекпен жоғары алға жылдам әрекет істеледі және оң жанымен алға әрекет орындалады. Кейін лақтыру 3 қадамнан үйреніледі. Бұдан кейін қысқа аралықтан жүгіріп күш алып лақтыру үйретіледі (4-6 қадам). Алғаш жүгіріп күш алып сана бойынша үйретіледі, кейін адымның тездігі арттырылады.

Кішкене допты 10-12 метрден нысанаға лақтыру. Алғашқы жағдайы төменге карап жатады. Доп оң қолға алынады. Жерге таянып қолды көкірекке тартады. Қолды таянып оң аяқты кейінге ысырып сол тізеде тұрады және бір уақытта доп ұстаған қолды кейінге қарап сермейді. Оң аяқпен күш алып көкірекпен нысанаға қарай бұрылып алға еңтеріледі және допты лақтырады.

Кедергіден аса жүгіру.

VІ-сыныпта мыналар орындалады: көкіректе жатқан жағдайда сүреден шығады. 1,5 метрге жүгіріп биіктікке 1,5 метр болған дуалдан асырылып өтеді (қалаған әдіспен). Биіктігі 50 см болған үсті бастырылған жолмен жатып жүреді (пластунски). Қыздар үшін дуалдан асырылып өту жаттығуы берілмейді.

Жылдамдықты дамыту, күшті дамыту, төзімділікті дамыту, икемділікпен үйлесімділікті дамыту

Жүгіру техникасын оқыту әдістемесі
Күшті дамыту

Жүгіру техникасын оқытуда жаттығу аз уақытты алуы мүмкін (15-20 секунд). Мысалы, 150 метрге жүгіру. Максималь тездік бірден 20 метрге жүгіру нәтижесі бойынша анықталады. Бұл нәтиже денесі жақсы дамыған ұл балаларда 5,8 – 6,7 м/с, ал қыздарда 5,7 – 6,1 м/с құрайды.

Сүреден 30 метрге жүгіргенде бұл тездік төмен болады. Себебі сүреден шығу кезінде тездікті жоғарылата алмайды. Ал 60-100 метрге жүгіргенде тездік жоғары болады. Себебі жүгіру жылдамдығы жоғарылап тездік артады (30 метрге салыстырғанда). Бірақ бұл 20 метрге жүгірген тездіктен кем болады. 80-120 метрге жүгіргенде тездік максималь тездіктің 90%- құрайды. Аз уақыт ішінде интенсивтілігі жоғары жұмысқа бейімделуі үлкен адамдарға қарағанда басқаша болады[35].

Егер үлкеңдерге жақын аралық қашықтыққа жүгіргенде жүректің минуттық соғуы 30-40 қа көбейеді. Ал балаларда бұл жоғары. Мысалы, стартта жүректің соғуы минутына 100-105 болса, бірінші 2 секундта ол 20-ға жоғарылайды, екінші 2 секундта тағы 10-ға көбейеді (көтеріледі). Жүгіруден соң жүректің соғуы 4-6 секундқа дейін жоғарылайды және 1 минутта 160-170 рет соғады. Кейін дене тез өзіне келе бастайды. Бірінші 10 секундта 10-15 ке төмендейді. Дененің өзіне келу тездігі жас және жыныс ерекшелігі мен жас балалардың жұмыс көлеміне бейімделуіне байланысты болады.

Жеңіл атлетикадағы жаттығу әдістемесінің негізі.

Жеңіл атлетиканың түрлеріндегі жылдамдықты дамыту
Шыдамдылықты дамыту

Жылдамдық әрекеттің түріне байланысты әр түрлі дамиды және оны дамытатын, өзіне әсер ететін қасиетіне ие болады. Циклді характерде де, жүгіру, жүзу т.б. жаттығулары тездікті екі жол мен дамытуға болады.

Әрекеттерді тұтас мүмкіншілігі барынша ең жоғары тездікпен орындау арқылы. Әрекеттерді бөлімдерге ажыратып айырым бөліктерінің тездігі өз алдына дамыту арқылы жүгірудің тездігін дамыту үшін әр түрлі тездікті пайдаланылады.

Жоғарыдан төменге қарай жүгіру, аяқтарға, қолдарға айырым жаттығулар беру, тездігі күшті спортшының соңынан еріп жүгіру т.б.

Циклді әрекеттерде тездікті дамытудың айырым ерекшеліктері бар. Мысалы, жай әрекет реакциясы тосыннан болатын хабарға жауап беріп таныс әрекеттерді тез, жылдам орындау мұғалімнің командасы бойынша Сүреден шығу, әрекеттің бағдарын өзгерту т.б. Көбінесе әр түрлі топтармен әрекетті ойындарды түрліше ұйымдастыру жолымен тездік дамыту мүмкін. Жай жаттығулардан беруге болады. Әсіресе әрекеттердің бағдарын өзгертіп орындайтын жаттығулар көбірек беріледі және олардың күрделілігі жоғарылап бару қажет. Тездік жаттығуларын қайталау және қайта орындағанда оқушы мүмкіндігінше ең жоғары тездікте жүгіру жолымен дамытуға болады. Ең жоғары тездікті оқушы 2-3 секунд сақтауы мүмкін. Сондықтан жүгіретін аралық шектелген болуы тиіс (мысалы, 20-40 м). Айырым жағдайда максималь тездіктің 90-95% құрайтын мұғдардағы жаттығуларды пайдаланып жаттығу өзгертіліп тұруы тиіс. Бұл жағдайда жүгірудің аралығы 60-80 ге дейін ұзартылады. Барлық жаттығуларды оқушы орындаған кезде оның техникасы мен орындалуын бақылап бару қажет. Дем алу аралығын сақтап жүгіру ұсынылады. Бұл оқушының жұмыс іскерлігін сақтауға мүмкіншілік береді. Тездікті дамытуға берілген жаттығулар тездігі төмендегенше қайталануы тиіс. Әр қандай қайталанған жаттығулардан кейін оқушылардың денесінің өзіне келуін, жүректің минуттық ұруын анықтау жолымен бақылап барған дұрыс[36].

Дене шыдамдылығының дамуы көптеген жағдайларға байланысты. Бұлардың ең бастысы дене мүшелерінің функционалдық мүмкіншілігі (жүрек, дем алу мүшелері) және ұзақ жұмыс істеген кездерде сыртқы ұнамсыз әсерлерге тұрақтылығы т.б.

Шыдамдылық балалардан бұрын орындап жүрген жұмысы көлемінен артық мұғдарда жаттығу қайталау арқылы дамиды. Дене кем-кемнен мұндай жағдайда жоғарылаған жұмысқа бейімделе бастайды және оның өзіне келу мүмкіншілігі арта бастайды.

Балалардың шыдамдылықты дамыту мүмкіншілігі жоғары болады.

Денсаулығы мықты және жақсы дамыған балалардың қан айналысының минуттық көлем көрсеткіші үлкен адамдарға жақын болады. Олар жұмыс істегенде жүрек циклінің жалғасуы үлкен адамдардікінен қалыспайды. Жасының өсуі және шапшаңдықтың артуымен аэробтық және анаэробтық мүмкіншілігі арта бастайды. Жұмысқа бейімделу мен әрекет динамикасы жақсыланады. Мұғалім балалардың жас ерекшелігін, олардың жұмыс істеу мүмкіншілігін жақсы білуі тиіс. Себебі балалардың 11-14 жасында жүрегінің (морфорлогиялық, функционалдық) дамуы әлі толық жетілмеген. Сондай-ақ басқа мүшелері де толық қалыптасып болмаған. Сондықтан шыдамдылықты дамытатын жаттығуларды үқыпты беру қажет.

Оқушылардың шыдамдылығын дамытудағы жұмыс мұғдарын шектеп анықтау маңызды. Демек бұл жұмыс көлемінің артып баруы және сан, сапа жағынан дене дамуына жағдай жасау. Жүгіру сабақтарында пайдаланатын жаттығулардың интенсивтілігі және жалғасуы бойынша бірнеше басқышқа ажыратылады.

Денені жетілдіру адамның дене дайындығы мен дене дамуының жоғары деңгейі. Мұндай жетістікке жүйелі дене тәрбиесі процесі нәтижесінде жетуге болады. Дененің жетілуі денсаулық нығайтумен қатар, ағзаның биологиялық негізі мен морфофункционалдық жүйесін жетілдіре отырып, тұқым қуалаушылық қабілет пен алғышарттын толық ашылуына септігін тигізеді. Бұл деңгейге тұлғаның жан-жақты даму бағдарламасы заңдылықтары (адамгершілік, ақыл-ой, эстетикалық т.б.) мен өмір сүру жағдайына сәйкес қол жеткізуге болады. Мұндай түсінік негізінде денені жетілдіру тұлғаның болашақ белсенді және жаңашыл әлеуметтік іс-әрекетінің іргетасы қызметін атқарады[37].

Қазіргі таңда дене тәрбиесі жүйесінің дамуымен қатар «дене тәрбиесі қызметі» деген ұғым пайда болды. Бұл ұғым дене тәрбиесі механизмдерінің қоғамдағы орнын айқындауға мүмкіндік береді.

Дене тәрбиесі қызметі дегеніміз – адамның қоршаған ортадағы дене тәрбиесі құндылықтарын жасақтау, сақтау, меңгеру, қайта жаңғырту, қолдану және тарату болып есептеледі. Өз мәнінде ұйымдастырылған дене тәрбиесі қызметі дене дайындығы мен спорттық жаттығулар негізінде жұзеге асырылады. Белсенді дене тәрбиесі қызметі арқылы дене мәдениеті құндылықтары меңгеріліп, жеке тұлға жетістігіне айналды. Адамның өзін-өзі жетілдіруі мен өзін-өзі шынықтыруы – дене тәрбиесі қызметінің құнды мазмұны болып саналады.

Мұнда дене тәрбиесі жүйесін қалыптастыруда адамның өзіндік қызметі жетекші роль атқарады, себебі іс-әрекет арқылы адам өз қажеттіліктері мен сұранысын қанағаттандырып, өз тәжірбиесін ортаға сала алады және өз табиғатын жетілдіреді. Яғни, дене тәрбиесі қызметінің адам өмірінде маңызы зор, адамның әр даму кезеңінде әр түрлі рөл атқарушы, дене тәрбиесі құндылықтары мен адамның денсаулық деңгейін қамтамасыз етуші, қоғамда өзіндік орны бар іс-әрекеттің негізгі түрі болып есептеледі.

ІІ. ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКАЛЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРДЫҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ

2.1 Жеңіл атлетика жаттығуларының жүру, жүгіру және секіру техникасының әдіс-тәсілдері.

Жеңіл атлетика- спорт түрі бойынша спорттық жүріс, жүгіру, секіру, лақтыру жаттығуларын топтастырады.

Жеңіл атлетика сабағы күшті, жылдамдықты, төзімділікті дамытады, кең көлемді тәжірибе алуға көмектеседі, жігерілік сапасын тәрбиелейді.

Жеңіл атлетика сабағының улкен сауықтыру әсері бар және жалпы дене дайындығын арыттыру үшін колданады.

Жеңіл атлетикалық әртүрлі жаттығулар жүрістің түрлерінде жүктемені алмастыру, жүгіру секіру, лақтыруға мүмкіндік береді. Бұлардың копшілігі қарапайым техникамен орындалады және оқытылуы қарапайым болғандықтан, олар қарапайым алаңдарда орындалады. Жеңіл атлетика түрлері барлық дене шынықтыру тәрбиесінің бағдарламаларында және Президенттик сынамалар өлшеміне енгізілген. Жеңіл атлетиканың даму тарихы бұрынғы көнеден келе жатыр. І олимпиялық ойындар бағдарламасына жеңіл атлетиканын түрлері енгізілген еді. Жеңіл атлетика түрлерінің жаттыгулары өз бетінше дене шынықтыру жаттығулары болып табылады. Ең кажетті жеңіл атлетикалык спорттық элементтер 19 ғасырдың екіншісі жартысында басталады.

