Қазақ археологы Кемал Ақышевтың туғанына 100 жыл

Бүгін қазақтың көрнекті ғалымы, ұлттық археология мектебінің негізін салушылардың бірі Кемал Ақышевтың туғанына 100 жыл толып отыр. 1969 жылы оның жетекшілігімен бір топ кеңес ғалымдары «Алтын адам» атанған сақ жауынгерінің жерленген жерін тапты. Табылған зат Есік өзенінің аңғарындағы көне қорғандардың бірінен табылған. Кейіннен бұл археологиялық жаңалық еліміздің тарихындағы ең маңыздыларының бірі болып танылды. Майдангер, қатал принципшіл, білікті маман деп хабарлайды altyn-orda.kz

Кемал Ақышев әріптестерінің жадында осылайша қалды. Қазақ археология мектебінің негізін салушылардың бірі 1924 жылы 23 мамырда Баянауылда дүниеге келген. Соғыстан кейін жас жігіт Қазақ мемлекеттік университетінің тарих факультетін бітірді. Осы кезде Кемал Ақышев археологиямен шындап айналысты. Жас ғалымның ұйымдастырушылық қабілеті мен таланты одақтық республика Ғылым академиясында байқалды. Ақышевқа қазақ археологтарының үлкен тобын басқару жүктелді.

1960 жылдардың басында Қазақ тарих және этнография ғылыми-зерттеу институтының археология бөліміне қола дәуірінің Бесшатыр деп аталатын алып қорымын жан-жақты зерттеу тапсырылды. Бұл біздің дәуірімізге дейінгі 4-6 ғасырлардағы сақ қорымдары еді. Қорғандар Іле өзенінің алабында және Есік қаласының солтүстігінде орналасқан. Сол жылдары бұл аймақ белсенді түрде дамыды.

Қорғандардың қандай тарихи құндылық екенін анықтау қажет болды. Ол кезде Кемал Ақышев тобының ғалымдары әлемдік деңгейдегі жаңалық ашқанын білмеген. Қорғандардың бірінің жерлеу камерасынан сақ көсемінің қолы тимеген дерлік жерлеуі «Алтын адам» табылды. Кейінірек оның сауыт-сайманына реконструкция жасалды және ол бүгінде Қазақстанның ең маңызды және танымал рәміздерінің бірі болып табылады.

Кемал Ақышев барлық дерлік ірі ғылыми экспедицияларды басқарды, олардың мақсаты еліміздің тарихи келбетін қалпына келтіру: Бозоқ, Отырар ескерткіштері, Сарыарқа жәдігерлері. 1990 жылдардың басында Ақышев Ә. Марғұлан атындағы археология институтының бас ғылыми қызметкері болды. 2000 жылдардың басында ғалым Еуразия университетінің Дүниежүзі тарихы кафедрасын басқарды. Ол 2003 жылы дүниеден өтті. Дегенмен, біртуар жерлесіміздің есімі ел жадында мәңгі сақталады.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ — Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты