?ке-шешеі мен ту?ан-туыстары ?зінен сырт айнал?аны былай т?рсын, ай мен к?нні? аманында Отансыз ?ал?ан 21 жасар жігітпен Ар?алы? ?аласында жолы?ты?.
Жастармен ?ткен кездесулерді? бірінде ?аба?ы салы??ы ?ара торы жігіт орнынан т?рып: «Тым ??рымаса, со??ы рет зар-м??ымды халы??а жеткізейін деп едім! Б?лкім, аралары?ыздан ?ол ?шын берер ізгі ниетті бір адам табылар. ?атал та?дырды? т?лкегіне ?шыра?ан ?ара?алпа? елінен орал?ан ?андасымыз Р?стем Ережеповпен сол к?ні жа?ыныра? танысты?. Ерте?іне оны ?зіміз то?та?ан ?она??йге ша?ырып, ?ксікке толы ?мірі жайлы ??гімесін ты?да.
Р?стемні? ??гімесі:
«Ту?ан шешемні? есімі – Айн?р. Тегін білмеймін. К?сібі – алыпсатар. ?азір Ар?алы?та п?тер жалдап т?рады. 2001 жылы ту?ан Айдархан деген баласы бар. К?йеуі ?айтыс бол?ан. Ту?ан ?кем де тірі. ?зіні? бас?а отбасы, екі баласы бар. Мен келгенде Ар?алы?ты? ма?ында?ы Родина деген жерде т?ратын. ?збекстан?а барып, тіркеуден шы?ып келгенімше, ?останай?а к?шіп кетіпті. Тіпті ?з ?анымды, руымды да білмеймін. ?з ?жемді ( ол кісі де тірі) м?лдем к?рмедім. Ал?аш Ар?алы??а келгенімде на?ашы атам мен ?жемні? ?йінде бір апта т?рдым. Біра?… к?п ?замай барлы?ы да менен сырт айналды. ?сіресе ту?ан шешемні?: «Сен ма?ан ренжіме! Ренжуге ?а?ы? да жо?! Сені ?мірге ?келдім ?ой! ?лтіріп тастамай, ту?аныма рахмет айт!» дегені ж?регімді ?ан жылатты. Тірідей тастап кеткені – ?лтіргенмей бірдей ?ой!
?аза?стан?а оралуыма себепші бол?ан адам – ??шм?рында?ы ?міт апаны? (б?л кісі кезінде ?гей ?ке-шешеммен к?рші т?рыпты) ?ызы – Г?лжа?ан. Анасыны? айтуымен, ол мені? ?мірімді бес сауса?ындай біледі екен. ?ара?алпа?станда ж?ргенімде: «Сен Р?стем емессі? бе? Ол жа?та не?ып ж?рсі?? ?аза?стан?а орал! Ту?ан ?ке? мен шеше? тірі!» деп ?аламторда агентпен хат жазды. Осыдан 21 жыл б?рын бол?ан ?ылмысты ?шкерелеп, а?и?атты аш?ысы келген жандар – ?міт апа мен Г?лжа?ан ?пкем. Г?лжа?ан ?пкемні? айтуы бойынша, анам Айн?р мені 16 жасында туып, ?кесінен ?оры??анынан перзентхана?а тастап кетіпті. Содан ша?ала? кезімде Тор?ай облысыны? ?айы?ды деген жерінде ?ара?алпа?станды? ерлі-зайыпты ?ойшылар (?гей ?ке-шешем Жа?абай-Г?лзипа) бауырына басып, жат ж?рт?а алып кетеді. Айтпа?шы, ?гей шешем – Г?лзипа ??рман?алиева ?айы?дыны? ?ызы».
?зіні? айтуынша, ?міріні? 16 жылын т?л жетімдікті? азабы мен маза?ын тартып к?н кешіпті. 5-сынып?а к?шкенде-а? ?гей ?ке-шешесі: «Сен бізді ба?уы? керек!» деп ?йден ?уып шы?ыпты. ?ала берсе, отын шауып тап?ан аз-маз а?шасын олар ара??а (екеуі де маск?немдікке салын?ан) ж?мсайды екен. Кедей отбасында ?ке-шешесі, ?жесі т?ртеуі ?мір с?ріпті.