Жеңіл атлетика өзінің структурасы бойынша циклдық, ациклдық және аралас болып бөлінеді және мынадай сапаны тәрбиелейді; жылдамдық, күш, жылдамдық-күші, жылдамдық төзімділік , арнайы төзімділік. Сондай-ақ жеңіл атлетиканың түрлерін классикалық және қарапайым деп бөледі[38].

Жеңіл атлетиканың түрлерін талдайық: Жеңіл атлетика келесі бөлімдерге бөлінеді; жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, көп сайыс.

Жүру- циклдық түрі арнайы төзімділікті тәрбиелейді. Ерлер және әйелдер айналысады.

Әйелдер: Стадионда – 3, 5, 10км,

Манежде — 3, 5км

Тас жолдарда – 10, 20км.

Ерлер: Стадионында – 3, 5, 10, 20км

Манежде – 3, 5км

Тас жолдарда – 35, 50км

Классикалық түрлері: ерлер үшін – 20, 50км

әйелдер үшін – 20км

Жүгіру – мынадай категорияларға бөлінеді: тегіс жермен жүгіру, барьермен жүгіру, кедергімен жүгіру, эстафеталық жүгіру, кросс.

Тегіс жермен жүгіру – циклдық түрі, жылдамдық төзімділікті, арнайы төзімділікті тәрбиелейді. Және мынадай түрлерге бөлінеді: Спринт немесе қысқа аралыққа жүгіру. Стадионда немесе манежде айналысады. Қашықтық аралықтары; 30, 60, 100, 200м. Әйелдер, ерлер үшін бірдей.

Ұзақ спринт – стадионда немесе манежде өтеді. Қашықтық аралығы; 300, 400, 600м. Әйелдер, ерлер үшін бірдей.

Төзімділікке жүгіру:

Орташа аралыққа жүгіру: 800, 1000, 1500м. Стадионда манежде өтеді. Ерлер, әйелдер үшін бірдей.

Ұзақ аралыққа жүгіру: 3000, 5000, 10000м. Ерлер, әйелдер үшін бірдей стадионда өтеді.

Тым ұзақ аралыққа жүгіру: 15; 21, 0975; 42, 195; 100км. Тас жолдарда өтеді (старт және мәре стадионда ) .

Ультра ұзақ аралыққа жүгіру: тәуліктік жүгіру, 1000миль (1609км) және 1300миль тыңбай жүгіру.

Барьерлі жүгіру: стуктурасы бойынша араласқа жатады. Жылдамдық- төзімділікті, ептілікті, икемділікті жетілдіреді. Әйелдер, ерлер үшін стадионда, манежде өтеді; 60м (Ә,Е)

100м (Ә)

110м (Е)

300м (Е)

400м (Е)

Кедергімен жүргізу: Структурасы бойынша араласқа жатады, арнайы төзімділікті, ептілікті, икемділікті жетілдіреді.

Қашықтық аралықтары; 2000м , әйелдер

2000м , 3000м (К) ерлер

Эстафеталық жүгіру: Структурасы бойынша аралас циклдық түрлерге өте жақын. Эстафеталық жүгіру командалыққа жатады.

Классикалық түрлері: 4 х 100 (Е.Ә)

4х400(Е.Ә) Аралас түрлері болады қашықтық аралықтары әр түрлі болады.

Кросс стуктурасы бойынша араласқа жатады, арнайы төзімділікті, ептілікті жетілдіреді. Орман, саябақтарда өтеді.

Қашықтық аралықтары; 1,2,3,5,8,12км (Е)

1,2,3,4,6 км (Ә)

Жеңіл атлетикалық секіру екі топқа бөлінеді:

Биік кедергіден өту
Алысқа секіру

Бірінші топқа жатады; а) Жүгіріп келіп биіктікке секіру- ациклдік түрі. Жылдамдық- күшті, секіргіштікті, ептілікті, икемділікті жетілдіреді. Әйелдер және ерлер айналысады, стадионда манежде өтеді.

б) Сырықпен секіру ациклдік түрі жылдамдық- кушті, секіргіштікті, ептілікті, икемділікті жетілдіреді. Жеңіл атлетиканың ең күрделі техникалық түрлерінің бірі. Әйелдер және ерлер стадионда, манежде өтеді.

Екінші топқа жатады:

а) Жүгіріп келіп ұзындыққа секіру аралас түріне жатады. Жылдамдылықты, ептілікті, икемділікті жетілдіреді. Әйелдер және ерлер стадионда, манежде өтеді.

б) Жүгіріп келіп үш дүркін секіру – ациклдік түріне жатады. Жылдамдылықты, ептілікті, икемділікті жетілдіреді. Әйелдер және ерлер стадионда, манежде өтеді.

Жеңіл атлетикалық лақтыру келесі топтарға бөлінеді:

1) Тік жүгіріп снарядты лақтыратын аэродинамикалық қасиеті бар немесе жоқ.

2) Шеңберден снарядты лақтыру.

3) Шеңберден снарядты итеру.

Найзаны лақтыру (гранат, доп) – ациклдік түрі. Жылдамдықты, күшті, жылдамдық-күшті, ептілікті, икемділікті жетілдіреді. Әйелдер, ерлер айналысады. Аэродинамикалық касиеті бар. Стадионда өтеді.

Дискі, балға лақтыру – ациклдік түрі. Кушті, жылдамдылық- кушті, ептілікті, икемділікті жетілдіреді. Лақтыру шеңберден орындалады тек стадионда. . Әйелдер, ерлер айналысады.

Дискі аэродинамикалық қасиетке ие.

Ядро итеру – ациклдік түрі. Күшті, жылдамдылық-күшті, ептілікті жетілдіреді. Жаттығу шеңберден орындалады,стадионда немесе манежде. . Әйелдер, ерлер айналысады.

Көпсайыс- ерлер үшін-10 сайыс.

әйелдер үшін-7 сайыс.

10 сайыс мынандай жаттығулардан тұрады: 100м, ұзындық, ядро, биіктік, 400м, 110 с/б, дискі, сырық, найза, 1500м.

7 сайыс құрамы: 100 с/б, ядро, биіктік, 200м, ұзындық, найза, 800м.

Жүру және жүгіруге жалпы мінездеме.
Жүру және жүгіру фазалары.
Жүру және жүгіру кезеңдері.
Жүрудің жүгіруден айырмашылығы.

Жүру мен жүргізу адам затының табиғи қозғалу тәсілі, олардың стукрурасында ұқсастық көп. Спортшы өзінің жүргені мен жүгіргенінде қимыл-козғалысын қайталайды, яғни оның қимылы жеке циклдардан құралады. Сондықтан спортшының техникасын талдау үшін старттан мәреге дейінгі қимыл қозғалысын қараудың қажеті жоқ, тек бір циклын талдаса жетеді.

Циклға дененің екі бірдей калыпты жағдайының қозғалас фазасы кіреді. Жүгіруде және жүруде циклға қос қадам жатады. Себебі дененің әр бөлігі барлық қозғалыс фазасынан өтеді.

Жүрудің ерекшелігі — әрқашан жермен бір (жалғыз тірек кезеңі) немесе екі (қос тірек кезеңі) аяқпен байланысты болды.

Жүгіруде цикл стуктурасы аздап басқаша, екі аяқпен тірелу кезеңінің орнын ұшу фазасы ауыстырады.

Адамның кеңістікте орын ауыстыруы бұлшық еттің жиырылуынан. Сонымен қатар қандай болсын бұлшық еттің ішкі күші кеңістіктегі дененің тартылуының жалпы ортасының (Д.Т.Ж.О) қалпын өзгерте алмайды. Өзгеруі мүмкін тек сырткы күштің қатысуымен екі дене кеңістікте бір-бірін итергенде немесе тартылғанда.

Жүру және жүгірудің тірелу кезінде аяқтардың қимылы екі фазаға бөлінеді- алдыңғы және артқы итерілу, арасында шектеледі тік тірелу сәтімен. Алдынғы итерілу фазасы аяқты Д.Т.Ж.О проекциясының алдынан жерге қою сәтінен басталып тік тірелу сәтімен аяқталады. Бұл жағдайда жерге күш төмен алға бағытталған, ал тірелу реакциясы жоғары-артқа. Артқы тірелу фазасы қозғалыс циклындағы неғұрлым маңыздысы. Бұл фаза тік тірелу сәтінен басталып тірелу кезеңінің аяғына дейін, яғни аяқты жерден көтергенге дейін созылады.

Жерге түскен күш төмен – артқа бағытталған, ал тірелу реакциясы жоғары-алға. Аяқпен итерілгеннен кейін барлық калған дененің бөлімдері бағытқа карай жылдамдық алады. Сермейтін аяқта жерден көтеріледі.

Соныменен бұл қимылдар бір-бірімен байланысты және денені алға жылжытады. Жүргенде жүгіргенде аяқтардың сермелу кезеңінде фазалар бөлінеді: артқы (сермелу аяғы дененің артында) және алдынғы қадам (сермелу аяғы дененің алдында) тік тірелу сәтімен бөлінеді. Жүргенде және жүгіргенде цикл тірелу кезеңінен тұрады (алдыңғы тірелу фазасы, тік тірелу сәті, артқы тірелу фазасы) және сермеу кезеңінен (арткы қадам фазасы , тік тірелу сәті алдынғы қадам фазасы) жүгіруде тірелу кезеңі, сермеу кезеңінен аз.

Жүгірудегі жылдамдықтың негізі компоненті- қадамның ұзындығы және жилігі – жүгірудегіден әлдекайда үлкен жылдамдық алады.

Секіру техникасының тәсілдері.

Жеңіл атлетикалық секірудің мақсаты.
Секірудің бөлімдеріне мінездеме.

А) Екпіндеп жүгіру.

Ә) Итеріну.

Б) Ұшу.

В) Қону.

Жеңіл атлетикалық секірудің максаты: неғұрлым биік және алысқа секіру. Жеңіл атлетикалық секірудің спорттық нәтижесі екі негізгі факторларға байланысты – секірушінің денесінің бастапқы жылдамдығына және ұшу бұрышына.

Әр жеңіл атлетикалық секіру тұтас жаттығудан тұрады, бірақ секірудің техникасын талдау үшін төмендегідей бөлімдерге бөлеміз:

Екпіндеп жүгіру және итерілу (жүгірудің басталғанынан аяқты итерінетін жерге қойған сәтке дейін)
Итерілу (итерінетін аяқты тірекке қойған сәттен және оны көтергенге дейін)
Ұшу (жерден итеріну аяғын көтерген сәттен қонғанға дейін)
Қону (қонатын жерге дене тиген сәттен спортшының денесінің қозғалысы толық тоқтағанға дейін)

Секірудің осы бөлімдерінің секірудің нәтижесіне тигізетін әсері бар, бірақ маңызы әр түрлі. Ең жақсы әсер тигізетін бөлім итеріну. Одан кейін екпіндеп жүгіру, ұшу соңғы қону ұзындыққа және үш мәрте секіру әсері бар, ал биіктікке секіру мен сырықпен секіруде әсері жоқ.

Екпіндеп жүгіру және итерінуге дайындық.

Ұшудың биіктігімен алыстығы бастапқы жылдамдыққа және ұшу бұрышына байланысты екенін ескере тұрып, спортшы осыған сәйкес жылдамдық алатындай екпіндеп жүгіреді.

