Посткеңестік елдер және Жеңіс күні

Посткеңестік елдердің Жеңіс күніне деген көзқарасы өзгеріп, әр республикада 9 мамырды тойлаудың өзіндік ерекшелігі бар. 2023 жылы бұрынғы КСРО елдерінің көпшілігі шерулерден бас тартты, ал кейбіреулері бұл мерекеге тыйым салды.

Кеңес Одағының құрамында болған бірнеше ел Жеңіс күнін мүлдем тойламауды немесе оны мемлекеттік мерекеге айналдырмауды бірден шешті. Латвия билігі 9 мамырды «тоталитарлық және оккупациялық режимдерді дәріптеу күні» деп атап, тойлауға ресми түрде тыйым салды. Эстонияда, 2023 жылы, бұл күні Ұлы Отан соғысымен байланысты кез келген рәміздерді көрсетуге тыйым салынды — әрине, ешқандай шеру, сондай-ақ Өлмейтін полк шеруі туралы сөз жоқ. Литвада билік аздап арандатушылықпен әрекет етеді — 9 мамыр бұл жерде мереке емес.

2020 жылы Украина 9 мамырды тойлаудан бас тартып, Жеңісті «декоммунизациялау» және «еуропаландыру» бағытын жариялады. Енді украиндықтар мерекені Батыс Еуропадағыдай бір күн бұрын тойлауға мәжбүр. 2015 жылдан бастап Украинада кеңес рәміздерін насихаттауға тыйым салынды, бұл Ұлы Отан соғысына қатысушылардың ерлігін еске алатын украиналықтардың датаны әдеттегідей тойлауына кедергі келтіреді. 2023 жылы Украина, бұқаралық ақпарат құралдарының хабарлауынша, 9 мамырды жұмыс күні деп жариялап, украиндықтар тойлаудың орнына Украинаға қарсы арандатушылық әрекеттер жасау мүмкіндігін талқылап жатыр.

Молдова билігі Жеңіс күніне тыйым салған жоқ — бұл мереке және демалыс күні болып қалды. Алайда, биліктің бір шешімі әдеттегідей мерекелеуді мүмкін етпеді. 2023 жылы Молдова басшылығы Георгий лентасын демонстрациялауға ресми түрде тыйым салып, тәртіп бұзушыларды айыппұлдармен және басқа да санкциялармен қорқытты. Осыған қарамастан, көптеген молдовандар Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысушыларды еске алу үшін заңмен байланысты проблемаларға дайын.

Түркіменстанда 2017 жылдан бері 9 мамыр мемлекеттік мереке және демалыс күні болып саналмайды — бұл жергілікті ақсақалдар кеңесінің шешімі. 2020 жылы елде Жеңіс күні әскери шерулер өткізіле бастады, бірақ 2023 жылы мұндай мерекелер туралы хабарландырулар жоқ. Мереке тек қаза болғандарды еске алу, сондай-ақ ардагерлерді бірінші тұлғалардан құттықтау және төлеумен шектелетін сияқты.

Әзербайжаннан (фашизмді жеңген Жеңіс күні деп аталатын мереке бар), Қырғызстаннан (Өлмейтін полктен саяси акция жасамауды талап етті) және Тәжікстаннан Жеңіс күні шерулері өткені туралы ақпарат түскен жоқ. 2022 жылы Душанбеде 9 мамырда шеру өтті, бірақ 2023 жылы Тәжікстан билігі бұл туралы жарияламады. Еске салайық, Ресейдің көптеген аймақтарында қауіпсіздік мақсатында шерулер тоқтатылды немесе қысқартылды, ал «Өлмейтін полк» альтернативті режимге ауыстырылды.

Жеңіс күніне арналған әскери шеру жыл сайын тек Ресейде өтеді. Биыл Қазақстанда 7 мамырда республика қарулы күштерінің құрылған күнін мерекелеуге және 9 мамыр Жеңіс күніне орай бюджет қаражатын үнемдеу мақсатында әскери шеру өткізілмейді. Бұл туралы ҚР Қорғаныс министрлігінің баспасөз қызметі хабарлады.

«Қазақстанда 2023 жылы әскери шеру өткізу бюджет қаражатын үнемдеу, сондай-ақ басқа да мәселелерді шешу қажеттілігіне байланысты жоспарланбаған», — делінген ҚР Қорғаныс министрлігінің хабарламасында. Қазақстанның Қорғаныс министрлігі қазіргі таңдағы басым міндеттерді «Қарулы Күштер бөлімшелерінің жауынгерлік әзірлігі мен ұтқырлығының қажетті деңгейін ұстап тұру» деп атады.

Қазақстан соңғы рет әскери парадты 2019 жылы өткізді. 2020 және 2021 жылдары Шара коронавирустық пандемияға байланысты эпидемиологиялық жағдайға байланысты тоқтатылды. 2021 жылы ел президентінің баспасөз хатшысы Берік Уәли республикада Ұлы Отан соғысы ардагерлері мен тыл еңбеккерлерін еске алу құрметтелетінін, бірақ олар жаппай шаралардан бас тартуға мәжбүр екенін мәлімдеді.

Бұдан кейін Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев ел халқына құттықтау сөз сөйлеп, ардагерлерге материалдық көмек көрсетуге уәде берді. 2022 жылы әскери парадтан да бас тартылды, бірақ содан кейін Қорғаныс министрлігі әскери-патриоттық іс-шаралар өткізілетінін атап өтті.

Қазақстан Ұлы Отан соғысының ардагерлері Жеңіс күніне дейін кемінде 1,5 миллион теңге (3,3 мың доллар) көлемінде жәрдемақы алады, деп хабарлады журналистерге Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсенова. Министрдің айтуынша, қазір елімізде 237 Ұлы Отан соғысының ардагері тұрады. «Оларға 9 мамырда тиісті материалдық ынталандыру төленеді… Кем дегенде 1,5 миллион теңге», — деген ол облыс билігінің шешімімен бұл соманы көбейтуге болатынын айтты.

Керімсал Жұбатқанов