Болат ХАБИЖАНОВ, медицина ?ылымыны? докторы, профессор:
– Елімізді? медицина саласында?ы ?ткір м?селелерді? бірі – ж?регінде іштен біткен а?аулары бар балалар, оларды? ауруша?ды?ы ж?не ?лім-жітімі болып отыр. Жыл сайын 3000-?а жуы? бала осындай ауыр дертпен туылып, дер кезінде операция жасалмаса, оларды? 20-30 пайызы ?ана бір жас?а дейін аман жетеді екен. Осы а?ауларды? жиі болуы, оларды? себептері немен байланысты?
– И?, б?гінгі та?да м?ндай м?селе бар. М?ны? себебі к?п. Іштен туабітті ж?рек а?аулары т??ым?уалаушылы??а, гендік мутация, хромосомалы? абберация ж?не сырт?ы ортаны? жа?ымсыз ?серлеріне байланысты болады. Сырт?ы ортаны? факторына радиация, вирусты аурулар, д?рі-д?рмектер мен экологиялы? жа?ымсыз жа?дайларды жат?ызу?а болады. Адамны? ара? ішуі, темекі тартуы секілді факторлар да ??рса?та?ы баланы? ж?рек а?ауымен тууына елеулі ?сер ететіні де б?гінгі та?да ?ылыми т?рде аны?тал?ан. Сонды?тан ?рбір азамат салауатты ?мір салтын ?стан?аны абзал. ??рса?та?ы шарананы? дені сау болып туылуында ата-ана денсаулы?ыны? д?рыс болуымен ?атар, оларды? жа?ымсыз ?деттерден бойын аула? ?стауы да аса ма?ызды. Б?дан да бас?а, с?билерді? ж?рек ауруымен туылуыны? т?рлі ашылма?ан полигенді-к?пфакторлы себептері де бар. Б?гінгі жа?дайда м?ны? б?рі жан-жа?ты зерттелуде. ?рине, б?л – д?ниені? есігін ашпай жатып бала ж?регіні? дімк?с болуы н?ресте денсаулы?ына ?лкен н??сан. Дегенмен сіз келтіріп отыр?ан статистика?а ?арап м?ны бізді? елімізде ?ана к?п деуге болмайды. ?йткені д?ниеж?зіндегі бас?а елдермен салыстыр?анда, дамы?ан елдерді? ?зінде де н?рестелерді? ж?рек ауруымен туылуы бізді? елдегідей де?гейде кездеседі. ?лем бойынша тірі ту?ан 1000 баланы? сегіз-оны, я?ни ж?птап айт?анда, 1 пайызы ж?рек а?ауымен д?ниеге келеді екен.
Айта кетер жайт – б?рын ж?рек а?ауымен туылатын бала?а операция жасау ?шін о?ан ед?уір салма? ?осылуын, оны? т?рт-бес жас?а толуын к?тетін. Ал оларды? елеулі б?лігіні? бір жас?а толмай жатып, я?ни операция?а жетпей ?айтыс болып кетуі елеулі ?айшылы?тар ту?ызатын. ?азір ж?ректегі а?ауды ??рса?та жат?анда-а? аны?тап, диагноз ?ою?а медицинада м?мкіндіктер туды. Ж?рек а?ауы ?те ауыр болса ж?ктілікті то?татуды? немесе туыла салысымен ем-шаралар, ота (операция) жасауды? м?мкіндіктері жетілдірілуде. М?ны? ?зі елімізде кардиохирургия саласыны? жа?сы даму ?стінде екенін к?рсетеді. Негізі, ж?регі ауыратын балалар?а операция не??рлым ертерек жасалса, со??рлым жа?сы н?тиже алу?а болады. Осы?ан сай, елімізді? медицина саласына б?лінетін ?аржыны? к?лемі жыл ?ткен сайын к?бейіп келеді, ?р ??ірде кардиохирургиялы? орталы?тарды? ашылуы – осыны? ай?а?ы.