Сондықтан ұзындыққа секіру мен үш мәрте секірудің жүгіру жылдамдығы итерінетін сәтке жеткенде ең жоғарыға жақын болу керек. Мұндай жылдамдыққа жету үшін, жүгіру ұзындығы сәйкес болу керек: ерлер үшін 45м-ге дейін (20-24 жүгіру қадамы), ал әйелдер үшін 35м-ге дейін (18-20 жүгіру қадамы). Биіктікке секіруде жугіру жылдамдығы төмен сондықтан жүгіру жолы 12-25м.ден аспайды (7-13 жүгіру қадамы)

Ал сырықпен секіру спортшы ең жоғарғы жылдамдықты алғысы келгенмен сырықты алып жүгіруіне байланысты жылдамдығы төмендейді. Секірудің барлық түрінде жүгіру екпінмен орындалады, ең жоғарғы екпін соңғы үш-төрт қадамында орындалады. Осы уақытта қадамның екпіні мен ырғағының өзгеруіне байланысты, сондай-ақ қадамның ұзындығына қатнасты итерінуге дайындық басталады да алдындағы алынған жылдамдық төмендейді. Итерінуге дайындық кезінде соңғы қадамның алдындағы қадамның ұзаруына байланысты ДТЖО біраз төмендейді[39].

Спортшы өзінің соңғы қадамында, алдынғысынан әлде қайда қысқа, жамбасын және итерінетін аяғын жылдам алға шығарады. Итерінетін жерге итерінетін аяғын жазып қою барлық секірудің түрінде бірдей жылдам орындалады.

Итеріну. Итерінудің негізгі міндеті:

Спортшының ДТЖО қозғалысының бағдарының бұрышын жоғарыға өзгерту. Нәтижесінде көлбеу жылдамдықтың шамасын тік жылдамдыққа бөлу, дененің ұшуының бастапқы жылдамдығы жүгірудің жылдамдығынан төмен.

Итерінуді неғұрлым жылдам орындаған маңызды, ал әр түрлі буындардың жазылуы өзінің ретімен болады: алғашында омыртқалар түзеліп және жамбас буындары жазылады одан кейін тізе буындары түзеледі, аяқталады табанның бүгілуімен.

Секірудің барлық түрінде аяқпен және қолмен сермеудің маңызы бар. Биомеханикалық көзкараспен қарағанда тік аяқты сермеген маңызды. Бірақ тік аяқпен сермеу биікке секірудің мынандай түрлерінде орындалады: «аударылып түсу», «аунап түсу», «аттап өту» және «толқын» және бұл секірудің әдістеріне аса жылдамдық керек емес. Үш мәрте секіру, ұзындыққа секіру, сырықпен секіру және биіктікке секірудің «фосбери-флоп» әдісінде жүгіру жылдамдығы жоғары және сермеу бүгілуі аяқпен орындалады.

Ұшу итеріну аяқталғаннан кейін ұшу фазасы басталады. Ұшу бұрышы және бастапқы жылдамдыққа тәуелді дененің тартылуының жалпы орталағы бір траекторияны көрсетеді. Секіруші бұл траекторияны өзгерте алмайды, бірақ қозғалыстың сәйкестігіне байланысты дененің жайғасуын және оның жеке бөліктерін өзгертуге болады.

Қону. Қонудың маңыздылығы және орындалуы бірдей емес. Биіктікке секірудің әдістерінде және сырықпен секіруде қонудың маңызы жоқ, нәтижеге ықпалын тигізбейді, тек бұл кезде қауіпсіздік сақтау керек. Ұзындыққа және үш мәрте қарғып секіруде қону нәтижеге ықпалын тигізеді.

Жеңіл атлетикалық секіру екі топқа бөлінеді:

Биік кедергіден өту
Алысқа секіру

Бірінші топқа жатады;

а) Жүгіріп келіп биіктікке секіру- ациклдік түрі. Жылдамдық- күшті, секіргіштікті, ептілікті, икемділікті жетілдіреді. Әйелдер және ерлер айналысады, стадионда манежде өтеді.

б) Сырықпен секіру ациклдік түрі жылдамдық- кушті, секіргіштікті, ептілікті, икемділікті жетілдіреді.

Жеңіл атлетиканың ең күрделі техникалық түрлерінің бірі. Әйелдер және ерлер стадионда, манежде өтеді.

Екінші топқа жатады:

Жүру және жүгіру техникасының негіздері.

Жүру және жүгіруге жалпы мінездеме.
Жүру және жүгіру фазалары.
Жүру және жүгіру кезеңдері.
Жүрудің жүгіруден айырмашылығы.

Жүгіруде цикл стуктурасы аздап басқаша, екі аяқпен тірелу кезеңінің орнын ұшу фазасы ауыстырады.

Секіру техникасының тәсілдері.

Жеңіл атлетикалық секірудің мақсаты.
Секірудің бөлімдеріне мінездеме.

А) Екпіндеп жүгіру.

Ә) Итеріну.

Б) Ұшу.

В) Қону.

Екпіндеп жүгіру және итерілу (жүгірудің басталғанынан аяқты итерінетін жерге қойған сәтке дейін)
Итерілу (итерінетін аяқты тірекке қойған сәттен және оны көтергенге дейін)
Ұшу (жерден итеріну аяғын көтерген сәттен қонғанға дейін)
Қону (қонатын жерге дене тиген сәттен спортшының денесінің қозғалысы толық тоқтағанға дейін)

Екпіндеп жүгіру және итерінуге дайындық.

Биіктікке секіруде жугіру жылдамдығы төмен сондықтан жүгіру жолы 12-25м.ден аспайды (7-13 жүгіру қадамы)

Итеріну. Итерінудің негізгі міндеті:

2.2 Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын талдау

Сөре
Сөрелік екпін
Қашықтық бойымен жүгіру .
Мәре (финиш)

Қысқа қашықтыққа жүгіру-жеңіл атлетиканың көп тараған түрі.Қысқа қашықтыққа жататын жүгірудің классикалық түрлері : 100м,200м,400м; Эстафеталық жүгіріс 4Х100; 4Х200;4Х400 метрлік болып келеді.

Жеңіл атлетика манежінде 50 және 60 метрге эстафеталық жүгіріс 4Х100 шеңбер әйелдер арасында 4Х100 ерлер 4Х400 шеңбер бойымен жүгіреді.

Қысқа қашықтыққа жүгіру үшін бойдағы барлық қуатты аз уақытта тиімді пайдалану қажет. 100метрге жүгіру кезінде кейбір қашықтық аралығында әйелдер 11,6м/сек. Бұл жүгіріске тән нәрсе аяқтың қуат күшімен жұмыс істеуі өте жедел қимыл жасау сонымен қатар бұлшық етті буынды босаң күйінде сақтап жүгіру.

Қысқа қашықтыққа жүгіруді төрт кезеңге бөлуге болады:

Аласа старт. Атақты жүгірушілер қысқа қашықтыққа жүгіруге арналған сөрелік тірегішті қолданады, оның көлемі әр түрлі болады. 2 суретте көп тараған сөрелік тірегіш көрсетілген.

Бұл тірегіштің тұрақты бұрыш мөлшері 45 градус Жарыс тәртібі бойынша әр спортшының өз тірегішін қолдануына рұқсат етіледі, оның құрылымы бұрыштарды өзгертетіндей етіп жасалады. Артқы тірегіштің бұрышын 80 градусқа дейін өзгертуге болады . Сөре сызығында тірегішті орналастыру мынадай түрге бөлінеді.

Әдеттегі стартта алдыңғы тірегішті сөре сызығынан 1-1,5 табан, ал артқы тірегішті тізе ұзындығы мөлшерінде
Таяу старт кезінде артқы тірегіш алдыңғы тірегішке жақындастырылады.
Созылмалы старт кезінде алдыңғы тірегіш сөре сызығынан алшақ қойылады.

Бірінші тірегіштің сөре сызығына қатысты қойылуы жеңіл атлетшінің бойына және тірегіштің ара қашықтығына байланысты. Тірегіштің дұрыс қойылуы старттан дұрыс шығудың бірден-бір кепілдемесі. «Стартқа» деген бұйрық берілгеннен кейін, жүгіруші тірегіштің алдына тұрып, еңкейіп алақанды жерге тірей , аяғының табанын алдыңғы тірегішке қояды , содан кейін жүрелеп отырып, екінші аяғының табанын артқы тірегішке қояды да артқы қойылған аяғының тізесін жерге тірейді, қолдарын сөре сызығына жеткізбей қояды, иықтың кеңдігіндей етіп саусақтарын жерге тірейді, үлкен бармақтар бір-біріне қарама-қарсы ал басқа саусақтар сырт жаққа қаратылып қойылады. Бұл кезде иық тура старт сызығы үстінде одан сәл ғана алға шығып тұрады. Табан тірегішті сезіп дене сығылмай бос болуы қажет.

Сақтал бұйрығы бойынша артқы тізеніжерден көтеріп, денені сәл ғана алға қарай еңкейітіңкіреп жүгірушінің жамбасы, иық деңгейінен жоғары көтеріледі, дене қандай өзгерісте болса да екі аяқтың тірегіштен босатпау қажет. Дененің ауырлық күші алдыңғы тірегіштен аяқ пен қол арасына бірдей түсіріледі. Денені жоғары көтерумен бірге баяу тыныс алып, жүгіруге даяр тұру керек. Осы кеде назарды бберілетін дыбысқа аудармай, мәре сызығының қозғалысына аудару керек . Дыбыс берілгеннен кейін жүгіруші денесін алға қарай ұмтылдырады да екі аяқпен бірдей серпіледі . Артқы аяқ тірегіштен аяқ жұмысқа қосылады. Алдыңғы тірегіштен серпілген аяқтың қозғалыс бұрышы әйгілі сприншілерде мынадай 32-44градус (В.Борзов, Э.Фигорола, К.Льюис) ал төмен разряды барларда 60-65 градус.

Тірегіштен қатты серпінмен шығу көбінесе артқы аяқтың жедел қозғалуына , оған қарама-қарсы қолдың алға шығуына байланысты . Ал екінші қол сермеліпартқа беріледі.

Старттық қозғалыс. Бірінші адым кезінде алдыңғы аяқтың табаны өте төмен мәре сызығынан 20-40 см, жерге қойылады. Алдыңғы аяқтың серпілуі аяқталғанда дене мен бас бір сызықта болуы қажет . Тірегіштің бір бағыттазор күшпен серпілуі мәрелік қозғалысты үдетуге көмек етеді. Адымның ұзындығы 40 метр жерге өсіп отыруы керек . Осы кезде қолдың жедел қимылы тез қозғалуға әсерін тигізеді. Адым ұзындығы өсуіне орай жылдамдық та артуы керек. Жылдамдықтың өсуі арқылы дене бірте-бірте түзеле береді. Денені ертерек түзету, сөре қозғалысының жылдамдығын баяулатады.

Қашықтық бойымен жүгіру.

Старттық қозғалыстан кейін жүгірушінің басты мақсаты адымды ұзарту, жедел қимыл арқылы жылдамдықты өсіру.Осы арада аяқты жиі қозғалтудың маңызы зор. Егерде аяқтың жиілігінің тұрақты ұзындығы болмаса, жылдамдық төмендейді.

Адым жиілігі шаршаудың пайда болуынан төмендей береді. Жеделдікті ұзаққа сақтаудың бірден-бір кепілдемесі денені босата біліп, еркін жүгіру керек. Түзу сызықпен жүгіру басы артық қимылдың байқалмауы үнемді техниканы көрсетеді. Жүгірушінің қозғалыс техникасын кинограмманы талдау арқылы сипаттама берейік. Сурет5(кадр1-2)

Жүгіруші вертикаль кезінде байқалып тұр. Итеретін аяқ тізе мен табан буыны арасы бүгіліп серпілуге дайын. Осы кезде сермейтін аяқ сирақ буыннан бүгіліп тез алға қозғалып итеретін аяқтыңзор күшпен жазылуына әсерін тигізеді. Итеретін аяқ жерден серпілгеннен кейін сермейтін аяқтың тізе буыны бір деңгейге кейін көтеріліп бел сәл иіліп, жамбас алға жиылып, дене керекті бағытқа бағытталып тік бос ұсталады, көз қиығы алға бағытталған.Итеру кезеңі аяқталғаннан кейін ұшу кезеңі басталады. Жерден көтеріліп серпілген аяқ, сирақ буыннан бүгіліп төмендеп келе жатқан сермейтін аяққа қарай ұмтылады.Сермейтін аяқ түзу сызық бойымен табанның бас жағына ешқандай бұрылусыз қойылады. Сермейтін аяқтың тез төмендеп жерге қойылуы,тізе буынының толық жазылуына соқпауы қажет . Сонда ол дененің ортақ нүктесіне қойылады, сонымен қатар қозғалыс кезіндегі кедергіні азайтады, аяқ тез серпілуге дайын болады.Қолдың бүгілу бұрышы жүгіру кезінде әр түрлі өзгереді.