– Т?рмысымыз ж?та? болды, тек ?жемні? зейнета?ысымен к?н к?рдік, – деп еске алады сол к?ндерін Р?стем. — Ешбір жерге тіркеуде т?рма?ан (олар КСРО-ны? ескі т?л??жатымен ж?рген) ?кем мен шешем ж?мыс істемейтін-ді. Сонды?тан ?йді? бар шаруасына ?жемні? ?зі бас-к?з болды. 2004 жылы ?жем ?айтыс болып, ?гей ?ке-шешемнен к?рген ?орлы?ым екі есеге к?бейді. ?йге кіріс кірмейтін болды. Екеуі ?атты маск?немдікке салынды. К?нде ай?ай-шу, ?рыс-т?белес… ?жемні? ?айт?анына берген а?ша?а ?кем достарын ша?ырып, бірге ішті. Т?рып ішті, жатып ішті. Тіпті ?йдегі д?ние-м?лікті, одан кейін сол 4 б?лмелі ?йді? ?зін сатып ішті. Со?ынан ?ала шетіндегі ?абыр?асы ??ла?алы т?р?ан жер ?йге к?штік. ?збек мектебінде де тиіп-?ашып о?ыдым. Саба?тан б?рын, а?ша табуды, ?йге кіріс кіргізуді ойлайтынмын. 2006 жылы ма?та теруге (солай табыс табатынбыз) бардым. Бірінші жолы тап?ан а?шамды азы?-т?лікке деп ?йдегілерге бердім. Екінші жолы бір апта ж?мыс істеп, ?йге келсем, ешкім жо?. ?кем-шешемді аурухана?а алып кеткен ?ой деп ойладым. Алайда… ?йдегі бір сасы? иіс ?ол?аны атып т?рды. С?йтіп, бір с?мды?ты? бол?анын ж?регім сезіп, едені жо? б?лмеге кірдім. Топыра? т?мпешік болып ?йіліп т?р. «Та?ы ит сойып жеп, к?міп таста?ан шы?ар» деп ойладым. ?йдегілер ит сойып жей беретін-ді. ?азып к?рсем – ит емес, адам екен. ?гей шешемді к?йлегінен таныдым. Ара??а сыл?иып тойып ал?ан ?кем шешемді ?лтіріп, ?йге к?міпті. М?йіт бір аптадай т?рып ?ал?ан. Дереу ??зырлы органдар?а хабарладым. Полицейлерге ?кем мен шешемні? «жынды суды» сіміріп алып, к?нде ?ырылысып жататынын айтып бердім. К?п ?замай, ?кем ?сталып, тергеу кезінде шешемді ?зі ?рып ?лтіргенін мойнына алды. Келер жылы Н?кісте сот болып, оны 18 жыл?а т?рмеге кесті. Сотты? ?кімімен мені балалар ?йіне ?ткізді», – деді Р?стем ?атыгез та?дырына налып.
Бірден бай?а?анымыз, жас жігітті? ?мірі ?ксікпен ?тсе де, ?ос жанарында ?міт оты жанып т?р. Сол ?мітті? ?рге тарт?аны шы?ар, ол бізбен іштартып с?йлесті. Ойын жина?тап, бір к?рсініп ал?ан со?, ??гімесін ?рі жал?ады.