– Мамандар ??рса?та?ы баланы? денсаулы?ын тексеріп, ж?регінде а?ауы барын аны?тай алады, егер ?ойыл?ан диагноз ?те нашар болып, ата-анасына іштегі шарананы алып тастау туралы ?сыныс жасай алады деді?із. Маман ретінде б??ан ?алай ?арайсыз?
– Шарана ??рса??а біткеннен кейін бір – ?ш ай арасында оны? а?засында ауыр дерт табылса, ата-анасына оны алып тастау туралы ?сыныс айтуына д?рігерді? ???ы?ы бар. ?з басым м?ндай ?сыныс жасау орынды деп санаймын. Тек м?ндай жа?дайда ??рса?та?ы бала?а диагноз ?оятын маман ?те білікті, т?жірибелі болуы ж?не диагноз на?ты болуы тиіс. Ал ж?ктілікті то?тату, не ?алайда н?рестені жеткізіп д?ниеге келтіру м?селесін ата-ана ?здері шешеді.
– Бала кардиологтерін кардиоревматолог деп айтады, б?лімшелерде, кабинеттерде солай деп жазады. Ал сонда ревматология ауруларыны? ж?рек-?ан тамыр дерттеріне ?андай жа?ынды?ы бар?
– Б?л – жиі ?ойылатын с?ра?. Ке?ес ?кіметі т?сында, оны? ішінде педиатрияда мамандандырыл?ан салалар б?лек орын ала баста?анда ?уелі ревматология (ревматизм тектес аурулар) маманды?ы шы?ты. Одан кейін кардиология маманды?ы ??рылып, ол ревматологиямен бір маманды? ретінде бір д?рігерді? ісі болып ашыл?ан болатын. ?зі?із ?ой?ан с?ра??а жауап – б?л екі маманды?ты?, екі б?лек саланы? ?зара байланысы мол: ревматизм тектес ауруларда буын-с?йектермен ?атар, ж?рек миокарды, клапандары, ?ан тамырлар ?абыну?а ?шырап, за?ымданады, ж?ре пайда бол?ан а?аулар, склерозды-фиброзды ?згерістер орын алады, ал осыны? ?зі – кардиология маманды?ыны? ішіндегі м?селелер екені ай?ын. Бас?аша лабораториялы? ?згерістерді? де жалпылай ?зара кездесетін жа?ынды?тары бар. Ал ?азір ?лкендер медицинасында?ы сия?ты педиатрияда да б?л маманды?тар бірте-бірте дербес сала болып ?алыптасатын сия?ты. Біра? екінші жа?ы – жалпы практика д?рігері деген сия?ты кардиолог, ревматологтер енді ауыратын ?лкен кісілер мен балаларды бірге ?арап, бірге емдеп, ба?ылауы м?мкін.
– Ал осы ревматология саласына жататын нау?астарды? ерекшеліктері ?андай, балада жиі кездесетін т?рлерін айтса?ыз, оларды? шы?у себептері немен байланысты болады?
– Ревматизм тектес ауруларды? 150-ге жа?ын т?рі бар. Балада жиі кездесетіндері ?рт?рлі: буын ?абынулары д?некер тініні? ?абынулы? дерттері артериалды ?ан тамырлар ?абынулары, солармен ?оса, с?йек, шеміршек, сі?ір, б?лшы?ет, шандырлар ?абынулары. Осыларды? ?атарына со??ы кездерде д?некер тініні? дисплазиялы? патологиясы деген ?лкен синдромдар тарауы ?осылды. Б?ларды? ішінде буын, сі?ір, тері босты?ы, созыл?ышты?ы, оларды? ішіндегі коллаген деген талшы?тарды? гендік б?зылыстары жатады. О?ан ?оса, ішкі а?заларда да – ж?рек, ?кпе, ас?азан-ішек, ?т, б?йректерде де ?зіндік даму аномалиялары кездеседі. Б?рін бір ж?йеге топтаса? – денедегі буын-тірек, ?оз?аушы аппараттарды? ж?не ішкі органдарыны? ?рт?рлі аурулары мен аномалиялары бала ревматологиясы саласын ??райды.
