Балалы? ша?ымыз ой?а оралады. Бал д?урен ?міріміз осыдан 20-30 жыл б?рын болды. Шыбы?ты ат ?ып мінген кезіміз ?ой. Кеш??рым ?лкендерді мазалаймыз. «Ертегі айтып бері?ізші!
» дейміз. ?ол?а сал?ан?а олар б?лсінбейді. Ерте кезе?нен сыр шертеді. К?бінесе батырлар туралы естиміз. Ж?йрік ат?а мініп, жау?а ?арсы аттан сал?ан ба?ад?р кейіпкерлер жайлы білеміз. Балалы? ?иялмен «Не деген к?шті адам? Бір ?зі ?анша адамды ?алай жайратып салады» деп ?оямыз. Сол ар?ылы ?зімізді тани алды?. ?аза?ты? батыр бол?анын ??ты?. Ж?дыры?тай ж?регімізді ма?таныш сезімі кернейтін. Оны сол кезе?де т?рбие ал?ан барлы? ?рпа? біледі. ?азір ше? Балалар ертегі дегенді білмейді. О?улы? бетіндегі бір-екілі шы?арманы айтады да ?ояды. Оны? ?зінде о?ан зейін ?ойып ж?ргені шамалы секілді. ?ызы?атыны – бас?а д?ниелер. Компьютерді к?н?за? ш??ыласа да жалы??ан емес. ?лтты? м?селені ?оз?ай бастаса?, онша ?ызы?па?ан сы?ай танытады. Тілі?ді еріксіз тістеуден ?зге амалы? жо?.
Ашы?ын айтайы?, б?гінгі к?ні ертегі айтатын адам ?алмай барады. ?тірік деме?із, орта буын ?кілдеріні? ?зі оны жат?а со?а алмайды. Білмейтінімізді жасыр?ымыз келеді. Жас ?ренні? ?олына кітап ?статудан ?ріге аса алмаймыз. Осылайша, кейінгі ?рпа? ертегі ты?дау сезімін сезінбей ?сіп отыр. О?ан кімді кін?лаймыз? ?зімізді ме, баламызды ма? ?рине, ?зіміз кін?лі екеніміз айдан аны?. Заман ?згерді дейміз. Кін?ні со?ан арта сал?ымыз келеді. Шынында, солай ма? ?зіміз о?ан ??лы?ты болса?, замана за?ына барлы?ын неге арта саламыз?
М?рат НАСЫМОВ, ?ызылорда ?аласында?ы «Болаша?» университетіні? о?ытушысы:
– Жас баланы? сана-сезімі естіген, к?рген, білген д?ниені тез ?абылдайды. Б?л орайда ?лтты? ??ымдар жайлы айта кеткеніміз абзал. ?аза? хал?ыны? ?зіне т?н д?ниетанымы бар. Ежелден келе жат?ан осындай ??ымдарды ?мытпауымыз ?ажет. ?рбір ??ірді? ?з батыры мен лайы?ты т?л?алары бар. Солар жайында ?рендерге ?ызы?ты д?ниелер шы?ара алса?, жас балалар оны тез ??ына т?седі. Болмыс?а танымды? ?атынасты ояту мен т?рбиелеуді? бір жолы – ?мірді тікелей ба?ылаудан бас?а танымды? ?дебиетте жатыр. Б?гінгі к?ні о?ыту ба?ытында ?ойылып ж?рген талапты? бірі ?мір шынды?ын балалар?а халы?ты? ауыз ?дебиеті ар?ылы к?рсету болып табылады. Осыны? н?тижесінде жас ?скінні? ой-?рісін, ?иялын, эстетикалы? ж?не адамгершілік сезімдері дами т?седі.
Желкілдеп ?скен жас буынды ?лтты? ??ым?а сай т?рбиелеуге нем??райды ?арау?а болмайды. Б?гінгі жа?андану заманында ?лтты? болмысымызды са?тап ?алу?а тырыс?анымыз арты?ты? етпейді. ?йткені ?зіні? т?п-тамырын тере?нен тар?ата білмеген адам ?згені? ы?ында кетуі о?ай. Ендеше, ертегі ты?дау ?лтты? ??ымды сана?а сі?іруде ерекше ма?ыз?а ие екенін т?сіну ?иын емес.
