Дипломдық жұмыс: Медициналық құжаттар және нұсқаулықтар аудармасы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

I ТАРАУ. МЕДИЦИНАЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІҢ АУДАРЫЛУЫ

II ТАРАУ. МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚҰЖАТТАР ЖӘНЕ НҰСҚАУЛЫҚТАР АУДАРМАСЫ

ІІІ ТАРАУ. МЕДИЦИНАЛЫҚ АУДАРМАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

ҚОРЫТЫНДЫ

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ҚОСЫМША

КІРІСПЕ

Аударма – қиын да күрделі, жауапты да маңызды, шығармашылық өнердің ең биігі. Талантты аудармашы әрі аударма зерттеушісі К. Чуковский аударманы “биік өнер” деп бағалаған. Өйткені неміс халқының классигі И. Гете пайымдауында “аудармашы еңбегі бүкіл жер шарын біріктіретін, байланыстыратын маңызды істердің бірі болып қалды және қала береді”. Шын мәнінде аударма қалыптасу кезеңінен бастап, бүгінгі күнге дейін адамзаттың арасындағы рухани, мәдени құндылықтарды бір-біріне жеткізуші, халықтар арасындағы байланысты дамытушы, жалғастырушы болып отыр.

Аударма – сан қырлы, дүние, ол – өнер, мамандық, ғылым, шығармашылық іс. Тіл өнері жетіліп, өркендеген сайын аударма да үздіксіз өсе береді. Әр дәуір аударманы жаңа сапалық биікке көтереді, немесе, К.Чуковскийше айтсақ “дәл аударманың қалай жасалғандығы туралы түсінік қалыптасады”. Аудармашыны актерге теңеу бекер емес. Аударма – шығармашылық іс әрі өнер, ол “бәсекелестіктің жоғары түрі, орындаушылықтың бір түрі” (В. Россельс). Чех әдебиет тарихын зерттеушісі әрі аудармашы О. Фишер ХХ ғасырдың басында аударма ғылым мен өнер дәнекерлестігінде қызмет екенін айтады. Олай болса, аудармашы – құрметті мамандық. Өйткені, ол өз ұлтының көркем әдеби шығармаларын екінші бір халықтың рухани игілігіне айналдырумен бірге, сол халықтың үздік туындыларын өз елінің қазынасына қосады. Ағылшын жазушысы әрі сыншысы Илэр Бэлокк “аударма дегеніміз отандық әдебиеттің керемет шығармасы болып қабылдануы тиіс” деп орынды айтқан.

Аудармашыға қажет қасиеттер – терең, жан-жақты білім, ақындық-жазушылық қабілет, үлкен шеберлік, талант, мол тәжірибе, екі немесе көптеген тілдерді жетік меңгеру, кәсіби мамандану және үздіксіз іздену, шығармашылық машықтану, шабыттану, елестету кеңдігі, түйсіну тереңдігі, сезімталдық даралығы, тіл байлығы. Аудармаға құштарлық, қызығушылық, ұлт әдебиеті мен автор шығармасының жауапкершілігін жете түсіну, т.б.

Келесі кезекте, қазіргі таңдағы ең ауқымды аудармалардың бірі медициналық нұсқаулықтардың аудармасына тоқталайын деп едім. Медициналық құжаттарды аудару үшін көптеген медициналық қысқартуларды, аббревиатураларды білу және кәсіби медициналық тілді ұғыну керек. Бұл шарт ағылшын тіліне, орыс,қазақ тілдеріне де қатысты. Баяндау стилінің өзгешелігінде, қабылданған жазба нысанында, қолданылмалы терминологияда, ауруларды жіктеуде, дерт белгілерін атауда және тағы басқа ерекшеліктерде қолданылған сөзбе-сөз аударма мәнсіз болады. Ұтымды аударма жасау үшін, әр сөз орамының мағынасын түсіну, баяндаманың ішкі логикасын бақылау қажетті, түпнұсқамен ықтимал айырмашылықтарды және аудармалы мәтіндегі қателіктер мен жаңыңылыс басылған сөздерді байқай алу керек.

Медицина – терең және бәрін қамтитын, сан түрлі тармақтар мен салалардан тұратын ғылым. Бұл фармокология да, педиатрия да, стомотология да, — ұзақ айта беруге болады. Медициналық аударма кәсіби деңгейде болу үшін, сала бойынша терең ғылыми білімді игеру керек. Туған тілде не жайлы айтылғанын білмей тұрсақ, өзге тіл диалектіне қалай аудармақшымыз?

Медициналық құжаттарды аудару үшін көптеген медициналық қысқартуларды, аббревиатураларды білу және кәсіби медициналық тілді ұғыну керек. Бұл шарт ағылшын тіліне, орыс,қазақ тілдеріне де қатысты. Баяндау стилінің өзгешелігінде, қабылданған жазба нысанында, қолданылмалы терминологияда, ауруларды жіктеуде, дерт белгілерін атауда және тағы басқа ерекшеліктерде қолданылған сөзбе-сөз аударма мәнсіз болады. Ұтымды аударма жасау үшін, әр сөз орамының мағынасын түсіну, баяндаманың ішкі логикасын бақылау қажетті, түпнұсқамен ықтимал айырмашылықтарды және аудармалы мәтіндегі қателіктер мен жаңыңылыс басылған сөздерді байқай алу керек.

Егер де сіз асқан аудармашы болу үшін тек қана ағылшын тілін білу қажет деп ойласаңыз, терең қателесіз. Өйткені аударма әлемі мүлдем әрқилы болады: өнеркәсіп, саясат пен шоубизнестен бастап, физика, комонавтикаға дейін және т.б. Осы салалардың әрқайсысында өзіндік ерешеліктері бар, ал ең өзектісі — медициналық аударма нұсқаулықтарының ерекшеліртері

Медициналық аударманың ерекшеліктері ең алдымен қай сферасын алмасақ та – кез келген жағдайда аударма ғылыми сипатқа ие болатынымен айрықшаланады. Өткені медицина – терең және бәрін қамтитын, сан түрлі тармақтар мен салалардан тұратын ғылым. Бұл фармокология да, педиатрия да, стомотология да, — ұзақ айта беруге болады. Медициналық аударма кәсіби деңгейде болу үшін, сала бойынша терең ғылыми білімді игеру керек. Туған тілде не жайлы айтылғанын білмей тұрсақ, өзге тіл диалектіне қалай аудармақшымыз?

Медициналық аударманың ерекшеліктері тағы осыда: аударма саласы соншалықты өзгеше, тіпті аудармашыдан кәсіби терминологияны, көпшілік мақұлдаған қысқартуларды, аббревиатураларды түбегейлі білуді талап етеді. Әсіресе бұл, өте сирек кездесетін мыңдаған препараттар атауларын, олардың сыңарларын шыдамдылықпен тәржімелеуді талап ететін фармакология сферасындағы медициналық аудармаға қатысты.

Келесі ерекшелігіне медициналық аударма жасайтын тілмаштың мойнына жүктелетін терең жауапкершілік те жатады. Шынында, медицина адамдарды емдеу үшін, тіпті өлімнен құтқару үшін арналған. Кез келген қате аударылған сөйлем дертті анықтауда немесе дәрі дәрмек жазып беруде ақпараттың бүлінуіне әкеп соқтыруы ықтимал, бұның салдарынан науқастың жағдайы нашарлауы, ал одан әрі өлімге ұшырауы мүмкін.

Ендігі кезекте,медициналық аударманың ең маңызды ерекшеліетерінің бірі шапшандылық болып саналады әсіресе, хирургиялық операциялар жүргізу кезіндегі ауызша аударма туралы сөз қозғалғанда. Бұл жерде аудармашыға дәл дәрігерге секілді жауапкершілік жүктеледі. Тілшінің де реакциясы мен тиянақтылығы операцияның нәтижесіне тура әсер ететін факторлар. Ертеңгі күні біреудің жүрегі соға ма, әлде жоқ па екені медициналық аударма маманына тәуелді деп сенімділікпен айтуымызға болады.

Медициналық нұсқаулықтар аудармасы ғылыми түрде мазмұндауға арналған қалыпты сөздер жиынтығы, ережелер және қосымша белгілер жүйесінің бай қорымен ерекшеленеді (бұған техникалық мәтін, түрлі схемалар мен сызулар қосылады). Медицинлық нұсқаулықтардың аударма мәтінін жазудың қатал заңдылығы бар. Белгілі бір синтаксистік, морфологиялық құрылымдары, бірыңғай орамдағы сөздер, бірыңғай стиль қалыптасқан. Мұнда басы артық сөз жоқ. Әрқайсысы қаланған кірпіштей өз орнында тұрады. Әр сөз медициналық мәтінді сипаттау, талдау түсіндіруге бағытталады. Медициналық мәтін когнитивтігі (танымдылығы) ақпаратты жеткізуге арналған. Мұндағы сөйлемдер құрылымы күрделі және олар сөз жасау моделі бойынша құрылады. Әр сөздің деректілігі, ақпараттық мағынасы бар. Ең бастысы терминдер жиі кездеседі. Терминдерді сәйкес баламалармен аудару керек. Мағыналық жақындықтағы сөздер термин қызметін ауыстыра алмайды. Мұнда терминологияның жалпы ғылыми қабатын құрайтын лексикалық бірліктер қолданылады. Ол кейде жалпығылымдық сипаттау лексикасы деп те аталады. Мысалы “маңызды рөл атқарады”, “маңызды мәнге ие”, “маңызды сипат алады” т.б. синонимдік орамдар. Мұнда когнитивті ақпараттың тығыздық деңгейін арттыратын құралдар ретінде қысқартулар қолданылады. ЭКГ – электрокардиограмма, ҒТҚ – ғылыми-техникалық құрал т.б. Мәтіндегі синтаксистің күрделілігі аудармада ұқыптылықты талап етеді. Ең бастысы аудармада олардың логикалық құрылымы жағынан тұтастығын, байланысын бұзбау. Сондықтан аударма логикалық жағынан қисынды, тұжырымды, дәлелді болуы тиіс. Ғылыми мәтін түсінікті, айқын, нақты сипатымен тез меңгеріледі. Ойға тез қонады.

Медициналық нұсқаулық мәтінді логикалық ұйымдастырудың қосымша құралы – безендіру, көрнекілеу құралдарын тиімді пайдалану, шрифтік жағынан айқындап көрсету маңызды. Тақырыптың үлкен әрі көлемді әріптермен теріліп берілуі, тақырыпшаларды даралап көрсету, ереже, анықтамалардың, негізі ойлардың аражігін ажыратып, айқындау, кейде басқа түспен белгілеу. Бұл мәнді де, бағыныңқы ақпаратты компрессиялық (қысқарту, сығу) құралмен көрнекілеу саналады.

Медициналық аудармаға төмендегілер жатады:

— Медициналық құжаттардың аударылуы (емделушілердің амбулаториялық карталары, сараптама қорытындылары, эпикриздер, мамандардың тұжырымдары, ауру-сырқау тарихынан көшірмелер, анықтамалар, ауруханалық қағаздар, емделушілерге арналған ескертпелер, операциялар хаттамасы)

— Фармацевтикалық құжаттардың аудармасы (Дәрі-дәрмектердің сапалылығын бақылау және оларды тіркеу жайындағы нормативті құжаттар, медикаменттердің аннотациялары, дәрілік затты қолдану жөніндегі м нұсқаулықтар, фармацевтикалық өнімдердің сертификаттары, клиникалық зерттеу мен дәрілік препараттарды сынақтан өткізу қүжаттары)

— Медициналық машина жабдықтары мен саймандарды, құралдарды, аппаратураларды қолдану нұсқаулықтарының аудармасы (қолдану жөніндегі нұсқаулықтар, сертификаттар, каталогтар, патенттер (иеқұжат), лицензиялар т.с.с.)

— Медициналық сайттар

— Медицина жайындағы ғылыми жұмыстардың аудармасы (денсаулық сақтау саласындағы соңғы жетістіктер туралы медициналық мәтіндер, медициналық мақалалар журналдардары, конференция материалдарын қоса алғандағы медициналық әдебиеттер, ағылшын тіліндегі медициналық анықтама кітабына енгізілген терминдер сонымен қатар ғылыми сипаты бар басқа да медициналық құжаттар аудармасы)

— Медициналық сақтандыру полистер, дерттік-анатомиялық тұжырымдар.

Медициналық аударма дегеніміз бұл шет тілінде мінсіз сөйлеп, кәсіби медициналық терминологияны керемет білгеннен басқа, ең алдымен аудармашыдан байсалдылық пен үлкен жауапкершілікті , барынша көп назар мен зейін салуды талап ететін жұмыс. Бұл аударма саласында еш қтелікке жол берілмейді. Өйткені аудармашының тіпті бір ғана терминді дәлдіксіз және бір мәнсіз тәржімалауы тікелей адам денсаулығына өте қайғылы зардап әкелуі мүмкін. Осы кәсіппен айналысқан аудармашы адам денсаулығы жұмысының сапалылығына тәуелді екенін ұғынуы тиіс. Осыдан басқа, медициналық аударма жасап жатқан аудармашыға, еліміздің және шет елдің медициналық құжаттарын рәсімдеу стандарттарының арасындағы айырмашылықтарына қатысты белгілі бір ерекшеліктер жақсы мәлім болу керек.

Медициналық аударма жасағанда, бұл жұмысты біртіндеп орындаған жөн. Яғни, бүкіл текстіні оқып шығып, одан қиын және сирек кездесетін сөздерді белгіленіп алынады. Содан кейін, мәтіннен белгіленіп алынған терминдерге сараптау жүргізіледі. Сонда ғана медициналық құжаттыр кәсіби сиптта аударылуы мүмкін.

I ТАРАУ. МЕДИЦИНАЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІҢ АУДАРЫЛУЫ

Термин сөзінің шығу тегі терең. Ежелгі Римде термин сөзі шекараның тәңірлік иесі, территориялар мен учаскелерді бөліп тұратын шекаралық бағаналар мен тастардың қорғаушысы, күзетушісі ұғымында қолданылды. Бұл тастар қасиетті саналды. Егер кімде-кім бұл тастарға қол тигізсе және тиіссе онда ол қарғысқа ұшырайды деп саналды. «Ғылыми терминдер осыған ұқсас тастар болып межеленіп бөлінген, қайта танымға қызмет етті», – дейді Б.С. Мейлах.

«Термин – слово или словосочетание, являющиеся названием определенного понятия какой-нибудь специальной области науки, техники, искусств». С.И.Ожегов сөздігінде осылай сипатталған.

Кәсіби аудармаларда техникалық көп баламалар термин рөлінде көрінеді (ғылыми, экономикалық,медициналық т.б.). Термин — ойды дәл жеткізуге, аса мағыналық дәлдікке ең бастысы сол саладағы дәл білімге негізделеді. Ана тілі негізінде жасалған терминдарді әріптік және терминологиялық мәнде ажыратуға болады. Терминнің әріптік мәні термин жасау үшін пайдаланылатын тілдік элементтік мәнінде құралады. Терминологиялық мән терминді жеткізудегі ұғым мазмұнында айқындалады. Терминдер әріптік және терминологиялық мәнде сәйкеспесе, бөгде семантикалыққа жатқызылады. Екеуі бір-бірімен сәйкескен жағдайда ұғымдар арқылы нысаналы негіздегі байланысты дұрыс бағдарлайды. Дұрыс аударылған термин ұғынуға, қабылдауға жеңіл. Мағынасы жағынан айқын. Сөйлеммен сәтті қабысады.

Зерттеушілердің ортақ тұжырымына тиянақталсақ, термин – арнайы (ғылыми, техникалық, әскери, медициналық, географиялық, т.б) мамандық саласына қатысты туындаған сөздер мен сөз тіркестері. Ғылыми техника, өнер, қоғамдық өмір саласындағы белгілі түсінікті дәл белгілейтін сөздер мен сөз тіркесі. Ешқандай түсіндіруге келмейтін қалыпты, мағыналық қолданысы шектеулі сөздер. Аудармаға арналған мәтінде термин әрқашан аудармада жеке шешіміді талап етеді, сондай-ақ аударма бірлігі болып табылады. Терминология – өндіріс қызмет саласындағы терминдер туралы білім жиынтығы. Терминдерді аудару – ең қиын аударма түрі. (Сондықтан Медицина ғылымы толығымен терминдерден тұрғандықтан, қиын аудармалардың бірі болады). Терминдерге балама табу да үлкен білімділікті талап етеді. Әдетте терминдер арнайы ғылыми, техникалық, өндірістік т.б. салалар түрлерінде қолданылады. Арнайы заттарды белгілеуге және арнайы ұғымдарды дәл жеткізуге қолданылатын немесе басқа тілден кіріккен сөздер. Олар негізінен ақпаратты барынша дәл және мейілінше нақты жеткізудегі тілдегі ізденіс нәтижесі. Терминология аудармашыдан тек қана шетел терминологиясын жақсы білумен бірге, соған баламалы ұлттық, терминология іздестіріп, оны тілде орынды, дұрыс пайдалануға дағдыландырады. Ұлттық тілдің бай сөздік қорын жете меңгеру термин аудармасының сапалы дәрежеде жасалуына жәрдемдеседі. Термин аудармасының қиындығы сан-салалы ғылым мен техниканың арнайы материалдарынан тұрады. Негізгі аудармашылық мақсат терминге дәл, дұрыс балама табу немесе қалыптасқан халықаралық термин болса, сол күйінде қарастыра отырып, оның мағыналық сипатын түсіндіру. Термин ереже бойынша, басқа тілде де соған сәйкес терминмен аударылады. Сондықтан да ұқсастық, синонимдік ауыстыру, сипаттамалы аударма тек қана аудармаға арналған сәйкес терминдер тілде жоқ жағдайда жасалады. Дәл және анық семантикалық сипаттағы бір мағыналы терминдермен бірге көпмағыналы терминдер де болады. Бір сыңарлы терминдердің көпмағыналылығы оларды түсіну және аудару қиындығын тудырады, ал оған балама табу толығымен алғанда контекст жағдайына байланысты.