Ұшу бөлігі кезінде жамбас жедел бір-біріне жақындатылып отырады. Итерілген аяқ инерцияға байланысты артқа жоғары қозғалады , содан кейін аяқ тізеден бүгіліп, жамбас төмен-жоғары қозғалады, аяқ жолға табаннан қосылған кезде кедергі күштердің бәсеңдеуіне әсерін тигізеді.Аяқ табанның бас жағына қойылады.Әйгілі желаяқтар 30-60м арақашықтықта(4,7-5,5) адым шапшаңдығын көрсетеді, адым ұзындығы шамалы мөлшерде өзгереді1,25+0,44 желаяқтың денесінің ұзындығына шамалас(Л.Левченко,1986) 60-80м ара қашықтықта жылдамдық жиынтығы 1,55-0,33 шамасында адым ұзындығы төмендейді,сол аяқты оң аяқ адымдары біркелкі емес, күші көп аяқтың адым ұзындығынан қосатын үлесі зор жүгіру кезінде аяқтың бірден ұзындықта болғаны жүгіру әдістемелігіне көп әсерін тигізеді .Спрингтік жүгіруде табанды тік алға бір бағытта қоюды талап ету керек. Табан сырт жаққа бұрылып қойылса итерілу нашарлайды.

Мәре. Арақашықтықтың аяқталар кезінде жоғры жылдамдықты ұстауға күш салу абзал. Ақырғы адымда денені алға қарай еңкейтіп сөре сызығынан жүгіріп өту керек. Ал егерде бірнеше адым қалғанда спортшы секіріп өтетін болса, тепе-теңдікті жоғалтып, кей жағдайда құлап қалуы да ықтимал.

Жылдамдық өсудің орнына төмендейді. Жүгіруші сөреге қатар жеткен кезде тең сайыста еңкеюдің немесе иықты бұрудың маңызы зор. Осындай қозғалыс көбінесе жеңіске жеткізеді.

Қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын үйрету.

Мақсат оқушыларға қысқа қашықтыққа жүгіру әдістемелігі жайлы түсінік беру.
Орындалуы.Жоғарғы разрядты жүгірушілердің жүгіру техникасын көрсету.
Киносуреттер,кинограммалар көрсете отырып оны талдау.

2). Мақсат түзу жолмен жүгіру әдісін үйрету.

1) Орындалуы . Әр түрлі жылдамдықпен 40-80м жүгіру ,жүгіру кезінде табанды түзу сызыққа қою керек немесе параллель сызыққа қою керек.

а) Тізені жоғары көтеріп жүгіру. Бастапқы кезде бір орында тұрып жасау, содан екейін сәл ғана алға жылжу арқылы орындау.(20-30

б) Спорттық инвентарьлардан жүгіру (доп, гимнастикалық орындық) Инвентарьлардың ара қашықтығының биіктігін өзгерте отырып тізе және адым ұзындығын жылдамдықты өзгертуге болады.

Аяқтан –аяққа алма-кезек секіру. Жерден итерілген аяқтың буындары түзетіліп, ал сермейтін аяқ буыннан бүгіліп күшпен алға жіберіледі, дене алға еңкейтіліп бүгілген қол алма-кезек алға артқа шығып отырады.

4.Бір аяқпен көп рет секіріп итеретін аяқты тарта отырып алға жоғары сілтеп осы аяқтың табанына түсу 3-5 рет 20-30м орындау.

«Адымдап» секіру бұл жаттығу бір немесе екі адыдап жүгіру тәсілімен орындалады. Жерден итерілген аяқтың фазасы толық аяқталуына көңіл бөлу қажет сермейтін аяқ жерге баппен түсуі керек.
аяқты жиі-жиі алып жүгіру бірте-бірте жай жүгіру Алға шыққан аяқ алма-кезек табан басына тіреліп, өкше сәл ғана жерге тиеді Жерге тиілген аяқ толық түзетіледі, денемен бір сызықта орналасады. Иықты бос ұстау қажет қол төмен түсіріледі.
Аяқты жиі-жиі алып жүгіру, бірте-бірте жай жүгіріске көшу.

а) 60-70м 1\2 жерді күш жылдадықпен жүгіріп өту.

б) 60-70м 1\4 күшпен жүгіріп өту.

в) 60-70 м толық жылдамдыққа күшпен жүгіріп өту.Жүгіру жаттығуларын сондай-ақ жүгіруді бос сығылмай орындау керек . Жаттығуларды орындау кезінде жаттығулардың осы кездегі ережелеірін еске алу керек, үнемді қозғалыс техникасын дұрыс үйренгеннен кейін сабақты екіден немесе топпен жүгірген дұрыс 3\4 немесе 9\10 күшпен жүгіріп өту керек.Егерде группамен жаттыққан кезде техника жақсармаса оқушымен жеке дара жұмыс өткізу қажет. Әрбір жүгірістен кейін үйретушілердің басты қатесін таба біліп, оны қайталатпауға көңіл бөлу керек.

Жүгіріп келіп ұзындыққа секіру техникасын талдау.

Ұзындыққа секірудің әдістері.
Екпіндеп жүгіру техникасы.
Итеріну және ұшу
Қону.

Екпіндеп жүру. Секіруде екпіндеп жүгіру спорттшыға жылдамдың алу үшін қызмет етеді. Секірудің басқа түрлеріне қарағанда бұл түрінде жүгірудің жылдамдығы ең жоғарғы. Жүгіру жолының ұзындығы және жүгіру қадамы спортшының жеке ерекшелігіне және дене дайындығына байланысты. Жетекші спортшылар 50 мтрге жуық аралықта 24 жүгіру қадамынақолданады. Ал әйелдер үшін бір шама аз 22 ж. қадамы 40 м. дейн.

Жүгірудің өзін үш бөлімге бөлуге болады. Жүгірудің басталуы, жылдамдық алу, итерінуге дайындық.

Жүгірудің басталуы әр түрлі болуы мүмкін. Негізінде спортшылар келесі варианттарды қолданады: орнынан және жүріп келіп сондайақ біртіндеп жылдамдық алу және бірден жылдам (спринтерлік) бастау. Жүгірудің басталуының мағынасы маңызды өйткені жүгіруге ырғақ және мән береді. Спортшыны жүгіруді бастаудың бір түріне үйрету керек. Жүгіруді бір орында бастағанда бақылау сызығынан бір аяғын алдағы екінші аяғын арта үшынан қолды кейде осы қалыпта спортшы ырғатылады дененің салмағын біресе алдынғы аяққа біресе артқы аяққа түсіріп.

Жылдамдық алу. Секіруші тік жолмен жүгірген спринтер сияқты жүгіру қадамын орындайды. Қолдардың , аяқтардың қозғалыс амплитудасы кең. Кеуденің алға еңкеюі 80 процент. Бұл сәтте әрбір қадамның жеңіл итерілгеніне назар аудару қажет.

Итерінуге дайындық соңғы 3-4 жүгіру қадамын спортшы өзіне ыңғайлы жылдамдықта орындау қажет. Жүгірудің бұл бөлігі қозғалыстың жиеленуімен жүгіру қадамының қысқаруымен мінезделеді. Тізеден жазылған итерінетін аяқ соңғы қадамда тарпығандай қимылмен итерінетін жерге толық табанымен қойылады.

Итеріну. Итерінудің бұл бөлігі аяқты итерінетін жерге қойғаннан басталады. Аяқты тізеден сәл бүгіп 70градусқа жуықтатып қояды. Аяқтарының күші жетілмеген жаңадан секіруді бастаған спортшылар аяқты жасанды бүкпеу керек, өйткені тірелу күшінің реакциясының ықпалынша шыдамауы мүмкін.амортизация фазасында( тірекке аяқты қойған сәттен түзелгенге дейін) алғашқы рет аз уақыт аралығын да бірден тірек реакциясының күші өседі, де қайтадан тез азаяды. Осы күштің әсерінен жанбас буындары мен тізе буындары бүгіледі. Тіктеліну сәтінде сермелетін аяқ белсенді алға жоғары шыққанда , бұл буындардың жазылуына қатысы бар бұлшық еттердің жұмысы тіктеліну сәті басталмай басталады яғни буындардың бүгілуі әлі аяқталан жоқ , ал жазатын бұлшық еттер белсенді өздерінің жұмысын бастайды.итеріну табан жерден көтерілгенде аяқталады.

Ұшу. Ұзындыққа секірудің барлық әдісінде жерден көтерілу бірдей. Ол ұшу қадамына ұқсайды. Итерінгеннен кейін итерінген аяқ біраз уақыт тік артта қалады, ал сермелген аяқ жамбастан бүгулі алға алға көтеріледі,балтыр тізеден бүгулі.Кеуде алға сәл еңкейген . Осы қимылдан ары қарай әр әдістің стиліне тән қимылдар орындалады.

«Аяқты бүгіп» ұзындыққа секірудің ұшу бөлімі ең қарапайым қозғалыс ұшу қадамынан кейін итеріну аяғы тізеден бүгіледі де сермелетін аяқтың қатарына қосылады. Тепе-теңдікті сақтау үшін және ауада бүгулі аяқтарды ұстап тұратын іштің бұлшық етінің пресіне жүк түсірмеу үшін иықтар артқа кетеді.Қолдар шынтақтан сәл бүгулі жоғары көтеріледі. Салмақтың жалпы ортасының траекториясы төмендегенде иықтар алға кетеді, қолдар төмен түсіп алға жіберіледі, аяқтар тізеден жазылып кеудеге тартылады . секіруші қонатын жағдайға көшеді.

Жүгіріп келіп биіктікке секіру техникасын талдау.

«Фосбери-флоп» әдісінің техникасын талдау.
«Аттап-өту» әдісінің техникасын талдау.
«Аударылып түсу» әдісінің техникасын талдау.

«Фосбери-флоп» әдісінде жүгіру жылдамдығы және оның ұзындығы әр спортшының дене дайындығына және оның техникалық шеберлігіне байланысты. «Фосбери-флоп» әдісінде жүгіруді екі түрлі орындайды, бірінші жартысы тік, ал екінші жартысы доға формасында 3-5қадам.Егер жылдамдық аз болса қадам саны да аз, жылдамдық жоғары болса қадам саны да көбірек.Көбінесе секіруші 9-11 жүгіру қадамын орындайды.Жүгірудің бас жағында кеуде аздап алға еңкейеді, қадам тыбанның алдыңғы жартысын басып қарпығандай қозғалыс орындалады.Жүгіру қадамдары кең еркін, сондай ақ серпіліп тұратындай болуы керек.Жүгіруді бірден жылдам бастап және соңына таман жылдамдық жоғарлайды.Жетекші спортшылардың жүгіру жылдамдығы 7.9-8.2 м/с құрайды.

Итеріну. Итеріну аяқты итерінетін жерге қойғаннан басталады, қайтадан көтергенде аяқталады.Тізеден жазылып қойған итерінетін аяқ күштің салмағы және жүгіру жылдамдығының ықпалымен тізеден бүгіледі, маңызды итеріну үшін.Аяқты бүктіретін бұлшық күші міндетті түрде салмақтың жалпы орталығы және иықтар арқылы өткені дұрыс.Аяқтың сермелуі бүгілуі аяқпен орындалады да секірушінің кермеге арқасымен бұрылуына көмектеседі.Екі қолын жылдам жоғары алға және сәл бастан жоғары көтереді.Көтеріну уақыты осы стильмен 0.17-0.19 сек аударылып түсу әдісіне қарағанда 1,5 есе кем. «Фосбери-флоп» әдісінде ұшу бұрышы 50-60 градус.Жүгіру жылдамдығы жоғарлаған сайын ұшу бұрышы азаяды.