Оларды? себептері де ?р?илы – т??ым?а – гендерге байланысты, инфекция, экологиялы? не психикалы? жа?ымсыз ?серлер, иммунды? ж?йені? босты?ы мен оны? жеке ??рамдарыны? зиянды факторлар?а ?арсы т?ру ерекшеліктері. Ревматологиялы? аурулардан емделу, оларды? ас?ыну не ?алды? н?тижелерімен к?рес тек ?ана ревматолог д?рігерді? ісімен, ке?есімен істелуі керек. Алдын алуды? жолдары да – т??ым?уалаушылы?пен тарайтын ауруды біле ж?ріп, мезгіл-мезгіл тексеріліп т?ру.
– Со??ы кездері еліміздегі балаларды? денсаулы?ы ж?ніндегі кейбір м?ліметтер к??ілді ала?датуда. Балаларды? 80 пайызыны? тісі сау емес, жалпы, ауруша?ды? к?п, денсаулы? индексі т?мен деген секілді деректер жарияланып жатады. Маман ретінде еліміздегі балаларды? денсаулы?ына ?алай ба?а берер еді?із?
–Рас, еліміздегі бала денсаулы?ына ?атысты м?селелер жетерлік. Бала денсаулы?ы ?о?амда?ы ?леуметтік жа?дай?а, оларды? ата-аналарыны? табысы мен жеке бас м?дениетіне тікелей ?атысты. Сонды?тан ?р баланы? денсаулы?ы е? алдымен ата-анасына байланысты. М?селен, к?н санап ?сіп келе жат?ан баланы? ??нарлы, сапалы тама?тануы ?те ма?ызды. Оны? дамуын балалар емханалары ?ада?алауы тиіс. Бала а?засы жа?ымсыз факторлар ?серіне сезімтал келеді. Бала?а ?леуметтік жетіспеушілік, ата-ана арасында?ы туында?ан м?селелер де ж?йкесіне тікелей ?сер етеді. Біз ?з баламызды т?рбиелей отырып т?тас ?лтты т?рбиелеп отыр?анымызды ?ркез естен шы?армауымыз керек. Б?гінгі бала денсаулы?ына ?атысты айтылып жат?ан жа?ымсыз статистика деректері ?ркімге сын. Денсаулы? к?рсеткіштеріні? жа?сы болмау себептері к?п. Бала денсаулы?ы ойда?ыдай болуы ?шін халы?ты? т?рмыс жа?дайыны? де?гейі жо?ары, медицина мекемелері ж?не балаба?ша мен мектеп ?жымдарыны? ?ызметтері тиісті д?режеде орайласып, ?атар іске асырылуы ?ажет.
– Еліміздегі бала денсаулы?ыны? к?рсеткіштері т?мендеуіне педиатр мамандарды? жетіспеушілігі ?сер етіп отыр?ан жо? па?
– Елімізде педиатр мамандар жетіспейді. ?сіресе шал?ай аудандарда педиатр маманны? болмауы бала денсаулы?ына теріс ?сер етпей ?оймайды. Д?рігер к?мегі ?олжетімді болма?аннан кейін, бала денсаулы?ын ба?ылау, оны ауыртпай ?сіру ж?мысы а?сайды. О?ан ?оса, бала д?рігеріні? ж?мысы ауыр, жауапты ж?не ?иын, ал е?бека?ысы т?мен екені белгілі, сонды?тан е?бека?ысы аз ж?мыс?а к?біні? бар?ысы келмейтіні аны?.
– Еліміздегі медициналы? жо?ары о?у орындарында педиатрия факультеттеріні? жабылуы ?о?амда ?лкен тартыс тудырды. Б?рыннан педиатрия саласыны? ?азанында ?айнап, осы саланы? сырын білетін т?жірибелі мамандар м?ны асы?ыс шешім деп ?абылдап, ?зілді-кесілді ?арсылы?тарын білдірді. ?йтсе де педиатрия факультеті жабылып тынды. Сізді? б?л м?селеге к?з?арасы?ыз ?андай?
– Со??ы жылдары б?кіл ?лемде мамандар дайындау ісі Болон декларациясыны? талаптарына с?йкес жасалуда. Ол ж?йеде педиатрия факультеті жо?. Сонды?тан балаларды емханада жалпы практика д?рігері ?арайтын болды. Ол – терапевт пен педиатрды? ж?мысын бірге ат?аратын д?рігер. Терапевт не педиатрды? ?р?айсысы ?з саласыны? ж?мыс ж?йесін т?бірімен ме?геріп шы?уы ?шін к?п жылдар керек. Сонды?тан да педиатрия факультетіні? жабылуын ?олдамаушылар к?п. Осы жа?дайда шетелдік ж?йені ж?мысымыз?а ?згертпей енгізгеннен г?рі ?зімізді? елдік ерекшелігімізге, территориямыз?а байланысты ?арауымыз керек еді. Ал ТМД елдерінде педиатрия факультеттерін са?тап ?ал?ан республикалар к?п. Ал олар одан ?тпаса, ?тыл?ан жо?.
– Айма? ерекшеліктеріне ?арай балалар арасында аурулар к?п тара?ан облыстарымыз бар ма?
– Со??ы кездері м?ндай зерттеулер ж?ргізіліп жат?ан жо?. Б?рында экологиялы? жа?дай?а байланысты Арал ??ірінде, сосын м?най ?ндіретін айма?тарымызды? балалары арасында ауруша?ды? к?п деген тексеру н?тижелері бар болатын. Жеріні? асты бай бол?анымен, беті ш?л болып келетін м?ндай ??іріміздегі балалар денсаулы?ы т?мен болатын себептері бар. Ондай жерлерде т?щы су тапшы, жеміс-жидек ?спейді, мал ?сіру ?шін ш?п, ??нарлы ?німдер аз шы?атынды?тан тиімді та?амдар, д?румендер жеткіліксіз болатыны ай?ын.
– Алматы ?аласында былтыр?ы жылы балалар хосписі ашылды. Сол уа?ыттарда м?ндай хосписті? ашылуына кейбір азаматтар ?арсылы? білдірді. Сізді? к?з?арасы?ыз ?андай?
– Б?л – ?те к?рделі м?селе. Б??ан бір с?збен жауап беріп, кесіп айту о?ай емес. ?о?амда м?гедек, ауруы айы?пайтын, ?зі ж?ріп-т?ра алмайтын, ?з еркімен тама? іше алмайтын, а?ыл-есі жо?, ерекше к?тімді ?ажет ететін балалар бар. К?п жа?дайда ?леуметтік жа?дайы т?мен, т?рмысы нашар отбасылар ондай балаларды ба?ып-к?тіп, ?ажет д?рі-д?рмекпен ?амтамасыз ете алмайды. Сонды?тан ауру бала?а ?йде к?тім жасау о?ай емес. Осындайда баланы арнайы к?тіп, ем-шара жасайтын мекемені? болуы орынды сия?ты. Б?л, бір жа?ынан, ауру бала ?шін ?ажет болса, екінші жа?ынан ата-ана ?шін де тиімді. Сол жа?дайлар?а байланысты балалар хосписіні? ашылуы д?рыс ойластырылып шешілген іс сия?ты.
– Еліміздегі ана мен бала?а жасалатын ?ам?орлы??а к??ілі?із тола ма?
– Жалпы, бала денсаулы?ыны? ?алыптасуы тек медицина?а ?ана ?атысты н?рсе емес. Ана мен баланы? денсаулы?ы жа?сы болуы ?шін е? алдымен ?леуметтік жа?дай д?рыс болуы керек. Б?рын елімізде бала ?лімі жо?ары болатын. ?азір біршама т?мендеді. ?йткені со??ы жылдары ана мен бала денсаулы?ын жа?сарту?а, ?лім к?рсеткішін азайту?а мемлекет тарапынан ?ыруар ?аржы б?лініп жатыр. Десек те, біз м?нымен то?тап ?алмауымыз керек. Мемлекет тарапынан ана мен бала?а жасалар ?ам?орлы? жылма-жыл арта беруі тиіс. ?лтты? ?алыптасуы оны? денсаулы?ы, ана мен бала?а жасал?ан ?ам?орлы?пен ?лшенетінін ?мытпауымыз керек. М?мкіндігінше балалар?а т?ленетін ж?рдема?ы м?лшерін ?л?айту керек. Бала?а ?ажетті н?рсені б?гін бермесек, ерте?гі к?ні кеш болатынын ?мытпайы?. Олар б?гін берілуі тиіс. ?сіп келе жат?ан бала организміне сан т?рлі ?оректік заттарды к?нде жеткізіп отыру ?ажет. Бала да ?сіп келе жат?ан ?сімдік – г?л сия?ты. О?ан бір к?н су, ?орек берілмесе, ?суі баяулап не солып ?алады. Сол секілді баланы? к?тімі, білім алуы, т?рбиесі де дер кезінде, д?л ?з уа?ытында болуы абзал. ?йтпесе ?сіп келе жат?ан баланы? таби?и да, рухани да жетілуі кенже ?ала береді.
– Елімізде медицина ісі даму ?стінде дейміз. Д?рігер мамандарымызды? біліктілігін арттыру ж?не т?жірибе алмасу ?шін шетелдерге де барып келіп жатыр. Заманауи медициналы? ?ондыр?ылар сатып алып жатырмыз. Алайда дертке шалды??ан балаларымызды? шетелдерге емделуге барып жат?андары аз емес. Оларды ?зімізді? отанды? д?рігерлер емдей алмай ма?
– Ауруды? т?рі к?п. Сирек кездесетін кейбір неврологиялы?, зат алмасу б?зылыстары сия?ты нау?астарды сырт жа?та емдеуге тура келетін жа?дайлар бар. Десек те, егер отанды? медицина осы ?ар?ынмен дами берсе, алда?ы уа?ытта жа?сы жетістіктерге ?ол жетері аны?. Соны? д?лелі, б?гінгі к?нде педиатрия ж?не бала хирургиясы ?ылыми орталы?ында лейкоз?а шалды??ан балаларды, ревматоид артриті не ж?рек дертімен ауыратын балаларды емдеуге жа?сы жа?дай жасал?ан. Б?рын лейкемия?а шалды??ан балаларды шетелге алып кететін. ?азір ?зіміз тиімді емдей аламыз, олар?а ?зіміздегі Алматы, Астана педиатриялы? орталы?тарында с?йек кемігін алмастыруды? к?рделі технологиясы да жасалатын болды. Сол секілді ж?рек-?ан тамыр а?ауларына хирургиялы? к?мекті ?зіміз к?рсететін болып жатырмыз. Алда?ы уа?ытта отанды? медицинаны? м?мкіншіліктері осылай арта берер деген ?міттеміз.
Алаш?а айтар датым…
Баланы? денін сау етіп ?сіру ?р азаматты? ?лтымызды? жар?ын болаша?ына б?гін ?ос?ан ?лесі деп білемін. Б?л – ата-баба аруа?ыны? алдында?ы парыз, ?р азаматты? мойнында?ы борышы екенін бойымыз?а сі?ірсек екен. ?з бала?а, оны? достарына, елді? жеткіншектеріне ??нарлы та?ам, сапалы білім, ?негелі т?рбие беру бос с?з, алып?ашпа у?де болып ?алмай, с?зіміз бен ісіміз с?йкестік тауып, ал?а ?ой?ан ма?сатымыз толы?тай ж?не т?гелімен орындалса екен. Болаша?та ?зіміз т?рбиелеп ?сірген, саналы, білікті мамандар, спортшы чемпиондар, ?аза?станны? абыройын ас?а?тататын азаматтар шы?ып, соларды ма?тан етіп ж?рсек екен.
Автор: ?уаныш ?БІЛД??ЫЗЫ
http://alashainasy.kz/person/39650/