Мысалы:

Дистопия – дистопия (жеке клетканың немесе бір мүшенің дұрыс орналаспауы)

Дистросия – дистросия (созылу)

Дистросия голеностопного сустава – балтыр−табан буынының дистросиясы

Чума – оба

Артериальная ладонная глубокая – алақанның терең артериялық доғасы.

Васкуляризация – тамырлану, тамырлар пайда болу.

Еюнорафия – еюнорафия (ас ішекті тігу)

Дуоденохолангит – дуоденохолангит (ұлтабар мен ет өзегінің қабынуы)

Профилактическая доза – профилактикалық доза

Терминдерді түсіну және аудару қиындығына байланысты көзқарас тұрғысынан оларды 3 топқа бөлуге болады:

Шетелдік өмірдегі реалийді белгілейтін терминдер. Бұл топтағы терминдерді түсіну қиындық тудырмайды, дегенмен мынадай жағдайлар болуы мүмкін: ағылшын термині (интернационалдық термин) түріне байланысты қазақша баламалық түр табу оңай емес.
Шетелдік тұрмыс-тіршілік реалийін белгілейтін қазақ өміріне қатыссыз немесе жалпыға бірдей қазақ (орыс) терминологиясында баламасы бар терминдер.
Шетелдік болмыс реалийін белгілейтін қазақ болмысында қолданылмайтын, жалпыға бірдей қазақ терминологиялық баламасы жоқ терминдер. Мұндай терминдерді аудару мынадай жолдармен жүргізіледі.

а) ағылшындық терминді сипаттау;

б) сөзбе-сөз аудару;

в) жекелеген немесе толық түрдегі транслитерациясын беру (транслитерация – шетелдік сөздің графикалық үлгіде, яғни әріптік қабылдау түрінде жеткізуге арналған аудармашылық тәсіл);

г) бір алфавиттік жүйеде (негізгі тілде) жазылған мәтінде басқа алфавиттік жүйедегі (аударма тіліндегі) құралдармен беру.

Шетелдік сөздің әріптерін қазақ алфавиті негізінде беру. Транслитерациясы және сөзбе-сөз аудармасы. д) Мәтінді жеткізу тәсілінде дыбысталуын анағұрлым дәл жеткізуге ұмтылу үшін аударма тілі алфавитінің көмегіне сүйену.

Шетелдік сөздің дыбысталуын (жекелеген есімдерді, георграфиялық атауларды, ғылыми терминдерді) орыс алфавитінің көмегімен беру. е) транскрибиробания және аударма. Осындай терминдерді аудару кезіндегі негізгі қателік мынада, аудармашылар кейде шетел терминдеріне орыс материалдарынан әріптік сәйкестік табуға ұмтылады. Мұндай тәсіл мүлдем дұрыс емес, бірішіден, шетелдік болмыс реалиінің қызметі жойылып кетеді, екіншіден қателерінің орын алу себебі, бұл терминдер тек қана шетелдік болмысты сипаттайтын ұғымды беруі мүмкін, сондықтан орыстың арнайы қабылданған реалилерімен сәйкестендіруге болмайды. Тағы бір қате аудармаға сәйкес емес тәсіл таңдаудан, жоғарыда аталған топтардың біріне терминді қате күйінде енгізу.

Аудармашының тағы бір қатесі сөзбе-сөздік, яғни шет елдік термин немесе оның орыс терминіне ұқсас сыңарлары басқа мағынаны білдірген жағдайда сөзбе-сөз аударма жасау.

Аударма кезіндегі бір жай аталған контексте терминнің шынайы мағынасын үнемі ескеріп отыру қажеттілігі. Сондықтан терминді дұрыс түсіну мен аудару тілді жақсы білумен бірге, шетелдік және орыс, қазақ болмысының реалилерін жақсы білуге қатысты.

Терминдерді қазақшалау жөні осы екен деп, оның бәрін аудару қажеттілігі де шамалы. Филология ғылымдарының докторы, профессор Ш. Құрманбайұлы «тіл термин сөздер арқылы көбірек жаңарады», – деген ой айтады. Термин баламалары – ғылыми тілдің дамып, жетілуін айқындап отырады. Терминді қажетті жерінде ғана қолдану пайдалы. Бұл жөнінде А.Байтұрсыновтың тұжырымы – бұлжымас қағида. «Біз сияқты мәдениет жемісіне жаңа ауызы тиген жұрт өз тілінде жоқ деп, мәдени жұрттардың тіліндегі даяр сөздерді алғыштап, ана тілі мен жат тілдің сөздерін араластыра-араластыра, ақырында қайда кеткенін білмей, айрылып қалуы ықтимал. Сондықтан мәдени жұрттардың тіліндегі әдебиеттерін, ғылыми кітаптарын қазақ тіліне аударғанда пән сөздердің даярлығына қызықпай, ана тілімізден қарастырып сөз табуымыз керек». Сондықтан да ағылшын, орыс тіліндегі терминдерге ғылыми сипаттама жасап, оның мағынасын ашып, айқындап, ұлттық ұғымға сай қолдану – мұқият ізденіспен шешілетін мәселе. Термин – жалпыға бірдей баршаға ортақ, түсінікті сипатта жасалуы тиіс. Өкінішке орай, бәрімізге түсінікті, дағдылы қолданысқа енген орыс терминдерін жаңалау желеуімен жасалған, бір-біріне ұқсаған, мағыналық жағынан жақындап кеткен, қарапайым халықты шатыстыратын баламалар да жоқ емес. Бұл жөнінде әркез белгілі тіл мамандары Ә. Қайдар, Р. Сыздықова, Ө. Айтбаев, Ш. Құрманбайұлы т.б. белсене атсалысып жүр. Терминді аударуда да дәлдік, қысқалық, жүйелілік сақталуы шарт. Ең бастысы баламасы түсініксіз, ұғымға ауыр болмауы тиіс.

XVIII ғасырдың соңында неміс ғалым И.Г.Гердер тіл мен әдебиеттің өзіндік ерекшелігін қорғай келе, аударманы ұлттық тілді «бұзу» себептері деп атады. Таза, мінсіз, бұзылмаған тіл халықтың мінез-қылығын, болмысын дәл бейнелеуге көмектеседі. Оның айтуынша мейлі ол тіл жұтаң әрі өзгермелі болсын, соның өзі ежелгі ұлттық мәдениетті бейнелей алады. Аударма тілінің мәселелері әр кезде қызу талқыланып келеді. Әсіресе ұлттық тіл «түрленген тұста», қоғам өз тілінің бейнелеу мүмкіндіктерін айқын сезінгенде көрінді.

1-Петр патша реформасынан кейін Ресейде көптеген шетелдік сөздер кең қолданысқа енді. Өйткені, аударма ісінің қарқынды дамуына қарай орыс тіліне қаптап кеткен бөгде сөздерден арылтуға М.В. Ломоносов, В.К.Тредиаковский, А.П. Сумароков батыл араласты. А.С. Пушкиннің өзі де Ресейге аударма және еліктеу арқылы енген шетелдік сөздердің, әсіресе француз сөздерінің қолдануын айыптай келе, олардың орыс сөз өнерін өркендетуді тежейтінін айтты. Н. Гальдің «Слова живое и мертвое» кітабында исланд халқының туған тіліне сүйіспеншілігі мен қызығушылығының зор екендігі көрсетілген. Тағы бір ерекшелігі елде шет елдік сөздерді енгізбеу туралы кезінде аз жазылмаған. Исланд пуризмі (тілді кірме сөздерден арылтып олардың орнына дұрыс-бұрыстығына қарамай ана тіліндегі сөздерді қолдануға әуестену) қатаң сақталынды. Автор Н.Беркованың айтуынша: «Исландияда шет елдік сөздер жоқ деуге де болады, басқа европалық тілдерде интернационализм саналатындар мұнда туған тіл құралдарымен ауыстырылады». Мұның өзі аударманың сөздік қорды байыту, ұлттық тілді жетілдіруге тигізер ықпалы дегенімен де, тілдің бар құндылығын тиімді пайдалана білу мүмкіндігін айғақтайды. Аудармадағы сөз мәдениетін сақтаудың озық үлгісі тілге талғамсыз, таңдаусыз жат сөздерді, терминдерді тықпалай беруден сақтандыру.

Медициналық терминологияның қалыптасу тарихы: Медицина институтындағы болашақ дәрігерлерге, осы салада қызмет ететін аудармашыларға анатомияны игере бастаған алғашқы күндерден бастап-ақ анатомиялық латын терминологиясының сөздігі қажет болады. Аудармада үш тілдегі сәйкес анатомиялық терминдерді бір-бірімен салыстыра отырып, қазақ сөздері ішінен лайықты балама сөз табу жұмысында белгілі қиындықтар кездеседі. Дегенмен, мұндай қиындықтар анатомияның барлық бөлімдері немесе барлық терминдеріне тән нәрсе емес. Мәселен, сүйектер мен асқазан-ішек жолы құрылыстарын белгілеу үшін жалпы терминологияны аударғанда, қазақ тілінің баламаларға бай екені анықталады.

Мысалы:

«гребень» (латынша — crista) деген терминді қазақ тіліне бірнеше сөздермен аударуға болады: қыр арқа, жота, жал;

«вырезка» (іncisnra) – тілік, кетік, ойынды, ойық;

«край» (limbus) жиек, шет, ернеу;

«канатик» (funiculus) – арқан, жіп, шылбыр;

«связка» (ligamentum) – жалғама, байлам;

«губчатый» (spongiosus) – кеуекті, кемікті, деп аударылады.

Сүйек жүйесіне байланысты терминдерді қарастырғанда, бір сүйекті қазақ тілінде белгілеу үшін бірнеше термин – синонимдерді табуға болады; «Плечевая кость» (humerus) – тоқпан жілік, иық сүйек;

«Решетчатая кость» (os ethmoidale) – кеңсірік, торлы сүйек; «Большеберцовая кость» (tibia) – асықты жілік, үлкен жілік;

«Крестец» (os sacrum) – сегізкөз,жая;

«Бедренная кость» (femur) – ортан жілік, сан сүйек;

«Затылочная кость» (os occipitale) – қарақұс, шүйде сүйек. Іш қуысындағы мүшелерді қарастырғанда

«Слепая кишка» (caecum) деген терминдерді қазақша соқыр ішек, тұйық ішек, бүйен деп аударуға болады.

«Толстая кишка» (intestinum tenue) – ащы ішек, жіңішке ішек деп аталады.

Бірқатар анатомиялық құрылымдарды белгілеу кезінде байқалатын қазақ тілі терминдерінің байлығы, өткен тұрмыс салтымен, мал шаруашылығымен байланысты. Бұл жағдайлар жаңа сөздер жасауда өз орындарын тапты.

Алайда нерв, қан тамырлары жүйелері мен сезім мүшелері құрылымдарына қатысты баламаларда, орыс анатомиялық терминологиясын құру кезінде қолданылғандай, терминдерді латыншадан транскрипциялауға және транслитерациялауға тура келеді. Орыс анатомиялық термині

«Фасция (латынша fascia)» қазақ терминологиясы бойынша – фасция; «Формайия» (formatio) – формация;

«Гипофиз» (hypophysis) гипофиз;

«Лимфа» (lympha) – лимфа;

«Миокард» (myocardium) – миокард;

«Паренхима» (parenchyma) – паренхима;

«Нефрон» (nephron) – нефрон;

«Строма» (stroma) – сторома;

«Эпифиз» (epipysis) – эпифиз;

«Конус» (conus) — конус;

«Пронатор» (pronator) – пронатор;

«Нейрон» (neuron) – нейрон;

«Полюс» (polus) – полюс және т.б.

Халықаралық анатомиялық номенклатураны құрудың жауапты редакторы, белгілі совет анатомы С.С. Михайловтың (1987) пікірі бойынша – орыс анатомиялық номенклатурасын жасау кезінде «бүгінгі уақытта транскрипцияланған және транслитерацияланған терминдерді атап өту мүмкін емес». Ол тілді дамытудың мүмкін жолдарының бірі осы көрсетілген тәсілдер болып табылады деп есептейді. С.С. Михайлов, В. Даль өзінің атақты сөздігін «Тірі ұлы орыс тілінің түсіндірме сөздігі» деп кездейсоқ атамағанын ескертеді. Тіл әрқашан да дами береді, ол шындығында да тірі.

Орыс анатомиялық номенклатурасында латын терминдерінің орысша баламалары бола тұра, латынданған түрінде жиі берілетін жағдайлар кездеседі.

Diafragma – грудобрюшная переграда – диафрагма;

Trachea – дыхательное горло – трахея;

Acinus – пузырек – ацинус;

Pericardium – околосердечная сумка – перикард.

Мен осындай жағдайларды, дүрыс және дәл түсіну үшін, қазақтың эквиваленттік сөздерін келтірдім де оның қасына, орыс анатомиялық терминологиясынан алынған латынданған терминдерді қойдым. Менің пікірімше, бұл әдіс қазақ тілінің мүмкіндігін кеңейтіп, оны халықаралық анатомиялық номенклатураға жақындатады, сонымен қатар, әр тілдерге сіңіп кеткен терминдерді бір жүйеге келтіріп, үйлестіруге мүмкіндік береді. Мысалы:

Aponevrosis – жалпақ сіңір, апроневроз.

Diafragma – көк ет, диафрагма.

Trachea – кеңірдек, трахея.

Acinus – ұлпашық, ацинус.

Pericardium – жүрекқап, перикард.

Sphincter – қысқыш, сфинктер.

Sinus – қойнау, қуыс, синус.

Aorta – қолқа, аорта.

Ampula – кеңдеужер, ампула.

Membrana – қабыршақ, мембрана.

Lacuna – шұңқырша, көлшік, лакуна.

Еді халықаралық анатомиялық номенклатураларының құрылуы тарихына тоқтала кету керек. Жалпы өмірдегі және оның ішіндегі анатомия ғылымындағы ғылыми ойдың біртіндеп дамуына орай, анатомиялық терминология да біртіндеп, баяу және ретсіз түрде дамып, құрастырылды, сол себепті де, ол жан-жақты бола алмады. Анатомиялық терминдерді қолдануда әр елдің өз дәстүрлері қалыптасты, сондықтан да, кейбір мүшелер әр жерде әр түрлі аталып жүрді. Көптеген анатомиялық құрылымдар, соларды алғаш рет ашып немесе алғаш рет зерттеген ғалымдардың есімдерімен аталды. Алайда, анатомиялық жаңалық ашу әр елде әртүрлі ғалымдарға таңылып жүрді.

Германия анатомиялық қоғамының 1887 жылы өткен бірінші сьезінде, құрамына көрнекті неміс анатомдары кіретін комиссия құрылды, ол комиссия шетелдік басқа да көрнекті ғалымдардың қатысуымен латын анатомиялық терминдерінің тізімін құрастырды. Бұл тізім Германия анатомиялық қоғамының 1985 жылы Базельде өткен конгресінде бекітілді. Тізім Базель анатомиялық номенклатурасы (B. N. A. – Basler Nomina Anatomica) деген атпен жарияланды. Алайда, бұл номенклатура анатомдар арасында баяу таралды, ал Англия мен Францияда тіптен қолданылмады десе де болады.

Көптеген анатомдарға, B. N. A. – ны түзетіп, толықтыру қажет екені аян болды. Сондықтан, Германия анатомиялық қоғамының 1935 жылы Иенде өткен сьезі, анатомиялық терминдердің жаңа тізімін қабылдады. Бұл тізім, ғылыми әдебиетке – Иен анатомиялық номенклатурасы (I. N. A. – Ienar Nomina Anatomica) деген атпен енді. Анатомдардың 1950 жылғы Халықаралық конгресінде, Халықаралық анатомиялық номенклатура комитеті (I. A. N. C. – International Anatomical Nomenclatura Comitet) бекітілді.

