Былтыр ?збекстанда той ?ткізуге байланысты за? ?абылданды. Жа?а ереже бойынша тойды? алдында тапсырыс беруші (той иесі) мен тапсырыс алушы (тойхана) міндетті т?рде келісімшарт?а отыруы керек екен. Б?л – ?збекті? «отыз к?н ойын, ?ыры? к?н тойын» жасайтын ысырапшылды?ын тыюды? бір жолы дейді білетіндер. ?аза?ты? тойы да с?н-салтанаты жа?ынан ешкімге дес бермейді. Былтыр Mojazarplata.kz сайты ?аза?станны? ша?ын ?аласында 100-120 кісілік ша?ын той жасау ?шін (той малын есепке алма?анда) 1 млн. те?ге керектігін есептеп шы?арды. ?рине, тіркеуге т?ру, ша?ыру билеттерін ?зірлеу, залды безендіру, той дастарханы, асаба мен ?ншілерді, фотограф пен операторды, той к?лігін жалдау – ?р?айсысы аз шы?ын емес. Дастархан мен осы к?кір-ш?кірді ?ос?анда, Алматыда?ы «орташа» той 15 мы? доллар?а шы?ады деген «статистика» бар. О?ан ?алы?ды? пен к?йеуді? киім-кешегі мен бояу-сояуын ?осасыз. ??да-??да?илар?а тарататын киітті? жайын та?ы пысы?тайсыз. Айналып келгенде, 15 мы? доллар деген де – «бер жа?ы» ?ана…
Сонымен, той жасай отырып, ?алай ?немдеуге болады? ?аза?ты? ?деті – ?айыс?ан дастархан жаю. Жа?ында бір танысымыз ??далы? жасайтын болды. 56 кісі ?атысатын ??далы?ты ат?ару ?шін жа?а?ы мейрамхана 39 кг (!) ет с?рапты. Сонда ?р ?она? 700 грамм ет жей ме?0,7 келі ет жесе, дастарханда?ы бас?а тама?ты ?алай тауысады? Е? ?ызы?ы, 40 келі ет ар?алап бар?ан танысымыз жеме-жемге келгенде дастархан бетінде таудай ?йілген етті к?ре алмапты. Жас ??да?и: «Мен ?келген то?па?тай ?азы барма?тай болып алдымнан шы?ты», – деп жа?асын ?стайды.
?арап отырса?ыз, ?апта?ан тойханалар мен мейрамханалар тойшыл ?ауымды м?з?а отыр?ызуды? мы? да бір т?сілін біледі. Мысалы, сіз апар?ан етті? б?рін алды?ыз?а тартпауы м?мкін. «Бешбарма?ты?» бетіндегі етті ешкім таразы?а тартпайды ?ой? Немесе, жо?арыда?ыдай, т?рып ?ал?ан азы?-т?лікті сізді? «сіп-свежий» асы?ызды? орнына ?сынуы м?мкін. Шын-?тірігін ?айдам, сусындар мен ішімдіктер ?арышты? жылдамды?пен таусылып жатады. ?рине, тойхана?а жем бол?ы?ыз келмесе оны? иесімен екіжа?ты келісім-шарт?а отыру?а болады. Тіпті ?она?тар келмей т?рып сы?и?ан дастарханды (ерте? д?лел болу ?шін) суретке т?сіріп алу?а да болады. Біра? а? т?йені? ?арны жарылып жат?ан кезде, кім б?лай ?са?талып жатар дейсіз…
Ысырап болмас ?шін е? д?рысы – ?анша ?она??а ?анша азы?-т?лік ?ажет екенін алдын-ала есептеу. Сізге оны даяшы да есептеп бере алады, біра? к?бінде олар сізге керегін де, керексізін де «ты?палап» жіберуі м?мкін. Сонымен, осы саланы? с?йегін ша?ып, майын ішкен бір танысымызды? к?мегімен 150 кісілік «ша?ын» тойды? м?зірін ?зірлеп к?рейік.
Той м?зірінде ?детте 4-5 салат, 3 т?рлі тіскебасар, 2 ысты? тама? болады. Оны? біріншісіне ет асылса, екіншісі балы?, тауы? не ?зге ас болуы м?мкін. Сонымен, 150 ?она?ты 15 кісіден 10 ?стелге отыр?ызамыз.
Ет. 150 кісіге 250 грамнан есептегенде 37 келі ет жетеді. Сонда бір таба??а 2 келіден ет келеді.
Балы?. Балы?ты кісі басына 150 грамнан – 23 келі аласыз: арты? та емес, кем де емес.
Тіскебасар. ?р ?стелге 2 т?релке тіскебасардан: ?азы-?арта, тауы? пен балы? ассортилері ?ойылады. ?азы-?арта: ?азыны бір адам?а 45 грамнан – 7 келі. Сиырды? тілі 6 т?релкеге есептеледі. Я?ни, 10 ?стелге екі т?релкеден ?ою ?шін 4 тіл сатып алу керек. Етті кесек турап ?ою ?шін ?р кісіге 30 грамнан – 4,5 келі. Тауы? ассортиі ?шін тауы? ?анаттарынан ?р т?релкеге 3-еуден, 60 ?анат керек. Пісірілген не фарштал?ан тауы? етінен 20 порциядан керек. Балы? ассортиі ?шін 5 келі к?ксерке, 5 келі бекіре (кісі басына 50 грамнан), 1,5 келі а?серке (кісі басына 10 грамм, ?р т?релкеге 10 тілімнен).
Салат. Салатты? т?р-т?рі к?п, ?рине. Оны? бірнеше т?рінен ?оса есептегенде кісі басына 600-650 грамнан аспайтындай етіп тапсырыс беру керек. ?ызана? пен ?иярды 60 данадан сатып алу керек. К?кш?п те солай: 60 салат жапыра?ы, петрушка, укроп, б?йра петрушканы? ?р?айсысын 2 бумадан алса, жеткілікті.
?азір не??рлым ішімдіксіз той ?ткізген тиімді. Дегенмен «жынды сусыз» болмайды деп санайтындар ?шін: 150 кісіге ?детте 30 б?телке ара?, 15-17 б?телке коньяк арты?ымен жетеді. Шырын 90-100 литр, 3 бума газдалма?ан, 3 бума газдал?ан минералды су жарайды.
Жеміс-жидектер. ?р ?стелге екі жерден жеміс-жидек ?ойылады. Бір ??ты?а 3 алма, 2 апельсин, 2 алм?рт, 2 киви, бір бума ж?зім, 3 банан ?ою?а болады. Шай ?шін. 750 грамм шай, 14 ??ты с?т, 6 келі к?мпит, д?ндерді? ?р?айсысын 2 келіден, т?тті-ж?мса?тан 120 данадан алса?ыз, жетіп жатыр.
?ыс?асы, тойханадан алданып ?алмауды? ?амын ертерек ойла?ан ж?н. Ж?не аста-т?к молшылы? пен ысырапты? екі б?лек ??ым екенін есте т?тса?ыз бол?аны.
Жа?ында осындай с?ра? ?ой?ан surak-zhauap.kz сайтында пікірлескен ж?рт бірауыздан «Т?рсынбек ?абатов!» деп жауап беріпті. Т?рсынбек ?абатовпен «бірінші орын?а» таласатын бір асаба болса, ол – Н?ржан Т?лендиев екен. Дегенмен ел арасында «Тука ?ртістік шеберлігімен баурайды, ал Т?рсынбек импровизация?а, с?зге шешен, сонды?тан ол бас?ар?ан той ?ызы?ты ?теді» деген пікір бар к?рінеді.
«Жа?сы асаба – жарты той». Ертеректе «элитный асаба» деген атты Толымбек ?лімбеков, Н?рлан ?нербаев, Ерлан Айтуаров, Азамат Сатыбалдылар ар?алап ж?ретін. Ал жастарды? арасында «элитный» болмаса да, сапалы ж?ргізетін Бейбіт Сарыбай, Асхат ?ылышбек, Олжас Сыды?беков сия?ты жігіттер елді? ал?ысына б?леніп ж?р. Кім де болса «?лгенде к?рген бір тойын» лайы? асаба ж?ргізсе екен дейді. Біра? тойды? к?рігін ?ыздыратын к?ркем ж?ргізушіні? т?беті де жаман болмайтыны белгілі. «Туканы? ставкасы 600 мы? те?ге, Т?рсынбек ?абатовтікі 400-500 мы?» дейді білетіндер. Астана мен Алматыдан бас?а ?ала?а ша?ырса?ыз, ?ша?ты? жол п?лы да сізді? мойны?ызда. Т?рсынбек ?абатовты? ?зі болса: «Ж?рт ставка дегенді ?айдан шы?арады, білмеймін. ?здері хабарласып: «Сізді 3000 доллар?а келіседі дейді, осындай к?ні боссыз ба?», – дейді, немесе «?ай к?ні боссыз?», – деп, тойын мені? уа?ытыма сай ауыстырып жатады, мен келіспей ?айда барамын?», – деп шарасызды? танытады. Со??ы уа?ытта?ы «ата?ты» тойларды? бірі – ?арлы?аш М?хамеджанованы? ?затуын да ж?ргізгеніне ?ара?анда, Т?рсынбекті? ?азір «супер тамада» аталып ж?ргені тегін болмаса керек…
Той-??рып
?азіргі ?аза? тойында г?л шо?ын ла?тыру, тортты? бетіндегі шыра?тарды ?рлеу, кесу сия?ты б?тен ж?ртты? салттары еніп кетті. ?аза? ??рып?а бай халы?. ?сіресе той?а байланысты салт-ырымдар аз емес. «Той-??рып» деген айдарымызда ?мытыла баста?ан ??рыптарды? м?нін ашып отырса? дейміз.
От?а май ??юды ?азір Т??іршілдікті? ?алды?ы деп санайтындар да бар. Дегенмен ?аза?та осындай салтты? бол?аны рас. Ол туралы Шо?ан У?лиханов: «Жа?а т?скен келін (к?йеуіні?) ?кесіні? ?йіне кіріп, с?лем жасап, «аруа? разы болсын» деп та?зым етіп, от?а бір ?асы? май ??юы керек. Жас келін с?лем еткенде, аруа? разы болсын деп, тізе б?гіп, е?кейіп, ма?дайын еденге тигізеді. От?а тамыз?ан май жанып жат?анда, жас келінні? енесі немесе ?йелдерді? бірі ала?анын от?а ?ыздырып, келінні? бетін сипайды. ?лкен ?йді? отыны? ??рметіне деп, ?алы?ды? атасыны? иы?ына шапан жабады, ота?асы жас келінді: «Иін ?андырып илеген терідей, мінезі? ж?мса? болсын, ?ара?ым», – деп бата беріп, тула??а, ?ой терісіне отыр?ызады», – деп жазады. Ал Ыбырай Алтынсарин: «?ыз ?кесi ?йiнi? о? жа? iргесiне к?йеуге арнап ?ымбат матадан тiгiлген т?сек салып, шымылды? ??рып ?ояды. К?йеу табалдыры?тан аттап кiргенде ?ш рет т?жiм етедi. Табада т?р?ан шо??а ?олына ?стат?ан темiр ожаудан майды ??яды. Бiр кемпiр с?? ?олын ?уелi шо??а ?арсылап, одан ?зiнi? ма?дайына, кеудесiне с?? ?олын басады. Б?дан со? к?йеудi т?секке отыр?ызады. ?зге ж?рт шы?ып кетiп, же?гесi тама? бередi», – деп жазады.
Я?ни, б?л д?ст?р к?йеу жігіт ?алы?ды?ын алып ?айту?а бар?анда, ал жа?а т?скен келін ?айын атасыны? ша?ыра?ына ал?аш келіп кіргенде жасалатын бол?ан.
http://www.halyksozi.kz/news/view/id/2176