Ұшу- бұл кермеден неғұрлым дұрыс жағдайда өтуге бағдар беретін техникалық кимыл. Итерілгеннен кейін сермелетін аяқ итерінетін аяққа түсіріледі және екі аяқта тізеден бүгіледі. Секіруші кермеге арқасымен бұрылады. Иықтар керменің аржағына сермелетін қолмен өткізіледі.Секіруші керменің үстінде белінен иіліп жартылай доға қалпына келеді. Иек кеудеге тартылады. Жанбас керменің үстінде болған кезде иық оның деңгейінен төмен түседі, ал аяқтар жанбастан сәл бүгулі тізеден жазылып жоғары көтеріледі. Секіруші қонуға назар аудару керек, өйткені бұл әдіспен секіргенде жарақат алуы мүмкін.

«Аударылып түсу» әдісі.

Биіктік кермесін бағындыру бұрыштан 25-30 градус жүгіру арқылы орындалады.Өзін -өзі итеру биіктік кермесіне жақын орналасқан аяқпен жасалады. Ұшу техникасы «биіктікке денемен аударылып секіру» әдісі сияқты.сермеу, айналу кезеңінің бастапқы уақытында тік аяқпен кең және бос орындалады.Қолдың екеуі де білек сүйегіне қарай жұмылдырылған, бір мезетте аяқтың сермеуімен көтеріледі.Иық пен дене артқа қарай шегіндіріліп, секіруші керменің бойымен көкірек тұсын туырлау жағдайына енеді.Итерінетін аяқ тізе мен бөксе жамбас буындары майыстырылады, тізе сырт шетке қарай ығыстырылып, табан тізе сермегіш аяғына қарай жақындатылады.Секіруші көкірек пен қарнымен биік кермесі арқылы өтеді.Сермеу аяғының қозғалысы есебінен және сермеу аяғының сыртқа қарай шығарылуы арқылы керме айналасында айналма момент жасалады.Оның үстінен ұшып өте бара, секіруші сермеу қолы мен иығын түсіріп, оны арқасына қарай бүгеді.Осы уақытта сермеу аяғының тізесі жылжып кермеден кішкене түсіріледі.Жерге түсу сермеу аяғы мен қолы арқылы орындалады, немесе секірушінің денесінің сермеу бөлігімен немесе қатты айналма уақытында арқасына қарай.

Жоғарыда айтылған арқылы жерге қону көбінесе биіктігі 70см. Борпылдақ құм толтырылған арықта орындалады.Дене жарақатын алмау үшін, секірушіге көп уақытты жерге қону техникасын меңгеруге арнаған абзал.

2.3 Ядро итеру және найза лақтыру техникасының тәсілдері.

Жеңіл атлетикалық лақтыру келесі топтарға бөлінеді:

1) Тік жүгіріп снарядты лақтыратын аэродинамикалық қасиеті бар немесе жоқ.

2) Шеңберден снарядты лақтыру.

3) Шеңберден снарядты итеру.

Дискі аэродинамикалық қасиетке ие.

Көпсайыс- ерлер үшін-10 сайыс.

әйелдер үшін-7 сайыс.

10 сайыс мынандай жаттығулардан тұрады: 100м, ұзындық, ядро, биіктік, 400м, 110 с/б, дискі, сырық, найза, 1500м.

7 сайыс құрамы: 100 с/б, ядро, биіктік, 200м, ұзындық, найза, 800м.

Лақтырудың негізгі түрлері.
Лақтырудың мақсаты.
Лақтырудың негізгі фазалары.
Лақтырудың фазаларының мақсаттары.

Ядро итеру мен найза лақтыру. Лақтырудың негізгі түріне жатады. Лақтырудың негізгі мақсаты спорттық снарядтың неғұрлым алысқа ұшуға ұмтылуы. Снарядттың алысқа ұшуы, ұшудың бастапқы жылдамдығының жоғарылауына және ұшу бұрышының көбейуіне байланысты. Ал ұшу бұрышы 45гр ары көбеюге болмайды және бұрыштың одан ары көбеюі снарядтың алықа ұшуыны ықпалын тигізбейді. Сондықтан бастапқы жылдамдың неғұрлым жоғары болса снаряд соғұрлым алысқа ұшады.

Лақтырушының негізгі міндеті бастапқы жылдамдықты ұшу бұрышына сәйкестендіру. Лақтыру бөлшектерге бөлінбей тұтас орындалады. Бірақ техникасын талдау үшін мынадай бөлімдерге бөлеміз: снарядты ұстау, жүгіру, соңғы күшке дайындық, соңғы күш, снарядты ұшыру және оның ұшуы.

Снарядты ұстау. Снарядты қолға ұстау және жүгіру кезінде алып жүру, снарядтың құрлысына және лақтыру техникасына байланысты. Лақтырудың түріне қарамастан снарядты дұрыс ұстаудың талабы спортшыға барлық қимылдарды дұрыс жоғарғы амплитудамен орындауды қамтамасыз етеді.

Биомеханиканың көзқарасымен қарағанда қозғалыс амплитудасын жоғарылату үшін снарядты лақтыратын қолдың ұшына жақын ұстау керек, алайда тым саусақтардың ұшына жақындату снарядты ұстауды әлсіретеді. Сондықтан әр спортшы өзіне ыңғайлы жолды қарастыру керек.

Жүгіру. Лақтырудағы жүгірудің орындалу мақсаты спортшының снарядпен қозғалысының біртұтастығы. Жүгіру былай орындалады: жүгіру түрінде (найза лақтыру және граната лақтыру), қаргып (ядро) және айналып (диск және балға лақтыру және кей уақытта ядро итергенде).

Ең жоғарғы қозғалыс жылдамдығы балға лақтыруда соңғы 3-4 айналымда 23-25 м/сқа дейін жетеді. Диск лақтыруда 10-15 м\с, найза лақтыруда 6-8м\с. Ең ақырын жүгіру ядро итеруде 3м\с жуық.

Лақтырудағы жүгірудің ролі туралы былай айтуға болады: ядроны орнында тұрып және жүгіріп орындаудағы айырмашылық орташа 1,5-2м, дискі лақтырудағы айырмашылық 7-10м, найза лақтырудағы айырмашылық 20-24м. Осы натижелерге қарап жүгірудің маңызын білуге болады.

Соңғы күшке дайындық.

Жүгірудің екінші бөлімінде лақтырушы соңғы күшке дайындалады, ол снарядты қуу деп аталады. Осы уакытта дененің төменгі бөлігі жоғарғы бөлігін және снарядты қуады. Снарядты қуу тек алдыңғы-артқы бағдарда ғана емес дененің және белдің бұралуы жолмен де болады, лақтыруға кері бағдарда.

Лақтырушының бұл қимылы соңғы күшті орындауға дайындықтың ең маңызды рөлін атқарады. Соңғы күштің алдындағы қалыпты жағдайы барлық лақтырудың түріне бірдей.

Бұл жағдайдың мінезі, біріншіден дененің орташа тартылу күші төмендейді аяқтардың күшін лақтыру кезінде қолдану үшін, ал екіншіден снаряд ұстаған қолдан ұшу бұрышының ара қашықтығын ұзарту үшін, лақтырушының күшін өсіру үшін.

Финалдық күш. Финалдық күш сол аяқты жерге қоюдан басталады. Барлық лақтырудың түрінде оң аяқты жылдам тез жазу маңызды. Ол лақтырушының денесін алға жоғары қозғалтып және оң жамбасты жылдам алға жылжытады. Сол аяқ лақтырушының денесінің алға қозғалысын тоқтатып снарядпен дененің жоғарыға қозғалуын жүйелейді. Сондықтан сол аяқты жерге қойғанда сәл бүгіліп барып тез жазылады. Лақтырушының барлық түрінде финалдық күшінің басында жамбас алға шығады, оның қозғалысынан иықтың қозғалысы озады. Сонымен финалдық күш дегеніміз иықтың, қолдардың жамбас, тізе буындары жазылып және дененің осы бөлшектерінің күшітерінің жұмылуы.

Снарядты ұшыру және оның ұшуы.

Жеңіл атлетикаға анықтама және оның түрлері.
Жеңіл атлетиканың структурасы.
Жүрудің түрлері.
Жүгірудің түрлері.
Секірудің түрлері.
Лақттырудың түрлері .

Ядро итеру техникасын талдау және үйрету әдістемесі

Ядро итерудегі маңызды дағдылар .
Ядро итеру техникасындағы нeгізгі жаттығулар.
Ядро итеру техникасының әдістері
A) Ядро итеру техникасымен танысу .
Ә) Ядроны ұстау және итеруге үйрету.

Б) Ядроны орында тұрып итеру техникасын үйрету.

B) Секірмелі екпін техникасын үйрету.

Г) Ceкіріп ядро итеру техникасын үйрету. F) Ядро итеру техникасын жетілдіру.

Итерудегі неғұрлым маңызды дағдыларға аяқты тіреп және өзара әрекетін, итерушінің снарядты екпін алуда денесінің жеке бөліктерін кезектестіріп қолдану , финал күшін белсендіру үшін снарядқа қуып жету орындауларын жатқызуға болады . Итеру қозғалыстарын меңгеру үшін және снарядқа күш түсіру үшін , үрленген доптарды, ішіне құл салынған қаптарды және әртүрлі салмақтағы ядроны қолдана отырып , үйренуді арнайы жаттығулардан бастау керек. Мысалы:

аяқты бүгіп және түзу жазып , допты екі қолмен кеудеден жоғары итеру ;
аяқтарын алдын-ала бүгіп , бір қолмен жоғары итеру ;
бір қолымен серіктесіне алға-артқа итеру, оған бетімен , сосын бүйірімен
қарап түру;
әртүрлі қалыптан , допты екі қолмен лақтыру (төменнен алға — басынан
жоғары -алға , жанынан — алға-жоғары және т.б.)

Итеру қозғалыстарының негізін үйрене отырып, ядроны итеру техникасын үйренуге көшуге болады .

1 міндет. Ядро итеру техникасымен танысу .

Ядро итеру техникасы туралы қозғалыс және көру түсінігі түсінігі және көрсету әдістерімен құрылады . Мұнда снарядтың формасы туралы , салмағы , мен жарыс ережелері туралы мәліметтерді қосқанда, қозғалыстардың жүйелілігі қысқаша түсіндіріледі. Әдетте көрсету (демонстрация) түсіндірудің алдында болады , бірақ жағдайда байланысты керісінше де жасауға болады .

Техниканы демонстрациялауды оқытушы немесе оны жақсы меңгерген адам шұғылдануды жүргізеді. Бұдан басқа көрнекі құралдар , кинограммалар, плакаттар мен бейнефильмдер қолданылады.

2 міндет. Ядроны үстау және итеруге үйрету.

Тікелей ядро итеруге үйретуге үйретуді оны ұстаудан және соңғы күш-
итеруден бастау керек . Ядро ұстауды көрсету мен түсіндіруден кейін оны
шұғылданушының дұрыс орындауы тексеріледі. Ядро білекті тігінен ұстап
тұрып, саусақтармен ұсталады. , _#

Бұл міндеттерді шешу үшін мынадай жаттығулармен таныстырамыз:

ядроны қолдан қолға лақтырып салу;
ядроны сәл биіктікке лақтырып , қағып алу ;
ядроны әр түрлі заттар арқылы итеру.

Бұл жаттығулармен ядроны итеру құралды (ядроны) лақтыратын бағытқа жартылай қырымен қарап тұрып орындалады . Мұнда бір мезгілде қолдар мен денені »тіктеп , аяқты бүгумен үйлестіріп , ядрокың дұрыс ұсталуын қадағалау керек .