1955 жылы Париждегі конгресте I. A. N. C. ұсынуы бойынша, Париж анатомиялық номенклатурасы (P. N. A.) деп аталған анатомия терминдерінің жаңа тізімі бекітілді. Егер бұрығы B. N. A. Тізімінде 5 600 анатомиялық терминдер болса, Париж номенклатурасы 200-ден аса жаңа терминдер енгізді де, Базель номенклатурасына кірген 4 286 терминді қалдырды.

Анатомиялық терминдерді жетілдіру жұмыстары одан әрі жалғаса берді. Анатомдардың 1965 жылы Висбаденде өткен VIII Халықаралық Конгресі, анатомиялық терминдерге мыңнан аса өзгертулер мен толықтырулар қабылдады. Оған қоса, P. N. A.-ға сәйкес келетін ұлттық анатомиялық номенклатуралар құру ұсынылды. Анатомиялық орыс терминологиясын құру жайына қысқаша тоқталып өтелік.

Голландиялық хирург және анатом Готфирд Бидлооның 1685 жылы латын тілінде шыққан «Адам денесінің анатомиясы» атты кітабын белгісіз бір аудармашы орыс тіліне аударады. Осы аудармаға арналған «Белгісіз ғылыми ерлік» деген мақалада Н. А. Оборин мен А. Н. Оборин, бұл аударма орыс анатомиялық терминологиясының негізін салды деп атап көрсетті.

Адам денесінің әртүрлі анатомиялық құрылымдарын орыс тілінде белгілеу мүмкіндіктерін көрсетіп, орыс анатомиялық терминоглогиясын даярлау үшін негіз болған Г. Бидлооның жүйелі оқу құралы – «Адам денесінің анатомиясы» соңғы уақытта егжей-тегжейлі талдауға түсті.

Айта кететін нәрсе, Кеңес одағындағы ғылыми практикалық медицинада, тіпті анатомия оқулықтарында ретсіз және қалай болса солай алынған, шығу тегі әртүрлі терминдер (Базель дәуіріне дейінгі латын анатомиялық терминдері, тіпті Иен терминдері) кездесе беретін. Көптеген авторлар, әсіресе клиницистер орынсыз, жүйесіз жаңа сөздер жасауға жол берді.

КСРО Денсаулық сақтау министрлігінің медициналық Ғылыми Кеңесі 31/1, 1959 жылғы қаулысында медицина институтында, журнал редакцияларында P. N. A. Терминдеріне байланысты ретке келтірілген орыс анатомиялық номенклатурасын қолдануды қажет деп тапты. Алғаш рет P. N. A. терминдеріне сәйкес келетін орыс анатомиялық терминдерінің ресми тізімін құрастыруға, КСРО медицина ғылымдары академиясының академигі Д. А. Жданов пен прфессор Ю. Н. Копаев әрекет етті (Халықаралық анатомиялық номенклатура, М., «Медицина», 1970).

Парижде, 1955 жылы қабылданған анатомиялық номенклатураның бірінші советтік басылымының алғысөзінде, осы номенклатура туралы Д. А. Жданов; «Бұл ғылым тарихында бірінші рет халықаралық дәрежеде ресми түрде мойындалған латын анатомиялық терминдерінің тізімі. Өйткені ғылымның әртүрлі салаларында латын тілі бұрынғыдай халықаралық тіл болып қала береді, сондықтан да бұл номенклатураның өте маңызды болуы түсінікті. Сөз жоқ, совет анатомдарының жақын арадағы міндеті ұлттық анатомиялық терминологияны құрастыру болып табылады. Бұл салада Н. А. Шеин, Н. М. Максиаович-Амбодик, Е. О. Мухин, Г. А. Загорский, Н. И. Дьяконов, Н. А. Карузин және басқа орыс ғалымдары көп еңбек еткен. Р. И. А.- дағы ресми латын терминдерінің дәл аударылуына көптеген оқымыстылар ат салысқан» — деп жазды.

Бұл бүкілодақтық анатомдар, гистологтар және эмбриологтар қоғамы (ВНОАГЭ) басқармасының 1956 жылы харьковте өткен пленумы, анатомдардың Y1 Халықаралық конгресінің 1955 жылғы парижде қабылданған Nomina Anatomica тізімін мақұлдауға ұсынды. Алайда бұл тізім көптеген сын-ескертпелерге тап болды. Анантомдар, гистологтар және эмбриологтардың Бүкілодақтық ғылыми қоғамы басқармасының президиумы 1972 жылы осы ғылыми қоғамның 1974 жылы Ташкентте болатын кезекті YIII Бүкілодақтық сьезінде талқылау үшін орыс анатомиялық номенклатурасының жобасын дайындау туралы шешім қабылдады. КСРО Денсаулық сақтау министрлігінің 1972 жылы 27 шілдедегі №503 бұйрығы бойынша Париж халықаралық анатомиялық номенклатурасын өңдеу үшіп профессор С. С. Михайловтың басшылығымен жұмыс істейтін, құрамында 17 профессор-анатом ғалымдары бар комиссия құрылды.

Кеңестік номенклатуралық комиссия Халықаралық анатомиялық комитет (J. A. N. C.) қабылдаған халықаралық анатомиялық принциптеріне сүйене отырып 15 пункттен тұратын ереже қабылдады. КСРО медицина ғылымдары академиясы президиумының жанындағы Бас терминологиялық бұл ережені бекітті.

Номенклатуралық комиссия дайындаған жобаның бірінші варианты анатомдар, гистологтар және эмбриологтардың Бүкілодақтық ғылыми қоғамның барлық бөлімдеріне, КСРО Денсаулық сақтау министрлігі мен КСРО Медицина ғылымдары академиясының негізгі ғылыми-зерттеу институттарына, үлкен медициналық энциклопедия редакциясына және Бас терминологиялық комиссияға талқылауға жіберілді. Талқылауда көрсетілген көптеген ескертпелер мен ұсыныстарды ескере отырып, орыс эквиваленттері ресми тізімі номенклатурасының төртінші басылымы С. С. Михайловтың редакциялауымен жарық көрді. (М. «Медицина»,1980).

Бұл басылымда Токиодағы (1975 ж.) анатомдардың Халықаралық конгресіне енгізілген өзгертулер ескерілді, осыған орай, латын тексті Халықаралық анатомиялық номенклатурасының ресми басылымы: Nomina Anatomica Fourth International Congress of Anatomists at (August 1975. Amsterdam – Oxford; 1977) бойынша беріледі.

Орыс анатомиялық номенклатурасын жасаудың негізгі қағидалары «Халықаралық анатомиялық номенклатура» (орыс анатомиялық эквиваленттерінің ресми тізімінен) – деп аталатын С. С. Михайлоытың редакциялауымен шыққан кітаптардың (1980, 1986) алғы сөздерінде баяндалған. Бұл қағидалар қазақ анатомиялық терминдерін құру кезінде негізге алынды, сондықтан олардың біразына тоқтала кетейік:

Орыс анатомиялық терминдері мағынасы бойынша мүмкіндігінше ресми латын терминдеріне жақын болуы керек. Алайда сөздің шығу тегін (этимологиясын) сақтау әрекеті үстем болмауы керек. Сондықтан терминдерді сөзбе сөз аударып, анатомиялық құрылымдардың мәнін бұрмалауға жол беруге болмайды.
Эпонимикалық терминдер, яғни ғалымдардың есімдерімен аталған анатомиялық құрылымдар аттары, клиникалық терминдердің негізі ретінде қалыптасып кеткен жағдайда ғана орыс анатомиялық номенклатурасында синонимлер ретінде сақталады (мысалы, «Гаймор қуысы» – «Гайморит», «Евстахи түтігі» – «евстахиит» және т.б.)
Шет тілден алынған, халықаралық ресми терминдерге сәйкес келетін медицинада кеңінен пайдаланатын кірме сөздердің де (медиальды, латеральды, миокард, диафрагма, перикард, ганглии және т.б.) қолданылуына жол берілуі керек.
Шет тілдік терминдердің орыс тілінде қолданылатын қанағаттанарлық және қолайлы эквиваленттері жоқ болса, олардың орысша транскрипциясы пайдаланылуы керек (мысалы, гипокамп, таламус, гипоталамус т.б.), сонымен қатар, егер шет тіл терминдері медицинада кеңінен таралған болса, олардың орыс тіліндегі транскрипциясын қолданған дұрыс.
Мүмкіндігінше белгілі бір латын сөзін аударғанда, оның орысша бірнеше эквиваленттері болмауына тырысу керек.

Осы арада медициналық әдебиеттің аудармасына да тоқтала кетейік: Болашақ дәрігер қай жерде білім алса да- Англияда, АҚШ-та,Ресейде, студенттерге арналға оқыту құралдары негізі бір матермалдардан, берілген зерттеулерден, теориялар мен ашылулардан тұрады. Бүгінгі таңда медициналық аударма жасайтын кәсіби лингвисттердің қызметінің арқасында бұл мүмкін болып отыр.

Оқулықтардың молшылығы, мемлекеттік тіліміздегі және шет тілдеріндегі анықтамалар мен энциклопедиялар бұл- аудармашылардың шынайы жетістіктері. Медициналық әдебиеттің аудармасы — өте көп еңбек етуді, медициналық шеңберде хабардарлықты, осыған қоса машақаттық, шыдамдылық пен сауаттылықты талап ететін жұмыс қой.

Кез келген медициналық әдебиеттің аудармасы (ағылшын тіліне және сол тілден қазақшаға) берілген ғылымда және оның қолданбалы тармақтарында негізді де берік білімнің болуы дегенді білдіреді. Бұл — тек туған тілінде ғана емес, ұйқас нұсқасын аудармалы тілде жатқа біліп, есте сақтайтын нағыз энциклопедиялық ақпарат. Медициналық әдебиеттің аудармасы дегеніміз бұл тағы — кәсіби терминдердің, түсініктер мен атаулардаң шексіз көптігі. Сыншыл көпшіліктің сынағынан өтетін құжаттамаларда қателесу кешірімсіз. Стилистикалық және грамматикалық қателіктерді жіберу мүлдем кешірімсіз. Өйткені сауаттылық дегеніміз — өзін сыйлайтын кез келген ғылыми қызметкердің артықшылығы. Медициналық материалдардың аудармасы материалдық объектіге, әдістемелік оқу құралына айналар алдында – ол мыңдаған түзету мен өңдеуден өтеді. Сол себептен медициналық әдебиеттің аудалмасы көптеген құрамдас бөліктерден тұрады және соншалықты көп қырлы, тіпті лингвисттің өзінен әмбебап маман қылады: ғылыми қызметерді, дәрігер мен редакторды бір мезгілде жасайды.

Перевод выписки истории болезни

Қазір еліміздің азаматтарының көбісі шет елдерде емделеді. Міне осыған түрлі медициналық құжаттардың аудармасы қажет болуы мүмкін. Мысалға, сараптамалар нәтижесі қолыңызда болса,шет мемлекеттің емханаларында анализдерді қайта тапсырудың қажеті жоқ. Бірақ, олар өз туған тіліңізде жазылған болса? Медициналық аудару көптеген мәселелерді шеше алады және бірталай процедуралардан қайта өту қажеттігінен босатады. Осыдан басқа, пайдалы емдеу жасау үшін, сіздің дәрігеріңізге ауру тарихы қажет болады. Бұл жағдайда тағы медициналық құжаттарды аудару қызметі қажет.

Понедельник, 7 декабря, 2009г.

Практика диагностики и лечения за границей у россиян появилась давно, но быстрыми темпами развиваться стала только в последнее десятилетие. И неудивительно, ведь в советское время большинство зарубежных клиник были недоступны по политическим причинам, в годы перестройки – из-за отсутствия средств, а к настоящему моменту, когда лечение в Европе и прочих развитых странах не кажется уже таким фантастическим, единственным барьером остается – язык.

И собираясь на лечения за границу, любому человеку непременно требуется перевод выписки истории болезни. С одной стороны эта процедура может показаться простой, и где-то даже общедоступной и рутинной, но грамотный перевод выписки истории болезни может осуществить не то, что не каждый человек, владеющий английским, но даже далеко не каждый переводчик.

Ведь перевод выписки истории болезни с английского языка и на него является особой нишей в сфере медицинских переводов, и заниматься им должен только профессионал. По сути, выписка истории болезни представляет собой свод сведений из медицинской карты. Это и диагноз пациента, и описание течения болезни, назначенное лечение и перечень применяемых препаратов. Поэтому перевод выписки истории болезни требует глубокого знания медицины, более того – любой ее сферы от урологии или гинекологии, вплоть до стоматологии, хирургии и т.д. А ведь каждая из них имеет свою специфику: профессиональную терминологию, сотни сокращений и аббревиатур.

Вот почему, планируя доверить свое здоровье в руки западных специалистов, стоит непременно позаботиться и о квалифицированном переводчике, который сможет осуществить перевод выписки истории болезни. И чтобы по вине лингвиста, неверно осуществившего перевод выписки истории болезни, диагноз больного не стал смертным приговором – следует выбирать только специалистов медицинского перевода.

Обращайтесь!

II ТАРАУ. МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚҰЖАТТАР ЖӘНЕ НҰСҚАУЛЫҚТАР АУДАРМАСЫ.

Медициналық аппаратура нұсқаулықтарының аудармасы техникалық аударма саласына тікелей қатысты деуге болады. Сол себептен техникалық аударма саласына қойылатын талаптар медициналық машина жабдықтары немесе құралдар, аппаратураларды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтардың аудармасында ескерілуі абзал. Яғни бұлардың аудармасы ғылыми техникалық аударма теориясына негізделуі жөн.

Медициналық машина жабдықтары немесе құралдар, аппаратураларды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтардың аудармасы аса күрделі, қиын, арнайы маманданған, тәжірибелі аудармашының ғана қолынан келетін іс. Мұндай аударма мәтіндерін шет тілінен немесе орыс тілінен аударғанда қазақ тілінің мүмкіндіктеріне толық сәйкестікте әрі мейлінше дәл аудару қажет.

Бұндай техникалық аударма түрін жасау үшін аудармашының алдымен ғылыми- техникалық ақпараттан хабардар болуы тиіс.

Ғылыми- техникалық ақпарат үш ағымға бөлінеді:

Патенттік әдебиет-ақпарат алмасудың негізгі түрі, қалай болғанда да ол ғылым мен техника саласындағы жаңа дүниенің бәрі патент сипатында және оның туындылық түрінде ресми құжатталынып тіркелінеді.
Ғылыми-техникалық ақпарат алмасу үшін арнайы тағайындалған мерзімдік кезең, мәселен, салалық бюллетендер, мазмұнды рефераттар, түйіндеме және атауы, салалық ғылыми-техникалық журналдар, арнайы сипаттағы пікірталастық өзекті мәселе көтерген және есептік мақалалар, тақырып атаулары тізімделген библиографиялық көрсеткіштер, өнертапқыштық және өндіріс өнімдерінің заттары, сондай-ақ аталған сала бойынша мазмұндағы түйіндеме мен жұмыстық тақырыптық шолуы.
Әртүрлі мерзімдік және мерзімдік емес басылымдар және басқа да ғылыми-техникалық алмасу үшін арнайы бекітілмеген, алайда осы мақсатта қуатты түрде пайдалана беруге болатын ақпарат көздері: мысалы арнайы кітаптар мен журнадар, жарнамалық материалдар, медицина аппараттарының нұсқаулықтары және сол тектес арнайы ақпараттық көздер.

Аударманың бұл түрі материалды анық, – үлкен терминология қолданылуымен және дәл сипаттауымен, қалай дегенде де образдылық, эмоциональдық, бейнелеу, көркемдеу құралдарының қатысуынсыз жасалады. Ғылыми және техникалық материалдардың терминологиямен сәйкестік табуы аудармашыдан тек қана терминологияны өте жақсы білумен қатар, аударма үдерісінде өзара қызмет жасайтын екі тілдің лингвистикасын, тілдік құрылымын жақсы білуді талап етеді. Оларды орынды, дұрыс қолдана білу аудармашы қабілеттілігіне де қатысты. Мұндағы айрықша маңызға ие болатын белгілі бір тілдегі сәйкесетін реалилер мен терминологиялық баламалар болмаған жағдайда аудармашылық тәсілдер мен әдістемелерге сүйену орны бөлек.

Арнайы аударма жанрының бір түрі ретінде ғылыми және техникалық тақырыптар бір-бірімен алмасу саласына қызмет етеді. тақырыптар қатаң түпнұсқалық жүйеде жасалады.

Медициналық нұсқаулықтардың аудармасы арнайы қызметтік әдістемелермен жүзеге асырылумен бірге, көркем әдебиет аудармасынан айырмашылығы дәлдігімен, ықшамдылығымен, қысқалылығымен, айқындылығымен, жинақылығымен ерекшеленеді.

Медициналық нұсқаулықтардың аудармасында терминдері жиі қолдана отырып, өзінің мағынасы жағынан «ғылыми-техникалық аударма» терминімен сәйкеседі.

Медициналық нұсқаулықтардың аударма мәтіні ғылыми түрде мазмұндауға арналған қалыпты сөздер жиынтығы, ережелер және қосымша белгілер жүйесінің бай қорымен ерекшеленеді (бұған техникалық мәтін, түрлі схемалар мен сызулар қосылады). Медицина аппаратура нұсқаулықтарының аударма мәтінін жазудың қатал заңдылығы бар. Белгілі бір синтаксистік, морфологиялық құрылымдары, бірыңғай орамдағы сөздер, бірыңғай стиль қалыптасқан. Мұнда басы артық сөз жоқ. Әрқайсысы қаланған кірпіштей өз орнында тұрады. Әр сөз ғылыми, техникалық шығарманы сипаттау, талдау түсіндіруге бағытталады. Ғылыми мәтін когнитивтігі (танымдылығы) ақпаратты жеткізуге арналған. Мұндағы сөйлемдер құрылымы күрделі және олар сөз жасау моделі бойынша құрылады. Әр сөздің деректілігі, ақпараттық мағынасы бар. Ең бастысы терминдер жиі кездеседі. Терминдерді сәйкес баламалармен аудару керек. Мағыналық жақындықтағы сөздер термин қызметін ауыстыра алмайды. Мұнда терминологияның жалпы ғылыми қабатын құрайтын лексикалық бірліктер қолданылады. Ол кейде жалпығылымдық сипаттау лексикасы деп те аталады. Зерттеуші И. Алекссева анықтауынша негізгі ерекшеліктері: 1) эмоциональдық бояудан айырылуы; 2) қазіргі заманғы жазба әдеби норманың бейтарап нұсқасына жатқызылуы; 3) стилистикалық тепе-теңдіктегі синонимдерге бай екендігі. Мысалы “маңызды рөл атқарады”, “маңызды мәнге ие”, “маңызды сипат алады” т.б. синонимдік орамдар. Мұнда когнитивті ақпараттың тығыздық деңгейін арттыратын құралдар ретінде қысқартулар қолданылады. ЭКГ – электрокардиограмма, ҒТҚ – ғылыми-техникалық құрал т.б. Мәтіндегі синтаксистің күрделілігі аудармада ұқыптылықты талап етеді. Ең бастысы аудармада олардың логикалық құрылымы жағынан тұтастығын, байланысын бұзбау. Сондықтан аударма логикалық жағынан қисынды, тұжырымды, дәлелді болуы тиіс. Ғылыми мәтін түсінікті, айқын, нақты сипатымен тез меңгеріледі. Ойға тез қонады.

Нұсқаулық мәтінді логикалық ұйымдастырудың қосымша құралы – безендіру, көрнекілеу құралдарын тиімді пайдалану, шрифтік жағынан айқындап көрсету маңызды. Тақырыптың үлкен әрі көлемді әріптермен теріліп берілуі, тақырыпшаларды даралап көрсету, ереже, анықтамалардың, негізі ойлардың аражігін ажыратып, айқындау, кейде басқа түспен белгілеу. Бұл мәнді де, бағыныңқы ақпаратты компрессиялық (қысқарту, сығу) құралмен көрнекілеу саналады.

Медициналық нұсқаулықтардың аудармасында аударма аталған тіл нормасына сәйкес келуі тиіс. Дұрыс аудару үшін жалпы мәтінде не айтылғанын түсінуден бөлек, мәтін бірліктерінде, жекелеген сөз мағынасына талдау, сипаттама жасау маңызды. Шетелден жаңадан енген терминдер аталған сөзді және оның басқа да сөз бірліктерімен және тура бір мағыналық сәйкестігін логикалық-лингвистикалық талдау жолымен дәл анықтауды талап етеді. Дұрыс нұсқасын таңдау шет тілді жетік білумен байланысты тілдегі терминді ауыстыруда ана тілінде соған сай сөз табу қажеттілігі зор. Бұл жанр аудармасы негізгі мәтіндегі фактілік материалды қандай да бір өзгеріс жасауға жол бергізбейді. Аударма кезінде сөйлемді құрастыру барысында ойды айқын да дәл жеткізу мақсаты көзделеді. Сондықтан тұтас мағына бұзылмас үшін сөйлемдерді жеке бөліктерге бөліп жіберуден сақтану керек. Не болмаса жеке бөліктерді өзінше топтап тастауға, бөліктерді қайта құрастырып біртұтас жасауға келмейді. Мәтін жүйелі, мақсатты ойға құрылғандықтан, толық мағынасында жеткізілуі тиіс. Нұсқаулық мәтіндерінің стилі ықшамды, жинақы әрі нақты да дәл болуы шарт.

Медициналық нұсқаулықтарды аудару – бұл аударма түрінде алдыңғы орынға аударылатын мәтіннің сипатын, негізін, мәнін түсіну шығады. Сонымен бірге аталған техника саласында қабылданған қазақ терминологиясына сәйкес білім меңгерудің маңызы ерекше зор. Әсіресе, қай салада қабылданып, бекітілген стандарттық терминологияны қолдануға айрықша нұсқау жасалады. Сипаттамалық аударма қазақ тілінде аталған термин сөздің баламасы жоқ жағдайда ғана қолданылады. Аударма ісіне кіріспес бұрын, аталған мамандық бойынша материалды түсіну үшін негізгі мәтіндерімен мұқият танысып алу қажет. Бұл үшін сондай бір салада қызмет істеп, біраз тәжірибе толыстырып алу да пайдалы. Немесе медицина саласындағы кәсіби, тәжірибелі маманмен ақылдасу жөн. Аударманың өзіне қатысты талабына келсек, ол ойды жеткізу дәлдігімен, және қабылданған терминологияны пайдаланумен ғана ерекшеленбейді, мәтін шұбалаңқылықтан әрі түсініксіздіктен аулақ болуы керек. Медициналық машина жабдықтары немесе құралдар, аппаратураларды, пайдалану жөніндегі нұсқаулықтардың аудармасы аудармада көрнекі сипат алуы тиіс. Барлық ағылшындық, американдық немесе орыс өлшемдері метрикалық баламамен есептеліп шығуы қажет.

Медициналық машина жабдықтары немесе құралдар, аппаратураларды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтардың аудармасын кез-келген адам жасай алмайды. Ондай аударма жасау тапсырылған жағдайда, сол саланың мамандарының ақыл-кеңесіне сүйенуге тура келеді. Мұндағы терминдердің баламасын табу қиын. Өйткені, технологиялық жабдықтардың, ақпараттардың әрбір бөлігінің атауы бар. Мүмкіндігінше ол аудармада сақталынуы тиіс. Әрине кейбір жағдайда түсініктеме беру артық болмайды.

Медициналық нұсқаулықтардың аудармасы үлкен техникалық білімді, ғылымның жетістіктерімен жете танысуды, сол салаға мамандануды, болмаса терең хабардар болуды қажетсінеді. Сондай-ақ аудармашының сенімді көмекшісі – ғылыми-техникалық және медициналық сөздіктер.

Медициналық нұсқаулықтардың аудармасы техникалық аударма саласына қатысы бар деуге болады. Сол себептен техникалық аударма саласына қойылатын талаптар медициналық машина жабдықтары немесе құралдар, аппаратураларды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтардың аудармасында ескерілуі абзал.

Медициналық машина жабдықтары мен саймандарды, құралдарды, аппаратураларды қолдану нұсқаулықтарының аудармасы (қолдану жөніндегі нұсқаулықтар, сертификаттар, каталогтар, патенттер (иеқұжат), лицензиялар) біршама техникалық аудармамен байланысы бар. Яғни бұлардың аудармасы ғылыми техникалық аударма теориясына негізделуі жөн. Әр құжаттың өзіндік қолданылатын қалыпты стилі, термині, мәтіндік құрылымы бар. Бұл саладағы шығармаларды аударуға сөздік те аздық етеді, тек кәсіби маман біліміне, тәжірибесіне сүйенген дұрыс. Бұндай мәтіндер қатаң морфологиялық және синтаксистік құрылымға ие, сөздің бірыңғай орамдары, біркелкі стиль қалыптасқан. Медициналық аударма көп салалы білімді қажет еткендіктен, бұған білікті кәсіби маман ретінде бейімделген жөн.

Бұл салада маманданған аудармашы болса, ақыл-кеңес сұрап, тәжірибе алмасу да пайдалы. Ең бастысы ғылыми мәтін когнитивті ақпаратты жеткізу көзі саналатындықтан, терминдерді дұрыс жеткізу мәні ерекше. Көбінесе термин сол күйінде алынады, егерде бір мағыналы, баламасы болса қолдану қажет. Екі тілдік арнайы сөздіктерде баламалардың маңызды бөлігі сақталады. Терминге жаңа балама табу – ізденіс негізі. Арнайы үкімет терминкомы бекіткен баламалар қолданылады. Терминдерді мағынасы жағынан жақын сөздермен ауыстыруға жол жоқ. Медициналық мәтіндер аудармасында артық сөз қолдану қателікке әкеп соғады. Қысқарған сөздердің мағынасын бастапқы мәтіндерінде жақшаға алып, толық нұсқасын жазу артық болмайды. Медициналық мәтіннің коммуникативтік міндеті білімнің белгілі бір саласына сай жаңа мәліметтерді жинақтау. Аудармашының ғылыми жұмыс, зерттеу, монографияның жалпы мазмұнымен терең танысуы, оны жақсы меңгеруі – істің нәтижелілігі. Ең бастысы аудармаға ұдайы ізденіс, психологиялық, кәсіби әзірлік керек.

Медициналық кұжаттардың қолданылу аясы.

Фармацевтикалық серіктестіктерде: біріншіден, Қазақстанда дәрі дәрмектердің нарығы халықаралық өндірушілердің препараттарына толы, яғни,барлық дәрі дәрмектер тіркеуден өтеді. әдеттегідей дәрілердің құжаттарының түпнұсқасы ағылшын тілінде (немесе басқа тілде) берілген, осылайша аударманы қажет етеді. Бұндай аударма нағыз медициналық аудармаға жатады. Түпнұсқаны қаншалықты тез және сапалы аударылғанына айлап өтетін құжаттардың тіркелу жолдары тәуелді болады.

Емханаларда: қазіргі таңда медициналық құжаттардың барлығы қазақ тіліне аударылып жатыр, алайда тұтытушы талаптарын қанағаттандырмайды. Өйткені әлі де дұрыс терминология қалыптаспаған және аудармашылар шеберлігі жеткіліксіз, жұмыстары шала. Сол себепті емханалық құжаттардың сапалы аудармасын жасау үшін көптеген білікті мамандар қажет.

Контрактті зерттеу орталықтарында: екіншіден, Қзақстанға шет мемлекеттерден клиникалық зерттеу жұмыстар келеді. Бұл жағдайда үлкен көлемді медициналық мәтіннің аудармасы жайында сөз болып отыр. Яғни , медициналық баптардың нақты аудармасы өте маңызды.

Бұқара халық арасында: үшіншіден, отандастарымыз шет елдерге емделуге айтарлықтай жиі баратыны маңызды дерек. Бұндайда Қазақстанның емдеу мекемелерінің құжаттары және дәрігер мамандардың шет тілде жазған тұжырымдары аударылады.

Дүние жүзінде ғылым жағдайы соншалық, тіпті болашағымызға қажетті және қызықты тақырыптар бірден халықаралық журналдарда басылып шығарылады. Осының салдарынан ағылшын тіліне медициналық аударма бұл таңда үлкен сұранысқа ие болып отыр және аударма қызметін көрсететін көптеген агенттіліктер ашылып жатыр. Аударма нарығының үлкен бөлігін медициналық аударма қамтиды, ал медициналық мәтіндердің аудармасы тек қана дәрігерлерге ғана емес және де ғылыми мамандардарға қызықты.

Адам өмірінде қашан да бір медициналық құжатты аудару сәті түседі. Шет мемлекетке емделуге барады ма, әлде ғылыми еңбек жаза ма, қандай да бір зерттеу жұмыстарын жүргізе ме — әрқашан қойылатын шарт бір: медициналық аударма барынша кәсіби болу керек. Міне сол себептен, менімше, Қазақстандағы медициналық аударма бюроларын көбейту керек, және олардың қызмет көрсету сапасын арттыру қажет. Осы талаптарды орындауға мемлекетіміздің өзі араласса жөн болар еді. Яғни, медициналық агенттіліктерге, ондағы жұмыс істейтін медициналық аудармашыларға, қызметіне байланысты, мемлекетіміз жарыстар жүргізсе, арнаулы мемлекеттік сыйлықтар мен марапаттау шараларын ұйымдастырса, осының салдарынан, қызығушылық туып, көптеген жас аудармашылар қатысып, бәсекелестік туғызады. Нәтижесінде, аудармашылар көбейіп, аударма сапасы жоғарылап, осы саладаға жұмыс деңгейі артып, аудармашылық тәжірибе молаяр еді. Бұған қоса, ең маңыздысы, медициналық аудармашыларға жұмыс орндары көбейеді

Медициналық аударма агенттіліктерінде: Бұл соншалықты өзгеше, тіпті сөз бұрмаларының сауатты талқылауына дәрігердің көмегі қажет. Бұл жағдайда медициналық аударма агенттіліктері – тиімді шешім болады. Нақ осында жоғарғы сапалы аударма алуға мүмкіншілік бар.

Осымен қатар медициналық аударма агенттіліктері мүлдем әртүрлі медициналық салаларда аудармашылық қызмет көрсетеді: ортопедия, педиятрия, кардиология, урология т.б. Және де аураханалық карточкалардың, көшірмелердің, диагнозтика нәтижелерін сонымен қатар бегіленген препараттар, олардың қолданылуға қарсы жағдайлары және жанама әсерлері т.б. құжаттардың аударуына тапсырыс беруге болады.

Медициналық аударма агенттіліктері заманауи медициналық техниканың қолдану нұсқаулықтарының әр сөзіне, әр сөз тіркесіне, әр сөйлемінеге ерекше назар бөліп аударады, өйткені кейннен қолдану жетістігі оларға тәуелді болады.

Медициналық аударма агенттіліктері шет елдік мамандармен кеңес жүргізгенде (әсіресе телефон арқылы) аса маңызды роль атқарады. Оппонентті көрмей тұра сөз ілімін есту және түсіну тіпті ағылшын тілін меңгерген адамға өте қиынға соғады оның үстіне, басынан аяғына дейін кәсіби лексикаға толы медициналық аударма жайында сөз жүрсе.

Сол себептен, медициналық аударма жасау үшін тілмашты таңдар алдында, қызмет ету сапасына назар аудару жөн, бұл медицинада басты рөл атқарады емес пе. Ал медициналық аударма агенттіліктеріне бет бұрсақ, «біздің денсаудығымыз» сенімді қолда екендігіне күмәнданбауымыз болады.

Қайталап кетейін, медициналық құжаттар аудармасына төмендегілер жатады:

-Медициналық құжаттардың аударылуы (емделушілердің амбулаториялық карталары, тексеру қорытындылары, эпикриздер, мамандардың тұжырымдары, ауру-сырқау тарихынан көшірмелер, анықтамалар, ауруханалық қағаздар, емделушілерге арналған ескертпелер, операциялар хаттамасы)

-Фармацевтикалық құжаттардың аудармасы (Дәрі-дәрмектердің сапалылығын бақылау және оларды тіркеу жайындағы нормативті құжаттар, медикаменттердің аннотациялары, дәрілік затты қолдану жөніндегі нұсқаулықтар, фармацевтикалық өнімдердің сертификаттары, клиникалық зерттеу мен дәрілік препараттарды сынақтан өткізу қүжаттары)

-Медициналық машина жабдықтары мен саймандарды, құралдарды, аппаратураларды қолдану нұсқаулықтарының аудармасы (қолдану жөніндегі нұсқаулықтар, сертификаттар, каталогтар, патенттер (иеқұжат), лицензиялар т.с.с.)

— Медициналық сайттар

— Медициналық сақтандыру полистер, дерттік-анатомиялық тұжырымдар.

Медициналық аударма дегеніміз бұл шет тілінде мінсіз сөйлеп, кәсіби медициналық терминологияны керемет білгеннен басқа, ең алдымен аудармашыдан байсалдылық пен үлкен жауапкершілікті , барынша көп назар мен зейін салуды талап ететін жұмыс. Бұл аударма саласында еш қтелікке жол берілмейді. Өиткені аудармашының тіпті бір ғана терминді дәлдіксіз және бір мәнсіз тәржімалауы тікелей адам денсаулығына өте қайғылы зардап әкелуі мүмкін. Осы кәсіппен айналысқан аудармашы адам денсаулығы жұмысының сапалылығына тәуелді екенін ұғынуы тиіс. Осыдан басқа, медициналық аударма жасап жатқан аудармашыға, еліміздің және шет елдің медициналық құжаттарын рәсімдеу стандарттарының арасындағы айырмашылықтарына қатысты белгілі бір ерекшеліктер жақсы мәлім болу керек.