«?кем ?амал?ан со?, оны? туыстарына бардым. «Сен бізді? ?анымыз емессі?! ?йткені ?з ?ке?ді т?рмеге ?аматты?! Бізге де сондай істеуі? м?мкін! Бізге жа?ындама!» деп ?уды. Сол кезде ?за? жылдар ж?мба? болып келген а?и?атты? беті ашыла бастады. Себебі, олардан еш?андай жылылы?, мейірім к?рмегендіктен, ?ке-шешемні? бас?а адамдар екенін сезіп ж?рдім. ?гей ?кемні? мені жиі-жиі ?рып-со??аны, ?йден ?у?аны содан екен. «Б?лар мені неге осынша ?инайды? Б?лкім, б?ларды? баласы емес шы?армын?» деп ойлайтынмын. Шынында да, солай болып шы?ты. Екіншіден, туу туралы ку?лігімде «Ту?ан жері – ?аза?стан» деген жазу бар. Балалар ?йінен кейін, авток?лік жолдары колледжіне о?у?а т?сіп, бітіріп шы?тым. Ол жа?та балалар ?йінде т?рбиеленгендерге ?кімет ж?рдема?ы береді. ?кімет берген 2 млн сом?а ауылдан бір ?й сатып алдым. Маманды?ым бойынша ж?мыс?а т?рдым. Уа?ыт зымырап ?тіп жатты. Біра? ту?ан жерге, ата-анама деген са?ыныш ж?регімді сыздатты. С?йтіп, ?аламтор ар?ылы а?парат іздеп ж?ріп, Г?лжа?ан ?пкеммен таныстым. Ол тіпті жолыма а?ша салып жіберді. Ту?ан жерге, елге, ?ке-шешеме деген са?ыныштарымды ар?алап, жол?а шы?тым».
Алайда ?ткен жылды? маусым айында ту?ан еліне, ?ке-шешесіне ж?регі алып-?шып жеткен жас жігітті? к??ілі су сепкендей басыл?ан. 1,5 ай сабылып ж?ріп, іздеп тап?ан анасы ?з ?лын ?зекке тепкен! Ал?ашында ?тірік басынан сипап, екінші к?ргенде: «Сен мені ??рту ?шін келгенсі?! Сен – ?збексі?! Енді не істесе? де ?зі? біл! Менен аула? кет!» деп ?йінен ?у?ан адамды ?алай ана дерсі??.. ?ор?ан болады деген ?кені? си?ы анау. ?з баласынан безініп, ат-тонын ала ?аш?ан адамды ?алай ?ке дерсі??.. Сада?а кетсін! Біра?… ?лем тек ?атыгездерден, тасж?ректерден т?рмайды екен. Ж?гін буып-т?йіп жол?а шы??ан жігітті а?шылар ?алалы? ?кімдікке апарыпты. С?йтіп, ?міріндегі е? жа?ын адамдарынан ?гейлік к?рген Р?стемге ?лтжанды азамат, Ар?алы?ты? ?кімі Берік ?бді?алиев ?ол ?шын соз?ан. «?кім мені ?й-к?йі жо?тарды? уа?ытша жата?ханасына орналастырды. Балаларды, ?йелдерді бейімдеу орталы?ынан к?ніне бір мезгіл тама? ішетін болдым. Сондай-а? ?ала басшысы за?герлерге ??жат м?селесін шешуіме к?мектесуді тапсырды. Алайда ж?мыс тауып алайын десем, ?олымда ??жатым жо?. О?ан ?оса, ж?мыс іздеп, б?кіл Ар?алы?ты кезіп шы?тым. Таппадым. Бір жерде к?ргенім, 30 ?збек ж?мыс істеп жатыр. Ма?ан жо?! Ендігі арманым – ?аза?станны? азаматты?ын алып, осы жерде ?мір с?ру», – дейді ол.
Т?йін:
?а?тарды? 4-інде Р?стемні? Т?шкеннен ал?ан визасыны? мерзімі бітті. Ол ?ара?алпа? елінде де тіркеуде жо?. К?ші-?онда?ылар: «Уа?ытша ??жатпен 6 айдай ж?ресі?. Сосын азаматты? аласы?!» депті. Себебі, за? солай. ?а?аз?а ??л бол?ан заман… Енді ?айда барады?.. Уа?ытша ??жатында?ы «?лты – ?збек» деген жазудан ?алай ??тылады? ?а?аз билеген ?о?амда ?зіні? на?ыз ?аза? екеніне ?алай сендіреді? К?п-к?п с?ра?… Сонда 21 жыл адасып ж?ріп, ту?ан топыра?ына перзенттік са?ынышпен орал?ан, ??лында?ы кісінеген жандауысын шы?ар?ан жебеусіз жетімге жанашырлы? танытатын бір ??зырлы орынны? болма?аны ма?..
Т?лен ТІЛЕУБАЙ, Астана
Жас казак газетiнен алынды