3 міндет. Ядроиы орында тұрьп итеру техникасын үйрету. Орнында тұрып ядро итеруді алдымен қарап тұрудан бастауға болады . Ал сосын лақтыру бағытына қырынан қарап тұрыл, бірақ иық белдеуін алдын-ала оңға бұрып лақтыруға болады . Бұл жаттығулар лақтыру бағытына артпен қарап тұрып, бастапқы қалыптан итеруге өту болып табылады . Аяқтар осы, жағдайда сәл бүгілген, сол аяқ алда, дене салмағы көбінесе тізеден бүгілген оң аяққа түседі.
Сол аяқтың табаны ішіне қарай сәл.бүгілген түрде болады,ал итеру сол аяғын жерге қоюдан басталады .

Орнында тұрып ядро итеру техникасын меңгерудің көмекші жаттығулары үрленген доптарды әртүрлі бастапқы қалыптан бір және екі қолмен итеруге болады .

4 міндет . Секірмелі екпін техникасын уйрету.

Техниканы меңгеру үшін секірудің бірқатар еліктеу жаттығулары бар .

Бастапқы қалыптан — лақтыру бағытына артпен қарап тұру:

дене итерілетін оң аяққа топталады, бүгілген сол аяқ оң аяқ саусақтарына жақын тірекке қойылады ;
бір мезгілде оң аяқты тіктеп , сол аяғын итерілу бағытына сермеп орындалады;
сол аяқ бастапқыға жақын қалыпқа қайтып оралады, бірақ сәл төмен топталып , жиналып түрады .

Келесі жаттығу алдыңғы жаттығудың жалғасы болып табылады . Бастапқы топталудан кейін сол аяқпен итеру бағытына аяқты сермеу орындалады, сонымен бір мезгілде оң аяқта күшпен итеріледі және сосын ядроны иыққа ұстап тұрып, алма кезек аяққа түрып секіру. Бұл жаттығу стартты аяқтайды «итеруші-снаряд» жүйесіне белгілі бір көлденең жылдамдық береді.Снарядты аяқтарымен және жамбасымен қуып жетуге және итерілетін аяғына тұрақты топталуға мүмкіндік береді.

Шұғылданушыда итеруді дұрыс орындауды сезінуді құру үшін, оны серіктесінің көмегімен жасау керек . Бұл үшін үйренуші алға еңкейіп және сол аяғымен артқа бұрылған қадамымен еңкейген күйі, бұрын суреттелген қалпын алады . Серіктесі, көтерілетін жерде аяғын көтере отырып , шұғылданушыны итеру бағыты бойынша жеңіл итереді. Үйренуші, ауырлық күшін қолдана отырып, оң аяғымен қысқа секірулерді орындайды және сосын аяғының ұшымен тұрып , тізесін бүгеді.

Секіруді үйрену кезінде биікке және алысқа секіруге себеп болып табылатын, оң аяқпен қатты итерілуге жол бермеу керек, сол аяқты үзіліс те жасамау керек.

5 міндет. Секіріп ядро итеру техникасын үйрету.

Әрбір сабақта үйренушілермен орнында тұрып ядро итеру және секіруге ұқсатып ядро итеруді қайталау керек. Бұл құралдардан басқа, қойылған міндеттерді шешу үшін мынадай жаттығулар болады:

— секіріп және құрасыз ядро итеріп еліктеу;

— секіріп, салмағы жеңілдетілген ядро лақтыру ;

— жарыс ережесін және нәтижесін сақтай отырып , шеңберден секіріп , ядро итеру.

Ядроны секіріп, итеруді орындау кезінде, секіру кезіндегі дененің еңкеюін сақтауға және бұл фазаны аяқтағаннан кейій жабық жағдайға ерекше көңіл бөлу керек .

6 міндет . Ядро итеру техникасын жетілдіру .

Ядроны итеру техникасын жетілдіру кезінде бұл міндеттерді шешудің толығымен басты құралдары болады;

Снарядсыз, снарядпен және тренажерларда жекелеген фазаларын жетілдіруге арналған арнайы жаттығулар;
әр түрлі салмақтағы ядроларды шеңберден итеру;
нәтижеге ядро итеру.

Ядро итеру техникасын меңгеруді дене сапаларын паралель дамытумен және оларды жетілдірумен өткізу керек.

Қазіргі уақытта ядроны бұрылып итеру тәсілі кеңінен қолданылуда. Сол немесе басқа нұсқасын қолдану адамның итеру қозғалысына және жеке қабілеттіліктеріне байланысты.

Найзаны және гранатаны лақтыру техникасының әдістемесі.

Қазақша тарихи деректер
Найзаны ұстау
Екпіннің соңғы бөлігі
Финалдық күштің фазасы
Лақтырудан соңғы тежелу

Найза-ортасында тепе-теңдігі жіппен оралған металды снаряд.

Салмағы 800гр.

Ұзындығы 280 см. Ерлерге.

Әйелдер үшін 600грамм және 220-230 сантиметр ұзындығы. Найзаның үшкір жағынан оралған жіпке дейінгі арасы 106см ал әйелдердікі 80-95 см.

Оралған жіптің ені ерлер снарядында 15-16см әелдер снарядында 14-15см Найза лақтыратын сектор29.

Найза лақтыру екпінімен снарядты апарудан және тақтайшаның алдында тұрады.

Екпін инерциясы мен финалдағы әрекет найзаның ұшу бағытындағы қосымша күшін ұлғайтуға және уақытын азайтуға бағытталған.Найзаның ұшып шығу жылдамдығы екпін жылдамдығынан жиналған және финалдағы жылдамдықтан 90 метрге лақтырғанда 32м\с-қа жоғарылайды. Найзаның ұшу қашықтығы 29-30 бұрышта және 150-170см биіктікке дұрыс лақтыруға анықталады. Найзаның ұшу биіктігі әдетте 14-17м ал ұшу уақыты 3,5-4,5 секундтан тұрады.

Тарихи деректер.

Найзаны ертеде күн көру ретінде тамақ табуға қолданғаны белгілі. Бірінші әдебиеттік анықтамаларда «Илиада-Гомера» ежелгі гректердің найзаны қашықтыққа және нысанаға лақтырып жарысқандығы көрсетілген. Найза лақтыру бес сайыс программасына біздің эрамызға дейінгі 708 жылы Олимпиадалық ойынында кіргізілген.Найза лақтырудан 1-ші жарыс 1886жылы Швеция мен Финляндияда кеңінен тарады.1906 жылы торқалы той Олимпиадасы өткізілді. Жаңарған олимпиадалық ойынның 10 жылдығына арналған программасына бірінші рет найза лақтыру енгізілді 1908 жылы жарыс техникасының бұл варианты заң күшіне келтірілді. Ол найза лақтырушының ұзындық ек пініне шек қойылу тоқтатылады . Екігші кезеңде найза лақтырудың техникасының дамуы және жаттығу методикасының дамуы және жаттығу методикасының дамуы және жаттығу методикасының дамуы 1912 жылдан 1958жыл аралығында жақсы дамығаны белгілі . 1912 жылы бірінші дүниежүзілік рекорд анықталды.Э.Лемминга 6-32 метр Э.Лундкивист дүние жүзінде бірінші найзаны 71,01 метрге лақтырды.

Найзаны ұстау.

Әдетте найза үлкен және көрсетілген саусақпен немесе үлкен және ортаңғы саусақпен ұсталады. Ал қалған саусақтар найзаны ұстауға көмектеседі. Бұл кезде найзаның сабы алақанда қиғаш жатады . Мақсатқа сәйкес бас бармақ пен ортаңғы саусақ орамның шетіне тіреледі . Ортаңғы саусақ басқаларынан ұзынырақ және әлдірек . Сондықтан бұл найза лақтырудағы мөлшерлік қозғалыстағы берілістің жақсаруын қамтамасыз етеді. Мұндай ұстауда алысқа лақтыру кезіндегі найзаның айналу жылдамдығы,осьтің ұзындық айналымында секундына 14-31 айналымға жетеді. Найза ұстау кезінде барлық буында Екпіндеу негізінде мақсатқа сәйкес найза иықтан жоғары алынады . Бұл кезде найзаның соңы ішке және төменге бағытталады.Бұрылу кезінде бос қолдың буыны найзамен бірге құлақтың деңгейінде болады.Найзаны артқа жоғары бұрған кезде бастан жоғары ұсталады.

Екпінмен жүгіру, найза лақтыру екпінімен қоса найза лақтырушы снарядпен бірге старттық екпінде және финалды белгілі бір жылдамдыққа жетеді. Найзаның екпіндігі жылдамдығы айтарлықтай емес және финалда снарядтың ұшып шығу жылдамдығы орта есеппен 20 процент шамасында болады.Екпіннің барлық ұзындығы 20-35 метр тұрады. Әйелдер үшін екпін ұзындығы қысқарақ болады. Екпін шартты түрде екі бөлімнентұрады : алғашқы және соңғы.

Екпіннің алғашқы бөлігі (старттан бақылау белгісіне дейін) 15-23 метрден тұрады. Лақтырушымен 10-14 адымға орындалады . Екпіннің қорытынды бөлігінің ұзындығы (бақылау белгісіне дейін) әйелдерде 8-9 метрге және ерлерде 12 метрге тең. Екпінде және жылдамдықта екі екпін бөлігінің ұзындығы адам ұзындығына байланысты. Екпіннің соңғы бөлігінің ұзындығы лақтырушының найзаны жібергеннен кейінгі бұрып жіберу және қозғалыс инерциясымен анықталады.

Екпіннің алғашқы бөлігі.

Лақтырушының екпіннің алғашқы бөлігіндегі тапсырмасы старттан бақылау белгісіне дейін өзіне қолайлы жылдамдық алуынан тұрады.

Бұл екпін бөлігінен адамның ұзындығы спрингттік жүгірістегі біршама аз. Еркін қозғалысты сақтау үшін екпінде табанның алдыңғы бөлігімен жүгіруді қажет етеді .

Сол қол уақытта жүгірістегідей жұмыс істейді, оң қол найзамен тербелмелі қозғалыс жасайды.Күшті найза лақтырушылардың соңғы бөліктің алдында екпіндегі жылдамдығы 7-8 м\с тербеледі. Екпіннің жылдамдығының ұлғаюы спорттық қортындысының өсуінің бір мүмкіндігі болып табылады.

1937-1938 жылдар найза лақтыру нәтижесі өсті деуге болады. 1916 жылы бірінші рет әйелдер арасында найза лақтырудан жарыс өтті. Бұл жарыста француз спортшысы М.Уотиал салмағы 800грамм найзаны 30-45 метр нәтижесінде көрсетті. 1926 жылдан бастап найзаның салмағы 600 грамм болды . 1930жылы неміс спортшысы Е.Браумюллер бірінші рет 40 метрге жеткізді .Әйелдер арасындағы найза лақтыру 1932 жылы олимпиадалық ойынның программасына енгізілді. Найза лақтыру техникасының және жаттығу методикасының дамуындағы шеберліктің көзі.1953 жылы найза лақтырудың жарыс тәртібіне жоғарғы аэродинамикалы қасиетті металдан жасалған найза заңдылығы енгізілді найза лақтыру үшін алаң өзгертілді. (29) Бұның бәрі қорытындыда айтылды.

Бірінші рет американдық Ф.Хелу найзаны 80 метрге лақтырды (80,41) ал 1954 жылы Н.Қонаева (СССР) 55 метрлік белгіден өткізді (55,48м)

Жаңа снаряд лақтыру техникасын орындау да аздаған өзгерістерді қажет етті . Жаттығу жыл айналымында өзгертіліп жүргізілді жоғары сатыға көтеру техникасы қысқы дайындық мерзімінде де өткізілді .Жаттығу процесін жаңартуға ерекше көңіл аударылды .Бесінші кезең әйелдер мен ерлер қорытындысының жоғарғы қарқынды өсуімен әйгілі болды. 1964 жылы норвегиялық Т.Педерсон найзаны 90 метрге лақтырды .Олимпиадалық ойындарда рекордтың жиі алмасуына байланысты олимпиада ойындарына дайындау мақсаты өсті.