Медициналық аббревиатуралардың аудармасы.

Аударма саласы соншалықты өзгеше, тіпті аудармашыдан кәсіби терминологияны, көпшілік мақұлдаған қысқартуларды, аббревиатураларды түбегейлі білуді талап етеді. Әсіресе бұл, өте сирек кездесетін мыңдаған препараттар атауларын, олардың сыңарларын шыдамдылықпен тәржімелеуді талап ететін фармакология сферасындағы медициналық аудармаға қатысты.

Аббревиатуралардың аудармада ағылшын және орыс т.б.тілдердің медициналық қысқартуларын, аббревиатураларды аудару қиынға соғады. Ағылшын аббревиатураларын аудару проблемасы қазіргі таңда күннкн күнге актуалды болып келеді. Ағылщын тілінде аббревиация жүйесі грамматика құрамын жеңілдету үрдісінің, компрессия әдісі және сөздерді үнемді қолдану арқасында дамып отыр. Абревиация әдісі екі бағытта іске асырылады: жаңадан жасалынады және бейімделеді,ал шала аудару немесе қарама қайшылық аударма проблемаларын араңдату салдарын туғызады. Бұл мәселелер аббревиатуралардың нақтылы аудармасына тиісті.

Аббревиатуралардың бріңғай аудармасы кез келген ғылымның қайнар көзі бола тұра,медицинада өте өзекті. Аббревиатуралардың қате аудармасынан дәрігерлік жаңылысулар болған оқиғалар белгіленген.

Медицинасы дамыған тілдердің бірімен, ағылшын тілімен салыстырсақ, ондағы негізгі үрдіс бұл терминдерді қысқарту. Ағылшын тілінен қазақ және орыс тілдерінің айырмашылығы басым жағы терминдер, ал ағылшын тілінде терминдер бірден аббревиатураға айналдырылады. Мысалға: left kidney (левая почка,сол жақ бүйрек) — это LK, right kidney (правая почка,оң жақ бүйрек) — RK, а liquid nitrogen (жидкий азот,сұйық азот) — это LN.

Қазақ, орыс тіліндегі аббревиатуралар жасалуының баяу үрдісінің өзіндік артықшылықтары бар, өйткені осының арқасында аударма барынша нақты, түсінікті болады және медициналық ақпарат оңай қабылданады.

Аббревиатураларды дұрыс аудару үшін, қысқартып аударудың қыр сырын білу керек.қысқартулардың типологиялық мәселесі ғылыми әдебиетте кең таралған тақырып. Қысқартудың типологиялық нұсқаулықтарын үлкен көлемде кездестіруге болады. Алайда, олардың барлығы шартты мағынаға ие. Өйткені аббревиатуралар өзінің көп қырлылығымен, бірыңғайсыздығынан қиын жүйеленеді.

Ғылым әлемінде аббревиатуралардың үш түрі белгіленген. Оларды лексикалық, синтаксистік және графикалық деп бөледі. Автомобиль тақырыбы текстілерінің немесе мұнай-газ тақырыбы текстілерінің аудармасымен салыстырғанда, медициналық лингвистикалық нарық (солай атайық) айтарлықтай аз, бұл бірақ медицина аудармада сиректік және ағылшын тіліне медициналық аудару өндірісте шетте қалған дегенді білдірмейді. Медициналық аударма жасау үшін дәрігер керек, өйткені дәтігер жазылғанның барлығын талқылай алады, мағынасын түсіне алады, медициналық қорытындылардың сапалы аудармасын жасайды медициналық мәтіндердің аударма мәселесін оңайшылықпен шешеді.

Біраз аббревиатуралардың мысалын келтірелік:

БДЖС – баяу дамитын жоғары сезімталдық = ГЧЗТ – гиперчувствительность замедленного типа

ДДЖС – дереу жамитын жоғары сезімталдық = ГЧНТ – гиперчувствительность немедленного типа

Келесі аббревиатуралар қазақ тілінде орыс тілінен аударылмаған күйінде қолданылады:

АКДС – абсорбированная коклюшная дифтерийная сыворотка

БЦЖ – прививка пртив туберкулеза

ОПВ – полиомелит

АДСС – абсорбированная дифтерийная столбняковая сыворотка

ККП – корь, краснуха, паротит

ІІІ ТАРАУ. МЕДИЦИНАЛЫҚ АУДАРМАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Егер де сіз асқан аудармашы болу үшін тек қана ағылшын тілін білу қажет деп ойласаңыз, терең қателесіз. Өйткені аударма әлемі мүлдем әрқилы болады: өнеркәсіп, саясат пен шоубизнестен бастап, физика, комонавтикаға дейін және т.б. Осы салалардың әрқайсысында өзіндік ерешеліктері бар, ал ең ауқымдысы — медициналық аударма ерекшеліртері

Медициналық құжаттардың латын тілінен аударылуы.

Латын тілі әрқашан медицинаның тегізгі тілі болатыны бізге мәлім. Мысалға: «логос»-зерттеу, сөзі медициналық маман атауларында кездеседі . олар: онколог, уролог, стоматолог және т.б. тіпті «медицина» атауы («medicus, medicin»-дәрілік емдік)латын тілінен шыққан.Сол себептен, қазіргі күнде медицинанық құжаттар көптеген әжептеуір қиын латын терминологиясынан тұрады. Кез келген қүжатнаманы, дәрінің немесе медициналық құрал-жабдықтардың сипаттамасын аудару үшін тек ағылшын,орыс тілдерін біліп қана қоймай, латын тілін де жетік білу қажет. Аудару барысында барлық латын терминдерін бөлшектеп анализдеп, қажетінше дәрігерлерден кеңес алу тиіс.

Ендігі кезекте латын тілінен аударылған терминдерді мысалға келтірейік:

cavitas dentis – тіс қуысы – полость зуба

alveoli pulmonis — өкпе альвеолдары – альвеолы легкого

anatomia – адам анатомиясы – анатомия человека

arteriola – кішкене қызыл тамыр, артериола – артериола

membranum tympani – дабыл жарғағы – барабанная перепонка

bulbus oculi – көз алмасы – глазное яблоко

nervus – жүйке – нерв

metaphysis – жіліктің терең ортасына таяу жер, метафиз – метафиз

vocalis – дауысты – голосовой

musculus – мышцы – борша, бұлшықет

Медициналық аудармадағы ағылшын тілінің ролі.

Соңғы жылдары ағылшын, және қазақ тілдерінің медициналық аудармасына сұраныстың көбейуі бұндай факторларға қатысты: жетекші шет елдік өндірушілердің дәрілік заттары мен медициналық жабдықтары еліміздің нарығына белсенді түрде енуі, емделу мақсатымен шет елге шығатын Қазақстан азаматтарының санының ұлғаюы.

Көбісі медициналық құжаттарды аударғанда «жалпылингвистикалық» бөлімді аударып, сирек кездесетін терминдерді сөздікте немесе интернетте табуға жеткілікті деп ойлайды. Бұндай көзқарас жақсы нәтижеге әкелмейтін көзбояушылық болады. Шынында да медициналық терминдердің аудармасын интернеттен табуға болады, алайда бұл тәжірибесі аз, медицинамен таныс емес адамға әрдайым көмектеспейді.

Ағылшын тілін білетін медициналық аудармашының қажеті неде?

Әдетте, жас ғалымдар, магистранттар, кандидаттық қорғаушылар ағылшын тілін медициналық аударманы жылдам және сапалы аударатындай деңгейде біле бермейді. Нәтижесі дұрыс емес, дәлірек айтсақ, кедір-бұдыр аударма, мағыналық бұзылу болар еді. Тіпті алғашқы көзқараспен оңай деген мәтінді аударған кезде көптеген мәселелер туындайды. Сөздікті ақтаратын «қалқам» емес, нағыз медициналық аудармашы ғана талқылай алатын медициналық сөз айналымдары сиректік емес.

Маман шапшан аудару үшін машиналық онлайн-аудармаға жүгінсе, жғдайды одан әрі нашарлатады. Барлығымызға белгілі, компьютерлік прогаммалар сөзбе сөз, механикалық аударма жасайды. Осы аударманың нәтижесі ретінде мәнсіз тіркестер мен сөйлемдер шығады. Бұндай шатпақтыққа жол бермеу үшін, тілді білетін медициналық аудармашы қажет.

Мәтіндердің жазбаша аудармасынан басқа, ағылшын тіліне медициналық аудармашы ауызша аударма жасау үшін де керек. Мемлекетімізде және дүниежүзінде күнсайын көптеген медициналық конгресстер, ағылшын тілдес мемлекеттерден келген баяндамашылар сөйлейтін конференциялар, симпозиумдар жүргізіледі. Тыңдаушылар ақпаратты тез және толық қабылдауын, сөзсіз, медициналық аудармашы жүзеге асырады. Тек қана ол сауатты және түсінікті етіп маңызды медициналық ақпаратты жеткізе алады. Бұл шарасыз тәжірибелік алмасу мүмкін емес, яғни ағылшын тілін білетін медициналық аудармашы тілдік бөгеттен өту үшін бізге қажет. Сапалы аудармашы, ішінара, дүниежүзілік медициналық ғылымның дамуына себеп болады.

Қазіргі таңдағы бизнеске, әрине, тағы ағылшын тілінен медициналық аудармашы қажет. Егер медициналық немесе фармацевтикалық серіктестіктер өкілдерінің іскерлік кездесуі жоспарланғанда, түбі бұл отырыстың жетістігі медициналық аудармашының біліктілігіне тәуелді болғаны. Ал медициналық немесе фармацевтикалық серіктестіктердің өкілдерінің қызметтік кездесуіне медициналық аудармашы қатыспаса, — отандасымыз ағылшын қызметтесін толық түсіне алмауы мүмкін, бұның салдары қандай болатынын болжауға өте қиын. Бір сөзбер айтқанда, мемлекетіміздің бизнесі медициналық аудармашысыз халықаралық деңгейде дамымайды.

Егер біздің денсаулық сақтау мекемесіне шетелдік азамат кездейсоқ түссе, онымен бірге медициналық аудармашы болса, қазақ дәрігері мен шетелдік емделушінің арақатынасына ешбір тілдік бөгет болмайды. Басқа жағдай, егер дәрігер мен емделуші көзбе көз қалса – шағымдар мен сырқат белгілерінің дұрыс емес түсіндірілуі дәрігерді диагностикалық және емдік жаңылысуларға әкеп соқтырады. Керісінше, біздің отандасымыз ағылшын тілді мемлекеттің емханасына түссе, бірге медициналық аудармашы болғанда ғана, ағылшын қызметкерлері оның шағымдарын ешбір қиыншылықсыз түсіне алады.

Клиникалық зерттеулердің аудармасы.

Советы фармацевтическим компаниям

Настоящие профессиональные переводчики делают больше, чем просто переводят Ваши слова. Они переводят также Ваши намерения.

Нағыз машықтанған аудармашылар

Широко известно, почему фармацевтические компании и контрактные исследовательские организации (CROs) проводят глобальные клинические исследования. Доступ к многочисленным популяциям, низким организационным расходам по проведению клинических исследований (КИ) и возможность быстро подобрать подходящих участников глобально расширяет эти границы все дальше и дальше, в так называемые растущие рынки Восточной Европы, Азии и Латинской Америки.

Однако, решение проводить глобальные клинические исследования вносит значительные трудности в весь процесс клинического исследования. В то время как общие расходы могут быть сокращены, важно определить, как будет происходить коммуникация всех участников в клиническом исследовании. Практически, может возникнуть необходимость переводить все материалы, вовлеченные в клиническое исследование, на языки целевых популяций исследования. А когда исследование уже в процессе, может возникнуть необходимость выполнить обратный перевод дневников пациентов и других внутренних материалов исследования на язык оригинала, чтобы обеспечить точный и тщательный сбор и анализ данных.

Процедура перевода глобальных клинических исследований значительно отличается от других видов перевода. При переводе стандартных материалов, таких как инструкции по использованию компьютерной техники, лингвистически корректный перевод вполне приемлем. Соответствующая терминология стандартизирована во всем мире, и нюансов значений не так много. В клинических исследованиях терминология действительно уникальная для каждого конкретного исследования и наполнена специфическим языком и техническими терминами. Когда разрабатывается материал для пациентов — участников клинических исследований, он должен быть понятен на самом базовом уровне, чтобы пациент мог участвовать с должным пониманием всей информации. В таких случаях просто иметь переводчика в штате компании недостаточно; переводчики должны быть квалифицированными специалистами, такими как врачи или биохимики, которые владеют языком пациента и клинического исследования.

Перевод документации клинического исследования требует владения медицинским и фармацевтическим языком, поскольку вследствие неправильного или некорректного перевода могут возникнуть различные негативные последствия. Самым негативным последствием плохого перевода является серьезное побочное явление у пациента.

Более частой проблемой, ассоциируемой с плохим переводом, может стать задержка сроков. Если процесс перевода становится помехой для начала исследования, это может повлечь за собой поток серьезных последствий. По разным оценкам, вывод лекарственного средства из лаборатории и введение на рынок может стоить до 500 миллионов долларов США. Это означает, что любая задержка при выведении препарата на рынок может означать возможность потери прибыли в сотни тысяч долларов, или хуже – полным провалом ЛС.

Другой потенциальный риск – неправильная передача последствий, о которых сообщил пациент, а также данных в дневниках пациентов. При изучении данных материалов очень важно четко понимать, о чем сообщает пациент. Успех препарата в клиническом исследовании зависит от нюанса постановки вопроса и ответа пациента. Поэтому, выбор поставщика переводческих услуг является очень важным элементом глобального клинического исследования.

В Украине отсутствует обучение переводчиков медицинской или фармацевтической специализации. Ни один ВУЗ не готовит медицинских переводчиков. Поэтому остро стоит проблема подбора кадров. Например, агентство медицинских переводов «АкцентФарм» решает эту проблему по-своему: около 40% переводчиков владеют высшим медицинским образованием и знанием английского языка, такой же процент составляют переводчики с высшим лингвистическим образованием и опытом работы в фармацевтических компаниях. Агентство также выработало тактику «внутреннего воспитания кадров» на основе имеющегося опыта работы с фармацевтическими компаниями, которая позволяет добиваться единства терминологии и высокого качества работы.

Как найти эксперта для перевода документов по клиническим исследованиям? Каковы должны быть ваши ожидания? Какие вопросы следует задавать? Когда вы начинаете процесс перевода, у вас есть несколько вариантов выбора поставщика услуг. Вы можете выбрать услуги переводчика-фрилансера, агентства общего профиля или же специализированного переводческого агентства. Если вы используете услуги фрилансера, вам придется самим координировать рабочий процесс. Также вам придется заплатить дополнительную сумму редактору, потому что переводчик данную работу, как правило, не выполняет. Если вы выберете агентство, его услуги будут включать подбор и наблюдение за работой переводчиков, управление проектом и многоуровневый контроль качества. Причем агентство, специализирующееся на медицинских переводах, помимо вышеуказанных услуг, обеспечит выполнение перевода специалистами с профильным образованием, что намного повысит качество выполненной работы.

Когда вы выберете поставщика, будет полезно обсудить с ним некоторые моменты. Например, очень важно сформировать специализированный глоссарий для переводчиков, чтобы быть уверенным, что вся специфическая терминология будет передана правильно. В профильных переводческих агентствах такая услуга, как правило, включена в сервис, а от вас потребуется лишь утверждение (или внесение поправок) в предоставленный вам глоссарий клинических терминов.

Рекомендуется до начала работы обсудить с поставщиком переводческих услуг приблизительную стоимость работы. Окончательная стоимость формируется по тексту перевода на основе количества знаков или слов в тексте. Стоимость также может варьироваться в зависимости от наличия графики в тексте, которую придется адаптировать, а также от сложности форматирования.

Также необходимо обсудить с переводчиком или менеджером сроки выполнения работы. Необходимо помнить, что опытный переводчик переводит в день около 7 страниц без ущерба качеству. Как быть, если объем документа большой, а сроки сжатые? В серьезных переводческих компаниях процесс работы четко налажен и все процессы на каждой стадии контролируются. Таким образом, заказчик может получить перевод крупных проектов в сжатые сроки без потери качества.

Кто же такие переводчики? Переводчики – это в первую очередь писатели. Они имеют лингвистическое образование, знание культуры и предмета, опыт точной передачи смысла технических слов. Перевод – это искусство, соединенное с процессом принятия решений. Переводчик постоянно решает, какую терминологию лучше всего использовать в данном контексте, чтобы не просто передать сообщение, а передать его хорошо. Частью работы переводчика является проверка оригинального текста на ясность и точность, что может упустить человек, близкий к проекту. Переводчики также проверяют содержание выражений, которые сложно передать на иностранном языке, а затем обсуждают возможные альтернативы. Поэтому если вы получаете вопросы от своего поставщика переводческих услуг, будь это переводчик-фрилансер, или переводческое агентство, значит, вы получаете качественную работу, так как ваш документ тщательно изучается.