?ркениетке бет ал?ан б?гінгі кезе?де барлы? жа?ынан б?секеге ?абілетті бол?анымыз ж?н болар еді. Б?л жайында зиялы ?ауым ?кілдері айтудай-а? айтып, жазудай-а? жазып келеді. ?кініштісі, о?ан ешкім ??ла? аса ?ой?ан жо?. ?рімдей ?рендер ?зіні? тарихы мен шежіресіне к?з салып, назар аудармастан ?сіп келеді. Егер т?ла бойында ?зіні? ?ткеніне деген ??рметі болма?ан жаннан ерте? ?лтты с?йетін азамат ?сіп шы?ады дегенге ешкім де сене ?оймас.
Сайлаубай Ж?БАТЫР?ЛЫ, жазушы:
– Б?л м?селе ?те бір н?зік та?ырып десек те болады. ?алай айтса? та, заман бас?а, за? бас?а деп ?ол ?усырып ?арап отыру?а болмайды. Себебі де белгілі. К?ні ерте? д?б?ра ?рпа? ?сіріп жатса?, ?олымызды мезгілінен кеш сермегеннен пайда бар ма? Шынды?ын айтайы?, б?л м?селе б?гінгі к?ні м?лдем ескерілмей т?р. Осы ма?сатта ?андай ?рекет жасауымыз тиіс? Оны? ж?н-жобасын жасап, арнайы бас ?осып, т?йінді та?ырыпты тар?атып жат?ан ешкім жо?. Санаулы ?ана адам к?теріп ?ой?ан болады. ?ал?анымыз ?нсіздік танытамыз. ?рине, м?селені? барлы?ы бесік жыры мен ертегі ты?дап ?суден басталады емес пе? Сол ар?ылы ?лтты? д?ниетаным ?алыптасатыны жасырын емес. Тіпті ?лтты? т?рбие беруден бойын аула? ?ста?ысы келетін адамдар да бар. Т?рі ?аза?, тілі бас?а ?рпа? ?сті бір кездері. Олар ?азір де кездеседі. Шынды?ын айтайы?, ?азір ?аза?ты? ?анша пайызы ана тілін біледі деген сауал т??ірегінде ?ызу пікірталас ж?ріп жатыр. Б?л кезінде кеткен ?ателікті? салдары деп санайы?. Ал б?гінгі к?ні ?лтты? т?рбие береміз десек, ?олымызды кім ?а?ып отыр? Осылай кете берсе, ендігі бір уа?ытта бесік жыры мен ертегіні? не екенін білмейтін буын ?сіп шы?ады.
Аны?ын айтайы?, ?азіргі балалар ?зімізден г?рі ?зге ж?ртты? ертегі кейіпкерлері мен белгілі азаматтарын жа?сы біледі. О?ан не ?сер етті? К?гілдір экраннан олар жайында т?рлі фильмдер, танымды? хабарлар жиі к?рсетіліп т?рады. Бізде осы жа?ы жо?ты? ?асы. Баланы? ?иялы мен д?ниетанымына байланысты д?ниелер м?лдем жо? деуге болады. Елімізді? бетке ?стар телеарналары м?ндай д?ниелер дайындау?а м?лдем ??лы?сыз.
?лтты? салт-д?ст?рді бойына сі?іріп ?скен ?рпа? бойында патриотты?, ?лтжандылы? ж?не отанс?йгіштік сезімні? мол болатыны белгілі. ?кініштісі, біз ?шін желкілдеп ?скен жас ?ренді ?з ?лтын с?юге ?алай т?рбиелей аламыз деген сауал басы ашы? к?йінде ?алып отыр. Технология игіліктерін игере баста?ан т?ста ?аза? ертегілерін де экран ар?ылы д?ріптеп, жас ?скінні? санасына сі?ірмесек, ?исса-дастан мен батырлар жырын ты?дай ?ояр ??ла? табылмай барады. Ал б?л м?селеге ?ашан назар аударар екенбіз? Сауалдан сауал туындай береді осындайда…
Автор: ?ділжан ?МБЕТ, ?ызылорда облысы
фота Нургиса Елеубековтыкi