1983 жылы жеңіл атлетикадан әлемнің 1 чемпионы американдық Т.Петраноф рекордты 99,72 метрге дейін жеткізді ал 1984жылы германиялық У.Хок 104,80 метрлік нәтиже көрсетті. 1986жылдан бастап ерлер найзаны жңа конструкциямен лақтырды. Бұл өзімен бірге спорттық нәтиженің төмендеуіне және ұшудың аэродинаикалық ерекшелік снарядына өзгеріс әкелді. 1986 жылы ФРГ-лық К.Тафельмайер 85,74 метр рекордтық нәтиже көрсетті. 1987 жылы У.Железны әлемдік рекорд жасады.

Әйелдер найзасын бірінші рет 70-метрге 1980 жылғы Олимпиадада СССР спортшысы Т.Бирюлина ұшырды. (70,08) Қазіргі кезде әйелдер арасында найза лақтырудан әлемдік рекорд 78,70 метрге жетті,оны 1987 жылы ГДР-лық П.Фельске орындады. Егер бұл кезеңге дейін найза лақтырушыға ауыр салмақты штангамен, кейбір бұлшық еттерге арнаулы күшті жаттығулар беруге және гимнастикалық снарядтарда жаттығужасауға шек қойылса, қазір ауыр жаттығу қабылдау нәтижесінде жақсы көрсеткіштерге ие болатын болды .

Россияда найза лақтырудан бірінші жарыс 1883 жылы өтті. Найза лақтырудан жарыс өте аз өтті, себебі қатысушылар аз болды , Революцияға дейінгі рекордты 1935 жылы А.Охаком 54,13 метрге орындады.1918-1930 кезінде А.Решетников жақсы лақтырушы болды. (64,04м1925)

1952 жылы біздің жігіттер бірінші рет олимпиадалық ойынға қатынасып төртінші , алтыншы орындарға, ал әйелдер екінші және үшінші орындарға ие болды. 1953 жылдан советтік найза лақтырушылардың жаттығу жүйесі қосылды. Жылдан жылға жаттығу сабақтары мен жаттығу уақыттарының саны өсті.

Найза лақтырудың өсу үлгеріміне байланысты штангамен айналысу одан әрі спортшыларды зақымдауға дейін әкелді.Жаттықтырушылар советі күш жылдамдығының сапасын өсіру мақсатында айналмалы жаттығу әдісіне штангамен тапсырмалар орындауды ұсынды. Жаттығушылардың творчествалық жұмыстары және ғылыми іздеулер советтік найза лақтырушылар мектебін әлемде алға шығарды .Советтік найза лақтырушылар бірнеше рет олимпиадалық ойынның жеңімпаздары атанды.

Европа чемпионатында төрт рет алтын және үш рет олимпиада медальдарын жеңіп алған Я.Лусис совет найза лақтырушылар арасында салмақты үлесін қосты . Он екі рет Я.Лусис СССР чемпионы атанды және екі рет әлемдік рекордты жаңартты. Небары он бір жастағы эспондық Х.Пуусте снарядты 94,20 метрге лақтырып оның рекордын жаңарта білді.Жаңа конструкциялы найзаны барлығынан жақсы лақтырған 1987 жылы В.Евсюков-85,16м.

Екпіннің соңғы бөлігі.

Екпіннің бұл бөлігіндегі адымды шапшаң айтуға болады. Бұл адымдардың орындаған кездегі лақтырушының алдында тұрған мақсаты, жүгіріс жылдамдығын азайтпай лақтырушының алдында біршама пайдалы жағына келіп, жылдамдықты азайтпай лақтырудың келесі фазасын орындау. Әлемдегі күшті лақтырушылардың шапшаңдық адымының саны әр түрлі (4-6) Бұл спортшылардың жақсылыққа тырысып өздерінің күшті жақтарын қолданғандарын бейнелеумен түсіндіріледі.

Барлық вариантта бағыттау мақсаты бір. Найзаны толық туралап және баяуламай лақтырудың келесі фазасын орындау. Бағыттау 2 адымнан тұрады. Ол оң аяқтың адымынан басталады . Спортшы иығын оңға бұрады және иықтың бойымен найза ұстаған қол түзеледі ,екінші адымның соңына дейін қол толық түзеледі. Бұл уақытта найза иықтың деңгейінен төмен түсірілмейді. Қол мен дене арасындағы бұрыш 90-ты құрайды.

Лақтырушының көз қарасы алға жоғары бағытталады , найзаның ұшы көздің деңгейінде болады.Жылдамдықты сақтау үшін екпін алғанда мақсатқа сәйкес денені тік ұстау керек. Дене қисайған кезде жылдамдық төмендейді айқасқан адамның ұзындығы екпіннің жылдамдығына сол аяқтың серпіліс күшіне және оң аяқтың жоғары алға шығуына байланысты аяқ ажырасуының аумағы спортшының иілгіштігімен және бөксенің оңға бұрылу аумағымен анықталады. Неғұрлым бөксені оңға бұрса соғұрлым аяқтардың ажырасу бұрышы аз болады . Бөксенің бұрылуы айқасқан адымда 350-360-қа жетеді.

Күшті найза лақтырушылардың айқасқан адымының ұзындығы 280см-ге жетеді, ал дене аяғы 10-25 басылған кезде қисаяды . Егер табаны оңға көбірек бұрылса (35-45немесе 90-қа ) онда соңғы шапшаң адымның ұзындығы ұлғаяды .

Финалдық күштің фазасы.

Лақтыру фазасы мынадай шапшаң жүрісті орындаумен түсіндіріледі. Бұл фазада лақтырушының алдындағы негізгі тапсырмалар: екпінмен жүгірудің толық инерциясын снарядқа толық күшпен әсер ету найзаның қолайлы бұрыштан ұшып шығуының барынша жылдамдығын қамтамасыз ету.

Финалдық күштің фазасында лақтырушының екі жұпты жағдайға көшуімен лақтырушының снарядқа пәрменді (активті) әсер етуі үшін қолайлы жағдай жасайды. Бұл сонымен қатар біртіреулікке көшу кезінде сол аяқтың қойылу жағдайының әлсіз өтетіндігін байқатады. Найза лақтыру екпінмен жүгірудің белгілі жылдамдығына жеткізеді.

Лақтырудан соңғы тежелу.

Лақтырушы бақайшағына көтеріліп,оң аяғымен жылдам секіреді. Салмақты оң аяққа теңелтіп, лақтырушы оң аяғын көтереді, денесін еңкейтеді және қолымен қимыл жасайды . Бұл 1,5 метрлік бөлшекте тежелуге мүмкіндік береді. Екпінде найза лақтырушы өзінің барынша көп жылдамдықты жүгірісінен төмен 2,0-3,5 м\с жылдамдығымен жүгіреді . Бұл өзінің іс әрекетін басқаларға мүмкіндік береді оларды дәл және еркін орындайды . Найза лақтыру техникасында басқа да варианттар бар. Бұл вариантта 5 шапшаң адым бар. Оң аяғымен адым жасап, спортшы иығын оңға бұрады,оң қолын найзамен бірге төменнен артқа апарады, келесі адыммен сол аяқпен оң қолымен қозғалысты жалғастырады. Әрі қарай айқасқан адымнан басталады, қозғалыс жоғарыдағы айтылғандарға сәйкес орындалады. Төртінші адымда күш салудың көлемі сол аяқты қою кезінде 1-3 кг-ға жетеді.

Салыстырмалы күш активті «тартылу күші» фазасында 3-4 кг-ға жетеді ал жұлқыныста спортшының дайындығына байланысты болады және 9-35 құрайды.

Практикалық әдістемелік (семинарлық) сабақтар тақырыбының үлгілік тізімі.

Сабақ құрылымы. Сабақ мақсаты міндеттері және бөлімдері
Сабақ жүргізу және оған дайындалу технологиясы
Спорттық жүру техникасын оқыту әдістемесі
Жүріс бөлшектерінің техникасын үйрету, толық жүріске үйрету
Спорттық жүрістің техникасын әр түрлі жасқа және жынысқа сәйкес үйрету
Спорттық жүрістің даму тарихы
Толық және бөлшектеп оқыту түрлері
Қашықтық бойынша жүруге үйрету (түзу жолмен, бұрылыспен, мәрелік жылдамдыққа, жылдамдықты өзгертуге (ритм)
Биіктікке секірудегі техниканың өзгеру түрлері спортшының жасына, жынысқа морфологиялық ерекшелігіне байланысты
Серпіліске, жүгіру мен серпілістік байланыстыру, ұшу фазасы және қону
Биіктікке секіру техникасын таңдау және оқыту әдістемесі
Ұзындыққа секіруді, студенттерге оқыту әдістерін үйрету
Студенттерге ядро итеру техникасын оқыту
Найза мен граната лақтыру техникасын оқыту әдістемесі
Жеңіл атлетика түрлерін ғылыми жұмыстар ұйымдастыру
Жеңіл атлетиканың әр түрінен жарыс ережесі
Сабақ жоспарын құрастыру
Үйрету кезінде арнайы жаттығуларды дұрыс қолдана білуге және сабақ беру дағдысын жетілдіру
Диск лақтырудың техникасының оқыту әдістемесі
үш дүркін секірудегі оқыту әдістемесі
дене қабілеттері мен техниканы жетілдіру үшін айналма әдістердің әр түрін сабақта қолдана білу
спорттық жаттығудың ережелері мен заңдылығы
Жеңілатлеттердің дайындық түрлері, олардың өзара байланыстары
Болашақтық күнделікті қолма-қол жоспарлау
Әр түрлі жастағы топтардың спорттық жаттығу әдістемесі. Сырықпен секіру техникасын үйрету әдістемесінің ерекшеліктері
Балға лақтыру техникасының әртүрлілігі
Балалар мен әйелдердің лақтару техникасының ерекшеліктері
Жеңіл атлетиканың түрлеріндегі жылдамдықты дамыту
Күшті дамыту. Жеңіл атлетиканың түрлеріндегі күш қабілетін байқау
Төзімділік және жеңілатлеттерден байқалуы
Жеңілатлеттердің икемділік қабілеттері көрінетін түрлері
Әр түрлі жыныс пен жастағы адамдардағы спорттық дайындықтың әдістемелік ерекшеліктері
Балалар мен жасөспірімдердің дене дамыту тәрбиесін.дегі жеңіл атлетика жаттығуларының маңыздылығы
Жаттығу әдістері
Спорттық жүрістегі біржылдық және көпжылдық жаттығуды қажет етуі
Бір және көпжылдық машықтанудың құру әдістемесі 100, 200, жән 400 м жүгіру машығын жолспарлау ерекшеліктері
Төзімділікті қажет ететін жүгіру түрлері
Төзімділікті дамыту әдістері
Орта, ұзын және ұзын қашықтыққа жүгірудегі бір және көпжылдық жаттығуды құру әдістемесі
Найза лақтырудың анатомиялық – морфологиялық ерекшеліктері
Найза лақтырудағы машықтану роцессін жоспарлау ерекшеліктері
Әйелдер дайындығының ерекшеліктері
Кедергімен жүгірушіге-жылдамдық ең керекті негізгі қабілеттердің түрі
Кедергімен жүгірудегі жылдамдықты дамыту әдістері
400м жүірудегі машықтану процесстерін жоспарлау ерекшеліктері (ерлер мен әйелдер)
ЖСШМ-дегі жеңіл атлеттерді дайындығының ерекшеліктері
Құрама командағы жеңілатлеттердің дайындығының ерекшеліктері
Командаларды құрастыру барысында жеңілатлеттердің дайындығын жоспарлаудың жарыстық күнтізбесі
Әйелдер ағзасының дамуына дене жүктемесінің ықпалы
Машықтану жүктемесіндегі күш жылдамдық және төзімділіктің басымдылығы кезіндегі әйелдер ағзасы
Жеңіл атлетиканың көпшілікке дамуы
Әр түрлі жастағы айналасушылармен паркте, стадионда сабақ жүргізу
Биіктікке секірудің көпжылдық дайындығын құрастыру
Биіктікке секірудегі жылдық және көпжылдық дайындықты құру
Үш дүркін секірушінің көпжылдық дайындығын құру
Ядро итеруден көпжылдық жаттығуды құру ерекшеліктері
Жылдық дайындықтың әр түолі кезеңінде жаттығудың процесін модельдеу тапсырмасын орындау
Диск лақтырушының көпжылдық, жжылбойынша дайындығын құру
Жеңіл атлетикадағы зерттеу әдістерінің негіздері
Жеңіл атлетика түрлері техникасын оқыту дағдысына үйрету