Очень часто спрашивают о «сертифицированном» переводчике. В Украине не существует процесса сертификации переводчиков. Поэтому «сертифицированного» переводчика вам не найти. Ассоциация переводчиков Украины проводит аккредитацию переводчиков посредством добровольного тестирования. Однако, неаккредитованный переводчик может быть таким же высококлассным специалистом, как и аккредитованный.

Подводя итог можно сказать, что правильный выбор переводческого агентства — профессионалов, которые понимают сферу вашей деятельности и могут определить и удовлетворить ваши потребности, убережет вас от многих неприятностей, связанных с проведением глобальных клинических испытаний.

Қанның клиникалық сараптамасы − Клинический анализ крови — Complete blood count

Гематология — Hematology

Ht	гематокрит	%	HCT	hematocrit	%
Hb	гемоглобин	г/л	HGB	hemoglobin	g/dL
MCH	среднее содержание гемоглобина в эритроците (расчетный показатель)	пг	MCH	mean corpuscular hemoglobin	pg
MCV	средний объем эритроцита	фл	MCV	mean corpuscular volume	fL
MCHC	средняя концентрация гемоглобина в эритроците (расчетный показатель)	г/дл
MCHC	mean corpuscular hemoglobin concentration	g/dL
CHCM	средняя концентрация гемоглобина в эритроците (измеряемый показатель)	г/дл	CHCM	corpuscular hemoglobin concentration mean *	g/dL
Эр	количество эритроцитов	х10^12/л	RBC	red blood cell count	x10E6 cells / micro-L
RDW	ширина распределения эритроцитов по объему		RDW	red cell distribution width	%
HDW	ширина распределения концентрации гемоглобина в эритроцитах		HDW	hemoglobin concentration distribution width	pg/dL
CH	содержание гемоглобина в эритроцитах (измеряемый показатель)		CH	cellular hemoglobin content	pg
Л	количество лейкоцитов	х10^9/л	WBC	white blood cell count	x10E3 cells / micro-L
Тр	количество тромбоцитов	х10^9/л	PLT	platelet count	x10E3 / micro-L
	средний объем тромбоцитов		MPV	mean platelet volume	fL
Н	абсолютное количество нейтрофилов	х10^9/л	#NEUT	absolute count of neutrophils	x10E3 / micro-L
Лф	абсолютное количество лимфоцитов	х10^9/л	#LYMP	absolute count of lymphocytes	x10E3 / micro-L
М	абсолютное количество моноцитов	х10^9/л	#MONO	absolute count of monocytes	x10E3 / micro-L
Э	абсолютное количество эозинофилов	х10^9/л	#EOS	absolute count of eosinophils	x10E3 / micro-L
Б	абсолютное количество базофилов	х10^9/л	#BASO	absolute count of basophils	x10E3 / micro-L
	абсолютное количество больших неокрашенных (пероксидазонегативных) клеток		#LUC	absolute count of large unstained cells	x10E3 / micro-L
	абсолютное количество ретикулоцитов		#Retic	absolute number of reticulocytes	x10E6 / micro-L
	содержание гемоглобина в ретикулоцитах		CHr	reticulocyte cellular hemoglobin content	pg
	содержание гемоглобина в зрелых эритроцитах		CHm	mature RBC cellular hemoglobin content	pg
	миелопероксидазная активность нейтрофилов		MPXI	mean peroxidase activity index	%
	индекс сегментированности (отношение количества мононуклеаров к количеству полиморфноядерных лейкоцитов)		LI	lobularity index	(no unit)
	количество лейкоцитов, определенное по пероксидазному методу		WBCP	white blood cell count from the peroxidase method	x10E3 cells / micro-L

Жүрек пен қан тамырларының даму аномалиясы − Аномалии развития сердца и сосудов

Aortic aneurism, congenital	Аневризма аорты, врожденная
Aortic Valve Disease (congenital/acquired)	Аномалия клапана аорты (врожденная/приобретеная)
Aortopulmonary Window	Дефект аортолегочной перегородки
Atrial Septal Defect	Дефект межпредсердной перегородки
Atrioventricular Canal Defect	Открытый атриовентрикулярный канал
CAVSD — complete atrioventricular septal defect	Полная форма открытого атриовентрикулярного канала
Coarctation of Aorta	Коарктация аорты
Cor Triatriatum	Трехпредсердное сердце
Corrected TGA	Коррегированная транспозиция магистральных сосудов
DILV — Double Inlet Left Ventricle	Двуприточный левый желудочек
DORV — DOUBLE OUTLET RIGHT VENTRICLE	ДВОЙНОЕ ОТХОЖДЕНИЕ МАГИСТРАЛЬНЫХ СОСУДОВ от ПЖ
DORV, TGA type (Taussig-Bing)	Двойное отхождение магистральных сосудов от ПЖ, тип Транспозиции (синдром Тауссига — Бинга)
DORV, TOF type	Двойное отхождение магистральных сосудов от ПЖ, тип Тетрады Фалло
DORV, VSD type	Двойное отхождение магистральных сосудов от ПЖ, тип ДМЖП
HLHS —	СГЛС — синдром гипоплазии левых отделов сердца
Hypertrophic Obstructive Cardiomyopathy	Гипертрофическая обструктивная кардиомиопатия
Hypoplastic Left Heart	Синдром гипоплазии левого сердца
Interrupted Aortic Arch	Прерванная дуга аорты
Left ventricle to aorta tunnel	Аортолевожелудочковый тоннель
Mitral Valve Disease (congenital/acquired)	Аномалия митрального клапана (врожденная/приобретеная)
Multiple Valve Disease (congenital/acquired)	Множественная аномалия клапанов сердца (врожденная/приобретеная)
PAPVR — Partial Anomalous Pulmonary Venous Return	Частичный аномальный дренаж легочных вен
Patent Ductus Arteriosus	Открытый артериальный проток
patent foramen ovale	открытое овальное окно
PAVSD — partial atrioventricular septal defect	Неполная форма открытого атриовентрикулярного канала (син. частично открытый атриовентрикулярный канал)
Pulmonary Atresia	Атрезия легочной артерии
Pulmonary Stenosis	Стеноз легочной артерии
Pulmonary valve disease	Аномалия легочного клапана
Pulmonary venous stenosis	Стеноз легочной вены
Right Ventricle Outflow Tract Obstuction	Сужение выходного отдела правого желудочка
Right ventricle to aorta tunnel	Аортоправожелудочковый тоннель
Shone’s syndrome	Синдром Шона
SINGLE VENTRICLE (SV)	ЕДИНЫЙ ЖЕЛУДОЧЕК (EЖ) СЕРДЦА
SV. Double Inlet Right/Left Ventricle	ЕЖ. Двуприточный правый/левый желудочек
SV. Mitral atresia/hypoplasia	ЕЖ. Атрезия/гипоплазия митрального клапана
SV. Tricuspid atresia/hypoplasia	ЕЖ. Атерзия/гипоплазия трикуспидального клапана
SV. Unbalanced AV canal	ЕЖ. Несбалансированный антриовентрикулярный канал
Sinus of Valsalva Fistula/Aneurism	Аневризма синуса Вальсальвы
TA — tricuspid atresia	атрезия трикуспидального (трехстворчатого) клапана
Tetralogy of Fallot	Тетрада Фалло
TGA — TRANSPOSITION OF THE GREAT ARTERIES	ТРАНСПОЗИЦИЯ МАГИСТРАЛЬНЫХ СОСУДОВ
TGA IVS	Простая транспозиция магистральных сосудов
TGA VSD	Транспозиция магистральных сосудов и ДМЖП
Total Anomalous Pulmonary Venous Return (TAPVR)	Полный аномальный дренаж легочных вен
Truncus Arteriosus	Общий артериальный ствол
VSD — Ventricular Septal Defect	ДМЖП — Дефект межжелудочковой перегородки

Кардиологиядағы қысқартулар, терминдер мен фразалар − Сокращения, термины и фразы по кардиологии

АббревиатурыAF — atrial fibrillation	фибрилляция предсердий (син. мерцание предсердий, мерцательная аритмия)
AI — aortic insufficiency (aortic valve insufficiency)	недостаточность аортального клапана (син. аортальная недостаточность)
AS — aortic stenosis	стеноз аортального клапана (син. аортальный стеноз)
CAD — coronary artery disease	ИБС — ишемическая болезнь сердца
CHD — coronary heart disease	ИБС — ишемическая болезнь сердца
CHF — Congestive Heart Failure	застойная сердечная недостаточность
EPS — Electrophysiological Study	ЭФИ — электрофизиологическое исследование сердца
FDA	Управление по контролю качества лекарственных препаратов, пищевых продуктов и косметических средств
HCM — hypertrophic cardiomyopathy	ГКМ — гипертрофическая кардиомиопатия
LVAD — left ventricular assist device	устройство для механической поддержки левого желудочка
LVOT — Left Ventricle Outflow Tract	выносящий тракт левого желудочка
MI — mitral insufficiency (mitral valve insufficiency)	недостаточность митрального клапана (син. митральная недостаточность)
PS — pulmonary stenosis (pulmonary valve stenosis)	стеноз легочного ствола
PVR — pulmonary vascular resistance	резистентность легочных сосудов
PVRI — pulmonary vascular resistance index	индекс резистентности легочных сосудов
RFA — Radio Frequency Ablation	РЧА — радиочастотная абляция
RVAD — right ventricular assist device	устройство для механической поддержки правого желудочка
TEE — transesophageal echography	чреспищеводная эхокардиография
TI — tricuspid insufficiency (tricuspid valve insufficiency)	недостаточность трехстворчатого (трикуспидального) клапана
TPG — transpulmonary gradient	транспульмональный градиент давления

Терминдер мен фразалар − Термины и фразы
alcohol septal ablation	этаноловая абляция межжелудочковой перегородки
balloon angioplasty	баллонная ангиопластика
coronary artery atherosclerosis	Атеросклероз коронарных артерий
circulatory encephalopathy	дисциркуляторная энцефалопатия
сoil embolisation	эмболизация спиралью, спиральная эмболизация
cycle length (ms)	ДЦ — длина цикла (когда речь идет о пробежках желудочковой тахикардии)
endocardial fibroelastosis	фиброэластоз эндокарда
exertional angina	стенокардия напряжения
mid-ventricular obstruction	обструкция средней части желудочка
mitral incompetence, mitral insufficiency (grade 1,2,3,4)	недостаточность митрального клапана
preoperative planning	предоперационное планирование

Қорытынды

Дәрігерлер атауларын аударылуы осы күні дұрыс қолданылуын таппай жатыр. Мысалы Хирург – Оташы, медсестра – медбике, медайым деп аударып жатыр. Алайда дәрігерлер атауларының басым көпшілігі латын, грек тілдерінен еніп, біріккен сөздер болғандықтан бұл атауларды транслитеррация тәсілімен аудару қажет. Мысалы : дерматолог ( латын тілінен dermo-тері, logos-ғылым). Ағылшын, орыс тілдерінде медициналық терминдердің 50 пайызы латын тілнен енген сөздер құрайды. Осындай халықаралық тәжірибеге сүйене отырып медициналық терминдердің көпшілігін халықаралық терминдер ретінде қалдыру қажеттілігін дәлеледейді.

Аудармаға көзқарас қандай мақсатпен тапсырысқа берілгеніне байланысты болады. Түпнұсқа тілін аздап білетін кез келген маман, өз саласындағы ғылыми мәтінді туған тіліне жақсы сапамен аудара алады. Техникалық білімі жоқ тәжірибелі аудармашының сапалылығымен бәсекелесу үшін, инженер ең алдымен кем дегенде аудармашылық қабілетті игеру керек. Ал ең маңыздысы, қарапайым синтаксикалық құрылымдардың, грамматикалық шақтардың, тұрақты тіркестер мен сирек қолданылатын лексикалық бірліктердің түсінбеушілігінен болатын дөрекі қателіктерді жіберіп алмай, өз білімін аударылып отырған шет тіліндеде жеткізе білу қабілетіне ие болу.

Тәжірибе жүзінде, аудармашы – филолог және аудармашы – техник әрқалай аударады және олардың қарапайым қателіктерінің де айырмашылықтары бар.

түпнұсқасы шет тіліндегі мәтінді түсіну:

аудармашы – филолог – 95-100%

аудармашы – техник – 50-70%

аударма мәтіді құрастыру амалы:

аудармашы–филолог – сөзбе-сөз (кейде тіркес бойынша) аудару «мәтінге жақын келеді»

жалпы тілді білетін аудармашы-техник – мағынасы түсінікті мәтіннің ойын толығымен желкізе алмайды, ойынан «бірең-сараңды» қосады, мәтінді мағыналық күйзеліске үшыратуы мүмкін.

кең таралған және аса күрделі емес терминдердің аударуы:

аудармашы – филолог – әдетте, өз ойынан немесе сөздіктермен.

жалпы тілді білетін аудармашы-техник –нақ мамандар қолданатын терминдерді тура болжап табу.

күрделі және сирек кездесетін терминдердің аудармасы:

аудармашы – филолог – мүмкін, аса нақты емес, бірақ маманға түсінікті аударма.

жалпы тілді білетін аудармашы-техник – тура болжап тапқан терминнен дұрыс аудармаға дейін, басқа тілдің сөздік құрамын түсінбегендіктен «бұрыс аударма» болуы да мүмкін.

Сөздіктермен қолдану:

аудармашы – филолог – сөздіктермен сенімділікпен, ширақтықпен қолдану, алайда бірнеше варианттың арасында дұрысын таңдаумен аздап қиналу.

жалпы тілді білетін аудармашы-техник – сөздікпен сенімсіз жұмыз жасау, термин аудармасының дұрыс емес нұсқаларын біле тұра алып тастау, кейде толық әлсіздікке ұшырау және түсіне алмау, сәйкесінше ешқандай терминдер жоқ қарапайын жерлерді дұрыс аудармау.

Сондықтан, ғылыми техникалық мәтіннің «баспасөз» немесе «типографиялық» аударма сапасы қажет болса, онда аударма бойынша технологиялық тізбек кем дегенде үш дербес бөлімнен немесе жұмыс кезеңдерінен тұруы керек: білікті техникалық аудармашы-филолог (біздің жағдайда білікті медициналық аудармашы-филолог) , редактор (берілген саланың маманы), бақылау редакторы. Алайда, тәжірибе бойынша, қысқа мерзімге байланысты және қосымша ғылыми редакциялау үшін 100% ақыны әдеттегідей ,көпшілікте төлеуге ықылысы мен жағдайы болмағандықтан, аудармалардың көбісі техникалық білімі жоқ аудармашылар арқылы орындалып отыр.

Медициналық құжаттарды аудару үшін аудармашыларға арналған кеңестер:

Егер де, ұтымды аударма жасағыңыз келсе, барлығы сіздің қолыңызда. Сапалы аударма жасау кілті төменгі жолдарда көрсетілген.

Аудармаға берілген мағлұматты әбден жетілдіріңіз.

Біріншіден, аудармаңызға байланысты қосымша мағлұматтар жинаңыз. Қажеті болса, медициналық аудармаға тапсырыс берушіден жетік ақпарат алыңыз. Өйткені аудармаға тапсырыс берушілер, аударма үшін оның бастапқы мәтіні қаншалықты қажеттілігі жайлы ойланбайды. Екіншіден, қосымша мағлұмат ретінде, салыстырмалы жұмыс жүргізу үшін алдында аударылған мәтіндерді алуға болады.

Егер де сіздің ойыңыз аудармада еш бір бұрмалаусыз оқырманға жетілсін десеңіз, түпнұсқа мәтініндегі барлық түсініксіз және аударма барысында бұрмалану мүмкін жерлерін теріп алыңыз да, оқарманға лайық етіп бейімдеңіз. Аса маңызды және жиі қолданылған терминдерге түсініктеме беріңіз, қысқартылған сөздерге, аббревиатураларға да талқылыма беріңіз. Кілтті терминдерді аудару жайында тапсырыс барушіден кеңес алу артық болмайды. Өйткені терминдерде қашан да бірнеше аударма нұсқасы болады. Берілген бірнеше варианттан керектісін таңдау бұл субьективті қалау, яғни тапсырыс берушінің қалауын білу жөн. Тірек болатын бастапқы мәтін аяқталған, және толығымен жұмысқа жарамды болу керек.
Аударма жұмысын жасағанда қолымен жазып аудармай, уақытты үнемдеп бірден компьютерге басқан жөн. Басып жатқан шрифтіңіз зердеңізге теріс әсер етпейтіндей үлкен, өзіңізге ыңғайлы болған дұрыс. Бұл жерже түпнұсқаға тура тәуелділік бар: тпнұсқа мәтіні қаншалықты нашар жазылып безендірілген болса, аудармада қателік жіберу ықтималдылығы соншалықты жоғары болады. Сондықтан абай болыңыз. Қазір дербес компьютерлер мен интернеттің дамыған кезеңінде, аударма электронды түрде орындалу керек, әсіресе 50-100 және одан да көп беттерден тұратын құжаттарға байланысты. Бұл форматтауды сақтап қалуға, қолдан жазғанды қайта баспай уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді. Осымен қатар бүкіл мәтін бойынша бағдар ұстауға, қайталанбалы терминдерді бірқалыпты аударуға қамтамасыздардырады.

4.Аударманың мерзімінде орындалғаны ма, әлде сапалылығы ма, маңыздысын анықтап алыңыз. Аударма жасау мерзімі мен сапалылығына қойылатын талаптардың арасында тура байланыс бар. Аударама мерзімінен тыс орындалатын және бір уақытта сапалы бола алмайды. Ыңғайлы жағдайда аудармашы күніне 5-6 бет аударады, ал шындыққа келсек, қазір аудармашы күніне 7-10 бет аударуға мәжбүр. Аударма өте тығыз уақытқа берілгендіктен, мәтіннің айтарлықтай бөлігін демалыс күндерінде орындауға тура келекді. Айта кететін жайт, 10 беттік аударма бұл – 8 сағат кейде одан да көп үздіксіз жасалатын жұмыс. Асыға аударғанда сапасына залал тигізбеу – кез-келген аудармашының қолынан келетін нәрсе емес. Сондықтан аудармаға тапсырыс алғанда осының барлығын ескерген жөн.

5.Тапсырма берушінің аударама қандай мақсатта орындалғанын қалайтынын біліп алыңыз. Өйткені аударма сапалылығына қойылатын талаптар және аударма тілі еркін (жай халыққа түсінікті), әлде медициналық тілге жуық аударылатыны осыған байланысты.

6.Қосалқы талаптарды анықтап алыңыз: кестелерді аудару қажеті бар ма, аударманы басып шығару керек пе, әлде электронды нұсқасы жеткілікті ме. Қысқарған сөздер мен аббревиатуралардың талқылауын көрсетіп анықтап алыңыз, түсініксіз жерлерді, жеке терминдердің аудармасын анықтап алыңыз.

7.Аударма мәселелерін тапсырыс берілген күні-ақ толығымен сұрау керек. Психологиялық тұрғыдан қарасақ, тапсырыс берушіге қайта-қайта хабарласып «жұлқылай беру», аудармашының біліктілігінің жеткіліксіздігі деген ойға апарады. Сол себептен жұмысқа кірісер алдында, тапсырыс берушімен барлық түсініксіз жерлерді анықтап алып, қарым-қатынасты шектеген дұрыс.

8.Медициналық аударма жасағанда, бұл жұмысты біртіндеп орындаған жөн. Яғни, бүкіл текстіні оқып шығып, одан қиын және сирек кездесетін сөздерді белгіленіп алынады. Содан кейін, мәтіннен белгіленіп алынған терминдерге сараптау жүргізіледі. Сонда ғана медициналық құжаттыр кәсіби сиптта аударылуы мүмкін.

ҚОСЫМША

Медициналық аударма бірнеше ғылым саласын қамтитын

кең арналы аударма түрі.

Қазіргі таңда медициналық аударма – лингвистикалық сферада ең көп сұранысқа ие болған қызмет. Бүкіләлемдік ғылымның дамуымен, транспорттық қатынастың жиіленуімен, жаппай ғаламданумен байланысты маемлекеттер арасындағы бөгет айтарлықтай азайды және докторлар, профессорлар, ғылыми қызметкерлер мағлұматтарымен алмасу үшін кәсіби медициналық аударма мамандырына жиі мұқтаж болып отыр.

Алайда, медициналық аударма біріңғай қызмет болып көрінгенімен,ол әр түрлі болуы мүмкін. Медициналық аударма қажет болуына қарай ерекшелінеді. Қашанда лингвист медицинаның әртүрлі саласында жұмыс істегенде: ортопедия, травмотология,неврология, т.б… бұлардың әрқайсысының өзіндік ерекшелігі бар және сол салада аудармашыдан жоғарғы тәжірибелікті қажет етеді. Мысалға, медицинаның фармакология саласындағы аудармасы тек қана осы салада ғана емес, сонымен қатар көршілес ғылымдар химия, биологияны терең білуді қажет етеді. Медицинаның физиология саласындағы аудармасы түрлі организмдердің тіршілік әрекетінің негізгі заңдылықтарымен қағидаттарын түсінуді білдіреді. Ал медицинаның гинекология, акушерство және неонология немесе педиатрия саласындағы аудармасы әйелдер мен балалар организмінің ерекшеліктерін тіпті терең зерттеп білуді талап етеді.

Осымен қатар медициналық аударма сипатына қарай жіктеледі : ол ауызша және жазбаша болады. Әлбетте, бұа аударма түрлерінде ортақшылықтары бар, бірақ кез келген жазбаша тәржімашы ауызша медициналық аударма жасай бармейді, ал синхроншы медициналық құжаттар мен әдебиеттің аудармасымен айналыса кетпейді. Тек қана жоғарғы дәрежелі медициналық аударма маманы, қағаз бетінде де, сөз жүзінде де айқын және сауатты аударма жасай алатынын біле отырып өзін еркін сезінеді. «Жарнама- сауда қозғалтқышы» дегендей, медициналық аудармашы-ғылым қозғалтқышы, мәнгілік қзғалтқыш десек те қателеспейміз.

Хирургиялық аударма

Аудармаға жауапкершілік білім саласына тәуелді емес. Фармацевтикалық па, әлде хирургиялық аударма ма жауапкершілік бірдей болады. Олар аса мәнді не аз мәнді деп бөлінбейді. Еш күмәнсіз, әр сала бірдей деңгейде маңызды. Алайда, аударма жасауға тапсырыс бергенде, кейбір өзгешеліктерді ескеру керек.

Хирургиядан аударманы мысалға алсақ, басқа аударма түрлерінен қандай айырмашылығы бар? Жазбаша бөлігі терминология, аббревиатуралар мен қысқартулардың жиынтығынан тұрады. Бірақ осы белгілерімен әр сала өзгеше болып келеді. Сондықтан ауызша аудармаға нақтырақ тоқталайын. Аудармашы тақырыптық конференцияларда дәрігерлер аудиториясына синхронды аударма жасаудан басқа, хирургиялық аударма қажет болғанда тікелей операцияларға да қатысады. Осындай кезде бөлек кабинаға жасырына кете алмайсың және арақашықтықты сақтап жұмыс істеу мүмкіндігі болмайды.

Хирургиядан аудармаға тапсырыс бергенде, синхронды аударма, қандай да ыңғайлы болғанымен, өзімен бірге сан түрлі қателіктерді еліктруі мүмкіндігін түсіну керек. Өйткені синхронды аударма өз құндылығына қарамастан, беріліп отырған ақпаратты жарым-жартылай сарқылтады. Қолында скальпельі бар, тірі адам ағзасына бұл жерде және осы сәтте операция жасап жатқан оташының айтқанынан бір ғана сөз жоғалту кешірімсіз. Мұндайда ілеспе аудармаға жүгінген жөн. Қасында тұрып, әр берілген бұйрықты нақты және айғақ аударып, құрал-саймандарды мен адам анатомиясын мінсіз білу парыз. Хирургиядан аударманың мақсаты көбінесе оның жазылуы, сонан бейнетаспаға шығарылуы және қызметтестерді үйрету болғандықтан, әр кезеңнің егжей-тегжейлі түсіндірілуі және оның аудармасы микрофонға беріледі. Оташыға сияқты аудармашыға да микрофонды бет тұсына орнату керек. Оташыға қолдарын босату үшін, ал аудармашыға, бірнеше сағатқа созылатын операция кезінде, оташыны алаңдатпау үшін. Соған қоса, хирургиядан аудармашы маманын таңдаған кезде, дайындалмаған адам қанды көргенде әрқашан сабыр сақтай бермейтінін ескеру керек. Яғни, операция кезінде аудармашы талып қалса, нағыз кәсіптенген тілмашты таңдағаныңызға қарамастан, бұл бүкіл жоспарланған іс-шараны соққыға ұшыратуы мүмкін.

Хирургиялық терминдер мысалы:

Акрацианоз – аяқ-қол саусақтарының көгеруі, жансыздануы

Ассептический наркоз – сүйек басының сорылуы, өлуі

Декалькинация – кальцийдың азаюы, жойылуы.

Пересадка ксено (гетеро) – малдан, құстан алып отырғызу

Повязка –таңғыш,дәке

Бинт – таңғыш,дәке

Паралич –мүшенің салдануы

Резекция – алу, кесіп тастау

Тпмография – томография, бірнеше қабат рентгенограмма

Физиологиядан аударма

Кез келген тірі организм ең қарапайым түрлерден басталып – микроорганизмдерден, және күрделі организмдермен аяқталып — өсімдіктер, жан – жануарлар және адаммен, өзімен тұтас биологиялық жүйені құрайды. Оның әрекет ету заңдылықтарын, ұйымдасу деңгейін зерттеумен айналысатын ғылым – физиология.

Нақ физиологиялық үрдістер «өмірдің» құраушылары болады. Жасушалар жиынтығы болып көрінген кез келген ағза, соның арқасында біртұтас, бүтін механизмдей әрекет ете алады. Берілген ғылым дүниежүзінің түпкір-түпкірінен жиналған ғалымдардың жемісті еңбегінің біріктірген нәтижесі ретінде көрініс табатыны таң қаларлық емес.

Физиологиядан ғылыми еңбектердің, оқулықтардың, және басқа да құжатнамалардың жазбаша аудармасы кәсіби әдебиетті оқырмандардың ауқымды тобына: студенттерге, магистранттарға, профессорларға т.б. қол жетерлік қылдырады. Алайда, физиологиядан аударманы кез келген аудармашы жасай алмайды. Өйтені бұл аударма лингвисттен тек қана физиологиядан базалық ақпаратты және оңың терминдерін білуді ғана емес, соныме қатар көршілес салалардан: химия, биология, анатомиядан хабардар болуды талап етеді.

Физиологияда синхронды аударма өз ісіне машықтанғандарға ғана қол жетерлік. Бұндай аударма кезінде тілмаш айтылған сөзді бірден қабылдай отырып түсініп, оппоненттерге аудару керек. Физиологиядан аудармада жаңылысуларға жол берілмейді, бұрмаланған сөз орамы қате қабылданып, өзімен бірге ғылыми қателіктерді еліктіруі мүмкін.

Акинезия – қозғалыссыздық, қимылсыздық

Депрессия – тежелу, тұнжырау, босаңсу, әлсіреу

Гипноз – гипноз, иландыру, иландырушының еркімен ұйқыға бату

Мертвое пространство – тыныс алуға қатыспайтын кеңістік

Реципрокное торможение – ілеспелі тежелу

Рецептор – қабылдағыш

Химиядан аударма

Өзіңіздің қоршаған ортаңызға қараңызшы: үй жиһазы, бөлме, ғимарат, көше, көлік,- бұл тізімді шексіз жалғастыруға болады. Біз, бұның барлығы біртұтас – Менделеев кестесіндегі түрлі химиялық элементтердің жиынтығы екендігін, тіпті ойланбаймыз. Олардың әрқайсысының ерекшеліктерін, бір бірімен әрекеттескенде болатын процесстерді танып білетін ғылым – химия.

Тіпті, туған тілімізде химиялық үрдістер мен құбылыстар туралы жазылғанды қиындықпен түсінсек, онда басқа тілге химиядан аудару қаншалықты еңбек етуді талап ететінін, өзгешелігін елестету өте қиын. Яғни, тек химиялық элементтерді білу жеткіліксіз. Берілген гылымды толық меңгеріп, химиялық құбылыстар мен олардың ерекшеліктері мен салдарын білу тиіс. Ал өмірде қаншалық химиялық байланыстар бар, олардың түрлі түрлі атаулары, қысқарған сөздер мен аббревиатуралар, — бұның барлығы ағылшын тілінен және сол тілге химиядан аударма жасайтын лингвисттің жүгі.

Химия алғашқы көзқарасқа қарапайым ғылым болып көрінгенмен, олай емес. Физико-математикалық және биолого-социалды ғылымдар тоғысуында орналасқандықтан, алып оқуға айналады. Химиядан аударма барлық жерде кездесетін мыңдаған ғылым тармақтарына қажетті: медицинаға, фармацнвтикаға, өндірісте т.б.

Ортақ «ас үйде» еңбектене отырып, ғалымдар зерттеулерінің, теңдесіз әзірлемелерінің, ғылыми тәжірибелерінің барысында жиналған еңбектерін біріктіреді. Және химиялық аударма, тар мамандануды білдіріп қана қоймай, көршілес салалар: биология, физика, математика т.б. хабардар болуды талап етеді. Өзінің кезекті асын «араластыра» отырып, химиядан аудармаға жауапты лингвист, ғалымдармен бірлесе отырып, ғылымымызды айтарлықтай алға қозғайтын теңдесіз шек, жаңа «дәм» ашады.

Аминокислоты – амин қышқылдары

Ациклические соединения – ациклді қосылыстар

Бактерициды – бактерицидтер (бактерияларды жоятын химиялық

заттар)

Вата гигроскопическая – ылғал тартқыш мақта

Излучение – сәуле шығару

Микрокапсула – микроқапшық

Металлы щелочноземельные – сілтілік жер металдар

Меоная колба – енді өлшегіш колба

Биологиядан аударма

Біздің планетамызда өмір болмаса, Марс пен Венерадан ешқандай айырмашылығы болмас еді. Тірі ағзалардың сансыз көптігі оны бірегей, күн жүйесіндегі басқа планеталарға ұқсамайтындай, қайталанбас етеді. Міне, сондықтан жер бетіндегі барлық өмір түрін зерттейтін ғылым өте маңызды.

Биология – бүкіл дүниежүзілік: мыңдаған ілім-білімді қамтитын, теориялар мен шексіз ақпараттарды біріктіретін ғылым екендігі таң қаларлық емес. Биологиядан аударма профессорларға, магистранттарға, басқа да ғылыми қызметкерлерге ақпараттарымен алмасуға, заманауи өңдеулер мен зерттеулерді жүргізуге мүмкіншілік береді. Және де, өзекті мәселелерді қозғайтын әңгімелерде, пікірталастарда, айтыстарда салмақты рөл атқарады.

Алайда, биологиядан аударма ағылшын тілінен және сол тілге аударылатын қарапайым мәтіндерден айтарлықтай айрықшаланады. Ең алдымен, лингвист не туралы жазылғанды түсінуі керек, ал кәсіби білімсіз – бұл мүмкін емес. Сол себепті, биологиялық аударма аудармашыдан (өз кезегінде, ондаған тармашықтардан тұратын: зоология, ботаника, анатомия т.б.) берілген ғылым саласында терең білімді игергендігін талап етеді. Бұл аударма түрі, әсіресе, топтастыру жағында қиындайды. Лингвист заманауи болмаса қырылып қалған, көбісінің латын тілінде атауларының ұйқастығы бар, түрлі өсімдіктер мен жануарлардың атауларын аудару керек болады. Ал терминологиясы әрдайым өзгеріп, толықтандырылып тұратын генетика, биомедицина саласы ше? Сондықтан, биологиядан аударма мінсіз дұрыс болу үшін, лингвисттерге үнемі өз білімдерін толықтырып, жаңа шыққан деректерді бақылп, кәсіби әдебиеттерді оқып тұру керек.

Қай салада биологиялық аударма болмасын: анатомия, физиология, гистология т.б., тіпті түкке тұрмас кемшіліктер, ғаламдық мәселелерге әкелуі мүмкін. Планетамыздың болашағы – жер бетіндегі өмір аудармашының қолында емес пе?!

Автогамия — өздігінен тозаңдану

Гистология – жасушаларды зерттейтін ғылым

Комменсализм – селбесіп тіршілік ету түрі

Локус – геннің орны

Микроглоссия – тілдің дұрыс дамымауы

Радиосенсиблизаторы – сәулелердің мутагендік әсеріне сезімталдығын

күшейтетін заттар

Брахидактилия – қысқа саусақтылық

Биопсия – ұлпалардың кесінділнріп зерттеу

Фармокологиядан аударма

Біздің әрқайсысымыз өмірімізде бір рет болса да дәрілерді дәрігерлік рецепт бойынша алғанбыз. Не аласыз?-деген сатушының сұрағына біз бірден түсініксіз ирек жазуға толы парақты береміз. Бұған себепші болған дәрігерлердің шимай-шатпақ жазуы емес, дәрі-дәрмектер атауының айтылуының қиындығы. Алайда дәл осы құпия сөздер бізді сырқаттан құтқарады.

Бүкіл әлемдік ғылым мыңдаған жаңа дәрілік заттарды шығарады, ал өндірістік бұларды өндіреді,- лингвсттер мен аудармашылар бұл заттарды әлемдегі барлық мемлекеттерге қол жетерлік етеді. Ағылшын тілінен және сол тілге фармакология саласынан аударма – жаңа препаратты қолданысқа енгізудің алғашқы қадамы болады.