Сынақ талаптары

№	Түрлері	Көрсеткіштер
		Ерлер	Әйелдер
1	Спорттық жүріс 1000м.	5.30.0	6.30.0
2	100м жүгіру	13.0	14.5
3	2000м жүгіру	—	19.0.00
4	3000м жүгіру	11.30.0	—
5	Биіктікке секіру	145см	120см
6	Ұзындыққа секіру	5.40	4.00
7	Кедергімен жүгіру әйелдер-100м биік 72.6 арақашықтық 8м		17.00
8	Кедергімен жүгіру ерлер-110м биіктік 91.4см ара қашықтық 8м 14см	18.00
9	Ядро итеру ер-700г, әйел-500г	9.00м	8.00м
10	Граната лақтыру ер-700г, әйел-500г	42м	30м
11	Найза лақтыру ер-800г, әйел-600г	36м	25м
12	Эстафеталық жүгіру 4х100м	48.0	58.0
13	Диск лақтыру ер-2кг, әйел-1кг	30.00м	25.00м
14	Үш дүркін секіру	11.00м	9.00м
15	Балға лақтыру ер-6кг, әйел-4кг	28.00м	24.00м
16	Сырықпен лақыру	2.60м	1.80м
17	І-семестрде 3-жарысқа қатынасуы
18	І-семестрде 3-жарысқа төрешілік ету
19	Жекелік жұмыстарды тапсыру
20	Үш дүркін секіру	11.00м	9.00м

Қорытынды

Ұдайы.өсіп келе жаткан бәсеке жағдайында жақсы спорт нәтижелеріне жетуге жеңіл атлетика жаттығуы спортшылардың дайындық жүйесіне, жаттықтыру процесіне соңғы жетістіктерді енгізгенде, яғни жаттықтырудың жаңа тәсілдері мен әдістерін енгізгенде ғана, сондай-ақ спорттық іс-әрекетті тиімдендірудің жаңа жолдары белгіленген жағдайда ғана мүмкін болады. Осындай бағыттардың бірі олардың жаттығу кезеңінде және жарыстарға қатысқан кезінде жеке дайьшдық ерекшеліктерін ескеру болып табылады.

Жұмыстың мақсаты — жеке психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, жеңіл атлетика жаттығуларында жоғары білікті спортшылардың техникалық-тактикалық қимылдарын жетілдіру жолдарын іздестіру. Жұмыстың негізгі қорытындылары:

Жеңіл атлетика жаттығуында жоғары білікті спортшылардың жеке ерекшеліктері анықталды.

2.Жеке психологиялық ерекшеліктері ескеріле отырып, жеңіл атлетика жаттығуында жоғары білікті спортшылардың техникалық-тактикалық қимылдарын жетілдіруге бағытталған жаттығулар кешені құрастырылды.

3.Қойылған міндеттерге неғұрлым сай келетін техникалық-тактикалық қимылдарды тіркеу әдісі белгіленді.

4.Құрастырылған жаттығулар кешенінік жеңіл атлетика жаттығуы барысында жоғары білікті спортшылардың техникалық-тактикалық қимылдарын жетілдіруге ықпалы барынша тиімді екендігі тәжірибе жүзінде дәлелденді.

Жоғары білікті спортшыларды дайындауда спортшылардың жеке ерекшеліктерін ескерудің маңыздылығы техникалық-тактикалық тәсілдердің тиімділігі артып, жарыстарда жеңіске жету мүмкіндіктері молаятындығын дәлелдеді және құндылығын құрайды.

Іс — тәжірибеде алынған нәтижелерді оқу-жаттықтыру процесінде қолдануға болады:

■ жеңіл атлетика жаттығуында жоғары білікті спортшылардың техникалық-тактикалық қимылдарының тиімділігін арттыратын тәжірибеден өткізілген арнайы жаттығулар кешенін;

■спортшылардың техникалық тұрғыдан дайындығын анықтайтын «әдістемелік тапсырмалар жиынтығы».

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы // — 2005. – № 3 – 16 б.
Қазақстан Республикасы президентінің Қазақстан халқына жолдауы Астана, 2004. – Б. 1-2.
Доскараев Б.М. Физическое воспитание на территории Казахстана с древнейших времен до возникновения государств раннефеодального типа. – Алматы: Ғылым, 1993. – 193 с.
Адамбеков К.І. Жалпы бiлiм беретiн мектеп жағдайында жас футболшылардың оқу-жаттығу үрдiсiн оптимизациялау: пед.ғыл.докт. … дисс. – Алматы, 2008. -270 б.
Сапарбаев Б.М. Теория и практика подготовки учителей физической культуры в системе непрерывного педагогического образования.: дисс. …док.пед.наук.: 01.03.93. – Алматы, 1993. – 246 б.
Бекбатчаев Т.Ж. Мектептегі дене тәрбиесі жүйесінде дәстүрлі қазақ ойындары мен жаттығуларын қолдану: пед. ғыл. канд. … дисс. — 13.00.04. – Алматы: АлМУ. 1982. – 145 б.
Тойлыбаев Б.А. Бастауыш мектеп оқушыларына дене тәрбиесін беруде халықтық педагогика элементтерін пайдалану: пед.ғыл.кан. … дисс. – Алматы, 1999. -146 б.
Оңалбек Ж.К. Дене тәрбиесі мен спорттың жеке адамдар арасында ұлттық қарым-қатынастарды дамытудағы орны: пед.ғыл.кан. … дисс. – Алматы, 1999. – 137 б.
Уаңбаев Е. Дене тәрбиесінің негіздері. – Алматы: Санат, 2000. – 72 б. Тастанов А. Дене мәдениеті мамандығына кіріспе. – Шымкент:Ғасыр-ІІІ, 2006. – 166 б.
Мухамеджанов Б. Дене мәдениеті мамандығына кіріспе. – Шымкент:Ғасыр-ІІІ, 2006. – 166 б.
Оразов Ш.Б. Болашақ мұғалімдерді оқушылардың дене тәрбиесі жүйесін ұйымдастыруға дайындаудың педагогикалық негіздері: пед.ғыл.докт. … дисс. – Түркістан, 2008. -370 б.
Әбділлаев Ә.К. Дене мәдениетінің ілімі және әдістемесі. – Түркістан: Тұран, 2004. – 227б.
Е.Д.Оразбаев Студенттердің қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудың педагогикалық негіздері: пед.ғыл.кан. … дисс. — 14.11.07. – Алматы, 2007. -150 б.
Тұрысқұлов Ө.Ж. Болашақ дәәрігерлерге дене тәрбиесін беруде халықтық педагогика элементтерін пайдалану: пед.ғыл.кан. … дисс. — 10.12.07. – Түркістан, 2007-146 б.
Дүйсенов О.Қ. Болашақ дене шынықтыру мұғалімдерінің волейбол спортына кәсіби бейімділігін қалыптастырудың педагогикалық шарттары: пед.ғыл.кан. … дисс. — 10.12.07. – Түркістан, 2007-156 б.
Оқулық Методика обучения л\атлетическим упражнениям.
Ред. Кривоносов М.П.
Оқу пособиясы. Практикум по л\атлетике ред. Лазареьв И.В. Кузнецов В.С. 1999г. Академия Москва.
0қулық л\атлетика. Бег на средине длинные дистанции ред. Макаров А. Москва ФиС.
Оқулық л\атлетика. Метание диска ред. Дячиков В.М. 1977г. Москва ФиС.
Оқулық л\атлетика. А.И.Жилкин, В.С.Кузьмин, Е.В Сидорчук. Москва «Академия» 2006г.
Оқу пособиясы. Методика обучения. Мухамеджаров Т.К. Шымкент 2001ж.

О.В. Колодия, Е.М. Лутковский , В.В. Ухова. « Легкая атлетика и методика преподавания » Москва. « Физкультура и спорт » 1985г.
Е.Д.Курчагинов «Методика обучения технике легкоатлетических метаний» Москва. 2001г.
Н.Г. Озолина, В.И.Воронина, Ю.Н.Примакова жалпы редакциясымен М.ФиС,1989.
Мектептегі жеңіл атлетика сабағы. Ю.Ф.Прецко, А.Р.Семикон.
Жоғарғы оқу орындарының студенттердің дене шынықтыру программасы М, 1979ж.
Жеңіл атлетика түрлеріндегі жаттығу ерекшеліктері.Оқу құралы 1986ж.
Жеңіл атлетика кітабы Н. Г. Озолина, М., ФиС, 1989
Жеңіл атлетика жаттықтырушыларының кітабы. Хомснкова Л. С. М.,ФиС, 1984
Жеңіл атлетика кітабы Маркова Ю. Л. М., ФиЯ, 1982
Жеңіл атлетикадан төрешілік ету және ұйымдастыру М., ФиС, 2000
Жеңіл атлетикаға арналған жаттығулар және машықтану Алабина М., ФиС, 1986
Жүгіру, секіру, лақтыру. Ломан И. Г. М., ФиС, 1684
Платонов В. Н. Тәжрибелі спортшыларды даярлау. М., ФиС, 1986
И. Тер-Ованесян Жеңіл атлетиктерді даярлау. Терра-спорт, М., 2000
Озолин Н. Г. Жаттықтырушының жұмыс кітабы. (ғылым жеңеді) Москва АСТ Астрель, 2004
Ашмарин, Спорт ғылымын зерттеу М., ФиС, 1978
Матвеев Л. П. Тәжрибелік және әдістемелік дене шынықтыру М., ФиС, 1989
Журнал «Жеңіл атлетика» «научный вестник»
Суслов Ф. Г. Гиппенрейтер Е.В. Спортшыларды таулы жерде даярлау Олимпия М, РRЕSS 2000
Жеңіл атлетика: «Жарысты ұйымдастыру және бір күн ішінде өткізу. Олимпия М, РRЕSS 2000
Попов В.П. «Ұзындыққа секіру: көп жылдық дайындық» Олимпия М, РRЕSS, Терра-спорт, 2001

Турция прекратила все торговые отношения с Израилем

Знакомые Елены Константиновой называют ее наглядным пропагандистом…

Людоед и расчленитель стали «героями СВО»

В США заработал первый казахский детский сад

Шокирующая статистика! Война России против Украины унесла…

«Стыдно парню так осквернять священный головной убор»:…

Казахстанские хоккеисты обыграли чешских на юношеском чемпионате…

Станет ли Елена Рыбакина первой ракеткой мира?

Гордость страны! Казахстанские боксеры нокаутировали трех соперников…

Зеленский призывает мировое большинство «принудить Россию к…

Дипломдық жұмыс.. Жеңіл атлетикалық жаттығулардың мазмұны және құрылымы, 2015 — 57

1.1 Дене тәрбиесі және жеңіл атлеткалық жаттығулардың педагогикалық мәні

» Выучить казахский язык стало проще простого». В Алматы открылся бесплатный разговорный клуб

На 10 % за год выросла стоимость одежды в Казахстане

«Казахстан готов предоставить площадку для переговоров между Россией и Украиной» — Даурен Абаев

Турция прекратила все торговые отношения с Израилем

В Казахстане будет работать комитет искусственного интеллекта

О НАС

Мобильное приложение

Наши контакты