Ал енді елестетіңізші, егер де қандай да бір дәрілік заттың атауын жай оқып шығуға қиын болса, фармакологиядан аударма қаншалықты қиын болғаны? Бұл жағдайда лингвисттерге тіпті сөздіктерде жоқ жаңадан шыққан дәрі дәрмектердің атауларын білмек түгіл, Менделеевтің бүкіл кестесін, жүздеген химиялық байланыстар мен препараттарды жатқа білу мәжбүр. Осымен қатар, фармакологиядан аударма көпреген аббревиатуралар мен қысқартуларға, кәсіби терминоглогияларға және басқа да ерекшеліктерге толы болғандықтан, тек қана кәсіптенген адамға ғана қол жетімді, оңайға түспейтін тапсырмаға айналады.

Осы саладағы аударма нақтылықты талап етеді. Өйткені кез келген дәрі алатын қағаз, яғни рецепт – дәрілік затты дозалау, қолдануға болмайтын жағдайлары мен қолданылуы, жағымсыз әсерлері жайында өте маңызды ақпаратты қамтиды. Тіпті түкке тұрмас жаңылыс немесе дұрыс емес талқыланған сөз сырқатта аллергиялық реакциялардың көрінісінде пайда болған ауыртпалы салдарға, аурудың асқынуына тіпті өлімге әкп соқтыруы мүмкін. Фармокологиядан аударма жасау зергердің жұмысына ұқсағаны жайдан жай емес, бұл жерде әр тозаң болашақтағы ұлы шығыарманың кішкентай бөлшегі.

Анализ – талдау,сараптама

Лекарственные вешества- дәрілік заттар

Мази типа растворов – ерітінді түріндегі жағылымдар

Капсула – қапташа

Присыпка – сеппе

Медикамент – дәрі-дәрмек

Микрокапсула – микроқапшық

Летучие вещества – буланғыш, ұшқыш заттар

Мазь – жағылма, май

Дәрі-дәрмектердің аудармасы

Дәрі-дәрмектер нұсқаулықтарының аудармасы медициналық машина, аппаратураларды қолдану нұсқаулықтарының аудармасынан айырмашылығы техникалық аударма сипатында емес. Алайда жеңіл деуге де болмайды. Кейде мұнда шұбалаңқы сөйлемдер, күрделі бірліктер, тіркестер, анағұрлым ұзақ ережелер, пайымдаулар, жаттығулар, түсіндірмелер басым.

Мұнда синтаксистік құрылымдар тұтастай қарапайым, алайда коммуникативтік тапсырма күрделі, өйткені оның құрылымы әралуан сипатты.

Мысал ретінде ең алдымен, түпнұсқа тілінен орыс тіліне, орыс тілінен мемлекеттік тілге аударылып жатқан нұсқаулықтарда стандартта көрсетілген тәртіптің қалай сақталып келе жатқанына назар аударайық. Нұсқаулық – белгілі бір ережеге негізделген қалыпты мәтін, демек, оның құрылымы үлгіге сәйкес болу керек. Мәселенің барысын талқылау үшін Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министірлігі фармация комитеті төрағасының бұйрығымен бекітілген «Темпалгин», «Пенталгин-П», «Трихопол», «Хилак форте», «Визор» тамшылары дәрілерінің нұсқаулықтары таңдап алынды. Нұсқаулықтардың орысша мәтінінде құрылымдық, бірізділік сақталады, ал қазақша аудармасында бұл тұрақтылық сақтала бермейді. Бұған дәлел – дәрілік нұсқаулықтардағы қалыпты қөрсеткіштердің әр түрлі берілуі.

Саудалық атауына байланысты «Темпалгин», «Пенталгин-П», «Визор» тамшыларында: орысша – Торговое название, қазақша – Саудалық атауы; «Трихопол» дәрісінде: орысша – Торговое название, қазақша – Сауда атауы; «Хилак форте» тамшыларында: орысша – Торговое название, қазақша – Дәрілік заттың сауда атауы. Бұл жерде дәрілік зат екені белгілі, сондықтан қысқа ғана Саудалық атауы деу керек.

Дәрінің қолданылу тәсілі мен мөлшеріне байланысты орысша нұсқасы бәрінде Способ применения и дозы болып келеді. Ал қазақшасы әрқилы. «Темпалгин» дәрісі мен «Визор» тамшыларында – Қолданылу тәсілі мен дозалары; «Трихопол» дәрісінде – Қолдану тәсілі мен мөлшерлеу; «Хилак фоте» тамшыларында – Қолдану тәсілі мен мөлшерлері. Біріншіден, қолданылу тәсілі де, дозасы да бір болғаннан соң көптік жалғаусыз жазу керек. Екіншіден, мөлшер сөзінің қолданылу аясы көп болгандығына қарамастан осы сөзді қалдырған дұрыс сияқты. Демек, Қолданылу тәсілі мен мөлшері болу керек.

Дәрілік заттың көрсететін жанама әсеріне байланысты «Темпалгин» дәрісі мен «Хилак форте» тамшыларында: орысша – Побочные действия, қазақша – Жанама әсерлері; ал «Пентплгин-П», «Визор» тамшыларында – Жағымсыз әсерлері; «Трихопол» дәрісінде – Жанама әсері деп қолданылған.

Бұл қалыпты көрсеткіш дәрінің беретін үстемесін, қосалқы әсерін көрсетеді, ал жағымсыз сөзі – сүйкімі жоқ, ұнамсыз мағынасында қолданылады, екіншіден, беретін әсері бірнеше болуы мүмкін, сондықтан Жанама әсерлері деп көрсеткен жөн.

Дәрінің сақталу жағдайы «Темпалгин», «Трихопол», «Хилак форте», «Визор» тамшыларында: орысша нұсқаулығында – Условия хранения, қазақшада- Жарамдық мерзімі; «Пенталгин-П» дәрісінде орысша – Условия хранения, қазақша – Сақтау мерзімі, бұл жерде дұрысы – Сақтау жағдайы.

Дәрілік затты өндіруші мекеме «Темпалгин», «Пенталгин-П», «Хилак форте» тамшылары, «Визор» тамшылары: орысша – Производитель, қазақша — Өндіруші; «Трихопол» дәрісінде орысша – Производитель, қазақша – Дайындаушы. Жалпы, дәрілік затқа жауапты мекеме Өндіруші болды.

Екіншіден, тұтынушы арасында жасы да, кәрісі де бар. Демек, нұсқаулықтар сауатты әрі түсінікті етіп құрастырылу керек. Ал қазіргі нұсқаулықтардың мәтіні қуантарлықтай дәрежеде емес. Мәтінде кездесетін орфографиялық, пунктуациялық, стильдік, мағыналық қателер жеткілікті. Мысалы, «Обычно пепарат хорошо переносится. Крайне редко нарушение сна, возбуждение, гипертензия» деген сөйлемдер қазақша былай аударылған: «Әдетте препаратты жақсы көтереді. Өте сирек – ұйқының бұзылуы, еліру, қан қысымының көтерілу». Немесе «…нарушение физиологической флоры тонкого кишечника» деген «ашы ішекпен тоқ ішектің физиологиялық флорасының бұзылуы» болып аударылған.

Көріп отырғандай, жіберілген қателер – сауатсыз аудармашылардың қолтаңдасы. Демек, бұл нұсқаулықтар тілдің деңгейін төмендетіп отыр. Сонда бұл өрескелдіктерге кім жауапты? Сауатсыз аудармашы ма, әлде сол аудармашыға тапсырыс берген мекеме ме? Алдағы уақытта бұл мәселеге ерекше мән берілу керек. Екіншіден, кез келген аудармашының құралы — сөздік. Демек, арнайы сөздіктер құрастырылғаны жөн. Сөздіктерге де қатаң талаптар қойылу керек. Үшіншіден, фармацевтика саласындағы терминдерді бекітіп оларды қолданыс аясына еңгізу амалдарын жасау. Осындай жұмыстар талаптағыдай орындалса, аударма мәселесі жолға қойылған болар еді.

Педиатриядан аударма

Дені сау ұрпақ – кез келген ұлттың, мемлекеттің, түгелімен алғанда бүкіл планетаның болашағы. Әрдайым келесі ұрпақты алмастырып отыратын ғылым — педиатрияның медицинада маңызды болғаны кездейсоқтық емес. Алайда қазіргі таңда көптеген сәбилер түрлі аурулар, ауытқулармен дүниеге келеді. Бұған себеп болған экологияның нашарлауы, болашақ ананың дұрыс күтінбеуі, толығымен — өмірдің жоғарғы қарқында өтуі. Осыған байланысты медицина саласы соңғы жылдарда тек қана жаңа емдеу әдістерін қарастырып қана қоймай, алдын ала диагностика жасауға көп көңіл бөледі. Күштерін біріктіріп, әлемдегі түрлі мемлекеттерден ондаған ұжымды ұйымдастырып тәжірибелерімнен алмасу мақсатында сан түрлі жиналыстар, коференциялар, семинарлар өткізіледі. Әлемнің жүздеген диалектілерінен ағылшын тіліне және басқа ұлттар тіліне педиатриядан аударма сұранысқа ие қызмет екені таң қаларлық емес.

Алайда педиатриядан кәсіби аударма тек қана тәржімашылыр ұсынатын қызмет қана емес. Тар бағыттағы терминологияны меңгеріп қана қоймай, медицина, анатомия, педиатрия бойынша ақпараттың базалық қорын білуді талап ететін бүкіл дағды мен білімнің жиыны. Педиатриядан аударма аудармашыдан үлкен икемділікті талап етеді: ол бұл саладағы жаңа жетістікткрді қадағалау керек, үнемі тәжірибесін молайтып, ауызша аударма жасауға даяр болып тұру керек.

Ал педиатриядан сөзбе-сөз және синхронды аударма әрбір аудармашының қолынан келер нәрсе емес. Өйткені осындай аударма барысында лингвист бір мезетте түсіну, ойында қорыту және педиатриялық анықтамаларға әлі енбеген, жаңадан шыққан күрделі медициналық терминдерге толы ақпаратты аудару керек. Бұндай жұмыспен тек қана машықтанған, ақпаратты лезде ілтипатқа алатын және ғылыми қызметкерлерге жоғарғы деңгейде диалог құруға мүмкіндік беретін аудармашы айналыса алады.

Новорожденное – нәресте

Рахит – Мешел

Реанимациядан аударма

«Реанимация» сөзінің өзі-ақ естігенде үрей тудырады. Нақ осы сөзді көне заманда сыйқырлық пен жұмбақтықтыққа теңесе, бұл күндерде дәрігерлік шеберліктің ең жоғарғы жетістіктері деп санайды.

Реанимотологияны зерттеу облысына толығымен барлық өмірлік маңызды ағза жүйелері кіреді. Әдістер мен көзқарастарды жетілдіру бұл — құрлық пен ұлтына байланыссыз, барлық реанимотолог дәрігерлердің тікелей міндеті. Берілген маман дәрігерлеріне қарым-қатынас жасағанда тілдік бөгет еш жағдайда кедергі тасы болмау керек. Реанимация саласындағы аударма, қаншаплықты адам өмірін тез арада қайтарып беру қажет, міндетті түрде соншалықты нақты және жоғары білікті болу керек. Реанимациядан аударма жасаушы маман тек қана қателік жіберуге емес, тіпді түкке тұрмас дәлсіздік немесе екі мәнді баян етуге құқығы жоқ. Оташыда тоқтаған жүректі тірілтуге, қанды жаңа күшпен айналдыруға, ал миды қызмет ету қабілетінен айырмай жұмыс жасатуға санаулы минуттары кей кезде секундтары ғана бар. Өмірді құтқару, туыстардың көз жасын құрғату, екінші рет өмірге келтіру — бұның барлығы дәрігер-реаниматологпен бірге реанимациядан аудармашы шебердің қолында.

Шынында да кез келген медициналық аударма – үлкен жауапкершілік! Ал реанимациядан аударма аудармашыдан өзгеше мұқияттылық пен кәсіптілікті талап етеді. Аудармашыға айлалы әрекет, дәрігердің өзіне сенімділігі және бүкіл мұрағатты рәсімнің нәтижесі тәуелді.

Гинекологиядан аударма

Адамзатқа өз денсаулығын күту табиғаттан тән қасиет. Алайда физиологиялық ерекшеліктерге қарасақ, әйел адамның борышы үлкен. Олар – болашақ аналар болғандықтан, әлсіз ағзасы белгілі бір қауіп-қатерге соқтырылуы мүмкін. Сондықтан әйел адамдарға ұдайы денсаулығын бақылап, гинекологтарға қаралып тұру керек.

Өкінішке орай, бір ғана мемлекет дәрігерлерінің құдіреті жеткіліксіз. Бүкіл дүние жүзінің түпкір-түпкіріндегі бөлек алынған клиника емдеу мекемелері мен лабораториялар көбінесе өзінің тар бағытында ғана еңбек етеді, ал бүкіләлемдік тәжірибе бірігуді көздейді. Планетпмыздағы көптеген адамдар аз болса да ағылшын тілін білгеніне қарамастан, көптеген дәрігерлерде тілдік бөгет үшін өздерінің әзірлемелерімен, жоспарларымен және зерттеу нәтижелерімен бөлісу мүмкіндігі бомайды. Міне сондықтан гинекологиядан ағылшын тіліне және осы тілден аударма — берілген саладағы медицинаның дамуында үлкен қызмет атқарады.

Мыңдаған оқулықтар, анықтамалар және жаңадан шыққан әзірлемелер ағылшын тілінде жазылып сипатталған яғни, білімге құштар оқырмандардың бір бөлігіне ғана түсінікті. Осының барлығын аудару аудармашылардың ауыр жүгі.

Мыңдаған дәрігерлер кәсіби конференциялар, семинарлар, оқулар мен бірегей туындылардың презентацияларын өткізгенде гинекологиядан ауызша аударма да өзіне барынша зейін салуды талап етеді. Және де бұл салада синхронистты табу айтарлықтай қиын, өйткені әркім өзін сондай жауапкершілікпен жүктей бермейді. Егер де гинекологиядан аударма операция барысында немесе дәрігерлер жиналысында қолданылса, барынша зейін салуды талап етеді. Сондықтан, қайткенімен де гинекологиядан білікті аудармашылар дәрігерлерге әйел адамдардың өмірін мен денсаулығын сақтап қалуға көмектесіп, оларға адам ұрпағын сақтап қалу мүмкіндігін сыйлайды.

Мысалдар:

Гистеросальпингография – жатыр және оның қосалқыларын рентген

сәулесімен зерттеу.

Слизистая оболочка матки – жатырдың шырышты қабаты

Эрозия – жатыр мойының жарасы

Сактосальпинкс – жатыр түтігінің қабынуы.

Овуляция – аналық клетканың жетілу кезеңі

Аменорея – етеккірдің жоқтығы

Қазақстан орыс тілін насихаттауға жылына 43 миллион теңге жұмсамақ

«Тойдың жарты ақшасы»: Дархан Жолшыбеков кешін жүргізгені үшін Нұрлан Сабуровке қанша төлеген

Психологтар оқушылардың ата-аналарымен кездесу өткізді

Сербия президенті Тоқаев сыйға тартқан әйгілі Алматы апортын көрсетті

2025 жылдан бастап Қазақстан Гонконг пен Вьетнамға бидай сатады

Дипломдық жұмыс: Медициналық құжаттар және нұсқаулықтар аудармасы

Перевод выписки истории болезни

Автогамия — өздігінен тозаңдану

Гистология – жасушаларды зерттейтін ғылым

Комменсализм – селбесіп тіршілік ету түрі

Локус – геннің орны

Микроглоссия – тілдің дұрыс дамымауы

Радиосенсиблизаторы – сәулелердің мутагендік әсеріне сезімталдығын

күшейтетін заттар

Брахидактилия – қысқа саусақтылық

Биопсия – ұлпалардың кесінділнріп зерттеу

Соңғы жаңалықтар

Қазақстан орыс тілін насихаттауға жылына 43 миллион теңге жұмсамақ

«Тойдың жарты ақшасы»: Дархан Жолшыбеков кешін жүргізгені үшін Нұрлан Сабуровке қанша төлеген

Психологтар оқушылардың ата-аналарымен кездесу өткізді

Сербия президенті Тоқаев сыйға тартқан әйгілі Алматы апортын көрсетті

2025 жылдан бастап Қазақстан Гонконг пен Вьетнамға бидай сатады

Үйсіз-күйсіз қалғандар қайда барып паналайды?

Астана қалалық мектептері сыбайлас жемқорлыққа қарсылықтың үлгісін көрсетті

Үздік жаңалықтар

Тина Канделаки Қазақстанға кіре алмайды – ҚР СІМ ресми өкілі

Апат болған жерге барып халық алдында жылаған жас министр елді сүйсінтті (видео)

«Аяғы ауыр»: Төреғали Төреәлінің адвокаты оқиға болған кезде жанында әншінің әйелі болғанын растады (видео)

Біз туралы

Мобильдік қосымша

Бізбен байланыс